Hoofdstuk 2: Goddelijke Orde

Romaans in de elfde en twaalfde eeuw

Angst

Buiten de directe omgeving van de burchten en kloosters was het land onherbergzaam en onbekend. De pelgrimages waartoe de kerk opriep waren dan ook gevaarlijke ondernemingen, die al gauw maanden in beslag namen. Pelgrims volgden vaste routes en konden hiermee aflaten van de kerk verdienen, die een vermindering van hun straf betekenden.

Boven de entree van kerken bevindt zich soms een timpaan (zoals de kerk in Conques), waarop bijvoorbeeld de hel op staat afgebeeld, met Jezus en de Apocalyps. Zo stonden de bezoekers oog in oog met de verschrikkingen van het Laatste Oordeel. Angst was dus een groot onderdeel van de cultuur destijds.

De lagere adel bood bescherming tegen de gevaren. De feodale heren heersten namelijk over de kleinere gebieden voor de koning en verdedigden hun gebied tegen vijanden. Zo zouden de feodale heren als Jezus gezien kunnen worden en de Apocalyps als het ridderlijk slagveld. 

De ridders uit die tijd stonden model voor de latere ridderromans.

Ora et labora

Schenken aan kerken en kloosters was voor gelovigen een manier om dingen goed te maken. Vanaf de 10e eeuw komen er steeds weer kloosters in West-Europa. De (onafgesproken) taakverdeling tussen feodale heren en kloosters: feodale heren zorgen voor verdediging en bestuur, terwijl de monniken God loven met zang en gebed. Monniken waren vaak zonen van vooraanstaande families.

Ora et labora betekent “bid en werk.” Dit was de kern van de regels in het klooster. Als de monniken niet aan het bidden waren, sliepen ze in het dormitorium of verrichtten ze echt “monnikenwerk” in het scriptorium, waar oude teksten werden overgeschreven. De handschriften van de monniken werden vaak voorzien van illustraties: miniaturen. 

Aan het werk van de monniken is onze kennis over verschillende onderwerpen te danken.

Gregoriaans

In de kloosters zijn op vaste tijden gebedsdiensten: de getijden. Iedere week worden alle 150 psalmen (geheel in het Latijn) gezongen. Een psalm is een lied dat is opgenomen in het Oude Testament. De gezongen psalmen worden gregoriaans genoemd.

Kenmerken gregoriaans:

• Eenstemmig
• Gezongen (zodat de verplichte teksten niet gedachteloos af worden geraffeld)
• Niet maatgebonden ritme
• Er kunnen meerdere tonen op één lettergreep zitten (bijv. in Alleluja)

De overtuiging leefde dat de zuivere klank van het gregoriaans een echo van de goddelijke harmonie was.

Muzieknotatie

Stap 1: Er worden geheugensteuntjes aangebracht: tekentjes of neumen boven in de tekst.

Stap 2: Guido van Arezzo perfectioneert dit systeem door twee lijnen aan te brengen: de gele lijn geeft de toon c aan en de rode de toon f.

Stap 3: Er ontstaat een vierlijnige notenbalk met sleutel en de voor het gregoriaans opvallende notatie in vierkante noten. Ook komt er solmisatie: do-re-mi-fa-so-la-ti-do, een ander hulpmiddel voor de zangers dat de verschillende tonen aangeeft.

Door de notatie kunnen we nu de muziek nog steeds laten klinken.

De orde van Cluny

De kloosters van de Cluniacenzers staan bekend om hun grote rijkdommen en luxe door de vele schenkingen die hen gedaan werden. Alles was rijkelijk versierd om de glorie van God weer te geven. Op pijles en halfzuilen bevonden zich bijvoorbeeld bewerkte kapitelen. 

Vézelay

Volgens de overlevering bezit Vézelay het gebeente van Maria Magdalena. Dit soort relikwieën (relikwie is een overblijfsel van ’t lichaam van een heilige of een voorwerp waarmee hij of zij in contact is geweest) spelen een belangrijke rol, aangezien kerkgangers ervan overtuigd zijn dat de kracht van de heilige hierin is overgegaan.

Pelgrimsroute

De afstanden tussen de afgelegen burchten, dorpen en kloosters in het dunbevolkte Europa waren groot en goede wegen ontbraken. Het was dus erg gevaarlijk voor de pelgrims, dus was het fijn dat zij welkom waren om te overnachten in de kloosters.

Bernardus van Clairvaux

Hij vond dat de pracht en praal van de kloosters van de Cluniacenzers afleidde van God en bovendien in schril contrast stond met de armoede van de bevolking. Daarom maken de kerken van zijn orde (de Cisterciënzers) een veel soberdere indruk. Ook de liturgie (de gebeden en zangen van de dienst) moest volgens Bernardus van Clairvaux plechtig en sober zijn.

Dit soort meningsverschillen over rijkdommen ter ere van God of soberheid zijn de eerste tekenen van verdeeldheid in de roomse kerk. 

Monniken in Nederland werden overigens schiermonniken genoemd door de kleur van hun gewaad.

Indeling van de kerk

(Link afbeelding: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Kerkplattegrond_met_getallen.png/450px-Kerkplattegrond_met_getallen.png)

10: Narthex (ontvangstruimte)

9: Zijbeuken

8: Middenschip

7: Dwarsschip/transept

4: Kooromgang (zo kunnen de bezoekers de verschillende kapellen bereiken zonder de liturgie te storen)

2: Koor

1: Apsis