Nederland heeft geen positie, maar de hoogste landelijke bestuurspositie is al jaren in handen van de Oranjes.
GROOTS IN HET KLEIN
2 Publieke kunst in de Gouden Eeuw
Het paleis op de Dam is oorspronkelijk gebouwd als stadshuid voor Amsterdam. Toen het gebouwd werd, in 1648, was Amsterdam een rijke en machtige stad.
Amsterdam wordt in de 17e eeuw bestuurd door burgers en kooplieden en laat zich door geen vorst op prins de les lezen. Na tachtig jaar oorlog te hebben gevoerd sluiten de Spaanse koning en de Republiek der Verenigde Nederlanden in 1648 vrede. Het nieuwe stadhuis wordt dus tegelijkertijd beschouwd als vredesmonument.
In de zeventiende-eeuwse kunst is de roep om soberheid herkenbaar. In dit hoofdstuk gaat het vooral over het openbare leven. Aan het exterieur en de inrichting van het stadhuis op de Dam is te zien dat ook in de openbare ruimte kunst een belangrijke rol speelt. Een andere openbare plek waar de burgers elkaar ontmoeten, is de nieuwe stadsschouwburg.
Stadhuis: Een stenen boodschap
In de 17e eeuw (1640) besluit het stadsbestuur dat er een nieuw groot stadhuis moet komen. Eentje die representatief is voor het Amsterdamse bestuur.
Het Amsterdamse stadhuis is een classicistische paleis. De architectuur verwijst naar de bouwkunst van het oude Rome. Overal in Europa kiezen machthebbers de klassieke Romeinse architectuur als teken voor hun macht.
- De vier gevels en de plattegrond zijn volledig symmetrisch.
- De voor- en achtergevel hebben beide een vooruitstekend middengedeelte dat wordt bekroond met een timpaan.
- Pilasters accentueren de symmetrie (platte zuil).
- Op de eerste verdieping zijn de pilasters afwisselend in Ionische en Corinthische stijl (bouwstijlen met slanke/gladde zuilen).
- De voorgevel heeft geen duidelijke ingangspartij en op de begane grond in een kleine ingang.
Het stadhuis wil het vredesdoel duidelijk laten zien. Op het Oost-timpaan is de Amsterdamse stedenmaagd te zien, omringd door zeegoden en godinnen. Zij draagt een vredestak in haar hand en een schild met het wapen van Amsterdam.
De boodschap: Amsterdam krijgt de heerschappij over de zee en natuurlijk de zeehandel en bevordert vrede van de volkeren.
De Burgerzaal, in het midden van het stadhuis, is voor alle burgers vrij toegankelijk. Deze ruimte is een overdekt stadsplein en symboliseert de vrijheid van de burgers onder het wakend oog van de bestuurders.
De lengte is precies twee keer de breedte van de zaal.
De hoogte is precies de helft van de optelsom van de lengte en de breedte.
Aan beide hoofdeinden zijn grote mythologische figuren geplaatst, die de welvaart en roem van Amsterdam benadrukken. ‘De geschiedenis heeft de roem blijkbaar altijd al voorspeld’.
Stadhuis als bestuurscentrum
De stad wordt bestuurd door een college van burgemeesters. Zij leggen belangrijke beslissingen voor aan de ‘vroedschap’. Beide bestuursgroepen worden bevolkt door leden van rijke regentenfamilies.
In de onderste verdieping van het gebouw zetelt een bank waar Amsterdammers hun waardevolle spullen, geld en goud in bewaring kunnen geven.
Aan de voorzijde op de begane grond is de ‘Vierschaar’: een rechtszaal voorstrafzaken waarvoor de doodstraf wordt uitgesproken.
Het stadhuis wordt met veel historiestukken versierd. De voorstellingen hebben betrekking op twee historische periodes: de Romeinse tijd en de tijd van de opstand van de Batavieren tegen diezelfde Romeinen. In de Batavieren herkennen Amsterdammers vrijheidsdrang en onverzettelijkheid. In de Romeinen herkennen de stadsbestuurders de grootsheid van Amsterdam, zijn macht en de enorme welvaart.
In de Burgemeesterskamer komen schilderijen te hangen waarbij onomkoopbaarheid en eerlijkheid centraal staan.
Ook de vergaderzaal van de vroedschap is uitbundig versierd. Er is een totaalkunstwerk gemaakt. Alle voorstellingen op de schilderijen gaan over Mozes. Het Bijbelse verhaal van Mozes vertelt hoe de leider van het Joodse volk van God tien wetten ontvangt. Deze tien wetten vormen het fundament voor alle wetgeving. Er rust een heilige plicht op goed bestuur.
Totaalkunstwerk: kunstwerk waarin meerdere disciplines zoals beeldhouwkunst, schilderkunst, architectuur, elkaar ondersteunen en samen het totale effect op de kijker bepalen.
Stadhuis als gerechtsgebouw
Rechtspraak is een van de belangrijkste taken in het nieuwe stadhuis. De rechtspraak wordt uitgeoefend door een college van schepenen, speciaal benoemde rechters die regels maken en rechtspreken.
Schepenzaal: De rechtszaal. Deze zaal richt zich niet alleen op strafzaken, in een aparte kamer worden ook faillissementszaken behandeld. Ook in deze zaal wordt verwezen naar de goddelijke oorsprong van het bestuur. De rechtspraak zou afgeleid zijn van de regels die God ooit aan Mozes opgaf.
De Vierschaar: In deze zaal wordt het doodvonnis uitgesproken. De muur waar de rechters voor zitten bestaat uit drie bas-reliëfs, een vlak beeldhouwwerk waarbij de figuren slechts gedeeltelijk van de achtergrond loskomen. In deze reliëfs worden voorbeelden laten zien van goede rechtspraak.
Burgemeesterskamers:
Vroedschapkamer: voor het dagelijkse bestuur.
Geloof zonder opsmuk
Het Calvinisme is tegen de rijke burgers. De Nederlander dient matig te leven en deze boodschap is goed zichtbaar is protestantse kerken. De interieurs zijn totaal niet versierd. Een eenstemmige samenzang van de psalmen, een lied uit het Oude Testament (joods), past bij de grondslagen van het geloof en ook orgelklanken ‘storen’ hierbij.
Na de reformatie zijn kerken openbaar bezit geworden en steden benoemen stadsorganisten. De stadsorganisten geven publieke concerten met een breed repertoire aan muzieksoorten.
Jacob van Eyck publiceert Der Fluyten Lust-hof, een boekej met bijna honderdvijftig melodieën voor de fluit met Nederlandse teksten. Ze zijn toegankelijk voor een groot publiek, omdat de boeken meestalen voorzien zijn van toonzettingen voor alle instrumenten en de stem.
De rederijkers
Rederijkers, beoefenaars van de dicht- en toneelspeelkunst, verenigen zich in rederijkerskamers. De leden – burgers en later ook edellieden – houden in hun lokaal of kamer onder meer voorleesavonden, dichtwedstrijden en toneelavonden.
De rederijkers leveren met hun toneelspel ect. een belangrijke bijdrage aan openbare plechtigheden. In de 16e eeuw verleggen ze hun werkterrein naar wereldlijke onderwerpen. vaak is er sprake van een maatschappijkritische ondertoon, tot ergernis van het stedelijk gezag. In de 17e verliezen ze hun vooraanstaande rol in het stedelijke leven.
Voor rederijkers is de omhang met taal deels een hobby of spel. Ze maken er ook grapjes over, wat vaak ten koste gaat van de inhoud. Toch spelen ze een belangrijke rol in het ontstaan van onze cultuurtaal en het Nederlandse toneel.
Bij belangrijke ontvangsten zijn er talloze tableaux vivants, een levend ‘schilderij’ bestaande uit een of meer stilstaande personen (rederijkers) die een verhaal of gebeurtenis uitbeelden.
Tijdens carnaval, vastenavond, wordt in de Amsterdamse rederijkerskamer een blijspel (komedie) opgevoerd. Dit is een katholieke traditie.
Vermaak geldt in de Gouden Eeuw als medicijn tegen de stress die hoogconjunctuur (de economie gaat te hard) met zich meebrengt. Maar in de 17e eeuw werd ook vaak aangegeven dat al te lichtvoetig vermaak op den duur z’n tol eist.
De schouwburg
In de 17e eeuw neemt in Amsterdam de belangstelling voor toneelvoorstellingen toe. De rederijkers kunnen hier niet tegenop. Onderlinge ruzie, bijvoorbeeld over het niveau van de stukken, leidde uiteindelijk tot een breuk bij De Eglentier. De Nederduytsche Academie wordt opgericht in 1617.
In 1637 wordt het gebouw gesloopt op plaats te maken voor het eerste echte theatergebouw in de Nederlanden. Het wordt: schouwburg genoemd. Het theater wordt ontworpen naar Italiaanse voorbeelden.
Het is een klassiek amfitheatermet langs de randen loges en tribunes. Midden in de zaal, op de begane grond, zijn staanplaatsen voor het gewone volk. De welgestelden hebben tribuneplaatsen, de hoge heren loges. Het tonvormige dak eindigt achter in de zaal in een groot raam. Zo kan een brede bundel licht het toneel verlichten.
De schouwburg wordt geopend met een tragedie opvoering, een toneelspel met een ernstige ondertoon. Het verhaal speelt zich af binnen een etmaal en is verdeeld in vijf bedrijven waarvan de eerste vier worden afgesloten met een gezongen rei (koorzang).
Deus ex machina: God uit een machine. Iemand duikt opeens op, op het toneel en zorgt voor een ‘goddelijke’ ingreep waarmee tegen het einde een toneelstuk tot een ontknoping komt.
In 1665 word de schouwburg al aangepast. Amsterdam maakt nu kennis met het lijsttoneel. In plaats van tonelen naast elkaar, gaat het nieuwe Italiaanse toneel uit van één speelvlak. Door het doek en de lijst, lijkt het voor het publiek net of zij naar een schilderij kijken en is er een duidelijk verschil te zien tussen het publiek en de spelers.
Klucht: een komisch toneelstuk over het dagelijks leven. Het verhaal en de taal zijn vaak grof en volks van karakter.
Dans
Dansvoorstellingen en opera’s worden zelden georganiseerd bij het protestantisme. Het aanzien van toneelspelers is laag. Zo mogen ze niet bij rechtszaken optreden als getuige, omdat zij zich als een ander kunnen voordoen.
Pas aan het eind van de 17e eeuw organiseert koning-stadhouder Willem III enkele grote hoffeesten en stimuleert hij opvoeringen van de Franse opera. In 1689 mag Willem III zich koning van Engeland noemen, nadat hij met Mary Stuart is getrouwd. De barokke buitenverblijven die hij in Nederland laat bouwen laten zien dat Willem III zich graag spiegelt aan buitenlandse vorsten.
Genreschilderijen met hoe in huiselijke kring gespeeld en gedanst wordt, laten zien dat de rijke burgerij zich de hofdansen heeft eigen gemaakt die overal in Europa gedanst wordt. Om de feestvreugde te verhogen hebben zij toneelspelers uitgenodigd.
Gravure: druktechniek.
Balletopera: een volledig op muziek gezette klassieke tragedie. In Nederland werden de balletopera’s onvertaald gespeeld door Franse theatergezelschappen.
MASSACULTUUR, VERMAAK EN VERZET
4 Pop in de tweede helft van 20e eeuw
Actie en expressie
In de jaren 50 ontstaat de eerste Amerikaanse kunststroming: het abstract expressionisme. Vanuit Europese ideeën over het surrealisme ontstaat het in New York. Het is een uiting van de kunstenaars hun diepste emoties à action painting.
Bebop: Amerikaanse jazz met nadruk op de individuele expressie, als jongerencultuur. In een van te voren afgesproken akkoordenreeks.
De Europese Cobragroep wil zich verplaatsen in een belevingswereld van een kind en ‘kliederen’ dus.
Showtime!
Een typisch Amerikaans fenomeen is de musical, die ontstaat aan het begin van de 20e eeuw. In de musical zijn invloeden van de Londense music hall met zijn humoristische muziek en de romantische Weense operette herkenbaar, maar de muziek ik vooral geïnspireerd op de blanke jazz.
In 1958 is West side Story de eerste musical die afwijkt van ‘niet diepgaand, meeslepend en technisch hoogstaand’.
Melodrama: Een vrouw maakt veel emotionele conflicten mee. Vaak draaien twee vrouwen om één man, één liefde wordt beantwoord en één niet.
De macht van Hollywood
Hollywood is vanaf de vroege jaren 20 in een sneltreinvaart omgetoverd tot filmstad. Om financiële risico’s te beperken ontstaan er filmgenres:
- Western: Een stoere held neemt het op tegen het kwaad.
- Melodrama: *zie hierboven*
- Screwball comedy: Een komisch liefdesverhaal.
- Film noir: Een duistere misdaad/gangster verhaal.
In films en later in tv-soaps wordt er vaak gebruik gemaakt van beeldsymboliek, verborgen emoties.
Bij Psycho draait alles op suspense, niet de moord zelf, maar de spanning van de schaduwen.
Aan het eind van de jaren 50 staat er een nieuwe generatie Franse regisseurs op: de Nouvelle vague (Nieuwe golf). Geldende wilmwetten worden bewust overtreden. Je kan juist niet ‘in de film op gaan’.
Radio en televisie
De televisie is kenmerkend voor de massacultuur: ‘pakkende informatie met veel afwisseling in korte blokken’.
Elvis Presley komt met de rock-‘n-roll: swingend, opzwepend en erotisch. De
rock-‘n-roll valt vooral in de smaak bij de blanke jeugd. Het is een blanke variant op rhythm and blues à Elvis is a white boy who sounds black.
Soaps
Soaps: Commercie en vermaak gaan samen. Ze maken gebruik van een format, een herkenbare structuur. Twee families die elkaar dwarszitten is zo’n format.
Soaps hebben geen echte hoofdpersoon. Ieder karakter wordt een ‘bekende’ van de kijker. De tijd in een soap verloopt uiterst traag, het geeft de kijker de kans de verhaallijn weer op te pikken wanneer ze een aflevering gemist hebben.
The American Dream
Beeldend kunstenaars raken gefascineerd door de typisch Amerikaanse cultuur. Ook doordat Amerika een heldenrol speelde na de bevrijding van de Tweede Wereldoorlog.
Pop art: De media heeft grote invloed op iedereen en kustenaars maken hier gebruik van.
Absurd
Absurd theater: Je móét er uiteindelijk wel over na gaan denken.
In Frankrijk gaan de Nouveau Réalistes ongewone kunstwerken maken.
Britse popmuziek
De hippiecultuur ontstaat na de Britse popgroepen, dit is ook uit een soort verzet tegen de oorlog met Vietnam.
Roadmovie: Het sfeerbeeld wat wordt neergezet wordt populair en niet alleen bij het hippiepubliek.
Psychedelische rock: een rocksoort van hippies.
Theater voor iedereen
Het vlakke vloertheater komt door het episch theater en heeft politieke doelen in zicht. Het ziet er toegankelijk uit.
Op de dansvloer
Door popmuziek ontstaat ook de populaire dans, een dans voor je eigen plezier.
- Soul ontstaat door zwarte zangers van kerkgezang (The Supremes).
- Funk (smerige soul), (I Feel Good – James Brown).
- Disco: met een stampende discobeat. Door Saturday Night Fever krijgt ook het grote publiek zin in disco.
Groove: Repeterende basis waarop je goed kunt dansen.
Symfonie of energie?
Er ontstaat ook luistermuziek:
- Symfonische rock, moet je lang voor gestudeerd hebben. Het worden ook wel miniopera’s van Queen genoemd.
- Punk was voor jongeren leuk, als verzet (Sex Pistols).
- Reggae met Get Up, Stand Up van Bob Marley zorgde het als punk voor verzet, maar Bob Marley wilde een ‘zachte revolutie’.
ZAPPEN DOOR EEN LABYPRINT
5 Mix in de tweede helft van de 20e eeuw
Eindeloze televisie
Met MTV is er nu elke dag eindeloze televisie. Het mag de hele dag aanstaan en er kunnen meerdere kanten van artiesten worden laten zien door clips.
Michael Jackson wordt een echte popster en Madonna wordt het symbool voor de vrijgevochten vrouw.
Muziek uit de getto
Hiphop en house zijn muziek vanuit de getto en worden oude samples gebruikt om een beat te maken.
Er worden nieuwe dansstijlen ontwikkeld, waarvan de acrobatische breakdance de opvallendste is. Graffiti is ook een variant van hiphop.
Bring The Noise is een erg chaotische en rauw hiphop nummer. Het zwart zelfbewustzijn is hun handelsmerk.
- De La Soul wil hetzelfde, maar raden het overlevingsgedrag af.
Dance
Dance is een paraplubegrip voor alle verschillende stromingen die vanuit de house zijn voortgekomen.
Videojockeys projecteren allerlei beelden en animaties over de dansende menigte heen. In de houseclubs heerst de vrolijke sfeer van glamour en glitter. De uitgebreide lichtshows, rookmachines en de dreunende beat maken house tot een soort totaaltheater. Videojockeys hebben geen refreinen of coupletten.
House ontstaat rond 1980 in de zwarte homodiscotheek. Het publiek wordt in extase gebracht door disco te mixen met de Europese synthesizermuziek. Zo ontstaat een nieuw dansgenre, dat nog meer dan de disco de nadruk op het ritme legt.
Bij ambient house wordt de luisteraar niet opgezweept, maar juist in een rustige stemming gebracht. Je moet deze muziek kunnen negeren.
Postmodernisme
Architecten zijn het functionalisme en het modernisme beu en dus komt het postmodernisme. In het postmodernisme is citeren uit oude stijlen toegestaan en vergroten ornamenten de herkenbaarheid van een gebouw.
Bij postmodernisme:
- Het gebouw zelf is kunst.
- Verschillende architecten ontwerpen samen één gebouw.
- Het gebouw is (dus) een verzameling van stijlen en opvattingen.
- Het gebruik van verschillende soorten materialen van het gebouw.
Kunst en kermis
Het postmodernisme typeert het einde van de 20e eeuw. Veel kunstenaars realiseren zich dat het vernieuwen van de kunst nauwelijks meer mogelijk is. Vele zien dit niet als eindpunt van de kunst, maar als beginpunt. Bewust gaan kunstenaars spelen met verschillende stijlen.
Popmuzikant Beck speelt allerlei rollen. Hij speelt bewust met zijn verschillende imago’s, wat hem tot postmodernist maakt.
Stijlenstamppot
Popmuziek is eigenlijk altijd al postmodern geweest. Veel nieuwe nummers zijn bewerkingen van oude nummers.
De meeste voorkomende vorm van postmodernisme in de pop is de cross-over, het combineren van verschillende stijlen. Wanneer stijlen uit verschillende culturen duidelijk hoorbaar blijven is dat een etnische cross-over.
Postmoderne popartiesten maken veel gebruik van een sampler, een apparaat waarmee je allerlei geluiden en muziekfragmenten kunt hergebruiken. Je kan er een loop mee maken, een kort fragment dat oneindig kan worden herhaald.
De hypnotiserende combinatie van trage hiphop met reggae en allerlei vreemde geluiden geeft de benaming triphop gekregen. In deze cross-over is de herkomst van de culturen nauwelijks meer hoorbaar.
Grenzeloos
Ook op het gebied van theater worden grenzen overschreden. Ook hier loopt hoge en lage kunst door elkaar. Groepen als Dogtroep lijken het door tv en film verwende publiek weer te willen overdonderen. Hun multimedia-spektakel spreekt het publiek op al zijn zintuigen tegelijk aan.
Hoge cultuur: Bijvoorbeeld: abstract schilderij, beeldhouwwerk = uniek, bijzonder, individueel.
Lage cultuur: Bijvoorbeeld: film, popmuziek, pop art = herhaling, veelheid, reproductie, gewoon, massa.
Videodans: Filmische aspecten zijn even belangrijk als de dansante aspecten. De camera danst als het ware mee.
Op de rand
De taal van de massacultuur wordt steeds sneller en extremer om de aandacht maar vast te houden. High en low gaan door elkaar lopen. Een ander kenmerk voor deze tijd is de zoektocht naar extremen.
Heavy metal: Vermenigvuldig een aantal kenmerken van de vroege rock-‘n-roll met tien, en je hebt heavy metal. Alles is metal is extreem: het volume, de snelheid en de vaak gewelddadige teksten. Het is typische blanke gitaarmuziek. Voortaan moeten we zelf bepalen waar de grenzen liggen.
In tegenstelling tot punk moet je om metal te spelen muzikaal goed onderlegd zijn.
Hightech
Alles is al gedaan in de kunst en het postmodernisme stoelt op de gedachte dat iets nieuws bedenken nauwelijks meer mogelijk is. wie nog wel met iets nieuws wilt komen kan terecht op het gebied van de moderne techniek.
Hightech-stijl: Datgene wat normaal diep in het binnenste van een gebouw wordt verborgen, wordt nu juist laten zien. Alles is functioneel en mag ook worden laten zien.
Virtuele wereld
Er ontstaat internet kunst, maar als je op het net rondsurft, wordt duidelijk dat
net-art moeilijk te definiëren is. Wat net-art onderscheidt van andere kunstvormen is interactiviteit.
Virtual reality: Bij deze techniek wordt er een wereld geschapen die niet echt (virtueel) is, maar waar je wel doorheen kunt wandelen, dingen kunt oppakken en zelfs mensen kunt ontmoeten.
DE BESPIEGELING
Culturele en kunstzinnige vorming 2
SPIEGEL AAN SCHERVEN
2 Fragmentatie in de eerste helft van de twintigste eeuw
De Tweede Wereldoorlog overtreft de verschrikkingen van alle eerdere oorlogen. Kunstenaars hebben dan ook geen moeite om oude idealen de rug toe te keren. Waarom zou je idealen volgen als die alleen maar leiden tot oorlog en crisis?
Expressionisme
In het begin van de 20e eeuw groeit het besef dat de werkelijkheid meer is dan alles wat we met onze zintuigen kunnen zien of horen. Achter die waarneembare werkelijkheid houden zich emoties schuil.
Impressionisme: legt de nadruk op alles wat zichtbaar is.
Expressionisme: Kunstwerken waarin de nadruk ligt op het rechtstreeks tot uitdrukking brengen van emoties. Het kenmerkt zich aan een persoonlijke en een soms wat chaotische stijl. Een herkenbare voorstelling speelt een ondergeschikte rol.
De houtsnede is voor expressionisten een favoriete techniek. Het vraagt meer kracht dan teken of schilderen en fouten kunnen niet meer hersteld worden.
Academisch ballet: oogt sierlijk en de danseressen lijken soms te zweven over de dansvloer als ze gewichtloos zijn.
Ausdruckstanz: Een dans zonder de voorgeschreven regels van het academische ballet. Muziek speelt een ondergeschikte rol, op die manier is er een optimale bewegingsvrijheid voor de danser. Emoties komen krachtig tot uitdrukking.
Hierdoor ontstaat een volledig nieuwe dansstroming: de moderne dans.
Onderhuids
Expressionisten boeit de duistere wereld die in dromen opduikt heel erg. Psychiater Freud is geïnteresseerd in de momenten dat controle bij een mens wegvalt. Tijdens onze slaap bijvoorbeeld.
Dynamiek: Gebruik van harde en zachte klanken in muziek.
Abstractie
Als in een schilderij de voorstelling geen rol speelt, noemen we dat abstract. Je kijkt niet naar de voorstelling, maar naar vormen en kleuren.
Bij abstracte muziek hoor je alledaagse geluiden, zoals vogels die zingen of regendruppels die tegen het raam tikken.
Atonaal: Vaste regels, zoals die van de harmonieleer gelden niet meer (muziek).
Abstracte kunst is nodig om uitdrukking te geven aan het onbewuste, het innerlijke of het geestelijke. Het begin van de abstracte kunst heeft dus alles te maken met het expressionisme.
Impressies: zijn werken waarin de directe waarneming, bijvoorbeeld van een landschap, nog een rol speelt.
Improvisaties: Hier werkt het andersom. In deze werken gaat het in de eerste plaats om kleur, vorm en lijn en is de voorstelling minder van belang.
Abstracte schilderkunst breekt met de eeuwenoude traditie waarin de weergave van de zichtbare wereld voorop staat.
Primitief
Omdat kunstenaars in het begin van de 20e eeuw direct uiting willen geven aan gevoel en emotie, zijn ze geïnteresseerd in het ongecultiveerde en het primitieve. Kunstenaars gaan op zoek naar oorspronkelijkere en oprechtere culturen in het buitenland.
Avant-garde-kunstenaars leggen verzamelingen aan van primitieve niet-Europese kunst. De primitieve kunst heeft iets te bieden dat in de eigen burgerlijke kunst ontbreekt.
Na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) krijgt een breder publiek meer belangstelling voor ‘neger’-kunst. In de Amerikaanse steden beginnen blanke orkesten de zwarte jazz te imiteren. Dat geraffineerdheid ontbreekt in ‘neger’-kunst zorgt voor populariteit van de primitieve kunst, maar leidt ook tot eenzijdige beeldvorming.
Kubisme: is een stroming in de beeldende kunst, waarin verschillende gezichtspunten worden gecombineerd. Het opdelen van het schilderij in allerlei losse hoekige fragmenten is kenmerkend voor het kubisme.
In een kubistisch werk gelden perspectiefregels niet meer. Picasso is de drijvende kracht achter het kubisme.
Jazz
De voormalige negerslaven blijven vasthouden aan hun Afrikaanse muziektradities. Hun christelijke erediensten vermengen zich met traditionele elementen. Spirituals, gospels, en blues ontstaan vanuit de voedingsbodem (zingen gaat samen met dansen, trommelen, klappen en stampen) en ook ragtime vertoont ritmische kenmerken hiervan.
Blues: is een soort volksmuziek die vanaf ongeveer 1900 door de Noord-Amerikaanse zwarte bevolking beoefend en beluisterd wordt.
Cakewalk: Een dansmuziek wat past bij de ragtime. Het is een dans waarin de negers spottend het dansen van de blanken imiteren.
Blueszangers zetter de tonen vaak expres onzuiver in – ‘dirty intonation’ – of ze glijden naar de goede toon.
Sneller
Technische ontwikkelingen volgen elkaar in het begin van de 20e eeuw in een hoog tempo op.
Futuristisch manifest: Kunst die zich alleen nog maar op de nieuwe toekomst (futur) van het machinetijdperk richt. Alle bestaande kunst zou achterhaald zijn en ouderwets zijn.
Futurisme: Italiaanse beweging. Poging om kunst aan te laten sluiten bij een snel veranderende samenleving waarin industrie, machines en oorlog een belangrijke rol spelen.
Het liefst zouden futuristen ook de mens zelf willen herscheppen.
Fragmentatie
In de eerste helft van de 20e eeuw worden in de kunsten opvallend vaak gehelen opgedeeld in losse fragmenten. Er is een neiging om overal maar de schaar in te zetten, van alles te demonteren, te verscheren en te versnipperen. In deze tijd worden machines steeds belangrijker.
Fragmentatie wil zeggen dat een bom wordt gelegd onder het geruststellende idee dat alles compleet en af is: de spiegel aan scherven.
Futuristen houden zich rond 1912 bezig met het weergeven van bewegende objecten.
Het kubisme en het futurisme komen vaak bij fragmentatie voor.
Oorlog
Mensen gingen met enig enthousiasme de Eerste Wereldoorlog in, maar tijden de oorlog blijft er weinig over van de optimisme. Het machinetijdperk keert zich nu tegen de mensheid, vanwege de technische vooruitgang van het gevechtsmaterieel wordt deze oorlog gruwelijker dan alle voorgaande oorlogen.
Zwitserland blijf in deze oorlog neutraal en daarom wordt Zürich een verzamelpunt voor de jonge kunstenaars. Ook New York is zo’n wijkplaats. In deze steden ontstaat de kunststroming dada.
Er komt dus veel internationale uitwisseling van ideeën. Deze internationalisering wordt in de hand gewerkt door verzet tegen de Eerste Wereldoorlog.
In het begin verheerlijkten de futuristen oorlog als middel om de oude orde en vermoeide wereld te herscheppen.
Dodendans: Een toneelstuk waarin elke speler op een eigen karakteristieke manier door de Dood wordt weggevoerd.
Montage
Montage richt zich niet op het herstel van de oorspronkelijke samenhang. In plaats daarvan wordt deze techniek een middel om vraagtekens te zetten bij alles wat vertrouwd is.
Dada maakt veel gebruik van montage. De naam dada duikt op in Zürich. Het is een internationaal gezelschap van jonge kunstenaars die zich afkeren tegen de slachthuizen van de wereld.
Zo maakt een dadaïst onzinnige klankgedichten, want hoe kun je woorden nog serieus nemen als ze kunnen worden gebruikt om een volk tot oorlog op de jutten.
Een nieuwe kunstvorm die het al helemaal niet zonder montage kan stelling is film.
Als volgens dadaïsten kunst niet meer ambachtelijk, duur en uniek is, rest alleen nog het achterliggende idee om over na te denken.
Montage: Losse fragmenten worden samengevoegd.
Surreëel
De analyse van dromen fascineert een arts tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hierin wordt een andere werkelijkheid geopenbaard, een werkelijkheid die niet luistert naar wetten van de logica en het gezond verstand. Hij noemt dit ‘surrealiteit’, een realiteit die zoveel interessanter is dan de direct waarneembare werkelijkheid.
Het surrealisme is vanaf 1925 tot de directe aanloop van de Tweede Wereldoorlog de belangrijkste vernieuwende stroming in de westerse kunst.
Surrealisme heeft belangstelling voor droom, visioen en erotische fantasieën.
Salvador Dali is de bekendste surrealistische kunstenaar. Hij laat zijn dromen werkelijkheid worden in zijn kunstwerken. Hierbij kan de voorstelling wel weer een rol spelen.
Manieren om de droomwerkelijkheid te verbeelden:
1. Automatisme: Er wordt dan rechtstreeks geschilderd vanuit de droomtoestand. Het zou het eigen nuchtere brein te boven gaan.
2. Kunstenaars proberen droombeelden op te roepen door een onwerkelijke situatie ‘natuurgetrouw’ weer te geven.
In de oorlog zoeken dada en het surrealisme bewust de confrontatie op met de gevestigde orde. De kloof tussen jonge avant-garde en het grote publiek wordt nog groter.
OPMARS VAN DE VOORUITGANG
3 Constructie in de eerste helft van de 20e eeuw
Het nieuwe paradijs
De eerste volledige abstracte schilderijen zijn gemaakt met de liniaal en alles maar met primaire kleuren. Er wordt gebroken met de eeuwenoude traditie dat kunst een voorstelling zou moeten hebben.
Het schilderij met een zwart vierkant op een witte achtergrond betekent de start van een volledig abstracte kunst.
Piet Mondriaan is de belangrijkste vertegenwoordiger van De Stijl.
Systemen
Schönberg maakt het twaalftonensysteem. Ook al heeft hij net gebroken met wetten, levert hij zich toch over aan nieuwe wetten.
Na de Eerste Wereldoorlog, een periode van onbeperkte vrijheid, volgt een periode waarin nieuwe wetmatigheden worden geformuleerd. Hiermee zou de toekomst worden veiliggesteld.
Graham-dans is de eerst vorm van modern dance. Het zijn expressionistische choreografieën, maar wel opgebouwd volgens een vast systeem. Het contrast tussen spanning en ontspanning is daarbij de basis, d.m.v. in- en uitademen.
Revolutie
Malevich lanceert het suprematisme. In dit suprematistische manifest klinkt de roep om radicale vernieuwingen door. Het beïnvloedt kunstenaars van het constructivisme, die zich toeleggen op toegepaste kunst voor Rusland na de revolutie.
Rusland raakt betrokken bij de Eerste Wereldoorlog. Door de Oktoberrevolutie in 1917 wordt de tsaar afgezet en komt Lenin aan de macht. Jonge kunstenaars ondersteunen de revolutie van harte en werken mee aan de opbouw van de communistische staat. Hun positie wordt hierdoor volkomen tegengesteld aan die van veel West-Europese kunstenaars, waar tegen de schenen van de machthebbers wordt geschopt. Uitgangspunt bij de ontwerpen is dat de politieke breuk met het verleden zich ook moet vertalen in een breuk met de traditionele opvattingen over kunst en vormgeving..
De revolutionaire kunstenaars van het constructivisme gebruiken abstracte vormen. Montage van losse elementen is kenmerkend voor het constructivisme. Het constructivisme wil een nieuwe wereldorde.
De revolutionaire kunstenaars van het constructivisme gebruiken abstracte vormen. Montage van losse elementen is kenmerkend voor het constructivisme. Het constructivisme wil een nieuwe wereldorde.
Theater
Naturalisme: Alles moet er zo echt mogelijk uit zien.
Het naturalisme is een vorm van lijsttoneel. Hierbij is er tussen de verduisterde zaal en het toneel een denkbeeldige vierde wand.
De Stanislavsky-methode zorgt ervoor dat het naturalisme in stukken verhoogd wordt, door de emotie die acteurs moeten overbrengen en gevoeld worden. Hij leert de acteurs om eigen herinneringen op te roepen en deze te verbinden aan het toneelkarakter.
Na de Russische revolutie moeten alle bestaande tradities het ontgelden en dat geldt ook voor het lijsttoneel. Een aanval op het lijsttoneel is het constructivistische theater. Het is hier van belang dat het publiek zich blijft realiseren dat het niet echt is, wat er op het toneel gebeurt. Het kenmerkt zich door een hoog tempo.
Episch theater: is ook een aanval op het lijsttoneel. De maker Bracht wil niet dat zijn publiek meevoelt en wegkwijnt met de spelers, maar juist tot denken wordt aangezet. Om dit te bereiken bouwt hij in zijn voorstellingen ‘vervreemdingseffecten’ in.
Industrie
In 1919 wordt het Bauhaus opgericht (kunstopleiding). De belangrijkste eisen die het Bauhaus stelt aan een goed ontwerp zijn: eerlijkheid ten opzichte van het gebruikte materiaal en functionaliteit.
De ontwerpen van het Bauhaus zijn bedoeld voor de massa, maar sluiten niet aan bij wat de massa mooi vindt.
Meer dan eerder het geval is, besteden architecten aandacht aan de omstandigheden waaronder de arbeiders moeten werken. Er wordt veel gedaan om de zware arbeid te verlichten. Dit zijn futuristische gebouwencomplexen.
De nieuwe stad
Internationalisering is in de jaren 20 en 30 een van de kenmerken van progressieve kunstenaars. Naast het Bauhaus is het CIAM hier een voorbeeld van. Het wordt opgericht om gemeenschappelijke richtlijnen te ontwikkelen voor nieuwe architectuur.
Het houdt zich bezig met volkshuisvesting, stadsplanning en de relatie tussen industrie en architectuur. Het Nieuwe Bouwen is de verzamelnaam van architecten die zich hierdoor laten beïnvloeden.
Voor Het Nieuwe Bouwen is functionalisme een eis. Verwijzingen naar andere zaken dan de functie blijven achterwege: geen historische stijlcitaten, decoraties en onnodige dure imponeermaterialen zoals marmer, maar neutrale materialen zoals glas, staal en gepleisterde witte wanden.
De nieuwe huiskamer
Het uitgangspunt van moderne architecten en vormgevers is duidelijk: weg met alles wat burgerlijk en ouderwets is en beginnen bij nul. Dit geldt ook voor de manier waarop huizen worden ingericht, heel erg functioneel en sober.
Primaire kleuren en geometrische vormen, zoals het vierkant, de cirkel en de driehoek, zijn herkenbaar in veel producten van het Bauhaus.
Dictatuur
Het optimisme waarmee de Russische kunstenaars de revolutie steunen, lijkt achteraf nogal naïef. Er moet namelijk eerst brood op de plank zien te komen en zolang de schaarste aanhoudt, zullen de avant-gardekunstenaars maan van hun enthousiasme moeten leven.
Vanaf 1933 begint in Duitsland de vernietiging van alle vormen van het modernisme. Het Bauhaus wordt gesloten en museumdirecteuren worden vervangen door partijleden. Van het in beslag genomen werk wordt ter gelegenheid van de opening van het Haus der Deutschen Kunst een tentoonstelling ingericht met de zogenaamde Entartete Kunst, de ontaarde kunst.
Door het gedwongen vertrek van Duitse en later ook andere West-Europese kunstenaars, wordt New York de nieuwe thuisbasis voor verdere ontwikkelingen in de moderne kunst.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden