H 13

KCV
Hoofdstuk 13 De Orpheus-figuur en zijn doorwerking Begrippen Vergilius Romeinse dichter (70 – 19 v.Chr) Ovidius Romeinse dichter (43 v.Chr – 18 n.Chr) Oiagrus vader van Orpheus
Calliope muze van de poëzie / moeder van Orpheus
Apollo god vh licht / voorspellingskunst / muziek / geneeskunst
Muzen godinnen als beschermsters van verschillende kunstuitingen
Jason leider der Argonauten

Gulden Vlies gouden huid door Jason gehaald
Argo schip van Jason
Argonauten helden die deelnamen aan avontuurlijke expeditie op de Argo
Eurydice jong gestorven vouw van Orpheus
Charon veerman vd Onderwereld
Styx rivier in de Onderwereld
Cerberus driekoppige hond die de Onderwereld bewaakt
Bacchanten volgelingen van Dionysus (Bacchus) Plato Grieks filosoof en schrijver
Sjamaan Siberische toverpriester
Orphici religieuze stroming in de 6e eeuw v.Chr
Zagreus = Dionysus
Titanen zonen van de Aarde en vijanden van Zeus
Imitatio nabootsing
Aemulatio (wed)ijver om te overtreffen
Aeneïs heldendicht over Aeneas van Vergilius

Bucolica herdersgedicht van Vergilius
Georgica gedicht van Vergilius over het boerenbedrijf
Metamorphosen een epos van Ovidius
Boëthius christelijk Romeins filosoof 5e/6e eeuw
Monteverdi schreef opera L’Orfeo
Christoph Willibald Gluck schreef opera Orfeo ed Euridice
Beroemste Romeinse dichters: • Vergilius • Ovidius  hebben Orpheus als onderwerp gekozen  Orpheus bekendste figuur uit Europese literatuur / beeldende kunsten
Orpheus: • minnaar • musicus • priester • lierspeler die met zijn magische klanken de natuur wist te betoveren • priestertovenaar
Werd verbonden met: • de god Apollo • bepaalde godsdienstige mysteriën • het geloof in reïncarnatiie • de god Dionysus • zoon van Oiagrus (Thracische koning) & Calliope (muze van poëzie) • Apollo: schonk hem de lier • Muzen: leerden hem hoe hij de lier moest bespelen

___________________________________________________________________________
Mythen Orpheus: 1. zijn deelname aan de tocht van de Argonauten
2. de afdaling in de Onderwereld
3. zijn gewelddadige dood
4. het waarzeggende hoofd 1. deelname tocht Argonauten - Jason keert terug naar vaderland nadat hij uit de stad was verdreven - eist koningschap op - koning belooft af te treden als Jason voor hem het Gulden Vlies haalt - Jason zocht hulp bij helden (Heracles / Castor & Pollux / lynceus / de Boreaden / Orpheus) - samen bouwden ze het schip Argo -  Argonauten op expeditie
Orpheus: ging mee vanwege betoverende werking van zijn muziek (vermaak Argonauten / goden gunstig stemmen / zee rustig houden / zeemonsters verlammen) 2. afdaling in de onderwereld - Orpheus verliefd op Eurydice  trouwen - Eurydice door giftige slang gebeten  stierf - Orpheus besloot af te dalen in de Onderwereld en haar terug te halen - betoverde Charon en Cerberus - Hades & Persephone konden verzoek Orpheus niet weigeren door betovering muziek - alleen 1 voorwaarde: Orpheus mocht niet achterom kijken voor ze beiden het zonlicht hadden bereikt - Orpheus ongerust  keek om  Eurydice terug naar Onderwereld
3. dood van Orpheus - Orpheus weigerde de god Dionysus te vereren - beschouwde Apollo als grootste der goden -  Dionysus beledigt -  stuurden bacchanten op Orpheus af -  Orpheus werd vermoord 4. hoofd van Orpheus - Bacchanten hadden hoofd Orpheus in rivier gegooid -  spoelde aan op Lesbus -  hoofd werd in grot gelegd - orakelde & beantwoordde vragen die hem gesteld werden -  Apollo maakte einde aan het orakel omdat het populairder werd dan de orakels van Delphi
___________________________________________________________________________
Orpheus gold als autoriteit in zaken als: • het ontstaan van de wereld • het ontstaan van de mens • het leven na de dood • de reïncarnatie  Orpheus vergeleken met een sjamaan (toverpriester) Sjamaan: • ervaringen die uitgaan boven die van gewone mensen • contact met de goden • in staat naar het rijk der doden te gaan • genezer • kan gevaarlijke demonen verjagen • verstaat de taal van dieren & planten

Om sjamaan te worden moest je: • de dood ervaren hebben en weer geboren worden (hallucinaties)  door kwade geesten uit elkaar getrokken worden en vlees opgegeten  nieuw vlees en wedergeboorte
___________________________________________________________________________
Zagreus: - Zeus & Persephone  Zagreus (= Dionysus) - Zeus bang voor jaloezie van Hera  liet Zagreus in een grot op Kreta opgroeien - Titanen (zonen vd Aarde / vijanden Zeus) wilden kind vermoorden -  vermomden zich  lokten Zagreus weg  doodden hem - Athene redde het hart van Zagreus en bracht hem opnieuw tot leven
Opvattingen van de Orphici: • lichaam: aards • ziel: goddelijk • het is een straf voor de ziel om tijdens het leven in het niet-goddelijke lichaam te zitten •  tijdens en na het leven: ziel moet boeten voor het contact met het onreine lichaam
Reïncarnatie: • na het leven: ziel wordt gestraft of mag rusten • na duizend jaar: ziel in nieuw lichaam • ziel moet eerst uit de bron der vergetelheid drinken  geen herinneringen oude leven • deze kringloop: 10x • mensen die het best geleefd hebben: 3x • mensen die het slecht geleefd hebben:  Tartarus (diepste deel Onderwereld) Vergilius: • Aeneïs (over Aeneas na val van Troje) • Bucolica (10 herdersgedichten) • Georgica (gedicht over het boerenbedrijf) Ovidius: • Metamorphosen (mythologische en historische verhalen) Vormen van mythen uit de oudheid (in de Middeleeuwen): 1. de mythen worden beschouwd als verklaringen van historische feiten
2. mythen bevatten allerlei adviezen op het gebied van de moraal en de godsdienst
3. mythologische figuren zijn beschrijvingen van bepaalde krachten die de natuur beheersen 1. Historische Orpheus • profeet • vernieuwer op godsdienstig terrein • wetgever • filosoof • uitvinder van poëzie / alfabet / beginselen muziek • cultuurheld  mythe werd gezien als een allegorie vh ontstaan van de menselijke beschaving • kampioen vd muziek / de welsprekendheid / de wijsheid • Eurydice: staat voor iemand met diep inzicht / het zuivere, rationele denken • Orpheus: de emotionele kant van het denken • Eurydice vlucht van Orpheus weg omdat zijn kunst niet te vergelijken valt met haar wijsheid 2. Orpheus in de morele traditie
3 interpretaties: • Onderwereld: staat voor aardse leven • Orpheus’ leven: symboliseert het contact met het goddelijke • Orpheus moet zich losrukken aan de onderwereld  de mens moet los komen vh aardse leven en zich richten op het hemelse • Eurydice: staat voor het natuurlijke verlangen dat ieder mens in zich heeft • Orpheus: daalt af naar de Onderwereld om kennis van de begeerte op te doen en zichzelf zo van deze begeerte te bevrijden • verdriet van Orpheus laat zien dat hij hiertoe niet in staat is geweest • Orpheus: gelijkgesteld aan God die door zijn huwelijk met Eurydice mens is geworden • Eurydice: = Eva, symbool voor menselijk ras • de slang: = de duivel, verleidt Eva / veroorzaakt dood vh menselijk ras • niet Orpheus (Christus) maar Eurydice (zondaar) kijkt om
3. Orpheus als magische kracht
3 interpretaties: • Orpheus: iemand die in staat is de zielen naar hun rustplaats te begeleiden / heeft weet vh leven dat komt na de dood / is in staat de hemelse machten zijn wil op te leggen • Orpheus: gelijkgesteld aan Christus, die zijn volgelingen een leven id hemel voorspiegelt • Orpheus: koning die zijn vrouw verliest  beleeft allerlei avonturen  vindt zijn vrouw terug  bezet weer de troon • Muziek: helpt hem bij zijn avonturen • Orpheus: voorgesteld als genezer • Muziek: geneest mensen
___________________________________________________________________________ Opera: - Men zocht naar medium waarin tekst en muziek een geheel zouden vormen - De formule ontbrak om de toneeltekst muzikaal zo voor te dragen dat de emoties van de personages intens uitgedrukt konden worden  muziek en tekst moesten volledig op elkaar worden afgestemd  ontstaan opera
Bekendste opera’s over Orpheus: • L’Orfeo van Monteverdi • Orfeo ed Euridice van Gluck
___________________________________________________________________________ Thema’s die met Orpheus verbonden zijn: 1. de brenger van de beschaving - symbool voor de beschavende werking vh woord en de taal
2. een herder in een landschap te midden van zijn dieren - gelijkgesteld aan Christus - symbool voor volmaakte, pastorale geluk
3. de personificatie van de scheppende kunstenaar / dichter / musicus

4. de ontdekker vd liefde - symbool van de verloren liefde - minnaar die eeuwig trouw blijft aan zijn verloren geliefde
5. een dichter is een denker en een ziener
6. hij laat zien dat het voor de mens mogelijk is om de grenzen vd sterfelijkheid te overschrijden
7. staat symbool voor misogynie (= vrouwenhaat) en homoseksualiteit
8. personificatie van de androgynie (= bezit van mannelijke én vrouwelijke eigenschappen)