H3 Griekse Kunst

H3 Griekse Kunst

1 De Griekse beeldhouwkunst: streven naar perfectie

1.1 Inleiding: de Griekse beeldhouwer Pygmalion
Pygmalion maakte beeld zo mooi -> verliefde op eigen schepping. Venus schonk beeld leven, Pygmalion + beeld lang & gelukkig. Griekse beeldhouwkunst streefde uiteindelijk naar perfectie, alles levensecht + werkelijkheid idealiseerden.
Griekse beeldhouwkunst ontwikkelde in 3 periodes:
- Archaïsche periode (650-490 v. Chr.) archaios = ‘oud’ Grieks
- Klassieke periode (490-323 v. Chr.) beeldhouwkunst op hoogtepunt
- Hellenistische periode (323-27 v. Chr.) tijd na dood Alexander d Grote tot Augustus 1e Romeinse keizer

1.2 De Archaïsche periode
Invloed Egyptenaren
Oudste Griekse vrijstaande beeldhouwwerken beelden naakte staande jongemannen (kouroi=Gr) , bij maken 1ste beelden hiervan -> techniek Egyptenaren. Tekenden omtrekken beeld op 4 zijden ve blok marmer & hakten uit (volgens vast schema v proporties+houding). Vandaar schematisch+lijkend op elkaar.
Kouroi: schoonheid door symmetrie
Grieken namen techniek+pose over maar voegden iets toe: beeld moest naast op mens lijken ook eigen schoonheid bezitten, dachten ze bereiken door symmetrie +herhalen gestileerde vormen hele standbeeld.
Kenmerken Kouroi:
Naakte rechtopstaande mannelijke figuur kijkt recht vooruit, ene been iets naar voren gewicht rust op beide voeten, armen langs lichaam+vuisten gebald, krullende haren: ronde kralen + gezicht expressieloze uitdrukking: zogenaamde archaïsche glimlach
Kouroi in ontwikkeling
Grieken loop der jaren kleine veranderingen, ging niet altijd goed, botsing v stijlen

1.3 De Klassieke periode
Symmetrie doorbroken
Problemen kouros: uitdrukking gelaat, haren + stijve pose. Zie pagina 50!!! -> Kritios-kouros
Beweging in brons
Hierna bewegende beelden, in marmer weergeven personen beweging moeilijk+riskant. Kon van alles misgaan met uithakken. Bronzen beelden beter. Bronzen beeld gemaakt: kunstenaar maakt model v klei, kleimodel klaar -> laag was eromheen + ook deze modelleren. Was hard -> opnieuw laag klei om modelleren, daarna beeld hardgebakken, waslaag smolt+was kon weglopen door gaatjes. In holle ruimte brons gegoten daarna (eenmaal hard) buitenste kleilaag weggehakt. Techniek brons gieten: cire perdu (verdwenen was)
Spanning tussen beweging en rust
Rond 450 v. Chr. beelden lichaamshouding natuurlijk: gewicht rust 1 been, bekken kantelt hierdoor licht. Heup+schouders vormen tegengestelde (contra) lijn. Linkerbeen+rechterarm gespannen, zo ontstaat balans tussen spanning+ontspanning: deze houding -> contraposto.
Dé grote vondst beeldhouwkunst Klassieke periode: levendige indruk v figuren gemaakt v dood materiaal.
Identiteit & idealisering
In tegenstelling tot kourosbeelden archaïsche periode vertoonden gelaat beelden klassieke periode (serene) expressie. Daardoor beelden eigen identiteit, wel door kunstenaar ideaalbeeld weergegeven: ondanks natuurlijke uitstraling geen natuurgetrouwe maar geïdealiseerde weergave werkelijkheid.

Naakte mannen, geklede vrouwen
Vrouwen tot in 4e eeuw altijd gekleed afgebeeld. Zelfde kenmerken in zelfde periode als kouroi, aan kleden ook te zien wanneer gemaakt: hoe speelser+natuurlijk plooien hoe jonger beeld is.
Kleurrijke beelden
Griekse marmeren beelden oorspronkelijk niet kleurloos: beschilderd.

1.4 De Hellenistische periode
Expressiviteit & realisme
Klassieke periode: grote perfectie -> natuurlijk ideaal beeld bewegend mens. Hellenistisch: meer om expressie, hoe expressie+emoties vastleggen. Werkelijkheid hiervoor voorbeeld dus beelden niet meer idealisering werkelijkheid maar natuurgetrouwe, realistische weergave.
Andere onderwerpkeuze
Deze ontwikkeling: verschuiving onderwerpkeuze. Archaïsche+klassieke periode geïdealiseerde, jonge mannen+vrouwen. Nu ook kinderen+oude mensen, zowel verheven onderwerpen (goddelijkheid) ook laag-bij-de-grondse (gewonde/dronken etc. mensen)

2 De Griekse bouwkunst: in dienst vd goden

2.1 Functie vd tempel
Goden belangrijke rol Grieken, literatuur+vele standbeelden. Tempel diende als plaats voor godenbeelden.

2.2 Vorm & Stijl
1ste tempels v hout, alleen tempels steen/marmer over. Eenvoudigste vorm tempel: ruimte voor godenbeeld (cella= Lat)+ portaal daarvoor. Cella op verhoging via traptreden v alle kanten bereikbaar, ook aan achterkant tempel kon portaal toegevoegd maar dan zonder entree tot cella. Rondom meestal galerij v zuilen (peristylium). Zuilengalerij bovenkant afgesloten met architraaf, tempels alle zelfde onderdelen.
Manier van bouwen waarbij ruimte horizontaal afgesloten (ipv schuin/met koepel): architraafbouw.
In Griekse bouwkunst 3 orden:
- Dorische orde (vanaf 600 v. Chr)
- Ionische orde (vanaf 570 v. Chr)
- Corinthische orde (vanaf 420 v. Chr)

2.3 Acropolis: grootheid v Athene
Acropolis altijd zichtbaar, domineert stadsbeeld, in 5e eeuw v. Chr. precies bedoeling Atheense staatsman Pericles. Na Griekse overwinning Perzen Athene culturele centrum Griekenland. Pericles rond 450 v. Chr. wederopbouwprogramma tempels op Arcopolis ontwikkeld. Binnen 50 jr Parthenon, Propylaeën, Nike-tempeltje + Ereicheion.
Tempels Arcopolis moesten ‘woonhuis’ goden zijn+decoraties moesten herinneren Griekse overwinning+Atheense grootheid uitstralen. Tempels perfecte verhoudingen+grote harmonie.
Nike-tempeltje & Propylaeën
Nike-tempeltje gewijd Athene(overwinning), vooruitgeschoven rechts v Propylaeën (vóórpoorten), eigenlijke entree. Eenvoudig tempeltje met cella, voor- en achterportaal met 4 elegante Ionische zuilen
Parthenon
Via Propylaeën betreed je burcht zelf, Parthenon voor Athene-Parthenos (maagdelijke Athene). Gebouwd in Dorische Orde: cella, voorportaal+ achterkamer met achterportaal(hieraan staan 6 zuilen daaromheen zuilengalerij. Parthenon: decoraties -> bijna 200m reliëf.

Fries met metopen & doorlopend fries
Fries zuilengalerij onderverdeeld triglyphen & metopen. Elk v 92 metopen 1,3x1,3m. Hierin scènes afgebeeld strijd Grieken+Perzen symboliseerden, zoals gevecht Lapithen&Centauren. Lapithen (beschaafde mensen): Grieken & Centauren(monsters) Perzen. Taferelen gebeeldhouwd in hoogreliëf dwz beelden als ware los v achtergrond kwamen.
Binnenkant zuilengalerij geen Dorisch fries met metopen maar 1 doorlopend fries (kenmerk Ionisch). Lengte fries 160m geeft processie weer, lange stoet mensen met offerwaarden naar goden lopend. Tocht verbeeldt jaarlijkse processie ter ere Athene. Doorlopend fries+metopen werden in situ (ter plekke) gemaakt
Tympana
Invulling hoeken tympana (pedimenten) met beeldhouwwerk moeilijk, oplossing: knielende/zittende personen/dieren. Oostpediment geboorte Athene afgebeeld. Westpediment wedstrijd Athene&Poseidon om macht Athene(stad).
Erechtheion
Tempel verschillende ruimtes. Spectaculair 6 kariatiden (zuilen in vorm vrouwen) Tijdens oorlog volkje Karyanen partij Perzen, Grieken straften hen mannen gedood, vrouwen slaven.
Architectuur & decoratie met ziel
Tempels gebouwd ter ere goden Athene welgezind waren, ter versiering geen willekeurige onderwerpen mythologie maar te maken met god(in)voor wie tempel gebouwd, onderwerpen verwezen bovendien naar historische werkelijkheid + drukten grootheid Athene uit.

Griekse schilderkunst
Grieken schilderden op muren/houten panelen, weinig v over wel v allerlei vazen.
Functies vazen
Vazen oudheid praktische functie (geen decoratie als nu) bv. vloeistoffen&levensmiddelen opslaan. Alle soorten+maten, vorm+grootte te maken met functie. Grote voorraden wijn, olijfolie, droge etenswaren bewaren. Werden tot hals in grond gegraven+niet versierd. Sierlijke kleine vaasjes kostbare producten, parfum+heerlijke oliën verzorging lichaam.
Afbeeldingen op vazen
Afbeeldingen vazen varieerden heel eenvoudig t zeer ingewikkeld; vaak goden/helden/scènes mythologie, later ook scènes dagelijks leven. In 6e / 7e eeuw nog steeds moeite realistische weergave. Oog altijd in midden, lichamen nog schematisch weergegeven.
Doorbraak 530 v. Chr. roodfigurige afbeeldingen populair. Tot deze tijd met zwart bakkende kleiverf als silhouetten aangebracht op achtergrond, die tijdens bakken rode kleur kreeg. Omtrekken+lijnen binnen zwarte figuur met scherp voorwerp ingekrast. Rond 530 v Chr wisseling: met zwartbakkende klei achtergrond bedekt waarbij figuren uitgespaard +bij bakken rood werden.
Wisseling kleurschema -> wisseling techniek: rode figuren gewoon penseel met zwartbakkende klei aangebracht niet meer inkerven. Vaasschilderkunst hoger peil: kunstenaars bezighouden verkorting+ perspectief. Voor 1st voet v voren ipv zij afgebeeld, meer en profil weergeven. Rond 500 men in staat emoties uitdrukken. Soms vaasschilders experimenteerden ruimtewerking door figuren in ruimte plaatsen.

H4 Romeinse Kunst

1 Romeinse bouwkunst: voor burger & imperium
Grieken superieur aan Romeinen in kunst+wetenschap maar Romeinen waren overwinnaars, heersers, bestuurders zeer groot rijk. Terug te zien beeldende kunst+architectuur.

1.2 Allure Romeinse bouwkunst
Romeinen meer bezig verwerven+uitoefenen macht, bepaalde grotendeels architectuur -> geïnteresseerd in praktische bouwkunst: aanleggen wegen, aquaducten, openbare badgebouwen(thermen)+ gebouwen handel drijven+recht spreken: basilica’s. gebouwen vaak enorm moesten grootheid romeins imperium uitdrukken. Ook veel gebouwen herinnerden militaire successen+macht, zoals triomfbogen+gedenkzuilen.
Wat betreft tempel-theaterbouw Grieken als voorbeeld.

1.3 Griekse invloed: tempel & theater
V Grieken Romeinen tempelvorm (met enkele afwijkingen)overgenomen. Typsich Romeins: tempeltjes met ronde vorm. Vorm theater Grieken overgenomen, afwijkingen opvallender. Ondanks bewondering voor Grieken Romeinen eigen weg, materiaal vaak bepalend voor toegepaste vormen.

1.4 Romeinse materialen
Natuursteen, baksteen + beton -> bekisting hout/baksteen, stortten ruimte daartussen vol kapotte stenen/puin & goten daaroverheen mengsel kalk, vulkanisch zand+water zodra massa hard weer nieuwe bekisting & enz. werken beton bood mogelijkheid hoge gebouwen zeer groot grondoppervlak, gewelven/koepels beton veel grotere ruimtes overbruggen dan daken gestut moeten.

1.5 Romeinse vormen: bogen, gewelven & koepels
Bogen boogconstructie belangrijke vinding. Boog gevormd wigvormige stenen, door zwaartekracht deze naar beneden getrokken waarbij steeds meer klem zitten, met sluitsteen boven in midden boog gesloten. Bogen altijd v opzij gestut worden bv door andere boog/steunbeer(dikke muur) -> druk niet alleen naar beneden ook zijwaarts gericht.
Colosseum: gewelfbouw & bogen
Meer bogen achter elkaar ontstaat gewelf, zogenaamd tongewelf -> stelt eisen muren eronder moeten erg dik zijn om druk gewelf opvangen. Druk verdelen 2 tongewelven kruislings over elkaar plaatsen: kruisgewelf. Verschillende vormen welfbouw in Colosseum -> amfitheater dwz rond/ovaal theater. Amfitheater gebruikt wedstrijden gladiatoren+wilde dieren. Bogen onderste 3 lagen versierd halfzuilen (half in muur) v steeds andere Griekse orde. Dorische tgn onderste laag, Ionische tgn 2e laag, Corinthische tgn 3e laag. Volgorde v zware naar lichte zuilen later bouwkunst steeds gebruikt -> paleizen/huizen verschillende etages versieren. Bovenkant amfitheater palen bevestig gebruikt enorm zeil spannen zonnehitte weren. Typisch Romeins gebouw versierd Griekse elementen.
Basilica(overdekte functionele ruimte) ook kruisgewelven. Basilica recht spreken/handel drijven. Vorm basilica, middenschip, met n ronde uitbouw(apsis) & 2 zijbeuken vormde grondpatroon christelijke kerken.
Pantheon: grandioze koepel
Bijzondere variant gewelfbouw: koepel. Pantheon 1 vd grootste ter wereld. Oorspronkelijk tempel alle goden, vanaf 600 gebruik als christelijke kerk, betekende voor Pantheon redding, lichamen koningen hier geborgen. Voorkant Pantheon ‘Grieks’ tempelportaal met zuilen. Daarachter enorme ronde ruimte bekroond door koepel. Bovenin diameter 9m licht binnenstromen. Binnenkant koepel bestaat cassetten.
Triomfboog & triomfzuil
2 bekende Romeinse vormen. Opgericht als herinnering overwinning vijandige volken. Veldheer+leger trokken in processie voort met krijgsgevangenen, soldaten droegen buit+geschilderde taferelen overwinning land. Door boog over Forum Romanum(centrum openbare leven Rome), naar Capitool(heuvel boven uitstijgt). Veldheer offer goden. Zie pagina 73!

Romeinse beeldhouwkunst

2.1 Portretten
Romeinse portretten alleen voor men die betaalden+die wilden lijkende portretten. Er zijn realistisch, niet verfraaide portretten, gaat terug op dodencultus(verzorging+verering doden). Etrusken 700-500 bewaarden vaak as gestorvene in sarcofaag, hierop dode liggend afgebeeld. Voor lichaam standaardmallen (vormen) hoofd sprekende gelijkenis dode.
Romeinen maakten dodenmaskers van was, in begrafenisprocessie vd familie droeg iemand, lijkend qua lichaam op dode, gekleed in diens officiële kleding met masker.
Geïdealiseerd realisme
Ook portretten waarin geïdealiseerde schoonheid+persoonlijke kenmerken gemengd -> portretten keizers etc. waardigheid uitstralen+herkenbaar zijn. P 75 Augustus, speerdrager, respect etc.
2.2 Reliëfs
Wens Romeinen realistisch afgebeeld ook te zien reliëfs, reliëfs Romeinen meestal gekoppeld specifieke historische gebeurtenis. Ook hier Griekse vormen aangepast Romeinse smaak. Zie p 76 voorbeeld.
Romeinen in Grieken gebied literatuur+kunst met bewondering meerderen erkend. Griekse invloed duidelijk merkbaar Romeinse beeldhouwkunst+architectuur, toch Romeinen hieraan eigen karakter meegegeven, in overeenstemming met hun praktische aard+taak die ze te vervullen hadden.

Romeinse schilderkunst

3.1 Uitbarsting Vesuvius
24 augustus 79 uitbarsting Vesuvius, enorme donkere wolk over groot gebied, mensen in paniek
3.2 Romeinse schilderkunst fresco’s
Huizen rijken versierd mooiste fresco’s (wandschilderingen rechtstreeks op natte kalk aangebracht). Kamers huizen geen ramen, voor klimaat te heet. Grote muurvlakken boden plaats fantastische kleurrijke fresco’s, vaak architectonische omlijsting doorkijkjes geschilderd die suggestie diepte+ruimte gaven. Deze illusie v marmeren zuilen, openstaande vensters waardoorheen landschap/tuin ‘zichtbaar’ werd & zuilengalerijen typisch Romeins. Soms ook mythologische voorstellingen, andere muurdecoraties: guirlandes & grottesken: sierlijke ragfijn geschilderde zuiltjes, bloemmotieven, maskers en dieren & mensenfiguurtjes die speels met elkaar verbonden werden.