In 49 v.C. brak er weer een nieuwe burgeroorlog uit (er waren al veel geweest): de machtsstrijd tussen Pompeius (optimates) en Caesar (populares). Uiteindelijk stierf Pompeius en wordt Caesar alleenheerser. Hij gaf heel veel oud-soldaten, proletariërs en vrijgelatenen uit Rome land. Maar in de senaatskringen bleef verzet heersen. In 44 v.C. werd Caesar vermoord door een groep senatoren. Maar de macht van de senaat werd niet hersteld, en de moord zorgde alleen maar voor verontwaardiging onder het volk. Marcus Antonius, Lepidus en Gaius Octavianus namen de leiding in de strijd tegen de moordenaars van Caesar. Ze deelden het rijk in drieën: Antonius kreeg het oosten, Lepidus Afrika en Octavianus het westen. Maar de banden tussen de twee werden slapper en ze raakten met elkaar in conflict. In 31 v.C. versloeg Octavianus Antonius in de slag bij Actium. Antonius pleegt hierna zelfmoord. Dit was het einde van de Republiek.
Vier jaar hierna ontvangt Octavianus van de senaat de eretitel Augustus (de verhevene) . Wat gebeurde er nog meer?
Hij kreeg uitgebreide volmachten, waaronder bevel over het leger
Hij kreeg auctoritas: informeel gezag (door het beëindigen van burgeroorlogen)
Hij kon zich Divi filius noemen (zoon van de vergoddelijkte)
Zijn familie, gens Iulia, had als stammoeder godin Venus verhoogde status
De senaat bleef bestaan en ook de consul bleef bestaan
Maar in praktijk had Augustus alles in handen
Pax Augusta
Augustus zorgde ervoor dat er overal vrede was in de provincies. Tijdens zijn bewind sloot de senaat drie keer de poorten van de poort van Janus, wat alleen gebeurde als er in het gehele rijk vrede was.
Augustus kwam met een herstelprogramma. Hij wilde de oude Romeinse virtutes (normen en waarden) laten herleven. Voorbeelden van die normen en waarden: vaderlandsliefde, huwelijkstrouw en soberheid. De cultuur beleefde een enorme groei: tempels werden herbouwd, er kwamen wetten tegen overspel, veel beroemde schrijvers (Maecenas, Vergilius, Horatius, Livius) en de architectuur verbeterd enorm. "Ik trof Rome aan in baksteen en liet het achter in marmer."
3. Vergilius, dichter van Rome
Leven en werk
Vergilius werd geboren bij Mantua, stierf in Calabrië en werd in Napels begraven. Hij is 51 jaar geworden. Zijn vader was een boer, maar ondanks dat ging hij retorica studeren in Rome. Hij was echter niet zo geïnteresseerd in een politieke carrière en verhuisde naar Napels, waar hij in aanraking kwam met filosofie. Hierna wijdde hij zich volledig aan poëzie. Hij schreef drie werken:
De Bucolica (herdersgedichten)
De Georgica (leerdicht over landbouw)
De Aeneis (heldendicht)
Vergilius, Augustus en de kring van Maecenas
Met de publicatie van Bucolica trok Vergilius de aandacht van Maecenas, een invloedrijke promotor en sponsor van kunst en cultuur die hem introduceerde aan Octavianus. Toen Augustus alleenheerschappij kreeg, werd Maecenas een soort minister van cultuur. Door het herstelbeleid van Augustus kregen de dichters (en vooral die in de kring van Maecenas) veel steun. De Georgica representeerden de idealen van Augustus: geluk van eenvoudig leven, respect voor de goden en een arbeidzaam bestaan in een wereld zonder oorlog.
De Aeneis, een nationaal epos
De laatste elf jaar van zijn leven werkte Vergilius aan Aeneis. Zijn laatste wens was om het te laten verbranden, maar op bevel van Augustus werd het toch gepubliceerd. Het verhaal gaat over Aeneas, zoon van godin Venus en Trojaanse vorst Anchises. Na de val van Troje krijgt hij de opdracht een nieuw vaderland te stichten voor zichzelf en zijn landgenoten. Aeneas wordt gesteund door Venus, maar tegengewerkt door Juno die een hekel heeft aan de Trojanen. Het boek vertelt een periode van zeven jaar: vanaf de inname van Troje tot de overwinning van de Trojanen in Latium. Het verhaal begint in media res (in het midden), het begin van het verhaal wordt verteld in flashbacks (net als de Odyssee).
Boek 1: De Trojaanse vloot lijdt schipbreuk op weg naar Italië. De overlevenden belanden op de kust van Afrika, waar koningin Dido bezig is om Carthago te bouwen.
Boek 2&3: Aeneas vertelt in flashbacks aan Dido de gebeurtenissen van de voorafgaande zes jaren: de inname van Troje met het paard, de opdracht een nieuw land te stichten en de zwerftocht over zee.
Boek 4: de liefde tussen Dido en Aeneas bloeit op. Jupiter stuurt Mercurius om Aeneas aan zijn opdracht te herinneren. Hij besluit te vertrekken en Dido pleegt zelfmoord wegens verdriet.
Boek 5: de Trojanen drijven af door een storm en komen terecht op Sicilië. Anchises is daar een jaar eerder overleden en Aeneas organiseert spelen op de sterfdag om zijn vader te eren. Zijn vader verschijnt aan hem in een droom en adviseert hem naar Cumae te gaan om daar de Sibylle, een priesters van Apollo, te raadplegen en in de onderwereld af te dalen.
Boek 6: Aeneas doet wat zijn vader hem adviseert en Sibylle begeleidt hem naar de onderwereld. Hij ontmoet daar zijn vader, die hem de toekomst van Rome tot aan keizer Augustus voorspelt.
Boek 7-12: de Trojanen komen aan in Latium en voeren oorlog tegen Italische volkeren. Ze overwinnen. In boek 8 vraagt Venus aan haar man Vulcanus om een wapenuitrusting voor Aeneas te maken. Op het schild staat de toekomst van Rome afgebeeld. Met deze wapenuitrusting wint Aeneas de strijd met Turnus, zijn grootste vijand.
In de epos komt duidelijk de ideologie van het beleid van Augustus naar voren: het is door het lot en de goden bepaald dat Rome de functie van caput mundi zal gaan vervullen. Ook wordt in de epos duidelijk dat Augustus de voorbestemde heerser van dit rijk is.
De keuze van Aeneas als stichter van het Romeinse rijk was in overeenstemming met oudere tradities. Hij was immers zoon van een godin en vorst. Een vernieuwend aspect van het epos was dat hij Julius Caesars ideeën over de gens Iulia volgde. Hij vond dat Aeneas afkomstig was van deze rijke familie en dat hij dus afkomstig was van Venus. Augustus vond dit wel een goed idee en benoemde Venus tot staatsgodsdienst. Vergilius verbindt in Aeneas de mythe van de Trojaanse afstamming aan de mythe van Romulus en Remus. In het verhaal zijn zij de zonen van Mars, maar via hun moeder verre afstammelingen van Aeneas. Op die manier ontstaat er een lijn van Venus naar Aeneas, Julus (zijn zoontje), Romulus, de familie van Julius Caesar en Augustus. Dit heeft hij niet helemaal zelf bedacht, hij heeft het afgekeken bij Ennius.
Ook verbindt Vergilius het verleden aan het heden in zijn verhaal. Hij beschrijft de volledige toekomst van Rome, die dan werkelijkheid is. De hele geschiedenis wordt beschreven als een ontwikkeling die tot het uiteindelijke doel leidt: de pax augusta.
Bovendien verwerkt hij in Aeneas bepaalde karaktereigenschappen van Augustus, waarmee hij Augustus dus laat zien als de perfecte heerser. Het is immers voorbestemd dat zo iemand het rijk leidt. Toch is het niet een geheel kritiekloos verhaal; Aeneas treed in boek 10-12 met onbeheerst geweld op. Waarschijnlijk een verwijzing naar Octavianus’ optreden tijden de burgeroorlog. Het verheel werd niet in opdracht van de keizer geschreven.
Vergilius liet zich heel erg inspireren door Homerus’ Ilias en Odyssee. Het eerste deel van zijn epos (1-6) kan je beschouwen als een Odyssee, omdat het over een zwerftocht op zee gaat. Het tweede deel kan je zien als een Ilias, omdat het over oorlog voeren gaat. Het is sowieso een soort omgedraaide versie van Homerus’ werken:
Homerus schreef eerst Ilias en daarna Odyssee, Vergilius draait het om
Odysseus is op weg naar zijn vaderland, Aeneas gaat er juist vandaan
De Ilias gaat over de verwoesting van een stad, Aeneas sticht juist een stad
Vergilius verwees vaak naar passages van de werken van Homerus en ging ook uit van een publiek dat deze boeken volledig uit hun hoofd kenden. Hij gaf zijn boek hiermee reliëf, en was dus niet zomaar een slaafse opvolger van Homerus. (Leer de passages met overeenkomsten en verschillen tussen Vergilius en Homerus uit je hoofd, die zijn heel belangrijk!)
5. Religie en filosofie in de Aeneis
Religie
Goden spelen in het epos een belangrijke rol. Goden in de Aeneis:
Juno: haat Aeneas, omdat ze een hekel heeft aan Trojanen
Venus: beschermt haar zoon. Voorbeelden:
Nevel in Carthago
Verliefdheid Dido
Neptunus: kalmeert de zee
Jupiter: het lot zal vervuld worden. Jupiter bestuurt het lot. Verschillend van Homerus! Jupiter doet in boek 1 een voorspelling dat Rome gaat heersen
Het geloof in de tijd van Vergilius was verdeeld tussen de intellectuelen en de ‘normale mensen’. De intellectuelen voelden zich meer aangetrokken tot verschillende filosofische richtingen dan het traditionele geloof van de ‘gewone mensen’. Maar binnen die filosofische richtingen bleef de godsdienst bestaan: ze geloofden niet in antropomorfe (menselijke) goden, maar ze accepteerden hen wel als benaming voor een voorziening die het heelal en fatum bestuurde. Een bepaalde stroming hierin waren de Epicureeërs. Zij geloofden dat de goden zich niet met mensen bemoeiden.
Er was een nauwe band tussen religie en staat: Augustus gaf immers de godsdienst meer aandacht met zijn herstelprogramma.
Filosofie
De Romeinen hebben de grond van hun filosofie van de Grieken overgenomen. Belangrijke richtingen:
Plato. Dualistisch wereldbeeld: er zijn twee werelden, de aardse wereld en de vormenwereld (de ware werkelijkheid, kan alleen bereikt worden door filosofie). Ook zijn mensbeeld is dualistisch: lichaam en ziel. De dood is dan ook de scheiding van lichaam en ziel. Hij geloofde in reïncarnatie. Als een filosoof het punt bereikt waar hij door filosofie zijn ziel van lichaam kan scheiden wordt hij bevrijd van deze cirkel van sterven en leven. Vergilius heeft zich in het zesde boek door reïncarnatie laten inspireren: Aeneas bezoekt hier de onderwereld.
Het Epicurisme. Het doel: de mens leiden naar een gelukkig leven. Geluk is een toestand van gemoedsrust (ataraxia), waarin alle onlustgevoelens afwezig zijn. Je moet hiervoor geen luxe kennen en je niet bemoeien met politiek en liefde. Volgens Epicurus was de taak van filosofie om de mensen te bevrijden van hun angst voor de dood en de goden. Daarom geloofde hij in een materialistisch wereldbeeld, waarbij het heelal bestaat uit lege ruimte en atomen. Alles bestaat uit atomen, ook de ziel. Bij de dood vallen de atomen uit elkaar waardoor de ziel verdwijnt. De goden bemoeien zich niet met mensen en alleen het toeval (fortuna) beheerst het leven.
De Stoa. Doel: gelukkig worden, maar op een andere manier dan het Epicurisme. Alles is stoffelijk, maar het heelal is doordrongen van een goddelijke kracht. Deze goddelijke kracht noemden ze Deus, Ratio, Providentia (voorzienigheid), Fatum of Logos. Grondgedachte: de mens moet leven met deze door ratio geordende natuur (secundum naturam vivere). Wie daarin slaagt, is wijs (sapiens) en gelukkig. Alle dingen zoals rijkdom, gezondheid, vrienden en familie zijn niet belangrijk (indifferentia), alleen de sapienta is belangrijk. Als iemand dit beseft is hij vrij van emoties (apatheia). De sapiens heeft een taak/verantwoordelijkheid in de samenleving. Aeneas vertoont trekken van een Stoïsche held (verantwoordelijkheidsgevoel, volgt opdracht van goden), maar hij is absoluut niet vrij van emoties.
Verschillen Stoa en Epicurisme: Bij de Stoa verban je alle emoties, bij Epicurisme alleen de slechte (en vooral angst). Bij de Stoa heb je als sapiens een verantwoordelijkheid in de samenleving, bij het Epicurisme bemoei je je niet met de politiek.
7. De dichter aan het werk
Verteltechniek
De manier waarop een verteller zijn verhaal construeert.
Auctoriaal vertelperspectief: alwetende verteller.
Vertellerscommentaar: Vergilius levert commentaar op handelingen en emoties.
Subvertellers: de alwetende verteller vertelt niet alles zelf, maar draagt het ook over aan personages in het verhaal. Zo vertelt Aeneas over het eerste deel van de reis bij Dido.
Raamvertelling: de flashback is een raamvertelling. Alle emoties van het personage komen naar voren bij het vertellen van het verhaal.
De verteltijd (tijd die nodig is om het verhaal te lezen) is korter dan de vertelde tijd (de tijd die het verhaal in werkelijkheid inneemt). In 2 boeken vertelt Aeneas een periode van zes jaar. Bij directe rede is de verteltijd gelijk aan de vertelde tijd.
De verteltijd (tijd die nodig is om het verhaal te lezen) is korter dan de vertelde tijd (de tijd die het verhaal in werkelijkheid inneemt). In 2 boeken vertelt Aeneas een periode van zes jaar. Bij directe rede is de verteltijd gelijk aan de vertelde tijd.
Retrospectie: terugblikken, gebeurt in boek 2&3.
Prospectie: vooruitblikken, gebeurt bv in boek 4, waar Dido wordt vergeleken met een dodelijk getroffen hinde (vooruitwijzing naar dood Dido).
Dramatische ironie: de vertellers weten iets wat het personage niet weet. Vb: Dido’s zuster zegt dat ze denkt dat Aeneas in Carthago is gekomen met hulp van Juno, maar Juno werkt Aeneas juist tegen (weten de lezers).
Poëtische expressie
Heeft te maken met woordkeus en formulering.
Bijzondere woorden en formuleringen
Metonymie: materiaal om voorwerp aan te duiden
Poëtisch woordgebruik:
Archaïsche woorden: oud latijn
Samengestelde woorden: zelf samengestelde woorden
Ongebruikelijke woorden
Vergilius valt wel mee. ‘Nec tumda, nec exilis, sed ex communibus verbis atque ideo latens.’ = ‘Noch gezwollen, noch vlak, maar samengesteld uit gewone woorden en daarom niet in het oog vallend.’
Bijzonderheden in syntaxis (zinsopbouw):
PPP verbinden met object
Vreemde woordvolgorde. Doel: verhevenheid werk en extra oplettendheid bij de lezers
Stilistische middelen om pathos (emotionele betrokkenheid lezer) op te wekken. Middelen:
Apostrofe: iemand aanspreken midden in het verhaal
Retorische vraag
Anafoor: herhaling van een woord
Vergelijking
Metriek
Het ritme van de tekst. Bij een epos altijd de dactylische hexameter.
Veel dactyli: kort, opwinding, luchtigheid, snelheid
Veel spondeeën: lang, plechtigheid, statigheid, somberheid, traagheid
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden