Hoofdstuk 1

- het indijken van de rivieren

Tolerante godsdienst

De officiële staatsgodsdienst werd het calvinisme, maar toch werd er niet moeilijk gedaan over godsdienst oefeningen van katholieken in schuilkerken, al was het eigenlijk verboden. De regenten van de grote steden stonden gereserveerd tegenover het strengen calvinisme en gaven de voorkeur aan meer tolerante vormen van protestantisme. Ze wilden zich niet de wed laten voorschrijven door de calvinistische kerk en stelden de grenzen open voor joden die door vervolgingen in Spanje en Portugal naar de Republiek vluchten. Ook veel mensen uit de Zuidelijke Nederlanden kwamen naar de Republiek. Amsterdam werkte als een magneet en het inwonertal groeide en groeide. De inwoners bestonden vooral uit Franse hugenoten en protestantse kooplieden uit Antwerpen. De tolerantie van godsdienst was in de Republiek wel relatief. De gereformeerde namen een sterke machtspositie in en maakten het andersdenkende vaak moeilijk of onmogelijk om hun religies te belijden.

Culturele en wetenschappelijke

ontwikkeling

In de 17e eeuw kregen de Nederlanden de reputatie een domineesland te zijn, maar tegelijkertijd werd de Republiek beroemd om de tolerantie. Het protestantisme is veel meer individueel gericht dan het strenge katholicisme. Dit had een gunstige invloed op de individuele vrijheid en de handel. De Republiek werd het enige land in die tijd waar vrijheid van denken werd toegestaan. De calvinistische regering was van mening dat iedereen de bijbel moest kunnen lezen. De welvaart en de unieke publicatievrijheid had een positieve invloed op de ontwikkeling van de wetenschap aan de universiteitei en zorgde voor een groot aantal publicaties. Als gevolg daarvan groeide het aantal boekdrukkers, uitgevers, boekhandelaren, drukkers en boekbinders.

Universiteit van Leiden (1575), als beloning voor Willem van Oranje voor het Leidse verzet tegen de Spanjaarden. Het was 1 van de eerste protestantse universiteiten, wat veel protestantse studenten uit heel Noord-Europa trok. Vervolgens kwamen er ook protestantse universiteiten in Franeken, Groningen, Amsterdam, Utrecht en Harderwijk.

Het trok veel denkers uit Europa aan, bijvoorbeeld de franse wetenschapper en filosoof Descartes in Leiden, Nederlandse filosoof Spinoza. Ze schreven hun revolutionaire (revolutie) geschriften waarin ze hun rationalistische denkwijze te verklaren.

Descartes verwierp alle opvattingen die ook maar enigszins aan twijfel onderhevig waren en die hij vroeger voor bewijzen had aangezien. ‘’Ik denk, dus ik ben’’ was zijn voornaamste grondbeginsel van zijn wijsbegeerte. De gedachten van de mens was de enige zekerheid die hij had. Zijn denken kwam bij God uit, over wie hij de volgende woorden schreef: ‘’Wanneer ik het woord God gebruik, mocht gij daarvoor in de plaats lezen: de mathematische orde der natuur’’.

Er was wel een bepaalde grens van de tolerantie. Dat merkte Spinoza ook die door de joodse gemeenschap uit Amsterdam werd verbannen.

Athonie van Leeuwenhoek: uitvinder van de microscoop, bacteriën, spermatozoïden.

Christiaan Huygens: legde de basis voor de golftheorie van het licht, maar bedacht ook een slingeruurwerk dat met grote precisie de tijd aangaf, een onontbeerlijke uitvinding voor de zeenavigatie.

Kunsten

De economische voorspoed ging samen met een briljante culturele ontwikkeling waaraan verschillende genieën een bijdrage leverden. Bekend werd o.a. portretschilder Rembrandt van Rijn (1606-1669) om zijn meesterlijke techniek en toepassing van het Clair-obscur (sterke licht-donker contrasten).

Ook waren er ook vele schrijvers, die zowel toneel als literatuur lieten bloeien. De meesten van hen waren aangesloten bij een van de vele Rederijkerskamers, de haarden van de toenmalige literatuurproductie. Zij schreven gedichten en toneel: pastorales (herdersspelen), tragedies (treurspelen) en komedies (blijspelen). Muziek werd vooral beoefend in de huiselijke kring, er waren geen hele beroemde componisten in de 17e eeuw, behalve organist-componist Sweelinck. Het calvinisme zette dan ook zijn twijfels bij het orgelspel in de godsdienstoefening; teveel versiering en opsmuk kwam de godsdienstbeleving niet ten goede. Hetzelfde gold voor de beeldhouwkunst. De calvinisten wilden geen religieuze beelden in hun gebedshuizen (Beeldenstorm 16e eeuw). De calvinistische kerken bleven somber en leeg. Alleen in de zuiderlijke Nederlanden (katholicisme) waren goede beeldhouwers te vinden.

Het hof en de adel speelden geen rol van betekenis meer in de kunstproductie. De kerk wou geen opdrachten meer opgeven voor de kunstenaars, ze wilden het liefst zo sober mogelijk houden. Overheidsinstellingen en verenigingen zorgden voortaan voor officiële opdrachten. Daarnaast kwam de nieuwe elite, rijk geworden door handel en nijverheid, op als opdrachtgever. De elite kochten schilderijen op de vrije markt maar gaven ook opdrachten aan kunstenaars. De rijke burger liet zich portretteren in een tijd waarin dat elders in Europa was voorbehouden aan hof en adel.

De schilders gingen voor de markt werken, vraag & aanbod bepaalden de prijzen en de productie van schilderijen. De schilderijenhonger werd zo groot dat het land in greep kwam van de verzamelmanie.

Rembrandt belegde geld in de aankoop van schilderijen van andere kunstenaars.

Een gedeelte voor de verkoop en zijn eigen privéverzameling.

De schilderijen van de 17e eeuwse schilders bieden een realistische verbeelding van het dagelijkse en huiselijke leven in de Gouden Eeuw: vrouwen bezig met het huishouden, musicerende mensen, etende en drinkende gezelschappen. Zij schilderen gewone Hollandse binnenhuizen omdat de kunst in de republiek de kunst van de burger was. De burger schafte schilderijen aan om zijn levensvisie te onderstrepen, zijn geld te beleggen, muren te behangen en om zichzelf te vereeuwigen. De schilderijen laten zien:

‘’We zijn wel rijk en we weten ook heel goed wat mooi is, maar alles met mate’’. Ook bleven Bijbelstukken een voorkeur voor de burgers, voorstelling van doop & avondmaal waren gewild. Kunstenaars combineerden vakmanschap met creativiteit, experimenteerden met nieuwe technieken. 

Clair-obscur, van de Italiaanse meesters, Rembrandt gebruikte het ook wel.

Bouwactiviteiten

De regenten van Amsterdam lieten statige grachtenhuizen bouwen. Ze wouden een vervanging van het oude stadshuis in 1639, en schreven een wedstrijd uit voor een nieuw te bouwen stadhuis. Jacob van Campen had hierbij gewonnen. Zijn ontwerp zorgde ervoor dat het stadshuis het grootste was van alle stadshuizen in Europa. De Rederijkerskamers schonken in de 16e eeuw het entreegeld op hun voorstellingen aan liefdadigheidsinstellingen.

De regenten van Amsterdam lieten statige grachtenhuizen bouwen. Ze wouden een vervanging van het oude stadshuis in 1639, en schreven een wedstrijd uit voor een nieuw te bouwen stadhuis. Jacob van Campen had hierbij gewonnen. Zijn ontwerp zorgde ervoor dat het stadshuis het grootste was van alle stadshuizen in Europa. De Rederijkerskamers schonken in de 16e eeuw het entreegeld op hun voorstellingen aan liefdadigheidsinstellingen.

Door het succes van de Rederijkerskamers en de groei van de welvaart van de stad besloten de notabalen (aanzienlijk persoon) rond 1637 tot de bouw van een openbaar pand waar voorstellingen zouden worden gespeeld.

Joost van Vondel bedacht de naam van het nieuwe gebouw: de Schouwburg (Grieks: theatron). Jacob van Campen kreeg deze opdracht.

De tehuizen voor de AOW-ers en voor weeskinderen zouden de kosten dragen in ruil voor inkomsten uit de voorstellingen. 3 voorstellingen in de week met wel meer dan 1000 toeschouwers.

De Schouwburg werd geopend met ‘’Gysbreght van Aemstel’’ van Joost van den Vondel, het werd jaarlijks, tot het jaar 1696 op nieuwjaarsdag opgevoerd.

Toonaangevend in de kunsten waren de schoonheid & inhoud van de kunst uit de klassieke oudheid. De klassieke Griekse en Romeinse kunstenaars hadden de algemene waarden en goddelijke harmonie zo goed weten te verbeelden, dat hun werk in vorm en inhoud navolging verdiende.

Aankomende schilders & beeldhouwers trokken naar Italie om daar de klassieke meesters en hun werk te bestuderen. Dichters lazen en vertaalden er klassieke werken en schreven in navolging daarvan hun eigen werk. Klassieke tragedies waren vooral populair in de toneelkunst, wetten van Aristoteles werd streng nagevolgd.

Het rampjaar 1672

De Gouden Eeuw liep op zijn einde en er begon een economische neergang. Engeland, Frankrijk, bisdommen Keulen en Münster verklaarden de Republiek de oorlog. In 1989 werd de Nederlandse stadhouder Willen III gevraagd om ook koning van Engeland te worden, waarna hij met een grotendeels Nederlands leger Engeland binnenviel. Willem III moest om koning te mogen worden ook veel macht inleveren aan het Engelse Parlement. Willem III bracht ook zijn bankiers en raadgevers van Holland naar Londen en voerde economische verbeteringen door. Vanaf deze tijd begon Engeland steeds meer de Republiek te overvleugelen, vooral in de koloniale handel. Voor een deel kwam dat omdat in Engeland nu het centraal gezag beter ging functioneren. Frankrijk & Engeland haalden de Republiek in. Dat Frankrijk en Engeland niet eerder de republiek voorbij waren gegaan kwam omdat zij het te druk hadden met binnenlandse problemen als revoluties en oorlogen.