Hoofdstuk 2

H2

Waarom zou je idealen volgen als die alleen maar leiden tot oorlog en verwoesting?

- Begin 20^ste eeuw

- Tijd van Wereldoorlogen en verschikkingen.

Expressionisme

Kunst doet verslag of reageert op wat er in de werkelijkheid gaande is, maar wat is werkelijkheid? àbesef dat werkelijkheid meer is dan zien en horen.

• Achter waarneembare werkelijkheid houden emoties schuil.
• In kunstwerken kun je emoties uitdrukken, maar bij expressionisme is dit zo belangrijk dat al het andere ervoor moet wijken.
• Nadruk op rechtstreeks tot uitdrukking brengen van emoties.
• Weinig aandacht voor bestaande regels kunst, staat alleen maar in de weg van de directe uitdrukking.
• Chaotische stijl, niet altijd in de smaak van publiek.

Voorbeelden:

• Ernst Ludwig Kirchner

Richt die Brücke op, is begin van expressionisme als stroming. Hij wil niet weergeven wat hij ziet, maar de emotie die hem tot scheppen drijft.

In werk Fünf Kokoten doet hij nauwelijks poging om figuren kloppend weer te geven, in een verwrongen perspectief.

Ritmische lijnen in hoekige vormen in houtsnede, want meer kracht nodig en niet mogelijk herstellen fouten.

• Les Ballets Russes

In 1913 Le Sacre du Printemps. Muziek met krachtig, maar onregelmatig ritme: akkoorden opstapelen tot enorme uitbarsting geluid.

Choreografie met gestamp, aarde wakker schudden. Dansers storten zich ter aarde.

• Hexentanz

Expressionisten voorkeur voor nachtkant bestaan.  Onderwerp Hexentanz geeft ruimte om gevoelens in uitdrukking te brengen. Volgt geen regels van bestaande ballet.  Muziek speelt een ondergeschikte rol, dus optimale bewegingsvrijheid danser.

-->Ausdrucktanz

Onderhuids

Sigmund Freud schrijft Die Traumdeutung, doet verslag van duistere wereld die in dromen opduikt. Achter hoorbare wereld een andere werkelijkheid. Vindt dat we leren dierlijke driften weg te stoppen, geïnteresseerd in momenten van wegvallen controle.

Voorbeelden:

• Erwartung

Zangstuk, lijkt op een droom of nachtmerrie. Vrouw zoekt wanhopig naar geliefde, maar deze bestaat alleen maar in het donker. Muziek volgt haar waanvoorstellingen, nauwelijks melodie of ritme en een sterke dynamiek. Klinkt vals. Net zo chaotisch als de droom.

• De Schreeuw

Natuur schreeuwt oorverdovend, speelt zich af in hoofd figuur. Schilder snel gewerkt, met heftige kleuren.

• L’après midi d’un faune

Ballet, met verborgen driften. Energieke en hoekige bewegingen=dierlijke ongetemde driften.

Abstractie

Abstract is wanneer de voorstelling geen rol speelt, dus lijnen, kleuren en vlakken spelen zelfstandige rol. Muziek is al abstract.

Schönberg maakt atonale muziek: vaste regels uit de harmonieleer doen er niet toe. De abstracte kunst is geen doel op zich, maar een uitdrukking om doel te geven aan het onderbewuste.

Voorbeelden:

• Improvisatie no. 2, Treurmars

Kandinsky onderscheidt zijn werk in drie categorieën:

Impressies; de directe waarneming speelt nog een rol, er wordt geabstraheerd.

Improvisaties; de voorstelling is minder van belang, het gaat om kleur, vorm en lijn.

en composities.

Bij de Treurmars improviseert hij: voorstelling doet er niet toe, het lijkt slechts vaag op een kerkhof.

• Impressie III Concert

Hierin legt Kandinsky de ervaring van een concert van Schönberg vast. Het gaat hierbij om wat hij hoorde, niet wat hij zag.

• Moskee in Hammamet

Paul Klee wou ook orde scheppen die niet bij de zichtbare wereld hoort. Het schilderij laat de abstracte patronen van islamitische kunst zien.

Primitief

Kunstenaars willen directe uiting geven aan gevoelens en zijn dus geïnteresseerd in het ongecultiveerde en het primitieve, zijn op zoek naar oorspronkelijkere en echtere culturen. Dit zijn avant-garde kunstenaars.

Bij de westerse beschaving hoort geraffineerdheid die het uitdrukken van instincten en emoties maar in de weg zit.

Voorbeelden:

• Demoiselles d’Avignon

Hierin zit kubisme: loslaten realistische vormen, vormen herleidt tot basisvormen ruimte suggestie minder belangrijk.

Het schilderij is opgedeeld in losse hoekige fragmenten.

• La créatino du monde

Les Ballets Duédois, ontstaan van de wereld in donkere oerwouden Afrika. Mens één met natuur. Geen academisch ballet, waarbij mens natuur zou hebben overwonnen, dus oerdans.

• Revue Nègre

Shows in music halls, met Joséphine Baker. ‘Negergekte’ bereikt hiermee een groter publiek. Speelde in op de beeldvorm dat in negerkunst oerdriften en seksuele instincten tot uitdrukking komen.

Jazz

Belangstelling voor ‘negerkunst’ heeft een elitair karakter, jazz is ander voorbeeld van een vermenging van blanke en zwarte cultuur.

Jazz ontstaan bij afstammelingen voormalige slaven, die vasthouden aan Afrikaanse tradities maar waarbij er christelijke elementen vermengd worden.

Ook ontstaan Spirituals, gospels en blues nu.

Blues: volksmuziek, vanaf 1900, neerslachtig karakter. Neerslachtige karakter komt van slechte leven voormalige slaven: de mensen waren vrij, maar hadden nog geen rechten. New Orleans-jazz is een mix van marsmuziek, blues, gospel en ragtime.

Voorbeelden:

• Maple Leaf Rag

Ragtime: met strakke baspartij, waarbij de melodie hier ritmisch tegenin gaat. Gevoel van ragged time: verscheurde maat.

Veel ragtimepianisten kunnen geen noten lezen, spelen op gevoel.

• St. Louis Blues

Wordt gezongen door Bessie Smith en Louis Armstrong, over een onmogelijke liefde. Cornet geeft commentaar op de tekst en Bessie wordt haast aangespoord om verder te gaan.

Blues heeft vaak drie zinnen per couplet, met een herhaling van de eerste zin en de derde zin is de conclusie op de voorgaande zinnen. Hierbij een vast akkoordenschema van twaalf maten. Blue notes: noten die samen met begeleidingsakkoorden spanning oproepen.

• Sweet lovin’ man

Louis Armstrong speelt in een band bij Storyville, waarbij de orkesten vooral ragtime en blues spelen. Jazzkenmerken zijn er al, maar de swing is nog houterig. Alle blazers improviseren.

Sneller

Er zijn ontzettend veel technische ontwikkelingen na 1900, er worden veel records gebroken.

Dit leidt allemaal tot een enorm enthousiasme, wat ook te zien is in het futuristisch manifest van Marinetti. Hij eist dat kunstenaars alleen nog maar kunst maken die zich richt op de toekomst van het machinetijdperk. De kunstenaars vinden dat bestaande kunst ouderwets en achterhaald is. De kunstenaars stelen ook eisen voor verschillende dimensies van de samenleving, maar deze eisen zijn vaak absurd en onmogelijk.

Het futurisme is een totaalvisie, die niet altijd logisch is en die de kunst heel belangrijk vindt.

Voorbeelden:

• Voortsnellende auto

Giacomo Balla vindt dat niet alleen de onderwerpen in de kunst moeten worden aangepast, maar ook de stijl. Want bij het tekenen van een auto zie je de snelheid niet.

In zijn schilderij probeert hij alle indrukken van een rijdende auto te verwerken, alles wordt in één beeld samengebracht. Compositie ritmisch, alles zit vol met licht, lawaai en beweging.

• Unieke vorm van continuïteit

Het lichaam van de mens stelt niets voor tegenover de machines, dus willen ze de mens herscheppen. Bij het kunstwerk ‘Unieke vorm van continuïteit’ lijkt het figuur op een machine, het heeft geen gezicht: het is onkwetsbaar.

• Hommage aan Blériot

In dit kunstwerk combineert Robert Delaunay twee symbolen van het machinetijdperk. Het vliegtuig en de Eiffeltoren zijn omring door kleuren, maar er is ook een vogelperspectief van een stad te zien. Het is een blik op de wereld die ontstaat door het vliegtuig.

Fragmentatie

In het begin van de twintigste eeuw worden er bij kunst vaak dingen opgedeeld in losse fragmenten. De kunstenaars willen demonteren, verscheuren en versnipperen. Machines worden steeds belangrijker.

Fragmentatie: bom onder het idee dat alles compleet en af is: de spiegel aan scherven.

Voorbeelden:

• Naakt de trap afdalend

Marcel Duchamp combineert in dit schilderij twee stijlen: het kubisme en het futurisme. Bij kubisme worden verschillende gezichtspunten gecombineerd, waardoor je het kijken weergeeft. Hierbij is het kijken zelf een activiteit, het oog is in beweging. Alle gezichtshoeken en fragmenten komen dan weer samen in eens schilderij. De futuristen houden zich bezig met het afbeelden van een bewegend onderwerp.

• Fruitschaal met karaf

Hierin zijn collage-fragmenten te zien, in kubistische stijl: zonder perspectief, helemaal plat.

Het schilderij is een puzzel, de perspectieven spreken elkaar tegen. De figuren lopen in elkaar over.

• De Ursonate

Kurt Schwitters verzamelt afval, om hiervan weer kunst te maken. Door dingen te verscheuren ontstaat er per toeval een nieuw kunstwerk. Hij neemt ook woorden, om ze tot klanken te maken zoals in de Ursonate. Hij slaat de taal kapot.

Oorlog

Wanneer de Eerste Wereldoorlog start, denkt iedereen er optimistisch over. Hier blijft weinig van over. Door de technische vooruitgang wordt de oorlog veel gruwelijker dan ooit tevoren.

Door de oorlog komen veel mensen in de problemen en nationalisme staat tegenover het socialisme. Sommige kunstenaars vluchten naar Zwitserland of New York. Ook ontstaat dada.

Voorbeelden:

• Pantsertrein

Eerst zien de futuristen de oorlog als een middel om een nieuwe wereld te creëren, in Pantsertrein wordt de oorlog in pracht weergegeven. Hierbij zijn er vrolijke kleuren en de soldaten zijn machines geworden. De oorlog lijkt een feest.

• Zonsverduistering

Na de oorlog is er een ander beeld, met puinhopen en verwoeste steden. In dit schilderij dwingen de verwoestingen zich op, terwijl de leeghoofdige politici aan tafel zitten. De macht is in handen van de oorlogsindustrie. Het volk is de ezel.

• De groene tafel

Dit is een toneel, waarbij diplomaten onderhandelen. Hun bewegingen een kruising tussen ballet en pantomime.  Het is een moderne variant op de Dodendans. Ook is het een politiek statement.

Montage

Na fragmentatie komt montage, voor de avant-garde kunstenaars. Deze montage is niet gericht op herstel, maar het is een middel om aan alles wat vertrouwd is te twijfelen.

Dada maakt hier gebruik van. De oude wereld leidde tot de oorlog en was dus slecht, Dada valt ook kunst aan die aan de zijlijnen bleef staan. Er gelden geen wetten en regels meer, alles moet op de kop.

• Parade

Picasso ontwierp kostuums voor de Parade van Les Ballet Russes, die uit karton en hout bestaan en losjes gemonteerd zijn. De Parade heeft weinig samenhang.

De muziek is opvallend, doordat er ook een typmachine en andere alledaagse geluiden inzitten.

• Cadeau

Dit kunstwerk is typisch voor Dada. Het is een strijkbout, maar er zitten spijkers aan. Je kunt hiermee niets gladstrijken, alleen maar kapotmaken.

Marchel Duchamp ging aan dit kunstwerk vooraf. Hij maakte ready-made objecten, waarbij hij gewone voorwerpen op een sokkel plaatst. Hiermee wil hij iets zeggen over wat kunst nu is. Als het niet meer ambachtelijk, duur of uniek is, blijft er alleen nog het achterliggende idee over.

• Berlin, Symphonie einer Groszstadt

De film wordt eerst bepaald door de ontwikkeling van technische mogelijkheden. Bij de film is eerst, in 1927, nog geen geluid mogelijk. Er zijn alleen beelden.

In deze film wil Ruttman de dynamiek van de stad laten zien, door in een rap tempo shots voorbij te latne komen. Er is geen echt verhaal, het is abstract.

Surreëel

Psychoanalyse is een manier om dromen uit het onderbewuste te interpreteren. André Breton is hierdoor gefascineerd, omdat er een andere werkelijkheid achter dromen schuilgaat, die niet logisch is of onze wetten volgt. Deze andere werkelijkheid noemt hij surrealiteit en deze zou de kunst kunnen verlossen van burgerlijke normen.

Voorbeelden:

• De neus

Deze opera gaat in 1930 in première, waarbij de hoofdpersoon zijn neus verliest. De neus gaat er vervolgens vandoor. Het publiek herkent in het verhalen aspecten uit hun eigen dromen: de neus is een symbool van mannelijke autoriteit en instincten. Het verliezen van een neus staat in een droom symbool voor het verliezen van de mannelijkheid.

Het surrealistische verhaal wordt vertaald in een montageachtige opera. Er is geen muzikale eenheid, ook de woorden verliezen uiteindelijk hun samenhang.

• Gezicht van Mae West

Salvador Dali maakt deze collage, waarin hij zijn erotische wensdroom laat zien. Mae West is een sekssymbool, bekend door de geluidsfilm. Door van haar gezicht een kamer te maken laat hij zien dat hij haar lichaam permanent zou willen bewonen. In zijn collages maakt hij vreemde combinaties, die samenkomen.

• Vrouwen omsingeld

Kunstenaars gebruiken twee technieken om de droomwerkelijkheid te verbeelden:

Dromen natuurgetrouw weergeven en de dromen vanuit een droomtoestand rechtstreeks weergeven. Dit heet automatisme en zou het verstand te boven gaan.  In vrouwen omsingeld staan de tekens symbool voor iets anders. De vogel bijvoorbeeld voor de bewegelijkheid van denken. Hij geeft onderlinge relaties aan door lijnen.

H3

Iets na 1900 stonden regels in de weg van de expressie van emoties in kunt, waarbij expressionisme etc. zochten naar het breken van regels. Wanneer kunst een rol krijgt bij de opbouw van een betere toekomst, moeten er regels zijn. De meeste kunstenaars zijn het erover eens dat kunst voor de toekomst abstract is. De Nederlandse groep De Stijl gebruikt primaire kleuren en rechthoekige vormen. Hiermee valt een wereld van innerlijke rust, harmonie en orde te bereiken. Achter de alledaagse chaos zou een universeel evenwicht schuilgaan.

Eerst is er een overeenstemming tussen antiburgerlijke kunst en de revolutie van het communisme, maar het communisme en ook het fascisme gaan moderne kunst steeds feller bestrijden.

Het nieuwe paradijs

De eerste abstracte schilderijen zijn recht, kil en met enkel primaire kleuren. Om te kunnen breken met de gedachte dat er bij kunst een duidelijke voorstelling moet zijn, is er radicale verandering nodig. Er is eigenlijk één antwoord op de vraag waarom deze verandering nodig is:

Volgens Malevich: in abstracte kunst wordt aangetoond dat de geest boven materie gaat.

Mondriaan: Abstracte kunst laat de harmonie achter het zichtbare zien.

Brancusi: abstracte kunst toont meer dan de werkelijkheid; de waarheid.

Ze zijn op zoek naar het aardse paradijs, wat leidt tot extreem simpele kunst.

Voorbeelden:

• Het zwarte vierkant

Het zwarte vierkant op een witte achtergrond, van Kazimir Malevich betekent de start van volledige abstracte kunst. Op het schilderij zou zo min mogelijk afgebeeld zijn, maar zou veel betekenis hebben. Schilderkunst is geen vertaling meer van wat te zien is, maar gaat nu over het weergeven van de geest of het gevoel. Dit wordt het best weergegeven in elementaire vormen.

• Compositie

Piet Mondriaan vindt dat kunst een tijdelijke functie heeft: als het leven nog geen schoonheid heeft, is er kunst nodig. Als er meer evenwicht is, zal de kunst dus verdwijnen. Er gaat volgens hem een orde, een universele waarheid, achter de dagelijkse chaos. Deze waarheid kan niet weergeven worden in grillige vormen, maar in simpele vormen.

• Adam en Eva

Ook Constatin Brancusi is op zoek naar abstractie, maar hij denkt dat abstractie leidt tot de waarheid, de essentie. Hij zegt dat het er niet om gaat hoe iets eruit ziet, maar wat het is. Het zijn van iets kun je niet uitdrukken door alleen het uiterlijk van iets na te maken.

Hij gebruikt oervormen die hij telkens herhaalt. Door de betekenis van iets te benaderen kom je vanzelf tot de eenvoud.

Systemen

Schönberg maakt expressieve atonale muziek. Hij wil zich niet net na het breken van weten weer vasthouden aan nieuwe wetten. Toch maakt hij later een twaalftoonsysteem. Hierbij wordt de atonaliteit onder een systeem gebracht, met vaste regels.

Deze ontwikkeling geldt voor meer: eerst is er onbeperkte vrijheid, dan worden er nieuwe regels gemaakt. Hierdoor wordt de toekomst veilig gesteld, de regels kunnen overgebracht worden.

• Walzer

Dit is een muziekstuk waarin het twaalftoonsysteem gebruikt wordt. Elk muziekstuk heeft twaalf tonen, het is aan de componist in welke volgorde ze elkaar opvolgen. Elke toon mag pas weer gebruikt worden als de reeks af is.

• Bartók

In een van zijn werken gebruikt hij Hongaarse volksmuziek. Hij wil met zijn muziek westerse ontwikkelingen verbinden met volksmuziek uit Oost-Europa. Hij onderzoekt boerenmuziek en gebruikt hiervoor een fonograaf: hiermee legt hij veel melodieën vast.

Er is een belangstelling voor primitievere vormen van kunst, maar voor het eerst wordt deze ondergebracht in een systeem.

• Lamentation

Martha Graham gebruikt voor deze dans een tricot, die haar bewegingen beperkt. Verdriet wordt hierin uitvergroot, zonder dat de oorsprong ervan duidelijk wordt.

De dansen zijn expressionistisch, maar wel volgens een vast systeem. Ze gebruikt het contrast tussen spanning (het aantrekken van de spieren, inademen en krommen van de rug) en ontspanning (uitademen en rechten van rug).

Het is de eerste moderne vorm van dans die naast academische dans bij opleidingen belangrijk wordt.

Revolutie

In Rusland staat rond 1915 de Tsaar onder druk, zijn feodale bestuur houdt de moderne ontwikkelingen als industrie en de arbeidersklasse niet bij. Hij wordt in 1917 afgezet. De jonge kunstenaars helpen mee aan de opbouw van de communistische staat en steunen de revolutie. Ze doen dit door vormgeving van propaganda, monumenten en alledaagse voorwerpen. Hierbij zijn ze van mening dat een breuk met het verleden een breuk met de traditionele kunst en vormgeving betekent.

Voorbeelden:

• Versla de witten

Bij het constructivisme worden ook abstracte vormen gebruikt, maar zij doen dit om te breken met de kunst van voor de revolutie. In Versla de witten is te zien hoe de kunstenaars de bevolking propagandeerden: steun het rode leger!

Constructivisme: abstract, ruimtelijk, experimenteel materiaalonderzoek en constructie. Verwijst naar de constructie van een nieuwe wereldorde.

• Sportoverall

Varvara Stephanova ontwerpt functionele kleding, met de overall als basis. Voor ieder beroep maakt ze een eigen outfit. Ze gebruikt abstracte patronen.

• Oktober

Sergei Eisenstein maakt deze film voor de communistische partij. Hij gebruikt attractiemontage: de beelden wisselen zich op een hoog tempo en ritmische manier.

Theater

Eerst moest alles op het theater er zo naturalistisch mogelijk uitzien, waar veel decorwisselingen en technieken voor nodig zijn. Het is een vorm van lijsttoneel: tussen het toneel en het publiek is er een vierde wand, de spelers stappen nooit uit hun rol.

Na de Russische Revolutie wordt ook het lijstheater afgekeurd. Meyerhold maakt constructivistisch theater.

De Duitser Brecht wil dat het publiek door theater aan het denken wordt gezet, daarom gebruikt hij vervreemdingseffecten, zoals liedjes en commentaar. Hij maakt episch theater: de emotie of psyche van het karakter is minder belangrijk dan hun rol.

Voorbeelden:

• Op de bodem

Een naturalistisch toneel, wat een kijk geeft op de armoede van lagere klassen in Rusland. De acteurs moeten hiervoor echt in de huid kruipen van hun karakter, ze moeten eigen herinneringen gebruiken om aan hun karakter te verbinden. Door zijn Stanislavsky-methode ontstaat er een persoonlijke en echte rol, geloofwaardig en niet overdreven.

• De bedrogen echtgenoot

Meyerhold is tegen het naturalisme, het publiek moet zich beseffen dat alles op het toneel niet echt is. Hij gebruikt voor zijn theater een constructie met trappen etc., dat abstract is. Het kan voor verschillende scènes dienen. Ook hoeven de karakters zich niet te verkleden.

Het constructivistische theater heeft een hoog tempo.

• Der Jasager

Dit is een schoolstuk voor eenvoudige bezettingen. Centraal staat de vraag: Waar sta je voor? Hij bedenkt stellingen waar hij het publiek over na wil laten denken.

Industrie

Bauhaus: kunstopleiding Duitsland, vindt industrie belangrijk. Door de industrie kun je veel tegelijk produceren. Ontwerpen moeten functioneel zijn en het moet duidelijk zijn waar het van gemaakt is.

Het Bauhaus bestaat als de socialisten de macht hebben, het Bauhaus vergelijkt het werk aan een socialistische toekomst met het werken aan een kathedraal. Net zoals bij een kathedraal is het Bauhaus een verzamelpunt van ambachtslieden.

Voorbeelden:

• Triadisch ballet

Mensen werken na de oorlog collectief samen voor een gemeenschappelijk doel: een betere toekomst.  Oskar Schlemmer vindt theater vergelijkbaar met architectuur, hij verzet zich tegen naturalistisch theater. Toneel wordt abstract: de kostuums bepalen de bewegingen van de dansers. Zijn toneel vertelt geen verhaal met begin en eind.

• Industrieel design

Marcel Breuer ontwerpt de Wassilystoel, maar gebruikt hiervoor niet meer hout. Hij gebruikt makkelijk te buigen buizen.

Het Bauhaus ontwerpt voor de massa, maar helaas vindt de massa de ontwerpen niets.

• Van Nellefabriek

Aangezien er een nieuwe kijk op industrie en arbeiders is, worden ook de fabrieksontwerpen veranderd. Ze zijn nu geïnteresseerder in de arbeidsomstandigheden. De Van Nellefabriek laat veel licht door en is zo gebouwd om het werk minder zwaar te maken. Ook is er zelfs een pauzeruimte met een uitkijk over de stad.

De nieuwe stad

Progressieve kunstenaars in ’20/’30 zijn bezig met internationalisering, zoals het Bauhaus (internationaal gezelschap docenten) en het CIAM. Het Congrès Internationaux d’Architecture Moderne ontwikkelt de nieuwe architectuur. De architecten horen bij het Nieuwe Bouwen, waar functionaliteit belangrijk is. Er is niets ander nodig; geen decoraties etc. Ze denken dat wanneer iets functioneel is, het vanzelf mooi wordt.

Voorbeelden:

• Kiefhoek

Dit is een wijk volgens het Nieuwe Bouwen, het is een sociale woningbouw waar alles gelijk is en gestandaardiseerd.  Er is vooral beton gebruikt, waaroverheen gemetseld is. Door laagbouw is de wijk open en licht.

• Urbanisme

Le Corbusier vindt sociale woningbouw en stadsplanning belangrijk, hij droomt over de ultieme functionele stad. De stad zou rechtlijnig en geometrisch zijn.

• Metropolis

Dit is een stomme film, over een stad waarin de arbeidersmassa strijden tegen de machthebbers in hun wolkenkrabbers. De werkende klasse heeft de hoofdrol. Revolutionair is hoe de decors deels uit schaalmodellen bestaan.

De nieuwe huiskamer

De avant-garde vestigt de hoop op de arbeidersklasse, omdat de bourgeoisie heeft bewezen dat het bij hun fout gaat (oorlog). Nu moet het van de onontwikkelde bevolking komen.

De architecten en vormgevers willen weg met het burgerlijke en ouderwetse en overnieuw beginnen. Alles moet sober, strak en functioneel. Oude luxe zou nieuwe luxe, licht en ruimte in de weg staan. Probleem is alleen wel dat de mensen voor wie het bedoeld is, de stijl maar niets vinden.

• Rietveld-Schröderhuis

In dit huis zitten kenmerken van Mondriaan. Ook is er een open structuur, de muren zijn niet zwaar. De vlakken lijken als bij toeval een ruimte te creëren waar in te wonen is. Het is mogelijk om de indeling compleet aan te passen. Privacy is een burgerlijk begrip, dus daar is geen plaats voor.

• Rood-blauwe stoel

Ook met het ontwerp van stoelen wordt opnieuw begonnen, bij nul. De stoelen zijn niet bedoeld om weg in te zakken. De balkjes van de stoel lopen weg alsof ze verder in de ruimte zoeken, wat het geel versterkt. Ook zijn ze niet in elkaar geschoven, maar gelijmd.

• Kinderwieg

Volgens De Stijl en het Bauhaus zouden de meeste individuelen dezelfde behoeften hebben en is het onnodig om daarom ieder huis een andere plattegrond te geven. Men moet het uniforme benadrukken, niet het individuele.

Zelfs een kinderwieg wordt ontdaan van sentiment.

Dictatuur

Aangezien het Russische volk honger heeft, is er geen plaats voor de avant-garde kunstenaars. Nadat Stalin aan de macht komt, vindt de communistische partij een traditionele stijl geschikter dan een abstracte.

In Duitsland begint vanaf 1933 een vernietiging van het modernisme. Moderne kunst wordt in beslag genomen, progressieve muziek verboden. In de tentoonstelling Entarte Kunst wordt moderne kunst belachelijk gemaakt.

• Het Appèl

De Entarte Kunst trekt veel bezoeker, die allemaal vinden dat de werken belachelijk zijn.

Het Appèl is een schilderij met een wat meer ouderwetse stijl, waarbij het duidelijk is dat de soldaten trouw zijn. Dit is kunst van het Derde Rijk.

Moderne kunstenaars moeten vluchten naar New York.

• Thriumph des Willens

De film Metropolis maakt de Nazi’s enthousiast, omdat ze begrijpen dat dat massascènes een goed propagandamiddel zijn. Leni Riefenstahl maakt de film Thriump des Willens, waarbij de partijdag wordt afgebeeld. Hitler is de hoofdpersoon. Het publiek is niet bekend met nieuwe media en raakt er snel van onder de indruk.

• Chaplin als Hitler

In The Great Dictator maakt Chaplin de grootheidswaan van Hitler duidelijk op komische wijze. In deze film is voor het eerst gesproken.

Examenkatern

Goddelijke Orde- Eerste helft Middeleeuwen

Eenheid qua godsdienst, niet politiek. Bevolking woont verspreid.

Verlaten Landschap

Rond 1000 woest landschap, weinig landbouwgrond, weinig mensen. Bevolking woont in burgen, ver van elkaaràweinig onderling contact.

Gewone volk is armoedig, leeft door landbouw, jacht en verzamelen eten. Ze moeten veel van hun opbrengsten afstaan aan burchtheren. De wereld buiten de burchten was gevaarlijk.

Voorbeelden:

• Doornenburg

Kasteel, met praktische functie: weinig versieringen.

Naar binnen gekeerd, dus afgesloten van de wereld.

• Carcassonne

Middeleeuwse vestigingsstad op hoge steile rots, dus moeilijk aan te vallen. Te veel mensen willen er wonen, dus er is een tweede deel buiten de stadsmuren bijgebouwd.

Oorspronkelijk een Romeinse stad, die in de Middeleeuwen uitgebreid is. Er zat een complete middeleeuwse samenleving binnen de muren: een klooster, een Romeinse kathedraal en een paleis.

• Sante Vincente

Rond 1000 is de katholieke macht sterk, het Christendom verplaatst zich naar het zuiden. Daar worden nieuwe kerken en kloosters gebouwd, in een nieuwe stijl: het Romaans, een mengeling van laat-Romeins en vroegchristelijk: Sobere versieringen en halfronde bogen.

Sante Vincente is zo’n vestiging, met een plattegrond van een kruis.

Arabische invloed

Middeleeuwen niet welvarend voor Christelijk West-Europa, veel oorlogen en geen handel en wetenschap ßàArabische beschaving een hoogtepunt, met veel veroveringen in Noord-Afrika. Ze bouwen rijkversierde moskeeën en paleizen en er is een bloei in handel en wetenschap.

In 1095 roept de christelijke paus op tot een kruistocht om Jeruzalem te veroveren.

Voorbeelden:

• Grote Moskee van Córdoba

De bouw hiervan start in 786 en is klaar binnen een jaar. Dit kom door de lokale en Arabische handwerkslieden, die Romeinse zuilen gebruikten. Om het gebouw hoger te maken, plaatsen ze steeds twee bogen boven elkaar.

• Gebedsruimte van de Grote Moskee

De belangrijkste plek, met een nis: mihrab. Deze mihrab moet naar Mekka, op het oosten gericht zijn.  De plek is versierd met arabesken: abstracte versieringen. Er zijn geen afbeeldingen die op de werkelijkheid lijken.

De Arabische vaklieden ontwikkelen zich tot grootmeester in abstracte patronen en kalligrafie.

• Kruistochten

De oproep tot kruistochten zorgt ervoor dat veel legers zich naar het oosten trekken. De mensen denken zo boete te doen. De kruistochten zorgen voor een scheiding tussen de Christelijke en Arabische wereld.

Relieken

Heiligen spelen belangrijke rol, door hen wordt God aangeroepen. De relieken worden vereerd, maar de belangrijkste zijn die van Jezus.

Geloof en bijgeloof zijn bijna niet te onderscheiden in de Middelleeuwen.

• Reliekarm

De houder van de reliek in Binche bevat een stukje arm van de Heilige Jacobus, maar ook van Maria en Apostel Petrus. Apostel: verkondiger van een geloof of leer.

De aanbidders van het relief ontvangen Gods Zege. Tijdens een processie wordt de arm door de stad gedragen.

• Reliekhouder van de Heilige Laurentius

Iedereen die niet goed genoeg volgens de Christelijke leer leefde komt na de dood terecht in het vagevuur, iedereen is hier bang voor.

Bidden tot de reliekhouder van de Heilige Laurentius zou voorkomen dat men in het vagevuur terecht komt.

• Driekoningenschrijn

De drie koningen zijn de eerste vorsten die Christus zien en hem eren als de zoon van God. Ook hun stoffelijke resten zijn opgeborgen in een reliek; een eikenhouten kist die eruit ziet als een kerk, met een middenschip en zijbeuken. De koninklijke relieken staan voor de machtige positie van de kerk die hem in bezit heeft.

Pelgrims

Pelgrims ondernemen kruistochten om de fouten in hun leven goed te maken, maar ze zijn erg gevaarlijk en duren erg lang. De pelgrims volgen vaste routes, langs deze routes bloeit religie, cultuur en economie.

• Saint Madeleine

Deze kerk is een bedevaartsoort, maar ook een vertrekplaats naar Santiago de Compostella. De kerk is ontzettend druk. Mensen worden ontvangen in de voorhal, de narthex, waarna ze via de kooromgang langs belangrijke voorwerpen lopen. Deze route staat symbool voor de pelgrimstocht: men eindigt uiteindelijk bij de apsis, her symbool voor Gods Rijk.

• Sainte-Foy

Een van de plekken langs de bedevaartstochten. De plek raakt in verval als de tochten verdwijnen.  De kerk is stevig, massief en er zijn weinig ramen zodat de muren het gewicht kunnen dragen.

• Puente de la Reina

Vanaf hier lopen alle Pelgrims dezelfde route door Noord-Spanje. Deze brug is speciaal voor de pelgrims gebouwd.  Bij pelgrimstochten is er veel culturele uitwisseling die verder in Europa bijna niet voorkwam.

Laatste Oordeel

Bij het Laatste Oordeel zouden er verschrikkelijke rampen uitbreken, waarbij Christus aan de hemel zou verschijnen om een oordeel te vellen over de zielen. Met voorstellingen hiervan maakt te kerk de mensen bang en stimuleert ze de mensen om de hel en het vagevuur te ontlopen.

De kerk zegt dat als mensen aflaten kopen, ze direct in de hemel komen. Hiermee verdient ze veel geld.

Voorbeelden:

• Portaal Sainte-Foy

Op het Timpaan van een Romaanse kerk staat het Laatste Oordeel vaak afgebeeld, waarbij Christus in het midden zit en een scheiding maakt tussen goed en kwaad.

• De hel

Op het timpaan staan de verschikkingen van de hel afgebeeld. Op het architraaf staat vaak een tekst, met nog een extra waarschuwing over goed leven en zondigen.

• Portaal Sainte-Madelaine

Deze kerk is een vertrekpunt voor een kruistocht speelt dus belangrijke rol in verspreiding Christelijke geloof. In het timpaan hier, wordt Christus afgebeeld als iemand die de apostelen over de wereld verspreid.

Ora et Labora

Bid  en  werk is de kern van het klooster in de zesde eeuw. De monniken bidden en doen aan handwerk. In de tiende eeuw neemt het aantal kloosters toe waarbij er tussen feodale landeigenaars en kloosters taakverdelingen ontstaan. Feodale heren zorgen voor verdediging en bestuur en de monniken zorgen voor het loven van God. De monniken zorgen dus voor het heil van de mensheid en VOORAL voor mensen die schenkingen geven.

• Eadwinus Psalter

Monniken kopiëren in het scriptorium (schrijfkamer) boeken, dit duurt lang en moet precies gedaan worden. De kopiist Eadwinus is in dit werk bezig met een pen en mes. De weergave is eenvoudig en schematisch. Hierbij staat dat hij trots is op zijn kunnen, wat bijzonder is. Monniken doen het werk niet voor roem, maar voor God en het klooster.

• Pueri hebraerum portantes

In kloosters zijn er op vaste tijden gebedsdiensten: getijden. Hierbij zingen ze iedere week alle 150 psalmen in het Latijn. Iedere streek heeft zijn eigen melodieën in het begin.

Paus Gregorius brengt hier ordening in aan, dus gezongen psalmen heten gregoriaans.

Gregoriaans gezang: eenstemmig, niet maatgebonden ritme. Bestemd voor de lithurgie. Vaak sober, vaak reeks van tonen op één lettergreep.

• Johanneshymne

Grote kloosters laten het zingen van psalmen over aan opgeleide monniken, waardoor het repertoire toeneemt. Het wordt steeds lastiger om ze te leren terwijl je ze alleen kunt horen, dus moeten ze opgeschreven kunnen worden. Dit begint met geheugensteuntjes bovenin te tekst: neumen.

Guido van Arezzo voegt hier nog twee lijnen aan toe, eentje die de c ene eentje die de f aangeeftàontstaan vierlijnige notenbalk, met een sleutel en noten.

Solmisatie: melodieën op lettergrepen do-re-mi etc. Lettergrepen geven toonhoogte aan.

Sober of luxe

De kloosters wordt veel bezittingen en kapitaal geschonken, wat de kloosterorden grote luxe geeft. Sommige klooster, met name die van Cluny, laten hun rijkdom zien met uitbundige versieringen en voorwerpenßàterwijl de bevolking in armoede leeft.

De andere kloosters vertrouwen de weelde van Cluny niet. De cisterciënzers hebben veel soberdere kerken, zonder uiterlijk vertoon.

Dit is een van de eerste tekenen van verdeeldheid binnen de kerk.

• De bekering van Eustachius

De Saint-Madeleine is een voorbeeld van een cluniacenzers-kerk. Hij lijkt sober, maar de kapitelen is rijk versierd, met allemaal verhalen

• Klooster Fontenay

De cisterciënzers worden in Nederland schiermonniken genoemd. Hun kerken worden bij voorkeur op verlaten gebieden gebouwd. De tuinen zijn strak en symmetrisch, een afspiegeling van de goddelijke orde. Er mogen geen torens gebouwd worden.

• Kerk Fontenay

Ook de kerk is sober. De atmosfeer wordt bepaald door de architectuur, waar harmonieuze verhoudingen en licht naar God verwijzen. Ze lopen voor op de gotiek. Zelfs de boeken hebben geen illustraties.

Steden en kathedralen: tweede helft middeleeuwen.

Verandering: mensen gaan in steden wonen, er ontstaat handel. Er ontstaat een nieuwe stand: de burgerij, die in de stad zeggenschap heeft. Er worden kathedralen gebouwd om God een woonplaats te geven, maar ook om de concurrentie met andere steden aan te gaan.

De kerk probeert nu burgers aan te spreken, doet dit door bijvoorbeeld meerstemmig muziek en liturgisch drama.

Het koor

Er kunnen niet veel mensen lezen en schrijven en er verstaat bijna niemand Latijn, waardoor de kerkgangen onbegrijpelijk zijn. Daarom ontstaat het liturgisch drama, waarbij het Latijn met spel wordt uitgebeeld. Daarnaast wordt de muziek uitbundiger en meerstemmig, om het volk bij de mis te betrekken.

Het koor is een verhoogd podium achter in de kerk, waar de priester rituele handelingen verricht. Gewone mensen mogen er niet komen.

Voorbeelden:

• Viderunt Omnes

Componisten in de twaalfde eeuw vinden het steeds minder belangrijk dat de teksten van liederen te verstaan zijn. Ze laten het eenstemmig karakter van het Gregoriaans los.

In Viderunt Omnes is het gregoriaans te horen als langgerekte tonen, bijna slowmotion. Hierbij maken de contratenoren snelle en beweeglijke melodieën.

Het is een polyfonie: meerstemmigheid, elke stem beweegt zich zelfstandig voort en vormt dus een eigen melodie. Harmonie is ondergeschikt aan het verloop van de stemmen.

Cantus firmus: hoofdmelodie, vaak ontleend aan bestaande muziek. Uitgangspunt in polyfone compositietechniek.

• La Messe de Nostra Dame

In dit werk van Guillame de Machaut is meerstemmigheid nog verder doorgevoerd. Er zijn vier gelijkwaardige stemmen met ieder een eigen melodie en tekst.

De mis bestaat uit vaste delen:

• Kyrie: roep om Goddelijke bescherming
• Gloria: de aanbidding van God
• Credo: bevestiging van het geloof
• Sanctus: loflied
• Agnus Dei: verzoek aan God dat hij iets om de gelovigen geeft.

Verschillende componisten dragen bij aan één mis.

In deze muziek zit herhaling, variatie, ritme en lijnenspel, waardoor het groots en mysterieus wordt.

• Quem Quaritis (wie zoekt u)

Naast zang is er ook liturgisch drama, waarbij de handelingen van de mis duidelijk worden. Het is een vorm van theater. Bijbelteksten worden omgezet in dialogen.

God is licht

Maria wordt rond de twaalfde eeuw verheerlijkt als de ideale vrouw, ze wordt aanbeden en mensen ‘schenken’ haar kathedralen en teksten.

Deze kathedralen worden in een nieuwe stijl gebouwd; het gotiek. Deze stijl is geïnspireerd om oude christelijke geschriften, waarin God aan het licht gelijkgesteld wordt. Daarom zijn kenmerken van deze stijl openheid en licht.

Voorbeelden:

• Notre-Dame in Chartres

Deze kathedraal wordt gezien als het huis van Maria, er worden dan ook relieken van Maria in bewaard.

De plattegrond van de kerk is een kruis, die bestaat uit het middenschip (lange as) en twee zijbeuken. De korte as heet het dwarsschip.

Grote ramen in het middenschip samen met andere ramen laten veel licht binnen in de kerk.  Het roosvenster staat boven de entree, het koningsportaal, waarmee het middenschip wordt afgesloten.

• Incarnatievenster

Het interieur in de gotiek moet rijkdom uitstralen, de kostbaarheden worden beschenen met een goddelijk licht dat door de glas-in-loodramen valt.

In deze glas-in-loodramen worden verhalen van de bijbel uitgebeeld, waardoor de kerkganger aangeraakt wordt door de figuren waar het licht doorheen schijnt.

In de Notre-Dame wordt in dertig vensters het leven van Christus uitgebeeld, met het aankondigen van de geboorte van Christus, ofwel annunciatie.

• Drie koningen

Bij de stadsmensen is een menselijke uitbeelding van Christus populair. Tegenstelling met vroege middeleeuwen, waarbij hij als strenge rechter bij Het Laatste Oordeel wordt uitgebeeld. Nu is de geboorte populair.

In de ramen wordt niet precies de Bijbeltekst uitgebeeld, maar wordt het belang van Christus duidelijker, de symboliek. De boodschap bij dit venster is dat Christus gelijk is aan de koningen en Maria een koningin is.

De kathedraal exterieur

Bijna elke bisschopsstad bouwt in de twaalfde en dertiende eeuw een kathedraal, waarbij ze proberen elkaar te overtreffen met hogere, grotere of rijkere kathedralen. Er is een soort concurrentieslag. De bouw is mogelijk door hoge belastingen van de stadsbewoners te vragen.

De bouw van de kathedraal van Reims (1211) is belangrijk, omdat hier Franse koningen gekroond worden.  Er zijn verschillende bouwloges aan het werk bij de bouw. In een bouwloge zijn handelswerklieden verenigd, het is een soort gespecialiseerd aannemersbedrijf.

Gotische kathedralen hebben grote spitvormige ramen en nauwelijks dragende muren. Dit is mogelijk omdat het gewicht wordt opgevangen door luchtbogen. Er zijn geen zware dragende muren meer nodig, dus grote ramen zijn mogelijk.

Ook komt het uiterlijk van de kerk meer los te staan van de architectuur.

Voorbeelden:

• Koningsportaal Reims

Bij de Kathedraal van Reims is er ook een koningsportaal.

De gevel heeft twee hoge torens, met venstervormige uitsparingen die het geluid van de kerkklokken over de stad laten klinken. De beelden in het linker gewelf laten de geboorte van Christus zien, in het midden het kronen van Maria als koningin en rechts de kruisiging van Christus. Er zijn drie lagen in de gevel: onderaan de entrees, in het midden het roosvenster en de eerste openingen voor klokkenwerk. Bovenaan zijn de koningsbeelden en de spitsen van de torens.

• Exterieur koor

In de gotiek zijn er open gevels waardoor de overgang van binnen naar buiten geleidelijk verloopt. Door skeletbouw kunnen de gotische kerken erg hoog worden, maar bouwmeesters moeten slim zijn. Door luchtbogen leiden ze het gewicht van het gewelf via zware pijlers naar de buitenkant.

• Annunciatie en visitatie

De kathedraal van Reims heeft meer dan tweeduizend beelden. In het westportaal zijn de linker beelden het oudst en vertellen ze het verhaal van de annunciatie. De rechterbeelden verbeelden de visitatie: de zwangere Maria wordt bezocht door de moeder van Johannes de Doper. De beelden verschillen van het Romaans, omdat Romaanse beelden in de muren van de gevel zitten. Die in de gotiek staan er los van. Ook zijn de beelden heel gedetailleerd en tonen ze scherpe emoties.

Het plein

In de meeste West-Europese steden is de kerk het centrum. Bij sommige Italiaanse steden is dit echter het stadshuis.

Bijvoorbeeld de stad Siena, waarbij het inwoneraantal in de Middeleeuwen rap steeg. Ruimte is er beperkt, dus er moet dicht op elkaar en hoog gebouwd worden.

In het midden ligt een plein: het Palazzo Pubblico. Het stadsbestuur zit hier in een hoge toren die de status laat zien. Hier zijn de burgers de baas. Uit de architectuur blijkt de trots.

• Piazzo del Campo

Het plein heeft een schelpachtige contour en is geheel door gebouwen ingesloten. Het is komvormig, waardoor het lijkt op een amfitheater. Het plein is verdeeld in negen stukken, die staan voor de negen afgevaardigden in het stadsbestuur, zij vormen de Nove. Alle belangrijke gebeurtenissen zijn op dit plein.

• Palazzo Pubblico

Dit is het meeste opvallende gebouw op het plein, het machtscentrum van de stad. De besturing lijkt op een moderne republiek. De leefregels woorden in woord en beeld aan de analfabete inwoners overgebracht.  Het stadshuis heeft iets weg van een fort, omdat Siena veel oorlog voert.

• Het goede bewind

De Nove geeft schilder Ambrogio Lorenzetti opdracht om twee fresco’s te maken voor de vergaderzaal. Het eerste laat de gevolgen van een goed en verstandig bestuur zien, de tweede de gevolgen van een slecht bestuur.

In het Goede bewind verloopt alles vlekkeloos: er wordt les gegeven, mensen zijn aan het werk en er is een markt. Dit is het resultaat van een goed bestuur. Bijna alle dimensies waar het bestuur mee bezig is, is in het schilderij te vinden.

Het schilderij is naturalistisch: er is nauwkeurig gekeken.

De straat

In de Middeleeuwen zijn er vaganten, of vagebonden. Dit zijn straatartiesten die van stad naar stad trekken. Er is niet veel bekend over hun kunsten omdat ze vooral veel improviseerden. Ze stonden laag in het aanzien en de kerk is fel tegen ze, omdat ze minstrelen van Satan zouden zijn. Toch blijven ze bestaan.

In de Late Middeleeuwen is de kerk minder tegen ze gekeerd en wordt theater en volksmuziek zelfs bij vieringen en processies ingezet. Dit doet de kerk om zo het geloof op een herkenbaardere en aantrekkelijkere manier uit te drukken. Er ontstaan ook religieuze drama’s buiten de kerk.

Voorbeelden:

• De reizende gokelaer

Vaganten weden soms  ingehuurd om op speciale gelegenheden in de stad te spelen en in de archieven werd soms gezet wat er werd gedaan.

Op de prent ‘De reizende gokelaer’ van Lucas van Leyden, is een vagant te zien die op de doedelzak speelt. Het was gevaarlijk werk: een gokelaer kon worden opgepakt als ‘handlanger van de duivel’.

• Passiespelen van Valenciennes

Het mysteriespel is een van de vroegste vormen van middeleeuws religieus straattheater. Hierbij worden er bijbelscènes gespeeld zonder dat ze verband met elkaar hebben.

Het passiespel bijvoorbeeld heeft her lijden van Christus als onderwerp. Soms namen er honderden mensen aan deel en duurde het dagenlang. Er werd gebruik gemaakt van verschillende theatrale effecten.

Er zijn ook wagenspelen, waarbij karren langs het publiek trekken. Aan de wagens is te zien door welk gilde het is gemaakt.

• Mariken van Nieumeghen

Het mirakelspel ontstond aan het einde van de Middeleeuwen. Dit zijn verhalen waarbij zondaars op wonderbaarlijke wijze hun leven beteren.

In Mariken van Nieumeghen word Mariken door de duivel verleidt en lijdt ze een aantal jaar en wild en zondig leven. Op een dag ziet ze echter een wagenspel en wil ze zich bekeren. De duivel wil haar te pletter laten vallen, maar ze overleeft de val. Na jaren boetedoening wordt ze vergeven.

Kloosters in de stad

Vanaf ongeveer de tweede helft van de Middeleeuwen (rond 1200) worden er ook kloosters in de steden gebouwd. Dit zijn bedelorden, ze leven sober en zonder luxe. Ze leven van de giften van de burgerij, maar in ruil daarvoor verlenen ze diensten, zoals onderwijs. Ook verzorgen ze zieken en armen. Het volk krijgt steeds meer met de monniken te maken, dus wordt de afstand tussen kerk en burger kleiner. Het geloof krijgt een menselijker gezicht.

Vanuit de kloosters ontstaan universiteiten, er worden zelfs klassieke bronnen bestudeerd: De monniken houden zich steeds meer bezig met de zichtbare wereld.

Ook de kunstenaars gaan zich met die zichtbare wereld bezighouden: geen vroegmiddeleeuwse fabeldieren en duivels meer, maar in de gotiek komt er aandacht voor bestaande dieren en planten. Er komt steeds meer aandacht voor menselijke anatomie en ruimtelijkheid.

Voorbeelden:

• San Francesco

Franciscus is een rijke, jonge man die besluit al zijn aardse bezittingen op te geven in naam van het geloof. Hij krijgt veel volgelingen, omdat hij de taal van het volk spreekt en zich afzet tegen de overvloedige rijkdom van de kerk. Hij wordt uiteindelijk heilig verklaard.

De kerk San Francesco is dan ook soberder dan de Franse kerken. Typisch Italiaans is dat er niet veel grote gebrandschilderde ramen zijn, maar grote fresco’s, en dat de bouwstijl Romaans blijft.

Franciscus is een Franciscaner monnik.

• Kerstviering in Greccio

Franciscus preekt niet in het Latijn, maar in de taal van het volk en hij doet dit op straat. Hij benadrukt de menselijke kans van Christus. Ook is hij degene die de kerststal bedacht, de illustratie van de geboorte van Christus.

Giotto maakt een kersstal in een serie fresco’s.

Het afbeelden van de geboorte en dood van Christus wordt in de kunst steeds populairder en Christus als strenge rechter steeds minder.

• Dood van de Heilige Franciscus

Volgens de verhalen is het mogelijk om door te lijden Christus’ voorbeeld te geven; aan het einde van zijn leven vastte en bad Franciscus dagenlang, waardoor hij de wonden van Christus kreeg.

In het fresco van Giotto over Franciscus dood zijn de figuren natuurlijker, niet schematisch en zijn de religieuze figuren van vlees en bloed. Hij is een van de eerste kunstenaars die dit zo doet.

Het hof

Troubadours, trouvères of Minnesängers zijn muzikanten die rondtrekken bij adellijke hoven en daar optreden. Vaak hebben ze een adellijke achtergrond, zijn ze opgeleid in een klooster en klinkt er gregoriaans en oosters door in hun muziek.  Ze zingen vaak minneliederen, waarin over hoofse liefde gezongen wordt. Bij hoofse liefde wordt de vrouw aanbeden als hoogste, maar onbereikbaar ideaal. De minnaar lijdt in stilte.

De componisten doen aan collectief componeren: de liedjes worden gebaseerd op bestaande liedjes, maar er wordt iedere keer weer iets veranderd.

In de veertiende eeuw beginnen ze zelf werken te schrijven en gaan de componisten zichzelf als kunstenaar zien.

Voorbeelden:

• Codex Manesse

In het Minstrelen-handschrift is een Minnesänger te zien die optreedt aan het hof. De mensen in het orkest spelen op voorlopers van moderne instrumenten, als de hobo en de klavecimbel (psalterium). Er wordt niet alleen over hoofse liefde gezongen, maar ook over politieke en morele onderwerpen. De meeste liederen kennen refreinen.

• D’ardant desir

Motetten komen vanaf de veertiende eeuw veel voor. Het is een liedvorm met meerdere zinsmelodieën, vaak gezongen door troubadours. Ze worden niet voor de kerk gebruikt, dus zijn ze vaak in volkstaal. In D’ardant desir zijn drie stemmen met eigen teksten, twee in het Frans en één in ’t Latijn. Twee stemmen zingen over de gevoelens van de verstoten minnaar terwijl de derde een zin uit het Oude Testament zingt. Het is een lied waar kennis voor nodig is en er zit een mengsel van religieus en werelds in.

• Ecco la pimavera

Francesco Landini schreef dit lied als een ode aan de lente. Hij verbond de traditie van de troubadours met de ontwikkelingen van de Franse polyfonie. Hij kan met een moderne popmuzikant vergeleken worden: hij maakt en voert de muziek zelf uit. Hij is een van de eerste componisten waarvan het werk bewaard is gebleven.