Rome in de renaissance en in de barok

Hoofdstuk 14: Rome in de Renaissance en de Barok

1. Kunstenaar in de Renaissance

Renaissance, de wederopkomst van de klassieke kunst. Begint: eind 13e eeuw in Italië. Op dat moment werd het gebruik van de oudheid als inspiratie veel groter. Opvallend: steden kregen zelfbestuur. Rijke kooplieden en hun families streden om het maken van het mooiste huis (palazzo) van de stad. Hiervoor huurden zij kunstenaars in. In het begin waren alle kunstenaars lid van gilden, maar eind 15e eeuw kwam hier een eind aan.
De Renaissance was ook de tijd van de grote ontdekkingsreizen, de grote uitvindingen en wetenschap.
Verschillende perioden uit de Renaissance:
- Vroeg- tot middenrenaissance: eind 13e tot eind 15e eeuw. Florence cultureel centrum.
- Hoogrenaissance: 1490-1530. Kunstenaars als: Da Vinci, Michelangelo, Raphael, cultureel centrum: Rome.

2. Architectuur

Italië was ook de plaats waar de klassieke architectuur weer op kwam, omdat daar nog vrijwel intacte Romeinse bouwsels stonden. Het boek ‘De Architectura’ van de Romein Vitruvius hielp bij het onderzoek naar de Romeinse bouwkunst.

Florence
Begin 15e eeuw het cultureel centrum van de wereld. Onder leiding van Brunelleschi ontstond hier een nieuwe bouwstijl, kritisch naar het verleden. De koepel van de Florentijnse Kathedraal is door Brunelleschi ontworpen, en was revolutionair. Hij bestond uit een binnen- en buitenkoepel, waardoor de gigantische afstand overbrugd kon worden. Brunelleschi was het grote voorbeeld van Michelangelo, bij diens ontwerp van de koepen van de St. Pieter in Vaticaanstad.

Perspectief
Brunelleschi ontdekte het principe van kijklijnen, waardoor gebouwen nog indrukwekkender werden.

De Sint Pieter
Donato Dante brak in Rome met de oude standaard kruis-vorm van kerken. Zijn kerk ‘San Pietro’ in Monorio had een cirkelvorm, zoals klassieke tempels.
De Sint Pieter is de belangrijkste kerk van Rome. Petrus, één van de Apostelen, zou daar begraven liggen. Contantijn de Grote bouwde hier de eerste basiliek (324-346). Paus Julius II gaf Bramante opdracht een nieuwe basiliek te ontwerpen, zijn plan werd echter nooit uitgevoerd. Een nieuwe basiliek is wel gebouwd, naar ontwerp van Raphel (leerling van Bramante) en Michelangelo (voor de koepel). De bouw van de basiliek is in 1614 voltooid, het plein ervoor (van de hand van Bernini) in 1667, tevens het jaar van de opening. In het hele Vaticaan is geen schildering te bekennen, alles is in mozaïek uitgevoerd.

Het Capitool (Campidoglio)
Ontworpen door Michelangelo, met als de gebouwen eromheen. Voltooid in 1568.

3. De Beeldhouwkunst

- staat in Renaissance los van architectuur
- antropocentrisch
- contraposto, de klassieke elementen
- belangrijkste beeldhouwer: Donatello, gemaakt: oa ‘David’ in Florance (1440)
- Paus bezat veel van de klassieke kunst, oa de Apollo van Belvedere en Laocoön

Michelangelo als beeldhouwer
Michelangelo Buonarotti (1475-1564)
- gemaakt:
o Bacchus
o David
o Pièta (apart, omdat Maria de dode Christus op haar schoot heeft, in plaats van op de grond)

4. De Schilderkunst

Giotto zette een vernieuwing in beweging. Belangrijk kenmerk: de schilderingen waren overzichtelijk, weinig mensen, groter afgebeeld.

Botticelli
Sandro Botticelli maakte:
- primavera
- geboorte van Venus
Botticelli was onder invloed van humanisten, die een diepere betekenis van klassieke zaken zagen. Samen met Perugino en Michelangelo beschilderde hij de Sixtijnse kapen in het Vaticaan.

Leonarde da Vinci (1452-1519)
Da Vinci hield zich bezig met kunst, en wetenschap. Hij was een echte ‘uomo universale.’ Da Vince ontwikkelde een nieuwe vorm van perspectief: door kleurwerking diepte creeëren. Da Vinci gebruikte geen scherpe contouren, maar vage kleuren die in elkaar overliepen. Voorbeeld: de glimlach van de Mona Lisa.

Michelangelo en de Sixtijnse Kapel
Michelangelo is tegen zijn wil, overgehaald door de Paus, de Sixtijnse Kapel gaan beschilderen. Dit werden fresco’s, hier zijn 2 soorten van:
- Buon Fresco: direct met pigment op natte kalk tekenen
- Secco Fresco: verf op droge muur
Bij beide soorten maakte men eerst een tekening op karton, die daarna overgezet werd op de muur om ‘ingekleurd’ te worden.
Het plafond van de Kapel verteld het verhaal van de schepping en dat van de zondvloed. Michelangelo gebruikte 2 basiskleuren, groen en paars: de kleuren van de Heilige Mis.
Na voltooiing van de kapel, ging Michelangelo weer beeldhouwen. Even later riep de Paus hem weer terug, om eerste bouwmeester, beeldhouwer en schilder te worden. Hij begon aan de schildering “Het Laatste Oordeel” achter het altaar van de Sixtijnse Kapel. Deze schildering kende alleen naakte figuren, de Paus heeft later opdracht gegeven de figuren een lap stof om de schaamdelen te geven.

De restauratie van de Sixtijnse Kapel
Van 1980 tot 1994 zijn de schilderingen in de Sixtijnse Kapel gerestaureerd.

Raphaël (1483-1520)
Raphael kreeg van de Paus de opdracht diens woon- en werkvertrekken te beschilderen. Dit deed hij samen met zijn leerlingen. Hij maakte ook de Sixtijnse Madonna. Raphael is begraven in het Pantheon.

5. Het Maniërisme

De tijd tussen 1520 en 1600 wordt ‘Maniërisme’ genoemd.
Maniërisme komt van het nadoen van de Manier van Michelangelo en Raphael. Hun schilderingen waren perfect, en zo moest het in de toekomst zijn.
- Voorbeeld: Andrea Palladino, zijn werken waren voorbeeld voor toekomst, vooral in tijd van Barok en (neo)classicisme.

6. De Barok

Eigenschappen:
- kunstenaar niet gebonden aan werkelijkheid
- tegenstellingen, drama, weelderige vormen
- Beweging
Het werd mode om plafonds vol te schilderen met bewegende opjecten, zoals engelen. Ook ging men klassieke elementen combineren met nieuwe, pas bedachte zaken. Voorbeeld: de kerk Il Gesù in Rome.

Barokke architect:
- Francesco Borromini
o Sant’Agnese

Bernini
Bernini (1598-1680) was de belangrijkste Barokke beeldhouwer/bouwmeester van Rome.
Voorbeelden van zijn werk:
- Triton-fontijn
- Vier-rivieren-fontijn
o Bernini had afkeer van Borromini, deze fontijn stond tegenover de Sant’Agnese, en Bernini maakte de beelden zó, dat het leek alsof ook zij Borromini verachtten.
- De Kansel van de Sint Pieter
- graf van Paus Urbanus VIII
- St. Longius (beeld)
- Extase van Santa Teresa (beeld)