______________________________Inhoudsopgave ______________________________
HOOFDSTUK 2 ODYSSEUS MOET NAAR HUIS
HET PROËMIUM
a. Het begin van de Odyssee (I, 1-10) 1
ODYSSEUS EN CALYPSO
a. Calypso doet een laatste poging Odysseus te overtuigen (V, 201-213) 1
b. Odysseus antwoordt verstandig (V, 214-227) 2
HOOFDSTUK 3 ODYSSEUS EN NAUSICAÄ
e. Odysseus is wakker geworden (VI, 127-136) 4
f. Odysseus spreekt Nausicaä aan (VI, 137-148) 4
g. Odysseus vergelijkt Nausicaä met een jonge palmboom (VI, 149-169) 5
h. Odysseus vraagt om hulp (VI, 170-185) 6
i. Nausicaä vertelt waar Odysseus terecht is gekomen (VI, 186-197) 7
HOOFDSTUK 5 ODYSSEUS BIJ DE PHAEAKEN
a. Voorbereidingen voor het optreden van de zanger (VIII, 256-265) 9
b. De list van Hephaestus (VIII, 266-281) 9
c. Hephaestus is Ares te slim af (VIII, 282-294) 10
d. Betrapt! (VIII, 295-305) 11
e. Hephaestus beklaagt zich (VIII, 306-320) 12
f. De goden komen kijken (VIII, 321-333) 13
g. Commentaar van de goden (VIII, 334-348) 13
h. Hephaestus gaat in op het voorstel van Poseidon (VIII, 349-369) 14
HOOFDSTUK 6 EEN ONTMOETING MET EEN REUS
g. De Cycloop wil nog meer wijn (IX, 343-359) 16
h. Het geschenk van Polyphemus (IX, 360-374) 17
i. De verblinding van de Cycloop (IX, 375-397) 18
j. De list van Odysseus (IX, 398-414) 19
k. De ontsnapping uit de grot (IX, 415-436) 20
HOOFDSTUK 8 ONTMOETING MET DE DODEN
a. Odysseus ontmoet Agamemnon (XI, 385-394) 22
b. Odysseus vraagt hoe Agamemnon is gestorven (XI, 395-403) 22
c. Agamemnon vertelt Odysseus hoe hij aan zijn einde is gekomen (XI, 404-420) 23
d. Agamemnon vertelt over de rol van Clytaemnestra in het bloedbad (XI, 421-434) 24
e. Odysseus en Agamemnon praten over hun vrouwen en zonen (XI, 435-453) 25
f. Agamemnon geeft Odysseus advies en vraagt naar zijn zoon Orestes (XI, 454-466) 26
HOOFDSTUK 9 ONTMOETING MET WEZENS MET EEN VERLEIDELIJKE STEM
b. Odysseus vertelt aan zijn makkers wat Circe hem heeft opgedragen (XII, 158-164) 27
c. De wind valt weg. Odysseus neemt voorzorgsmaatregelen (XII, 165-180) 27
d. Het schip van Odysseus nadert de Sirenen (XII, 181-200) 28
HOOFDSTUK 11 ODYSSEUS ALS VREEMDELING IN ZIJN EIGEN HUIS
c. Euryclea herkent Odysseus (XIX, 467-481) 30
d. Odysseus geeft Euryclea een waarschuwing (XIX, 482-490) 31
e. Euryclea zal zwijgen en wil Odysseus helpen (XIX, 491-498) 31
f. Odysseus slaat Euryclea’s aanbod af en gaat bij de haard zitten (XIX,499-507) 32
HOOFDSTUK 12 DE WRAAK VAN ODYSSEUS
b. De eerste vrijer valt (XXII, 1-21) 33
c. Odysseus maakt zich bekend (XXII, 21-42) 34
d. Eurymachus probeert Odysseus tot andere gedachten te brengen (XXII, 43-59) 35
e. De reactie van Odysseus (XXII, 60-67) 36
HOOFDSTUK 13 DE HERENIGING VAN ODYSSEUS EN PENELOPE
g. Eurynome wast Odysseus (XXIII, 153-163) 37
h. Odysseus spreekt tot Penelope (XXIII, 164-172) 37
i. Penelope antwoordt en laat een bed voor Odysseus gereed maken (XXIII, 173-180) 38
j. Odysseus is gegriefd (XXIII, 181-189) 38
k. Odysseus vertelt hoe hij de slaapkamer en het bed zelf heeft gemaakt (XXIII, 190-206) 39
HOOFDSTUK 2 ODYSSEUS MOET NAAR HUIS
HET PROËMIUM
a. Het begin van de Odyssee ____
ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ
Bezing mij de man, Muze, de vindingrijke, die veel
πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν:
rondzwierf, nadat hij de heilige burcht van Troje had verwoest.
πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,
Hij zag de steden van vele mensen en leerde hun aard kennen,
πολλὰ δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν,
en doorstond op zee veel leed in zijn hart,
ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.
terwijl hij vocht voor zijn leven en de terugkeer van zijn makkers. (naar huis)
ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ:
Maar toch redde hij zijn vrienden niet, hoewel hij dit verlangde;
αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο,
want zij kwamen om door hun eigen stommiteiten,
νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο
de dwazen, die de koeien van Helios Hyperion
ἤσθιον: αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ.
opaten: Maar hij nam de dag van hun terugkeer af.
τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν.
Vertel ook ons, godin, dochter van Zeus, vanaf een of ander punt.
ODYSSEUS EN CALYPSO
a. Calypso doet een laatste poging … ____
αὐτὰρ ἐπεὶ τάρπησαν ἐδητύος ἠδὲ ποτῆτος,
Nadat zij hadden genoten van het eten en het drinken
τοῖς ἄρα μύθων ἦρχε Καλυψώ, δῖα θεάων:
begon Calypso, de stralende onder de godinnen, te spreken te midden van hen:
διογενὲς Λαερτιάδη, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
“Van Zeus afstammende zoon van Laërtes, vindingrijke Odysseus,
οὕτω δὴ οἶκόνδε φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν
wil jij op die manier nu meteen naar huis naar je geliefde vaderland
αὐτίκα νῦν ἐθέλεις ἰέναι; σὺ δὲ χαῖρε καὶ ἔμπης.
gaan? Desalniettemin, het ga je goed.
εἴ γε μὲν εἰδείης σῇσι φρεσὶν ὅσσα τοι αἶσα
Als jij in je hart alle zorgen zou kennen waarvan het jouw lot is
κήδε᾽ ἀναπλῆσαι, πρὶν πατρίδα γαῖαν ἱκέσθαι,
ze te doorstaan, alvorens je vaderland te bereiken,
ἐνθάδε κ᾽ αὖθι μένων σὺν ἐμοὶ τόδε δῶμα φυλάσσοις
dan zou je terwijl je hier ter plaatse blijft met mij dit huis bewonen
ἀθάνατός τ᾽ εἴης, ἱμειρόμενός περ ἰδέσθαι
en je zou onsterfelijk zijn, hoewel je verlangt
σὴν ἄλοχον, τῆς τ᾽ αἰὲν ἐέλδεαι ἤματα πάντα.
je echtgenote te zien, naar wie jij altijd alle dagen verlangt.
οὐ μέν θην κείνης γε χερείων εὔχομαι εἶναι,
Ik beweer toch zeker niet minder goed dan haar te zijn,
οὐ δέμας οὐδὲ φυήν, ἐπεὶ οὔ πως οὐδὲ ἔοικεν
niet qua gestalte en niet qua schoonheid. Aangezien het volstrekt niet past dat
θνητὰς ἀθανάτῃσι δέμας καὶ εἶδος ἐρίζειν.
sterfelijke vrouwen zich qua gestalte en uiterlijk meten met godinnen.
b. Odysseus antwoordt verstandig ____
τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς:
De schandere Odysseus sprak haar ten antwoord:
πότνα θεά, μή μοι τόδε χώεο: οἶδα καὶ αὐτὸς
“Machtige godin, wees hierom niet boos op mij: Ik weet ook zelf
πάντα μάλ᾽, οὕνεκα σεῖο περίφρων Πηνελόπεια
heel goed dat de zeer verstandige Penelope
εἶδος ἀκιδνοτέρη μέγεθός τ᾽ εἰσάντα ἰδέσθαι:
qua uiterlijk en grootte minder is om aan te kijken dan jij.
ἡ μὲν γὰρ βροτός ἐστι, σὺ δ᾽ ἀθάνατος καὶ ἀγήρως.
Want zij is sterfelijk/een sterveling, maar jij bent onsterfelijk en eeuwig jong.
ἀλλὰ καὶ ὣς ἐθέλω καὶ ἐέλδομαι ἤματα πάντα
Maar toch wil ik en verlang ik alle dagen
οἴκαδέ τ᾽ ἐλθέμεναι καὶ νόστιμον ἦμαρ ἰδέσθαι.
om naar huis te gaan en de dag van te terugkeer te zien.
εἰ δ᾽ αὖ τις ῥαίῃσι θεῶν ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ,
Als daarentegen iemand van de goden mij schipbreuk zal doen lijden op de wijnkleurige zee
τλήσομαι ἐν στήθεσσιν ἔχων ταλαπενθέα θυμόν:
zal ik het verdragen, terwijl ik in mijn borst een leedverdragend hart heb;
ἤδη γὰρ μάλα πολλὰ πάθον καὶ πολλὰ μόγησα
want ik heb al zeer veel doorstaan en veel geleden op de golven
καὶ πολέμῳ: μετὰ καὶ τόδε τοῖσι γενέσθω.
en in de oorlog. Laat ook dit erbij gebeuren.”
ὣς ἔφατ᾽, ἠέλιος δ᾽ ἄρ᾽ ἔδυ καὶ ἐπὶ κνέφας ἦλθεν:
Zo sprak hij, en de zon ging onder, en de schemering naderde.
ἐλθόντες δ᾽ ἄρα τώ γε μυχῷ σπείους γλαφυροῖο
Nadat zij in het achterste gedeelte van de gewelfde grot waren gekomen,
τερπέσθην φιλότητι, παρ᾽ ἀλλήλοισι μένοντες.
genoten zij beiden van de liefde, terwijl zij bij elkaar bleven.
HOOFDSTUK 3 ODYSSEUS EN NAUSICAÄ
e. Odysseus is wakker geworden ____
ὣς εἰπὼν θάμνων ὑπεδύσετο δῖος Ὀδυσσεύς,
Nadat hij zo gesproken had kwam de voortreffelijke Odysseus tevoorschijn van
ἐκ πυκινῆς δ᾽ ὕλης πτόρθον κλάσε χειρὶ παχείῃ
onder een bosje en uit het dichtbegroeide struikgewas brak hij met zijn stevige hand een tak
φύλλων, ὡς ῥύσαιτο περὶ χροῒ μήδεα φωτός.
met bladeren af, opdat die de schaamdelen van een man op zijn lichaam bedekte.
βῆ δ᾽ ἴμεν ὥς τε λέων ὀρεσίτροφος ἀλκὶ πεποιθώς,
Hij ging op weg als een leeuw in de bergen opgegroeid, vertrouwend op zijn kracht
ὅς τ᾽ εἶσ᾽ ὑόμενος καὶ ἀήμενος, ἐν δέ οἱ ὄσσε
die verregend en verwaaid voortgaat en in zijn kop branden
δαίεται: αὐτὰρ ὁ βουσὶ μετέρχεται ἢ ὀίεσσιν
zijn beide ogen; en hij stort zich op runderen of schapen
ἠὲ μετ᾽ ἀγροτέρας ἐλάφους: κέλεται δέ ἑ γαστὴρ
of hij gaat wilde herten achterna. Zijn maag spoort hem zelfs aan
μήλων πειρήσοντα καὶ ἐς πυκινὸν δόμον ἐλθεῖν:
om naar een stevig gebouwde stal te gaan om een aanval te wagen op het kleinvee.
ὣς Ὀδυσεὺς κούρῃσιν ἐυπλοκάμοισιν ἔμελλε
Zo stond Odysseus op het punt zich te begeven onder de meisjes
μίξεσθαι, γυμνός περ ἐών: χρειὼ γὰρ ἵκανε.
met de mooie vlechten, hoewel hij naakt was; want de noodzaak had hem bereikt.
f. Odysseus spreekt Nausicaä aan ____
σμερδαλέος δ᾽ αὐτῇσι φάνη κεκακωμένος ἅλμῃ,
Schrikwekkend verscheen hij voor hen, toegetakeld door het zeewater,
τρέσσαν δ᾽ ἄλλυδις ἄλλη ἐπ᾽ ἠιόνας προὐχούσας:
en zij stoven uiteen, de ene hierheen de ander daarheen, naar de uitstekende landtongen.
οἴη δ᾽ Ἀλκινόου θυγάτηρ μένε: τῇ γὰρ Ἀθήνη
Alleen de dochter van Alkinoös bleef; want Athene
wθάρσος ἐνὶ φρεσὶ θῆκε καὶ ἐκ δέος εἵλετο γυίων.
had bij haar moed in het hart geplaatst en zij had de angst uit haar ledematen genomen;
στῆ δ᾽ ἄντα σχομένη: ὁ δὲ μερμήριξεν Ὀδυσσεύς,
nadat zij zich beheerst had bleef zij tegenover hem staan. Odysseus overwoog,
ἢ γούνων λίσσοιτο λαβὼν ἐυώπιδα κούρην,
of hij het mooie meisje zou smeken, nadat hij haar knieën heeft vastgepakt
ἦ αὔτως ἐπέεσσιν ἀποσταδὰ μειλιχίοισι
of hij haar zomaar van op een afstand met vriendelijke
λίσσοιτ᾽, εἰ δείξειε πόλιν καὶ εἵματα δοίη.
woorden zou smeken, opdat zij hem kleren zou geven en de stad zou tonen.
ὣς ἄρα οἱ φρονέοντι δοάσσατο κέρδιον εἶναι,
Zo scheen het hem, terwijl hij erover nadacht, beter te zijn,
λίσσεσθαι ἐπέεσσιν ἀποσταδὰ μειλιχίοισι,
namelijk om haar vanaf een afstand te smeken met vriendelijke woorden,
μή οἱ γοῦνα λαβόντι χολώσαιτο φρένα κούρη.
opdat het meisje in haar hart niet boos zou worden op hem, nadat hij haar knieën had vastgepakt.
αὐτίκα μειλίχιον καὶ κερδαλέον φάτο μῦθον.
Meteen sprak hij een vriendelijk en berekenend woord.
g. Odysseus vergelijkt Nausicaä … ____
γουνοῦμαί σε, ἄνασσα: θεός νύ τις, ἦ βροτός ἐσσι;
Ik smeek u, meesteres; bent u nu een of andere godin of een sterveling?
εἰ μέν τις θεός ἐσσι, τοὶ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσιν,
Als u een of andere godin bent, die de wijde hemel bewonen,
Ἀρτέμιδί σε ἐγώ γε, Διὸς κούρῃ μεγάλοιο,
acht ik u qua uiterlijk, lengte en gestalte
εἶδός τε μέγεθός τε φυήν τ᾽ ἄγχιστα ἐίσκω:
het meest gelijk aan Artemis, dochter van de grote Zeus.
εἰ δέ τίς ἐσσι βροτῶν, τοὶ ἐπὶ χθονὶ ναιετάουσιν,
Als u iemand van de stervelingen bent,
τρὶς μάκαρες μὲν σοί γε πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ,
dan zijn uw vader en eerbiedwaardige moeder drievoudig gelukkig,
τρὶς μάκαρες δὲ κασίγνητοι: μάλα πού σφισι θυμὸς
en uw broers zijn drievoudig gelukkig. Hun hart wordt, dunkt mij,
αἰὲν ἐυφροσύνῃσιν ἰαίνεται εἵνεκα σεῖο,
altijd erg verwarmd door vreugdegevoelens vanwege jou,
λευσσόντων τοιόνδε θάλος χορὸν εἰσοιχνεῦσαν.
wanneer zij zien dat een dergelijk kind de dansvloer betreed.
κεῖνος δ᾽ αὖ περὶ κῆρι μακάρτατος ἔξοχον ἄλλων,
Hij is op zijn beurt in zijn hart meer dan anderen het meest gelukkig,
ὅς κέ σ᾽ ἐέδνοισι βρίσας οἶκόνδ᾽ ἀγάγηται.
nadat hij door de bruidschat het overwicht heeft gekregen jou met zich mee zal nemen naar huis.
οὐ γάρ πω τοιοῦτον ἴδον βροτὸν ὀφθαλμοῖσιν,
Want nog nooit heb ik met mijn ogen een dergelijk iemand gezien,
οὔτ᾽ ἄνδρ᾽ οὔτε γυναῖκα: σέβας μ᾽ ἔχει εἰσορόωντα.
noch een man noch een vrouw; ontzag bevangt mij wanneer ik naar je kijk.
Δήλῳ δή ποτε τοῖον Ἀπόλλωνος παρὰ βωμῷ
Ooit zag ik op Delos een dergelijke jonge stam
φοίνικος νέον ἔρνος ἀνερχόμενον ἐνόησα:
van een palmboom bij het altaar van Apollo oprijzen.
ἦλθον γὰρ καὶ κεῖσε, πολὺς δέ μοι ἕσπετο λαός,
Want ook daarheen ben ik gegaan, en veel krijgsvolk volgde mij op de tocht,
τὴν ὁδὸν ᾗ δὴ μέλλεν ἐμοὶ κακὰ κήδε᾽ ἔσεσθαι.
waarop mij ellendige zorgen te wachten zouden staan;
ὣς δ᾽ αὔτως καὶ κεῖνο ἰδὼν ἐτεθήπεα θυμῷ
Precies zo, nadat ik ook die zo had gezien, was ik lange tijd verbaasd in mijn hart,
δήν, ἐπεὶ οὔ πω τοῖον ἀνήλυθεν ἐκ δόρυ γαίης,
omdat nog nooit een zo mooie stam was opgerezen uit de aarde,
ὡς σέ, γύναι, ἄγαμαί τε τέθηπά τε, δείδια δ᾽ αἰνῶς
zoals ik u, vrouw, bewonder, en ik verbaasd ben en vreselijk bang ben
γούνων ἅψασθαι: χαλεπὸν δέ με πένθος ἱκάνει.
om uw knieën aan te raken. Maar een zwaar verdriet heeft mij getroffen.
h. Odysseus vraagt om hulp ____ ____ ____
χθιζὸς ἐεικοστῷ φύγον ἤματι οἴνοπα πόντον:
Gisteren ontvluchtte ik op de twintigste dag de wijnkleurige zee;
τόφρα δέ μ᾽ αἰεὶ κῦμ᾽ ἐφόρει κραιπναί τε θύελλαι
zolang droegen de golven en snelle stormvlagen mij steeds weg
νήσου ἀπ᾽ Ὠγυγίης. νῦν δ᾽ ἐνθάδε κάββαλε δαίμων,
van het eiland Ogygia. Nu heeft een godheid mij hier neergeworpen,
ὄφρ᾽ ἔτι που καὶ τῇδε πάθω κακόν: οὐ γὰρ ὀίω
opdat ik ook hier, denk ik, want ik meen niet dat de ellende
παύσεσθ᾽, ἀλλ᾽ ἔτι πολλὰ θεοὶ τελέουσι πάροιθεν.
zal ophouden, maar de goden zullen van tevoren nog veel ellende laten plaatsvinden;
ἀλλά, ἄνασσ᾽, ἐλέαιρε: σὲ γὰρ κακὰ πολλὰ μογήσας
Komaan, meesteres, heb medelijden: want nadat ik veel ellende heb meegemaakt ben ik
ἐς πρώτην ἱκόμην, τῶν δ᾽ ἄλλων οὔ τινα οἶδα
als eerste naar jou gekomen, en ik ken niemand van de andere
ἀνθρώπων, οἳ τήνδε πόλιν καὶ γαῖαν ἔχουσιν.
mensen die deze stad en dit land bewonen.
ἄστυ δέ μοι δεῖξον, δὸς δὲ ῥάκος ἀμφιβαλέσθαι,
Toon mij de stad en geef mij een lap om om te doen.
εἴ τί που εἴλυμα σπείρων ἔχες ἐνθάδ᾽ ἰοῦσα.
Als u misschien een of ander omhulsel van kledingsstukken had.
σοὶ δὲ θεοὶ τόσα δοῖεν ὅσα φρεσὶ σῇσι μενοινᾷς,
Mogen de goden u alles geven wat u in uw hart verlangt;
ἄνδρα τε καὶ οἶκον, καὶ ὁμοφροσύνην ὀπάσειαν
een man, een huis, en mogen zij een edele eengezindheid
ἐσθλήν: οὐ μὲν γὰρ τοῦ γε κρεῖσσον καὶ ἄρειον,
verlenen; want zeker is iets niet voortreffelijker dan dat,
ἢ ὅθ᾽ ὁμοφρονέοντε νοήμασιν οἶκον ἔχητον
dan wanneer een man en een vrouw een huishouden hebben
ἀνὴρ ἠδὲ γυνή: πόλλ᾽ ἄλγεα δυσμενέεσσι,
terwijl ze beiden eensgezind zijn in hun gedachten. (Dit is de oorzaak van) veel verdriet voor
hun vijanden
χάρματα δ᾽ εὐμενέτῃσι, μάλιστα δέ τ᾽ ἔκλυον αὐτοί.
en vreugde voor hun vrienden; en zijzelf ondervinden dat het meest
i. Nausikaä vertelt … ____ ____ __________
τὸν δ᾽ αὖ Ναυσικάα λευκώλενος ἀντίον ηὔδα:
en op haar beurt sprak de blankarmige Nausikaä hem ten antwoord:
‘ξεῖν᾽, ἐπεὶ οὔτε κακῷ οὔτ᾽ ἄφρονι φωτὶ ἔοικας:
“Vreemdeling, aangezien u op noch een slecht noch een onverstandige man lijkt,
Ζεὺς δ᾽ αὐτὸς νέμει ὄλβον Ὀλύμπιος ἀνθρώποισιν,
en de Olympische Zeus deelt zelf geluk aan de mensen toe,
ἐσθλοῖς ἠδὲ κακοῖσιν, ὅπως ἐθέλῃσιν, ἑκάστῳ:
aan die van hoge en lage afkomst, zoals hij wil, aan eenieder;
καί που σοὶ τάδ᾽ ἔδωκε, σὲ δὲ χρὴ τετλάμεν ἔμπης.
ook aan jou heeft hij dit gegeven, denk ik, en het is nodig dat jij dit toch doorstaat.
νῦν δ᾽, ἐπεὶ ἡμετέρην τε πόλιν καὶ γαῖαν ἱκάνεις,
En nu, aangezien jij onze stad en ons land bereikt hebt,
οὔτ᾽ οὖν ἐσθῆτος δευήσεαι οὔτε τευ ἄλλου,
zul jij dus noch gebrek hebben aan kleding noch aan iets anders,
ὧν ἐπέοιχ᾽ ἱκέτην ταλαπείριον ἀντιάσαντα.
waarvan het passend is dat een zwaarbeproefde smekeling er geen gebrek aan heeft, nadat hij ons ontmoet heeft.
ἄστυ δέ τοι δείξω, ἐρέω δέ τοι οὔνομα λαῶν.
Ik zal jou de stad tonen en ik zal jou de naam van het volk vertellen.
Φαίηκες μὲν τήνδε πόλιν καὶ γαῖαν ἔχουσιν,
De Faiaken bewonen deze stad en dit land,
εἰμὶ δ᾽ ἐγὼ θυγάτηρ μεγαλήτορος Ἀλκινόοιο,
en ik ben de dochter van de trotse Alkinoös,
τοῦ δ᾽ ἐκ Φαιήκων ἔχεται κάρτος τε βίη τε.
en van hem hangt de macht en de kracht van de Faiaken af.
HOOFDSTUK 5 ODYSSEUS BIJ DE PHAEAKEN
a. Voorbereidingen voor het optreden … ____ __________
ὣς ἔφατ᾽ Ἀλκίνοος θεοείκελος, ὦρτο δὲ κῆρυξ
Zo sprak de op een god gelijkende Alkinoös, en een heraut
οἴσων φόρμιγγα γλαφυρὴν δόμου ἐκ βασιλῆος.
snelde om de gebogen lier te halen uit het huis van de koning.
αἰσυμνῆται δὲ κριτοὶ ἐννέα πάντες ἀνέσταν
Er stonden uitgekozen wedstrijdleiders op, negen in totaal,
δήμιοι, οἳ κατ᾽ ἀγῶνας ἐὺ πρήσσεσκον ἕκαστα,
uit het volk afkomstig, die die dingen één voor één voor de wedstrijden goed regelden,
λείηναν δὲ χορόν, καλὸν δ᾽ εὔρυναν ἀγῶνα.
en zij maakten de dansvloer effen, en maakte een mooie brede kampplaats.
κῆρυξ δ᾽ ἐγγύθεν ἦλθε φέρων φόρμιγγα λίγειαν
De heraut kwam nabij terwijl hij een helder klinkende lier naar
Δημοδόκῳ: ὁ δ᾽ ἔπειτα κί᾽ ἐς μέσον: ἀμφὶ δὲ κοῦροι
Demodocus bracht; hij ging vervolgens naar het midden; en rondom gingen
πρωθῆβαι ἵσταντο, δαήμονες ὀρχηθμοῖο,
pas volwassen jongemannen staan, ervaren in de reidans,
πέπληγον δὲ χορὸν θεῖον ποσίν. αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
en zij voerden een prachtige dans uit terwijl zij met hun voeten stampten. En Odysseus
μαρμαρυγὰς θηεῖτο ποδῶν, θαύμαζε δὲ θυμῷ.
bekeek de flitsende bewegingen van de voeten, en hij verwonderde zich in zijn hart.
b. De list van Hephaestus ____ ____ __________
αὐτὰρ ὁ φορμίζων ἀνεβάλλετο καλὸν ἀείδειν
En hij, spelend op de lier, begon mooi te zingen
ἀμφ᾽ Ἄρεος φιλότητος εὐστεφάνου τ᾽ Ἀφροδίτης,
over het liefdesgenot van Ares en Afrodite met mooie voorhoofdsband,
ὡς τὰ πρῶτα μίγησαν ἐν Ἡφαίστοιο δόμοισι
hoe zij voor het eerst in het huis van Hephaestos stiekem de liefde bedreven,
λάθρῃ, πολλὰ δ᾽ ἔδωκε, λέχος δ᾽ ᾔσχυνε καὶ εὐνὴν
hij had veel gegeven, en hij maakte het bed en het huwelijk
Ἡφαίστοιο ἄνακτος. ἄφαρ δέ οἱ ἄγγελος ἦλθεν
van de heerser Hephaestos te schande;
Ἥλιος, ὅ σφ᾽ ἐνόησε μιγαζομένους φιλότητι.
meteen kwam voor hem als bode Helios, die gezien had dat zij zich verenigde in liefde.
Ἥφαιστος δ᾽ ὡς οὖν θυμαλγέα μῦθον ἄκουσε,
Toen Hephaestos dan het pijnlijke verhaal had gehoord,
βῆ ῥ᾽ ἴμεν ἐς χαλκεῶνα κακὰ φρεσὶ βυσσοδομεύων,
ging hij op weg naar de smidse, broedend op slechte dingen in zijn hart,
ἐν δ᾽ ἔθετ᾽ ἀκμοθέτῳ μέγαν ἄκμονα, κόπτε δὲ δεσμοὺς
en hij plaatste op het aambeeldsblok een groot aambeeld, en hij smeedde
ἀρρήκτους ἀλύτους, ὄφρ᾽ ἔμπεδον αὖθι μένοιεν.
onverbrekelijke ketens, opdat zij op die plaats waar zij waren onbeweeglijk zouden blijven.
αὐτὰρ ἐπεὶ δὴ τεῦξε δόλον κεχολωμένος Ἄρει,
En toen hij de valstrik had vervaardigd, woedend op Ares,
βῆ ῥ᾽ ἴμεν ἐς θάλαμον, ὅθι οἱ φίλα δέμνι᾽ ἔκειτο,
ging hij op weg naar de slaapkamer, waar zijn geliefde bed stond,
ἀμφὶ δ᾽ ἄρ᾽ ἑρμῖσιν χέε δέσματα κύκλῳ ἁπάντῃ:
en rondom de poten wierp hij boeien in een kring naar alle kanten;
πολλὰ δὲ καὶ καθύπερθε μελαθρόφιν ἐξεκέχυντο,
vele hingen ook van boven van de dakbalk af,
ἠύτ᾽ ἀράχνια λεπτά, τά γ᾽ οὔ κέ τις οὐδὲ ἴδοιτο,
als fijn spinrag, die zelfs niemand zou kunnen zien,
οὐδὲ θεῶν μακάρων: πέρι γὰρ δολόεντα τέτυκτο.
zelfs niet iemand van de gelukzalige goden; want ze waren zeer listig gemaakt.
c. Hephaestus is Ares te slim af ____ ____ ____
αὐτὰρ ἐπεὶ δὴ πάντα δόλον περὶ δέμνια χεῦεν,
En toen hij de list geheel en al over het bed had gestort,
εἴσατ᾽ ἴμεν ἐς Λῆμνον, ἐυκτίμενον πτολίεθρον,
deed hij alsof hij naar Lemnos ging, de mooi gebouwde stad,
ἥ οἱ γαιάων πολὺ φιλτάτη ἐστὶν ἁπασέων.
die aan hem van alle landen verreweg het meest geliefd is.
οὐδ᾽ ἀλαοσκοπιὴν εἶχε χρυσήνιος Ἄρης,
En niet hield Ares met de gouden teugels een blindemansuitkijk,
ὡς ἴδεν Ἥφαιστον κλυτοτέχνην νόσφι κιόντα:
toen hij zag dat Hephaestus, beroemd om zijn kunst, zich verwijderd had.
βῆ δ᾽ ἰέναι πρὸς δῶμα περικλυτοῦ Ἡφαίστοιο
Hij ging naar het huis van de zeer beroemde Hephaestos,
ἰσχανόων φιλότητος ἐυστεφάνου Κυθερείης.
omdat hij verlangde naar de liefde met Cytherea met mooie voorhoofdsband.
ἡ δὲ νέον παρὰ πατρὸς ἐρισθενέος Κρονίωνος
Zij, onlangs komend van haar vader, de zeer sterke zoon van Cronus,
ἐρχομένη κατ᾽ ἄρ᾽ ἕζεθ᾽: ὁ δ᾽ εἴσω δώματος ᾔει,
zette zich neer; hij ging het huis binnen,
ἔν τ᾽ ἄρα οἱ φῦ χειρί, ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζε:
drukte haar de hand, nam het woord en sprak:
‘δεῦρο, φίλη, λέκτρονδε τραπείομεν εὐνηθέντες:
“Kom hierheen, liefste, (en) laten we genieten nadat we in bed zijn gaan liggen;
οὐ γὰρ ἔθ᾽ Ἥφαιστος μεταδήμιος, ἀλλά που ἤδη
want Hephaestos is niet meer thuis, maar hij is,
οἴχεται ἐς Λῆμνον μετὰ Σίντιας ἀγριοφώνους.
denk ik, al naar Lemnos gegaan, naar de wildsprekende Sintiërs.
d. Betrapt! ____ ____ __________
ὣς φάτο, τῇ δ᾽ ἀσπαστὸν ἐείσατο κοιμηθῆναι.
Zo sprak hij, en aan haar scheen het welkom om te gaan slapen.
τὼ δ᾽ ἐς δέμνια βάντε κατέδραθον: ἀμφὶ δὲ δεσμοὶ
Nadat zij beiden naar bed gegaan waren, gingen ze slapen; rondom verspreidden zich
τεχνήεντες ἔχυντο πολύφρονος Ἡφαίστοιο,
de kundig vervaardigde ketens van de vindingrijke Hephaestos,
οὐδέ τι κινῆσαι μελέων ἦν οὐδ᾽ ἀναεῖραι.
en niet was het mogelijk om een van de ledematen te bewegen.
καὶ τότε δὴ γίγνωσκον, ὅ τ᾽ οὐκέτι φυκτὰ πέλοντο.
En toen begrepen ze, dat er geen mogelijkheid meer tot vluchten was.
ἀγχίμολον δέ σφ᾽ ἦλθε περικλυτὸς ἀμφιγυήεις,
Hij kwam dichterbij hen, de zeer beroemde en krombenige,
αὖτις ὑποστρέψας πρὶν Λήμνου γαῖαν ἱκέσθαι:
nadat hij weer was teruggekeerd, voordat hij het land van Lemnos had bereikt;
Ἠέλιος γάρ οἱ σκοπιὴν ἔχεν εἶπέ τε μῦθον.
want Helios hield de uitkijk en vertelde hem het woord.
βῆ δ᾽ ἴμεναι πρὸς δῶμα φίλον τετιημένος ἦτορ:
Hij ging op weg naar zijn huis; bedroefd in zijn hart;
ἔστη δ᾽ ἐν προθύροισι, χόλος δέ μιν ἄγριος ᾕρει:
hij bleef staan in het portaal, en razende woede maakte van hem meester;
σμερδαλέον δ᾽ ἐβόησε, γέγωνέ τε πᾶσι θεοῖσιν:
hij begon verschrikkelijk te schreeuwen en maakte zich kenbaar tot alle goden.
e. Hephaestus beklaagt zich ____ ____ ____
Ζεῦ πάτερ ἠδ᾽ ἄλλοι μάκαρες θεοὶ αἰὲν ἐόντες,
Vader Zeus en andere gelukzalige goden die (er) altijd zijn,
δεῦθ᾽, ἵνα ἔργα γελαστὰ καὶ οὐκ ἐπιεικτὰ ἴδησθε,
kom hierheen, opdat jullie lachwekkende en onvergeeflijke daden zien,
ὡς ἐμὲ χωλὸν ἐόντα Διὸς θυγάτηρ Ἀφροδίτη
hoe Afrodite, de dochter van Zeus mij, omdat ik mank ben,
αἰὲν ἀτιμάζει, φιλέει δ᾽ ἀίδηλον Ἄρηα,
altijd minacht en zij houdt van de destructieve Ares,
οὕνεχ᾽ ὁ μὲν καλός τε καὶ ἀρτίπος, αὐτὰρ ἐγώ γε
omdat hij mooien met stevige benen geboren is, maar ik
ἠπεδανὸς γενόμην. ἀτὰρ οὔ τί μοι αἴτιος ἄλλος,
zwak op de voeten. Maar er is voor mij volstrekt niet een ander schuldig,
ἀλλὰ τοκῆε δύω, τὼ μὴ γείνασθαι ὄφελλον.
maar mijn beide ouders, die mij niet ter wereld hadden moeten brengen.
ἀλλ᾽ ὄψεσθ᾽, ἵνα τώ γε καθεύδετον ἐν φιλότητι
Maar kijk, waar zij beiden in liefde slapen,
εἰς ἐμὰ δέμνια βάντες, ἐγὼ δ᾽ ὁρόων ἀκάχημαι.
nadat zij in mijn bed zijn gegaan. En ik ben bedroefd terwijl ik dit zie.
οὐ μέν σφεας ἔτ᾽ ἔολπα μίνυνθά γε κειέμεν οὕτως
Ik verwacht zeker niet dat zij langer, zelfs even maar zo willen liggen,
καὶ μάλα περ φιλέοντε: τάχ᾽ οὐκ ἐθελήσετον ἄμφω
hoezeer ze ook van elkaar houden. Spoedig zullen zij beiden niet willen
εὕδειν: ἀλλά σφωε δόλος καὶ δεσμὸς ἐρύξει,
slapen; maar de list en de boei(en) zullen hen vasthouden,
εἰς ὅ κέ μοι μάλα πάντα πατὴρ ἀποδῷσιν ἔεδνα,
totdat haar vader mij de bruidsgeschenken alle tezamen zal hebben teruggegeven,
ὅσσα οἱ ἐγγυάλιξα κυνώπιδος εἵνεκα κούρης,
die ik hem bracht voor zijn meisje met hondenogen,
οὕνεκά οἱ καλὴ θυγάτηρ, ἀτὰρ οὐκ ἐχέθυμος.
omdat hij een mooie dochter heeft, maar niet haar emoties beheersend.
f. De goden komen kijken ____ ____ __________
ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ἀγέροντο θεοὶ ποτὶ χαλκοβατὲς δῶ:
Zo sprak hij, nadat hij de goden samen had gebracht bij zijn huis met bronzen drempel;
ἦλθε Ποσειδάων γαιήοχος, ἦλθ᾽ ἐριούνης
de aarde bewegende Poseidon kwam, de snellopende
Ἑρμείας, ἦλθεν δὲ ἄναξ ἑκάεργος Ἀπόλλων.
Hermes kwam, en de van verre treffende Apollo kwam.
θηλύτεραι δὲ θεαὶ μένον αἰδοῖ οἴκοι ἑκάστη.
De vrouwelijke godinnen bleven ieder uit schaamte thuis.
ἔσταν δ᾽ ἐν προθύροισι θεοί, δωτῆρες ἑάων:
De goden bleven in het portaal staan, gevers van goede dingen;
ἄσβεστος δ᾽ ἄρ᾽ ἐνῶρτο γέλως μακάρεσσι θεοῖσι
onbedwingbaar gelach ontstond te midden van de gelukzalige goden,
τέχνας εἰσορόωσι πολύφρονος Ἡφαίστοιο.
terwijl zij keken naar de kunsten van de schrandere Hephaestus.
ὧδε δέ τις εἴπεσκεν ἰδὼν ἐς πλησίον ἄλλον:
Zo sprak iemand telkens, terwijl die naar een ander in de buurt keek.
οὐκ ἀρετᾷ κακὰ ἔργα: κιχάνει τοι βραδὺς ὠκύν,
Slechte daden gedijen niet; de langzame haalt, let wel, de snelle in,
ὡς καὶ νῦν Ἥφαιστος ἐὼν βραδὺς εἷλεν Ἄρηα
zoals ook de slome Hephaestus nu, terwijl hij Ares vangt,
ὠκύτατόν περ ἐόντα θεῶν οἳ Ὄλυμπον ἔχουσιν,
hoewel hij juist de snelste van de goden is die de Olympus bewonen,
χωλὸς ἐὼν τέχνῃσι: τὸ καὶ μοιχάγρι᾽ ὀφέλλει.
terwijl hij nu mank is door de list; daarom is hij ook straf voor overspel verschuldigd.
ὣς οἱ μὲν τοιαῦτα πρὸς ἀλλήλους ἀγόρευον:
Zo spraken zij dergelijke woorden tegen elkaar.
g. Commentaar van de goden ____ ____ ____
Ἑρμῆν δὲ προσέειπεν ἄναξ Διὸς υἱὸς Ἀπόλλων:
De heerser, de zoon van Zeus, Apollo, sprak tot Hermes:
Ἑρμεία, Διὸς υἱέ, διάκτορε, δῶτορ ἑάων,
Hermes, zoon van Zeus, bode, gever van goede dingen,
ἦ ῥά κεν ἐν δεσμοῖς ἐθέλοις κρατεροῖσι πιεσθεὶς
zou jij bekneld in krachtige boeien
εὕδειν ἐν λέκτροισι παρὰ χρυσέῃ Ἀφροδίτῃ;
in bed willen slapen bij de gouden Afrodite?
τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα διάκτορος ἀργεϊφόντης:
Vervolgens antwoordde de Argusdoder en bode hem:
‘αἲ γὰρ τοῦτο γένοιτο, ἄναξ ἑκατηβόλ᾽ Ἄπολλον:
“Als dit toch eens mag gebeuren, heerser van de verre treffende Apollo.
δεσμοὶ μὲν τρὶς τόσσοι ἀπείρονες ἀμφὶς ἔχοιεν,
Mogen driemaal zoveel onontkombare boeien mij omsluiten,
ὑμεῖς δ᾽ εἰσορόῳτε θεοὶ πᾶσαί τε θέαιναι,
en mogen jullie goden en alle godinnen toekijken,
αὐτὰρ ἐγὼν εὕδοιμι παρὰ χρυσέῃ Ἀφροδίτῃ.
als ik maar mag slapen bij de gouden Afrodite.
ὣς ἔφατ᾽, ἐν δὲ γέλως ὦρτ᾽ ἀθανάτοισι θεοῖσιν.
Zo sprak hij, en een gelach ontstond onder de onsterfelijke goden.
οὐδὲ Ποσειδάωνα γέλως ἔχε, λίσσετο δ᾽ αἰεὶ
Maar gelach beving Poseidon niet, en hij smeekte
Ἥφαιστον κλυτοεργὸν ὅπως λύσειεν Ἄρηα.
Hephaestus, beroemd om zijn werken, steeds om Ares los te maken;
καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα:
en nadat hij zijn stem had verheven sprak hij tot hem de gevleugelde woorden:
λῦσον: ἐγὼ δέ τοι αὐτὸν ὑπίσχομαι, ὡς σὺ κελεύεις,
“Maak hem los; ik beloof jou dat hij, zoals jij beveelt,
τίσειν αἴσιμα πάντα μετ᾽ ἀθανάτοισι θεοῖσιν.
al het passende zal betalen te midden van de onsterfelijke goden.
h. Hephaestus gaat in op het voorstel ____ ____
τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περικλυτὸς ἀμφιγυήεις:
Op zijn beurt sprak de zeer beroemde, kreupele, tot hem:
μή με, Ποσείδαον γαιήοχε, ταῦτα κέλευε:
“Beveel mij dat niet, aardschokker Poseidon;
δειλαί τοι δειλῶν γε καὶ ἐγγύαι ἐγγυάασθαι.
ook de borgtochten ten behoeven van waardeloze mensen zijn waardeloos om aan te bieden.
πῶς ἂν ἐγώ σε δέοιμι μετ᾽ ἀθανάτοισι θεοῖσιν,
Hoe zou ik jou vast kunnen binden te midden van de onsterfelijke goden,
εἴ κεν Ἄρης οἴχοιτο χρέος καὶ δεσμὸν ἀλύξας;
als Ares ervandoor zou gaan na ontkomen te zijn aan zijn schuld en de boeien?
τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε Ποσειδάων ἐνοσίχθων:
Tot hem sprak op zijn beurt de aardschokker Poseidon:
Ἥφαιστ᾽, εἴ περ γάρ κεν Ἄρης χρεῖος ὑπαλύξας
“Hephaestus, ja, want als Ares werkelijk, nadat hij aan zijn schuld is ontkomen,
οἴχηται φεύγων, αὐτός τοι ἐγὼ τάδε τίσω.
zal wegvluchten, zal ik dit zelf eren.
τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα περικλυτὸς ἀμφιγυήεις:
Vervolgens antwoordde de zeer beroemde, kreupele, hem:
‘οὐκ ἔστ᾽ οὐδὲ ἔοικε τεὸν ἔπος ἀρνήσασθαι.
“Het is niet mogelijk en niet passend om jouw voorstel te weigeren.”
ὣς εἰπὼν δεσμὸν ἀνίει μένος Ἡφαίστοιο.
Nadat hij zo gesproken had maakte de krachtige Hephaestus de boei los.
τὼ δ᾽ ἐπεὶ ἐκ δεσμοῖο λύθεν, κρατεροῦ περ ἐόντος,
Toen zij beiden uit de boei waren losgemaakt, hoewel die sterk was,
αὐτίκ᾽ ἀναΐξαντε ὁ μὲν Θρῄκηνδε βεβήκει,
ging hij naar Thracië, en zij, nadat ze beiden meteen waren opgesprongen,
ἡ δ᾽ ἄρα Κύπρον ἵκανε φιλομμειδὴς Ἀφροδίτη,
kwam aan op Cyprus, de graag glimlachende Afrodite,
ἐς Πάφον: ἔνθα δέ οἱ τέμενος βωμός τε θυήεις.
in Paphis, waar een heiligdom voor haar was en een altaar voor brandoffers.
ἔνθα δέ μιν Χάριτες λοῦσαν καὶ χρῖσαν ἐλαίῳ
Daar wasten de Gratiën haar en smeerden haar in met goddelijke olijfolie,
ἀμβρότῳ, οἷα θεοὺς ἐπενήνοθεν αἰὲν ἐόντας,
zoals deze glanst over de altijd bestaande goden,
ἀμφὶ δὲ εἵματα ἕσσαν ἐπήρατα, θαῦμα ἰδέσθαι.
en zij trokken haar behaarlijke kleding aan, een wonder om te zien.
ταῦτ᾽ ἄρ᾽ ἀοιδὸς ἄειδε περικλυτός: αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
De zeer beroemde zanger bezong deze dingen; en Odysseus
τέρπετ᾽ ἐνὶ φρεσὶν ᾗσιν ἀκούων ἠδὲ καὶ ἄλλοι
verheugde zich al luisterend in zijn hart en ook de andere
Φαίηκες δολιχήρετμοι, ναυσίκλυτοι ἄνδρες.
Phaeaken met lange roeiriemen, mannen beroemd om hun schepen.
HOOFDSTUK 6 EEN ONTMOETING MET EEN REUS
g. De Cycloop wil nog meer wijn ____ ____ ____
αὐτὰρ ἐπεὶ δὴ σπεῦσε πονησάμενος τὰ ἃ ἔργα,
En toen hij haastig zijn werken uitgevoerd had,
σὺν δ᾽ ὅ γε δὴ αὖτε δύω μάρψας ὡπλίσσατο δόρπον.
maakte hij, nadat hij tegelijkertijd weer twee (makkers) gegrepen had, een maaltijd voor zichzelf klaar.
καὶ τότ᾽ ἐγὼ Κύκλωπα προσηύδων ἄγχι παραστάς,
En toen sprak ik tot de cycloop, nadat ik er dichtbij was gaan staan,
κισσύβιον μετὰ χερσὶν ἔχων μέλανος οἴνοιο:
terwijl ik een beker van klimophout met donkere wijn met mijn handen vasthield:
Κύκλωψ, τῆ, πίε οἶνον, ἐπεὶ φάγες ἀνδρόμεα κρέα,
“Cycloop, hier, drink de wijn aangezien jij mensenvlees hebt gegeten,
ὄφρ᾽ εἰδῇς οἷόν τι ποτὸν τόδε νηῦς ἐκεκεύθει
opdat jij ziet wat voor een soort drank hier ons schip verborg.
ἡμετέρη. σοὶ δ᾽ αὖ λοιβὴν φέρον, εἴ μ᾽ ἐλεήσας
Ik bracht jou op mijn beurt (dit) als plengoffer, in de hoop dat je mij
οἴκαδε πέμψειας: σὺ δὲ μαίνεαι οὐκέτ᾽ ἀνεκτῶς.
een geleide naar huis zou geven omdat je medelijden met mij hebt/had gekregen.
σχέτλιε, πῶς κέν τίς σε καὶ ὕστερον ἄλλος ἵκοιτο
Maar jij gaat tekeer op een niet meer uit te houden manier, wreedaard,
ἀνθρώπων πολέων, ἐπεὶ οὐ κατὰ μοῖραν ἔρεξας;
hoe zal ook iemand anders van de vele mensen jou later kunnen bereiken?
ὣς ἐφάμην, ὁ δ᾽ ἔδεκτο καὶ ἔκπιεν: ἥσατο δ᾽ αἰνῶς
Aangezien je niet op de juiste manier gehandeld hebt. Zo sprak ik en hij nam (de wijn) aan
ἡδὺ ποτὸν πίνων καὶ μ᾽ ᾔτεε δεύτερον αὖτις:
en dronk hem op; hij genoot verschrikkelijk van het drinken van de aangename wijn
δός μοι ἔτι πρόφρων, καί μοι τεὸν οὔνομα εἰπὲ
en hij vroeg mij opnieuw voor de tweede keer: “Geef mij nog eens van harte en zeg mij jouw naam
αὐτίκα νῦν, ἵνα τοι δῶ ξείνιον, ᾧ κε σὺ χαίρῃς:
nu onmiddellijk, opdat ik jou een godsgeschenk geef, waarover jij je zult verheugen;
καὶ γὰρ Κυκλώπεσσι φέρει ζείδωρος ἄρουρα
want ook voor de cyclopen brengt de graanschenkende grond
οἶνον ἐριστάφυλον, καί σφιν Διὸς ὄμβρος ἀέξει:
wijn voort van grote druiven, en voor hen doet de regen van Zeus hen groeien;
ἀλλὰ τόδ᾽ ἀμβροσίης καὶ νέκταρός ἐστιν ἀπορρώξ.
maar hier stroomt nu amborzijn en nectar.
h. Het geschenk van Polyphemus ____ ____ ____
ὣς φάτ᾽, ἀτάρ οἱ αὖτις ἐγὼ πόρον αἴθοπα οἶνον.
Zo sprak hij; en ik gaf hem opnieuw fonkelende wijn;
τρὶς μὲν ἔδωκα φέρων, τρὶς δ᾽ ἔκπιεν ἀφραδίῃσιν.
driemaal gaf ik die hem, terwijl ik hem bracht en driemaal dronk hij die in zijn dwaasheid op.
αὐτὰρ ἐπεὶ Κύκλωπα περὶ φρένας ἤλυθεν οἶνος,
Maar toen de wijn de cycloop in zijn geest had beneveld,
καὶ τότε δή μιν ἔπεσσι προσηύδων μειλιχίοισι:
sprak ik tot hem met vriendelijke woorden:
Κύκλωψ, εἰρωτᾷς μ᾽ ὄνομα κλυτόν, αὐτὰρ ἐγώ τοι
“Cycloop, jij vraagt mij mijn beroemde naam? Ik van mijn kant zal het jou
ἐξερέω: σὺ δέ μοι δὸς ξείνιον, ὥς περ ὑπέστης.
zeggen; geef mij jouw gastgeschenk zoals je mij hebt beloofd.
Οὖτις ἐμοί γ᾽ ὄνομα: Οὖτιν δέ με κικλήσκουσι
Niemand is mijn naam. Mijn moeder en
μήτηρ ἠδὲ πατὴρ ἠδ᾽ ἄλλοι πάντες ἑταῖροι.
mijn vader en al mijn andere makkers noemen mij Niemand.”
ὣς ἐφάμην, ὁ δέ μ᾽ αὐτίκ᾽ ἀμείβετο νηλέι θυμῷ:
Zo sprak ik, maar meteen antwoordde hij met zijn medogenloze hart:
‘Οὖτιν ἐγὼ πύματον ἔδομαι μετὰ οἷς ἑτάροισιν,
“Ik zal Niemand als laatste opeten te midden van zijn vrienden
τοὺς δ᾽ ἄλλους πρόσθεν: τὸ δέ τοι ξεινήιον ἔσται.
en hen, de anderen, eerder. Dat zal mijn gastgeschenk aan jou zijn.”
ἦ καὶ ἀνακλινθεὶς πέσεν ὕπτιος, αὐτὰρ ἔπειτα
Zo sprak hij, en nadat hij achterover had geleund, viel hij op zijn rug, maar vervolgens
κεῖτ᾽ ἀποδοχμώσας παχὺν αὐχένα, κὰδ δέ μιν ὕπνος
lag hij, nadat hij zijn stevige nek opzij had gebogen, en de slaap,
ᾕρει πανδαμάτωρ: φάρυγος δ᾽ ἐξέσσυτο οἶνος
de albedwinger, overweldigde hem; (en) wijn en brokken
ψωμοί τ᾽ ἀνδρόμεοι: ὁ δ᾽ ἐρεύγετο οἰνοβαρείων.
mensenvlees stroomden uit zijn keel; en hij braakte dronken van de wijn.
i. De verblinding van de Cycloop ____ ____ ____
καὶ τότ᾽ ἐγὼ τὸν μοχλὸν ὑπὸ σποδοῦ ἤλασα πολλῆς,
En toen duwde ik de paal onder het vele as,
ἧος θερμαίνοιτο: ἔπεσσι δὲ πάντας ἑταίρους
opdat die warm werd; en met woorden bemoedigde ik alle makkers,
θάρσυνον, μή τίς μοι ὑποδείσας ἀναδύη.
pdat niet iemand voor mij, zich zou terugtrekken, omdat hij bang was geworden.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ τάχ᾽ ὁ μοχλὸς ἐλάινος ἐν πυρὶ μέλλεν
Maar toen de paal van olijfhout op het punt stond om snel in het
ἅψεσθαι, χλωρός περ ἐών, διεφαίνετο δ᾽ αἰνῶς,
vuur vlam te vatten, terwijl hij groen was en hij verschrikkelijk gloeide,
καὶ τότ᾽ ἐγὼν ἆσσον φέρον ἐκ πυρός, ἀμφὶ δ᾽ ἑταῖροι
toen droeg ik hem dichterbij uit het vuur en mijn makkers gingen rondom
ἵσταντ᾽: αὐτὰρ θάρσος ἐνέπνευσεν μέγα δαίμων.
staan. Maar een godheid blies grote moed in.
οἱ μὲν μοχλὸν ἑλόντες ἐλάινον, ὀξὺν ἐπ᾽ ἄκρῳ,
En zij duwden de paal van olijfhout, scherp aan het uiteinde, nadat ze die gepakt hadden,
ὀφθαλμῷ ἐνέρεισαν: ἐγὼ δ᾽ ἐφύπερθεν ἐρεισθεὶς
in zijn ogen, zoals wanneer een of andere man een scheepsbalk met een drilboor
δίνεον, ὡς ὅτε τις τρυπῷ δόρυ νήιον ἀνὴρ
doorboort, en anderen hem van onderen doen draaien met
τρυπάνῳ, οἱ δέ τ᾽ ἔνερθεν ὑποσσείουσιν ἱμάντι
een riem, nadat ze hem aan weerszijden
ἁψάμενοι ἑκάτερθε, τὸ δὲ τρέχει ἐμμενὲς αἰεί.
vast hebben gepakt, en deze loopt onafgebroken;
ὣς τοῦ ἐν ὀφθαλμῷ πυριήκεα μοχλὸν ἑλόντες
zo draaiden wij de paal met gloeiende punt in zijn oog
δινέομεν, τὸν δ᾽ αἷμα περίρρεε θερμὸν ἐόντα.
rond, nadat we hem hadden gepakt en bloed stroomde eromheen, terwijl die warm was.
πάντα δέ οἱ βλέφαρ᾽ ἀμφὶ καὶ ὀφρύας εὗσεν ἀυτμὴ
Een gloed verzengde zijn oogleden geheel rondom zijn wenkbrauw,
γλήνης καιομένης, σφαραγεῦντο δέ οἱ πυρὶ ῥίζαι.
terwijl zijn pupil brandde. Zijn oogwortels sisten door het vuur,
ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ἀνὴρ χαλκεὺς πέλεκυν μέγαν ἠὲ σκέπαρνον
zoals wanneer een smid een grote bijl of dissel in koud water doopt,
εἰν ὕδατι ψυχρῷ βάπτῃ μεγάλα ἰάχοντα
terwijl die luid sist, terwijl hij hem
φαρμάσσων: τὸ γὰρ αὖτε σιδήρου γε κράτος ἐστίν
hardt, want dat is dan weer de kracht van het ijzer;
ὣς τοῦ σίζ᾽ ὀφθαλμὸς ἐλαϊνέῳ περὶ μοχλῷ.
zo siste zijn oog rondom de olijfhouten paal.
σμερδαλέον δὲ μέγ᾽ ᾤμωξεν, περὶ δ᾽ ἴαχε πέτρη,
Hij begon vreselijk luid te jammeren, en de grot weergalmde rondom,
ἡμεῖς δὲ δείσαντες ἀπεσσύμεθ᾽: αὐτὰρ ὁ μοχλὸν
en wij renden weg omdat we bang waren geworden; en hij trok de paal,
ἐξέρυσ᾽ ὀφθαλμοῖο πεφυρμένον αἵματι πολλῷ.
bevochtigd met veel bloed, uit zijn oog.
j. De list van Odysseus ____ ____ ____
τὸν μὲν ἔπειτ᾽ ἔρριψεν ἀπὸ ἕο χερσὶν ἀλύων,
Daarna wierp hij hem, met zijn handen dol om zich heen slaand, van zich af,
αὐτὰρ ὁ Κύκλωπας μεγάλ᾽ ἤπυεν, οἵ ῥά μιν ἀμφὶς
en hij riep de cyclopen luid, die rondom hem
ᾤκεον ἐν σπήεσσι δι᾽ ἄκριας ἠνεμοέσσας.
in grotten woonden verspreid over (de) winderige bergtoppen.
οἱ δὲ βοῆς ἀίοντες ἐφοίτων ἄλλοθεν ἄλλος,
En zij, terwijl ze het geschreeuw hoorden, kwamen van alle kanten
ἱστάμενοι δ᾽ εἴροντο περὶ σπέος ὅττι ἑ κήδοι:
en terwijl zij om de grot gingen staan, vroegen ze wat hem kwelde:
τίπτε τόσον, Πολύφημ᾽, ἀρημένος ὧδ᾽ ἐβόησας
“Waarom riep jij toch, Polyphemus, zo erg gekweld,
νύκτα δι᾽ ἀμβροσίην καὶ ἀύπνους ἄμμε τίθησθα;
door de goddelijke nacht en maak jij ons wakker?
ἦ μή τίς σευ μῆλα βροτῶν ἀέκοντος ἐλαύνει;
Iemand van de stervelingen verdrijft toch niet tegen jouw wil jouw schapen?
ἦ μή τίς σ᾽ αὐτὸν κτείνει δόλῳ ἠὲ βίηφιν;
Iemand probeert jou zelf toch niet te doden met een list of met geweld?”
τοὺς δ᾽ αὖτ᾽ ἐξ ἄντρου προσέφη κρατερὸς Πολύφημος:
De krachtige Polyphemus sprak op zijn beurt tot hen vanuit de grot:
ὦ φίλοι, Οὖτίς με κτείνει δόλῳ οὐδὲ βίηφιν.
“Vrienden, Niemand probeert mij te doden met een list of met geweld.”
οἱ δ᾽ ἀπαμειβόμενοι ἔπεα πτερόεντ᾽ ἀγόρευον:
En zij spraken ten antwoord de gevleugelde woorden:
εἰ μὲν δὴ μή τίς σε βιάζεται οἶον ἐόντα,
Als niemand tegen jou, terwijl je allen bent,
νοῦσον γ᾽ οὔ πως ἔστι Διὸς μεγάλου ἀλέασθαι,
geweld gebruikt, is het volstrekt niet mogelijk om een ziekte van de grote Zeus te vermijden,
ἀλλὰ σύ γ᾽ εὔχεο πατρὶ Ποσειδάωνι ἄνακτι.
maar moet jij bidden tot jouw vader, de heerser Poseidon.
ὣς ἄρ᾽ ἔφαν ἀπιόντες, ἐμὸν δ᾽ ἐγέλασσε φίλον κῆρ,
Zo spraken zij, terwijl ze weggingen, en mijn hart begon te lachen,
ὡς ὄνομ᾽ ἐξαπάτησεν ἐμὸν καὶ μῆτις ἀμύμων.
hoe mijn naam en voortreffelijke sluwheid hen had bedrogen.
k. De ontsnapping uit de grot ____ ____ ____
Κύκλωψ δὲ στενάχων τε καὶ ὠδίνων ὀδύνῃσι
Terwijl de cycloop zuchtte en kromp van de pijn(en),
χερσὶ ψηλαφόων ἀπὸ μὲν λίθον εἷλε θυράων,
en terwijl hij en terwijl hij met zijn handen tastte, nam hij de steen van de ingang weg,
αὐτὸς δ᾽ εἰνὶ θύρῃσι καθέζετο χεῖρε πετάσσας,
en ging hij zelf in de deuropening zitten nadat hij zijn beide handen had uitgespreid,
εἴ τινά που μετ᾽ ὄεσσι λάβοι στείχοντα θύραζε:
in de hoop dat hij misschien iemand te midden van de schapen zou pakken, wanneer die naar buiten ging;
οὕτω γάρ πού μ᾽ ἤλπετ᾽ ἐνὶ φρεσὶ νήπιον εἶναι.
want in zijn hart verwachtte hij misschien dat ik zo dwaas was.
αὐτὰρ ἐγὼ βούλευον, ὅπως ὄχ᾽ ἄριστα γένοιτο,
Maar ik dacht na, hoe het verreweg het beste zou zijn,
εἴ τιν᾽ ἑταίροισιν θανάτου λύσιν ἠδ᾽ ἐμοὶ αὐτῷ
in de hoop dat ik voor mijn makkers en mijzelf een of andere manier kon vinden om
εὑροίμην: πάντας δὲ δόλους καὶ μῆτιν ὕφαινον
te ontkomen aan de dood. Ik verzon allerlei listen en sluwheden,
ὥς τε περὶ ψυχῆς: μέγα γὰρ κακὸν ἐγγύθεν ἦεν.
omdat het nu eenmaal om ons leven ging; want een grote ramp was nabij.
ἥδε δέ μοι κατὰ θυμὸν ἀρίστη φαίνετο βουλή.
Dit plan leek mij het beste plan in mijn hart.
ἄρσενες ὄιες ἦσαν ἐυτρεφέες, δασύμαλλοι,
Er waren mannelijke schapen, met dikke vacht,
καλοί τε μεγάλοι τε, ἰοδνεφὲς εἶρος ἔχοντες:
mooi en groot, die donkerviolette wol hadden.
τοὺς ἀκέων συνέεργον ἐυστρεφέεσσι λύγοισιν,
Die bond ik stil samen met stevig gevlochten wilgentakken,
τῇς ἔπι Κύκλωψ εὗδε πέλωρ, ἀθεμίστια εἰδώς,
waarop het monster, de cycloop, sliep, vervuld van misdadige gezindheid,
σύντρεις αἰνύμενος: ὁ μὲν ἐν μέσῳ ἄνδρα φέρεσκε,
terwijl ik er telkens drie tegelijk nam. De middelste droeg telkens een man,
τὼ δ᾽ ἑτέρω ἑκάτερθεν ἴτην σώοντες ἑταίρους.
en de beide andere liepen aan weerskanten, terwijl zij de makkers dekten.
τρεῖς δὲ ἕκαστον φῶτ᾽ ὄιες φέρον: αὐτὰρ ἐγώ γε—
Drie schapen droegen telkens één man. Maar ik —
ἀρνειὸς γὰρ ἔην μήλων ὄχ᾽ ἄριστος ἁπάντων,
er was namelijk een ram verreweg de beste van alle schapen,
τοῦ κατὰ νῶτα λαβών, λασίην ὑπὸ γαστέρ᾽ ἐλυσθεὶς
en nadat ik zijn rug had vastgepakt, bevond ik mij onder de wollige buik,
κείμην: αὐτὰρ χερσὶν ἀώτου θεσπεσίοιο
nadat ik mezelf gedraaid had. En vervolgens hield ik mij met mijn handen
νωλεμέως στρεφθεὶς ἐχόμην τετληότι θυμῷ.
constant aan de wonderlijke wol vast, nadat ik mij eraan vastgeklampt had, geduldig in mijn hart.
ὣς τότε μὲν στενάχοντες ἐμείναμεν Ἠῶ δῖαν.
Zo wachtten wij toen al zuchtend de stralende dageraad af.
HOOFDSTUK 8 ONTMOETING MET DE DODEN
a. Odysseus ontmoet Agamemnon____________________________________________
αὐτὰρ ἐπεὶ ψυχὰς μὲν ἀπεσκέδασ᾽ ἄλλυδις ἄλλῃ
En toen de heilige Persephone naar alle kanten
ἁγνὴ Περσεφόνεια γυναικῶν θηλυτεράων,
de zielen van de vrouwelijke vrouwen had verspreid,
ἦλθε δ᾽ ἐπὶ ψυχὴ Ἀγαμέμνονος Ἀτρεΐδαο
naderde de schim van Agamemnon, zoon van Atreus,
ἀχνυμένη: περὶ δ᾽ ἄλλαι ἀγηγέραθ᾽, ὅσσοι ἅμ᾽ αὐτῷ
bedroefd; en rondom waren de anderen verzameld, zovelen als samen met hem
οἴκῳ ἐν Αἰγίσθοιο θάνον καὶ πότμον ἐπέσπον.
in het huis van Aegisthus gestorven waren en hun noodlot hadden bereikt.
ἔγνω δ᾽ αἶψ᾽ ἔμ᾽ ἐκεῖνος, ἐπεὶ πίεν αἷμα κελαινόν:
Hij herkende mij snel, omdat hij het donkere bhloed had gedronken;
κλαῖε δ᾽ ὅ γε λιγέως, θαλερὸν κατὰ δάκρυον εἴβων,
en hij jammerde luid, terwijl hij een stroom van tranen vergoot,
πιτνὰς εἰς ἐμὲ χεῖρας, ὀρέξασθαι μενεαίνων:
terwijl hij zijn armen naar mij uitstrekte, omdat hij verlangde om (mij) te omhelzen;
ἀλλ᾽ οὐ γάρ οἱ ἔτ᾽ ἦν ἲς ἔμπεδος οὐδέ τι κῖκυς,
maar (tevergeefs), want hij had geen onverzwakte spierkracht meer,
οἵη περ πάρος ἔσκεν ἐνὶ γναμπτοῖσι μέλεσσι.
en ook volstrekt niet de kracht, zoals die vroeger was in zijn buigzame ledematen.
b. Odysseus vraagt hoe Agamemnon …________________________________________
τὸν μὲν ἐγὼ δάκρυσα ἰδὼν ἐλέησά τε θυμῷ,
Ik begon te huilen nadat ik hem zag, en ik kreeg in mijn hart medelijden met hem,
καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδων:
en nadat ik mijn stem had verheven sprak ik tot hem de gevleugelde woorden:
‘Ἀτρεΐδη κύδιστε, ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγάμεμνον,
“Zeer roemvolle zoon van Atreus, heerser der mannen, Agamemnon,
τίς νύ σε κὴρ ἐδάμασσε τανηλεγέος θανάτοιο;
welk lot nu van de meedogenloze dood heeft jou overweldigd?
ἦε σέ γ᾽ ἐν νήεσσι Ποσειδάων ἐδάμασσεν
Heeft Poseiden jou op je schepen gedood,
ὄρσας ἀργαλέων ἀνέμων ἀμέγαρτον ἀυτμήν;
nadat hij een verschrikkelijke storm van smartelijke winden had veroorzaakt?
ἦέ σ᾽ ἀνάρσιοι ἄνδρες ἐδηλήσαντ᾽ ἐπὶ χέρσου
Of hebben vijandige mannen jou gedood op het vasteland, terwijl je
βοῦς περιταμνόμενον ἠδ᾽ οἰῶν πώεα καλά,
hun runderen probeerde te roven en hun mooie schaapskuddes,
ἠὲ περὶ πτόλιος μαχεούμενον ἠδὲ γυναικῶν;
of terwijl je vocht om een stad en vrouwen?”
c. Agamemnon vertelt Odysseus hoe hij …_____________________________________
ὣς ἐφάμην, ὁ δέ μ᾽ αὐτίκ᾽ ἀμειβόμενος προσέειπε:
Zo sprak ik, en hij sprak tot mij meteen ten antwoord:
‘διογενὲς Λαερτιάδη, πολυμήχαν᾽ Ὀδυσσεῦ,
“Van Zeus afstammende zoon van Laertes, vindingrijke Odysseus,
οὔτ᾽ ἐμέ γ᾽ ἐν νήεσσι Ποσειδάων ἐδάμασσεν
noch heeft Poseidon mij op de schepen overweldigd,
ὄρσας ἀργαλέων ἀνέμων ἀμέγαρτον ἀυτμήν,
nadat hij een geweldige storm van zware winden had veroorzaakt,
οὔτε μ᾽ ἀνάρσιοι ἄνδρες ἐδηλήσαντ᾽ ἐπὶ χέρσου,
noch hebben mannen mij gedood op het vasteland,
ἀλλά μοι Αἴγισθος τεύξας θάνατόν τε μόρον τε
maar nadat Aegisthos mijn dood en mijn doodslot voor mij had voorbereid,
ἔκτα σὺν οὐλομένῃ ἀλόχῳ, οἶκόνδε καλέσσας,
doodde hij mij samen met mijn verderfelijke echtgenote, nadat hij mij naar zijn huis had uitgenodigd,
δειπνίσσας, ὥς τίς τε κατέκτανε βοῦν ἐπὶ φάτνῃ.
en nadat hij een feestmaal had gegeven, zoals iemand een rund doodt bij zijn ruif.
ὣς θάνον οἰκτίστῳ θανάτῳ: περὶ δ᾽ ἄλλοι ἑταῖροι
Zo stierf ik door een zeer beklagenswaardige dood; en rondom werden de andere makkers
νωλεμέως κτείνοντο σύες ὣς ἀργιόδοντες,
onophoudelijk gedood, als zwijnen met witte tanden,
οἵ ῥά τ᾽ ἐν ἀφνειοῦ ἀνδρὸς μέγα δυναμένοιο
die in het huis van een rijke, zeer machtige man
ἢ γάμῳ ἢ ἐράνῳ ἢ εἰλαπίνῃ τεθαλυίῃ.
of bij een huwelijk of een gezamenlijk bekostigde maaltijd of een overvloedig feestmaal worden gedood.
ἤδη μὲν πολέων φόνῳ ἀνδρῶν ἀντεβόλησας,
Jij was reeds aanwezig bij de dood van vele mannen,
μουνὰξ κτεινομένων καὶ ἐνὶ κρατερῇ ὑσμίνῃ:
die in een gevecht van man tegen man in een machtige strijd gedood werden;
ἀλλά κε κεῖνα μάλιστα ἰδὼν ὀλοφύραο θυμῷ,
maar wanneer je die dingen had gezien, zou je het meeste medelijden gekregen hebben in je hart,
ὡς ἀμφὶ κρητῆρα τραπέζας τε πληθούσας
zoals wij rondom het mengvat en de tafels die
κείμεθ᾽ ἐνὶ μεγάρῳ, δάπεδον δ᾽ ἅπαν αἵματι θῦεν.
vol waren lagen in de zaal, en de gehele vloer dampte van het bloed.
d. Agamemnon vertelt over de rol …___________________________________________
οἰκτροτάτην δ᾽ ἤκουσα ὄπα Πριάμοιο θυγατρός,
Maar als meest beklagenswaardige hoorde ik de stem van Priamos’ dochter,
Κασσάνδρης, τὴν κτεῖνε Κλυταιμνήστρη δολόμητις
Cassandra, die de listige Klytaemnestra doodde
ἀμφ᾽ ἐμοί, αὐτὰρ ἐγὼ ποτὶ γαίῃ χεῖρας ἀείρων
vanwege mij; en ik, terwijl ik mijn handen optilde,
βάλλον ἀποθνήσκων περὶ φασγάνῳ: ἡ δὲ κυνῶπις
liet ze op de grond vallen, terwijl ik stierf rondom het zwaard; maar zij, de schaamteloze,
νοσφίσατ᾽, οὐδέ μοι ἔτλη ἰόντι περ εἰς Ἀίδαο
ging weg, en ze bracht zich er zelfs niet toe om voor mij, hoewel ik naar het huis van Hades
χερσὶ κατ᾽ ὀφθαλμοὺς ἑλέειν σύν τε στόμ᾽ ἐρεῖσαι.
ging, mijn ogen met haar handen toe te drukken en mijn mond te sluiten.
ὣς οὐκ αἰνότερον καὶ κύντερον ἄλλο γυναικός,
Zo is er niet anders verschrikkelijker en schaamtelozer dan een vrouw,
ἥ τις δὴ τοιαῦτα μετὰ φρεσὶν ἔργα βάληται:
die ook maar dergelijke daden bedenkt in haar hart;
οἷον δὴ καὶ κείνη ἐμήσατο ἔργον ἀεικές,
zoals zij ook een schandelijke dood heeft beraamd,
κουριδίῳ τεύξασα πόσει φόνον. ἦ τοι ἔφην γε
door de moord teweeg te brengen op haar wettige echtgenoot. Ik dacht tot
ἀσπάσιος παίδεσσιν ἰδὲ δμώεσσιν ἐμοῖσιν
vreugde van mijn kinderen en mijn slaven
οἴκαδ᾽ ἐλεύσεσθαι: ἡ δ᾽ ἔξοχα λυγρὰ ἰδυῖα
thuis te komen; Maar zij, terwijl ze bij uitstek vervuld was van ellendige dingen,
οἷ τε κατ᾽ αἶσχος ἔχευε καὶ ἐσσομένῃσιν ὀπίσσω
bracht schande aan aan zowel haarzelf als aan
θηλυτέρῃσι γυναιξί, καὶ ἥ κ᾽ ἐυεργὸς ἔῃσιν.
de zwakke vrouwen die er in de toekomst zullen zijn, zelfs voor haar die deugdzaam zal zijn.”
e. Odysseus en Agamemnon praten …_________________________________________
ὣς ἔφατ᾽, αὐτὰρ ἐγώ μιν ἀμειβόμενος προσέειπον:
Zo sprak hij, en ik sprak tot hem ten antwoord:
‘ὢ πόποι, ἦ μάλα δὴ γόνον Ἀτρέος εὐρύοπα Ζεὺς
“Allemachtig, werkelijke verschrikkelijk haatte de luid donderende Zeus
ἐκπάγλως ἤχθηρε γυναικείας διὰ βουλὰς
het geslacht van Atreus door middel van de plannen van vrouwen,
ἐξ ἀρχῆς: Ἑλένης μὲν ἀπωλόμεθ᾽ εἵνεκα πολλοί,
van oudsher. Wij kwamen in grote getale om vanwege Helena,
σοὶ δὲ Κλυταιμνήστρη δόλον ἤρτυε τηλόθ᾽ ἐόντι.
en Klytaemnestra beraamde tegen jou een list terwijl je ver weg was.”
‘ὣς ἐφάμην, ὁ δέ μ᾽ αὐτίκ᾽ ἀμειβόμενος προσέειπε:
Zo sprak ik, en hij sprak mij meteen ten antwoord:
‘τῷ νῦν μή ποτε καὶ σὺ γυναικί περ ἤπιος εἶναι:
“Daarom moet ook jij nu nooit vertrouwens zijn op zelfs jouw vrouw;
μή οἱ μῦθον ἅπαντα πιφαυσκέμεν, ὅν κ᾽ ἐὺ εἰδῇς,
en deel haar ook niet elke gedachte mee die je goed weet,
ἀλλὰ τὸ μὲν φάσθαι, τὸ δὲ καὶ κεκρυμμένον εἶναι.
maar zeg het ene, en laat het andere verborgen zijn.
ἀλλ᾽ οὐ σοί γ᾽, Ὀδυσεῦ, φόνος ἔσσεται ἔκ γε γυναικός:
Maar voor jou, Odysseus, zal er geen moord zijn van de kant van je vrouw;
λίην γὰρ πινυτή τε καὶ εὖ φρεσὶ μήδεα οἶδε
want de dochter van Ikarios is zeer verstandig en bedreven in goede gedachten,
κούρη Ἰκαρίοιο, περίφρων Πηνελόπεια.
de zeer verstandige Penelope.
ἦ μέν μιν νύμφην γε νέην κατελείπομεν ἡμεῖς
We lieten haar als jonge, pas gehuwde vrouw achter, toen wij naar de oorlog gingen,
νήπιος, ὅς που νῦν γε μετ᾽ ἀνδρῶν ἵζει ἀριθμῷ,
en zij had een klein kind aan de borst, dat nu, denk ik, te midden van de mannen zit,
ὄλβιος: ἦ γὰρ τόν γε πατὴρ φίλος ὄψεται ἐλθών,
gelukkig; want zijn geliefde vader zal hem voorwaar zien,
καὶ κεῖνος πατέρα προσπτύξεται, ἣ θέμις ἐστίν.
nadat hij is teruggekeerd, en hij zal zijn vader omhelzen, wat passend is.
ἡ δ᾽ ἐμὴ οὐδέ περ υἷος ἐνιπλησθῆναι ἄκοιτις
Mijn echtgenote heeft mij zelfs niet toegestaan om te genieten
ὀφθαλμοῖσιν ἔασε: πάρος δέ με πέφνε καὶ αὐτόν.
van de aanblik van mijn zoon; zij doodde mij zelfs ervoor.
f. Agamemnon geeft Odysseus advies …_______________________________________
ἄλλο δέ τοι ἐρέω, σὺ δ᾽ ἐνὶ φρεσὶ βάλλεο σῇσιν:
Ik zal jou iets anders zeggen, en jij moet dat overwegen in je hart;
κρύβδην, μηδ᾽ ἀναφανδά, φίλην ἐς πατρίδα γαῖαν
jij moet je schip in het geheim en niet openlijk naar je geliefde vaderland
νῆα κατισχέμεναι: ἐπεὶ οὐκέτι πιστὰ γυναιξίν.
sturen; aangezien nietmand meer vrouwen kan vertrouwen.
ἀλλ᾽ ἄγε μοι τόδε εἰπὲ καὶ ἀτρεκέως κατάλεξον,
Maar vooruit, zeg mij dit en vertel het me eerlijk
εἴ που ἔτι ζώοντος ἀκούετε παιδὸς ἐμοῖο,
of jullie gehoord hebben of mijn zoon nog ergens leeft
ἤ που ἐν Ὀρχομενῷ ἢ ἐν Πύλῳ ἠμαθόεντι,
of misschien in Orchomenos of in het zandige Pylos
ἤ που πὰρ Μενελάῳ ἐνὶ Σπάρτῃ εὐρείῃ:
of misschien bij Menelaos in het brede Sparta;
οὐ γάρ πω τέθνηκεν ἐπὶ χθονὶ δῖος Ὀρέστης.
want de edelgeboren Orestes is nog niet gestorven op de aarde. ”
’ὣς ἔφατ᾽, αὐτὰρ ἐγώ μιν ἀμειβόμενος προσέειπον:
Zo sprak hij, en ik sprak hem ten antwoord:
‘Ἀτρεΐδη, τί με ταῦτα διείρεαι; οὐδέ τι οἶδα,
“Zoon van Atreus, waarom vraag je dit aan mij? Niemand weet,
ζώει ὅ γ᾽ ἦ τέθνηκε: κακὸν δ᾽ ἀνεμώλια βάζειν.
of hij leeft of is gestorven; het is ongepast ijdele dingen te spreken.”
’νῶι μὲν ὣς ἐπέεσσιν ἀμειβομένω στυγεροῖσιν
Zo stonden wij beiden daar, terwijl we met droevige woorden antwoordden,
ἕσταμεν ἀχνύμενοι θαλερὸν κατὰ δάκρυ χέοντες:
terwijl wij tranen overvloedig vergoten.
HOOFDSTUK 9 ONTMOETING MET WEZENS MET EEN VERLEIDELIJKE STEM
b. Odysseus vertelt aan zijn makkers …________________________________________
Σειρήνων μὲν πρῶτον ἀνώγει θεσπεσιάων
“Eerst spoort zij ons van de goddelijke Sirenen
φθόγγον ἀλεύασθαι καὶ λειμῶν᾽ ἀνθεμόεντα.
aan de stem en de bloemrijke weiden te vermijden.
οἶον ἔμ᾽ ἠνώγει ὄπ᾽ ἀκουέμεν: ἀλλά με δεσμῷ
Alleen mij spoorde zij aan om te luisteren naar hun stem; maar jullie moeten mij
δήσατ᾽ ἐν ἀργαλέῳ, ὄφρ᾽ ἔμπεδον αὐτόθι μίμνω,
vastmaken met een pijnlijke boei, opdat ik onbeweeglijk op dezelfde plek blijf,
ὀρθὸν ἐν ἱστοπέδῃ, ἐκ δ᾽ αὐτοῦ πείρατ᾽ ἀνήφθω.
rechtop in de mastkoker, en laat de touwen vastgemaakt zijn aan de mast zelf.
εἰ δέ κε λίσσωμαι ὑμέας λῦσαί τε κελεύω,
Als ik jullie zal smeken en bevelen om mij los te maken,
ὑμεῖς δὲ πλεόνεσσι τότ᾽ ἐν δεσμοῖσι πιέζειν.
dan moeten jullie mij in nog meer boeien strak vastbinden.”
c. De wind valt weg. Odysseus neemt …_______________________________________
ἦ τοι ἐγὼ τὰ ἕκαστα λέγων ἑτάροισι πίφαυσκον:
Terwijl ik al die dingen één voor één zei, deelde ik het mee aan de makkers.
τόφρα δὲ καρπαλίμως ἐξίκετο νηῦς ἐυεργὴς
Intussen bereikte het goedgebouwde schip snel
νῆσον Σειρήνοιιν: ἔπειγε γὰρ οὖρος ἀπήμων.
het eiland van de beide Sirenen; want een gunstige wind dreef het voort.
αὐτίκ᾽ ἔπειτ᾽ ἄνεμος μὲν ἐπαύσατο ἠδὲ γαλήνη
Meteen daarna stopte de wind en ontstond er een kalme zeespiegel,
ἔπλετο νηνεμίη, κοίμησε δὲ κύματα δαίμων.
een windstilte, een een godheid had de golven tot rust gebracht.
ἀνστάντες δ᾽ ἕταροι νεὸς ἱστία μηρύσαντο
Nadat zij waren opgestaan rolden mijn makkers de zeilen op van het schip
καὶ τὰ μὲν ἐν νηὶ γλαφυρῇ θέσαν, οἱ δ᾽ ἐπ᾽ ἐρετμὰ
en wierpen ze die in het gewelfde schip,
ἑζόμενοι λεύκαινον ὕδωρ ξεστῇς ἐλάτῃσιν.
en terwijl zij bij de roeiriemen gingen zitten maakten zij het water wit met hun gladde roeiriemen.
αὐτὰρ ἐγὼ κηροῖο μέγαν τροχὸν ὀξέι χαλκῷ
En ik, nadat ik een grote schijf van was met scherp brons
τυτθὰ διατμήξας χερσὶ στιβαρῇσι πίεζον:
in kleine stukken had gesneden, kneedde die met mijn stevige handen.
αἶψα δ᾽ ἰαίνετο κηρός, ἐπεὶ κέλετο μεγάλη ἲς
De was werd snel zacht, aangezien een grote kracht
Ἠελίου τ᾽ αὐγὴ Ὑπεριονίδαο ἄνακτος:
en de gloed van de heerser Helios, zoon van Hyperion, erop inwerkte;
ἑξείης δ᾽ ἑτάροισιν ἐπ᾽ οὔατα πᾶσιν ἄλειψα.
en ik smeerde de oren van de makkers één voor één dicht.
οἱ δ᾽ ἐν νηί μ᾽ ἔδησαν ὁμοῦ χεῖράς τε πόδας τε
En zij bonden mij op het schip vast tegelijk met mijn handen en voeten,
ὀρθὸν ἐν ἱστοπέδῃ, ἐκ δ᾽ αὐτοῦ πείρατ᾽ ἀνῆπτον:
rechtop in de mastkoker, en aan de mast zelf maakten ze de touwen vast.
αὐτοὶ δ᾽ ἑζόμενοι πολιὴν ἅλα τύπτον ἐρετμοῖς.
En terwijl zij zaten sloegen zij zelf met de roeiriemen in de grauwe zee.
d. Het schip van Odysseus nadert …__________________________________________
ἀλλ᾽ ὅτε τόσσον ἀπῆμεν ὅσον τε γέγωνε βοήσας,
Maar toen het zo ver verwijderd was als iemand zich verstaanbaar maakt door te schreeuwen,
ῥίμφα διώκοντες, τὰς δ᾽ οὐ λάθεν ὠκύαλος νηῦς
terwijl wij snel voeren, ontging het hen niet dat een snel voorschietend schip
ἐγγύθεν ὀρνυμένη, λιγυρὴν δ᾽ ἔντυνον ἀοιδήν:
nabij snelde, en zij hieven hun helder klinkend gezang aan:
δεῦρ᾽ ἄγ᾽ ἰών, πολύαιν᾽ Ὀδυσεῦ, μέγα κῦδος Ἀχαιῶν,
“Vooruit, kom al gaande hierheen, veel geprezen Odysseus, grote roem van de Grieken,
νῆα κατάστησον, ἵνα νωιτέρην ὄπ ἀκούσῃς.
leg je schip voor anker opdat je onze stem hoort.
οὐ γάρ πώ τις τῇδε παρήλασε νηὶ μελαίνῃ,
Want nog niet is iemand hier voorbij gevaren met zijn zwarte schip,
πρίν γ᾽ ἡμέων μελίγηρυν ἀπὸ στομάτων ὄπ᾽ ἀκοῦσαι,
alvorens hij de zoet klinkende stem uit onze monden heeft gehoord,
ἀλλ᾽ ὅ γε τερψάμενος νεῖται καὶ πλείονα εἰδώς.
maar nadat hij genoten heeft keert hij terug terwijl hij zelfs meer weet.
ἴδμεν γάρ τοι πάνθ᾽ ὅσ᾽ ἐνὶ Τροίῃ εὐρείῃ
Want wij weten alle dingen die de Grieken
Ἀργεῖοι Τρῶές τε θεῶν ἰότητι μόγησαν,
en de Trojanen door de wil van de goden in het brede Troje doorstaan hebben;
ἴδμεν δ᾽, ὅσσα γένηται ἐπὶ χθονὶ πουλυβοτείρῃ.
en wij weten alle dingen die gebeuren op de velen voedende aarde.”
ὣς φάσαν ἱεῖσαι ὄπα κάλλιμον: αὐτὰρ ἐμὸν κῆρ
Zo spraken zij terwijl ze hun mooie stem lieten horen; en mijn hart
ἤθελ᾽ ἀκουέμεναι, λῦσαί τ᾽ ἐκέλευον ἑταίρους
wilde luisteren, en ik beval mijn makkers mij los te maken,
ὀφρύσι νευστάζων: οἱ δὲ προπεσόντες ἔρεσσον.
terwijl ik met mijn wenkbrauwen een teken gaf; en zij, zich voorovergebogen hebbend, roeiden door.
αὐτίκα δ᾽ ἀνστάντες Περιμήδης Εὐρύλοχός τε
Meteen nadat Perimedes en Eurylochos waren opgestaan
πλείοσί μ᾽ ἐν δεσμοῖσι δέον μᾶλλόν τε πίεζον.
bonden zij mij in meer boeien vast en snoerden zijn mij steviger vast.
αὐτὰρ ἐπεὶ δὴ τάς γε παρήλασαν, οὐδ᾽ ἔτ᾽ ἔπειτα
Maar toen zij hen voorbij waren gevaren en wij vervolgens niet meer
φθογγῆς Σειρήνων ἠκούομεν οὐδέ τ᾽ ἀοιδῆς,
de stem en het gezang van de Sirenen hoorden,
αἶψ᾽ ἀπὸ κηρὸν ἕλοντο ἐμοὶ ἐρίηρες ἑταῖροι,
namen mijn trouwe makkers snel de was (bij zichzelf) weg,
ὅν σφιν ἐπ᾽ ὠσὶν ἄλειψ᾽, ἐμέ τ᾽ ἐκ δεσμῶν ἀνέλυσαν.
die ik bij hen op de oren had gesmeerd en ze maakten mij los uit de boeien.
HOOFDSTUK 11 ODYSSEUS ALS VREEMDELING IN ZIJN EIGEN HUIS
c. Eurykleia herkent Odysseus________________________________________________
τὴν γρηῢς χείρεσσι καταπρηνέσσι λαβοῦσα
De oude vrouw herkende het (litteken) nadat ze het vastgepakt
γνῶ ῥ᾽ ἐπιμασσαμένη, πόδα δὲ προέηκε φέρεσθαι:
en betast had met haar vlakke handen, en zij liet zijn voet los, zodat die viel.
ἐν δὲ λέβητι πέσε κνήμη, κανάχησε δὲ χαλκός,
Het onderbeen viel in de waskom, en het brons kletterde,
ἂψ δ᾽ ἑτέρωσ᾽ ἐκλίθη: τὸ δ᾽ ἐπὶ χθονὸς ἐξέχυθ᾽ ὕδωρ.
en kantelde terug naar de andere kant; en dat, het water, stroomde over de grond.
τὴν δ᾽ ἅμα χάρμα καὶ ἄλγος ἕλε φρένα, τὼ δέ οἱ ὄσσε
Vreugde en pijn bevingen haar tegelijkertijd in haar hart, en beide ogen van haar vulden zich
δακρυόφι πλῆσθεν, θαλερὴ δέ οἱ ἔσχετο φωνή.
met tranen, en haar opwellende stem stokte bij haar.
ἁψαμένη δὲ γενείου Ὀδυσσῆα προσέειπεν:
Nadat ze zijn kin had aangeraakt sprak ze tot Odysseus:
ἦ μάλ᾽ Ὀδυσσεύς ἐσσι, φίλον τέκος: οὐδέ σ᾽ ἐγώ γε
“Jij bent zeer zeker Odysseus, lief kind; zelfs ik herkende jou
πρὶν ἔγνων, πρὶν πάντα ἄνακτ᾽ ἐμὸν ἀμφαφάασθαι.
niet eerder, alvorens ik mijn meester geheel betastte.”
ἦ καὶ Πηνελόπειαν ἐσέδρακεν ὀφθαλμοῖσι,
Zo sprak zij, en ze keek met haar ogen naar Penelope,
πεφραδέειν ἐθέλουσα φίλον πόσιν ἔνδον ἐόντα.
omdat ze haar wilde laten weten dat haar geliefde echtgenoot binnen was.
ἡ δ᾽ οὔτ᾽ ἀθρῆσαι δύνατ᾽ ἀντίη οὔτε νοῆσαι:
Maar zij kon haar noch aankijken noch waarnemen;
τῇ γὰρ Ἀθηναίη νόον ἔτραπεν: αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
want Athene had voor haar haar geest afgewend. Maar nadat Odysseus
χεῖρ᾽ ἐπιμασσάμενος φάρυγος λάβε δεξιτερῆφι,
haar had gegrepen met zijn rechterhand greep hij haar bij de keel,
τῇ δ᾽ ἑτέρῃ ἕθεν ἆσσον ἐρύσσατο φώνησέν τε.
en met zijn andere hand trok hij haar dichtbij en sprak:
d. Odysseus geeft Eurykleia …_______________________________________________
μαῖα, τίη μ᾽ ἐθέλεις ὀλέσαι; σὺ δέ μ᾽ ἔτρεφες αὐτὴ
“Moedertje, waarom wil jij mij toch te gronde richten?Jij zelf voedde mij
τῷ σῷ ἐπὶ μαζῷ: νῦν δ᾽ ἄλγεα πολλὰ μογήσας
aan jouw borst, en nu, nadat ik veel ellende heb doorstaan,
ἤλυθον εἰκοστῷ ἔτεϊ ἐς πατρίδα γαῖαν.
ben ik in het twintigste jaar teruggekomen naar mijn vaderland.
ἀλλ᾽ ἐπεὶ ἐφράσθης καί τοι θεὸς ἔμβαλε θυμῷ,
Maar aangezien jij het gemerkt hebt en een god het jou in je hart heeft ingegeven,
σίγα, μή τίς τ᾽ ἄλλος ἐνὶ μεγάροισι πύθηται.
zwijg, opdat niemand anders in het paleis het verneemt.
ὧδε γὰρ ἐξερέω, καὶ μὴν τετελεσμένον ἔσται:
Want ik zal het je als volgt duidelijk zeggen, en het zal werkelijk zo vervuld zijn:
εἴ χ᾽ ὑπ᾽ ἐμοί γε θεὸς δαμάσῃ μνηστῆρας ἀγαυούς,
als een god door mijn toedoen de trotse vrijers zal bedwingen,
οὐδὲ τροφοῦ οὔσης σεῦ ἀφέξομαι, ὁππότ᾽ ἂν ἄλλας
zal ik zelfs jou, hoewel je mijn voedster bent, niet sparen, wanneer ik de andere
δμῳὰς ἐν μεγάροισιν ἐμοῖς κτείνωμι γυναῖκας.
slavinnen in mijn paleis zal doden.”
e. Eurykleia zal zwijgen en wil Odysseus …_____________________________________
τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Εὐρύκλεια:
Op haar beurt sprak de zeer verstandige Eurykleia tot hem:
‘τέκνον ἐμόν, ποῖόν σε ἔπος φύγεν ἕρκος ὀδόντων.
Mijn kind, wat voor woord is ontvlucht aan de haag van jouw tanden?
οἶσθα μὲν οἷον ἐμὸν μένος ἔμπεδον οὐδ᾽ ἐπιεικτόν,
Jij weet hoe onwrikbaar en onverzettelijk mijn wilskracht is,
ἕξω δ᾽ ὡς ὅτε τις στερεὴ λίθος ἠὲ σίδηρος.
en ik zal het volhouden zoals wanneer ik een of andere harde steen of ijzer was.
ἄλλο δέ τοι ἐρέω, σὺ δ᾽ ἐνὶ φρεσὶ βάλλεο σῇσιν:
Ik zal jou iets anders zeggen, en jij moet dit ter harte nemen:
εἴ χ᾽ ὑπό σοι γε θεὸς δαμάσῃ μνηστῆρας ἀγαυούς,
als een god door jou de fiere vrijers zal bedwingen,
δὴ τότε τοι καταλέξω ἐνὶ μεγάροισι γυναῖκας,
dan zal ik jou de vrouwen in het paleis opnoemen,
αἵ τέ σ᾽ ἀτιμάζουσι καὶ αἳ νηλείτιδές εἰσι.
zowel degenen die jou minachten als degenen die onschuldig zijn.
f. Odysseus slaat Eurykleia’s aanbod af …______________________________________
τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς
En tot haar ten antwoord sprak de schrandere Odysseus:
μαῖα, τίη δὲ σὺ τὰς μυθήσεαι; οὐδέ τί σε χρή.
“Moedertje, waarom zal jij hen dan noemen? Het is helemaal niet nodig dat jij hen noemt.
εὖ νυ καὶ αὐτὸς ἐγὼ φράσομαι καὶ εἴσομ᾽ ἑκάστην:
Ik zal nu ook zelf goed opletten en (ik zal eenieder) kennen.
ἀλλ᾽ ἔχε σιγῇ μῦθον, ἐπίτρεψον δὲ θεοῖσιν.
Maar hou je mededeling stil, en laat het over aan de goden.”
ὣς ἄρ᾽ ἔφη, γρηῢς δὲ διὲκ μεγάροιο βεβήκει
Zo sprak hij, en de oude vrouw ging door de zaal naar buiten
οἰσομένη ποδάνιπτρα: τὰ γὰρ πρότερ᾽ ἔκχυτο πάντα.
om water om de voeten te wassen te halen; want dat was eerder geheel eruitgestroomd.
αὐτὰρ ἐπεὶ νίψεν τε καὶ ἤλειψεν λίπ᾽ ἐλαίῳ,
En nadat zij hem had gewassen en rijkelijk had ingesmeerd met olijfolie,
αὖτις ἄρ᾽ ἀσσοτέρω πυρὸς ἕλκετο δίφρον Ὀδυσσεὺς
trok Odysseus de stoel weer dichter bij het vuur
θερσόμενος, οὐλὴν δὲ κατὰ ῥακέεσσι κάλυψε.
om zich te warmen, en hij bedekte het litteken met vodden.
HOOFDSTUK 12 DE WRAAK VAN ODYSSEUS
b. De eerste vrijer valt_______________________________________________________
αὐτὰρ ὁ γυμνώθη ῥακέων πολύμητις Ὀδυσσεύς,
Maar hij, de schrandere Odysseus, ontdeed zich van zijn vodden,
ἆλτο δ᾽ ἐπὶ μέγαν οὐδόν, ἔχων βιὸν ἠδὲ φαρέτρην
en sprong op de grote drempel terwijl hij een boog en een pijlenkoker
ἰῶν ἐμπλείην, ταχέας δ᾽ ἐκχεύατ᾽ ὀϊστοὺς
vol met pijlen had, en hij schudde de snelle pijlen eruit op de plaats
αὐτοῦ πρόσθε ποδῶν, μετὰ δὲ μνηστῆρσιν ἔειπεν:
vóór zijn voeten en hij sprak te midden van de vrijers:
‘οὗτος μὲν δὴ ἄεθλος ἀάατος ἐκτετέλεσται:
“Die ongevaarlijke wedstrijd is inderdaad volbracht;
νῦν αὖτε σκοπὸν ἄλλον, ὃν οὔ πώ τις βάλεν ἀνήρ,
nu zal ik daarentegen wat betreft een ander doelwit, dat nog niet een andere man heeft getroffen,
εἴσομαι, αἴ κε τύχωμι, πόρῃ δέ μοι εὖχος Ἀπόλλων.
weten of ik succes zal hebben en (of) Apollo mij roem zal geven.”
ἦ καὶ ἐπ᾽ Ἀντινόῳ ἰθύνετο πικρὸν ὀϊστόν.
Zo sprak hij, en hij richtte een scherpe pijl op Antinoös.
ἦ τοι ὁ καλὸν ἄλεισον ἀναιρήσεσθαι ἔμελλε,
Voorwaar die op het punt stond om een mooie bokaal,
χρύσεον ἄμφωτον, καὶ δὴ μετὰ χερσὶν ἐνώμα,
een gouden met twee oren, aan zijn lippen te zetten, en hij pakte hem al vast met zijn handen
ὄφρα πίοι οἴνοιο: φόνος δέ οἱ οὐκ ἐνὶ θυμῷ
opdat hij dronk van de wijn; moord was voor hem in zijn hart
μέμβλετο: τίς κ᾽ οἴοιτο μετ᾽ ἀνδράσι δαιτυμόνεσσι
geen voorwerp van zorg; wie, te midden van de menigte tafelgenoten, zou vermoeden dat
μοῦνον ἐνὶ πλεόνεσσι, καὶ εἰ μάλα καρτερὸς εἴη,
één onder meerderen, ook al is hij zeer sterk,
οἷ τεύξειν θάνατόν τε κακὸν καὶ κῆρα μέλαιναν;
een pijnlijke dood en een zwart doodslot voor zichzelf teweeg zou brengen?
τὸν δ᾽ Ὀδυσεὺς κατὰ λαιμὸν ἐπισχόμενος βάλεν ἰῷ,
Odysseus trof hem, na gemikt te hebben, met een pijl in zijn keel,
ἀντικρὺ δ᾽ ἁπαλοῖο δι᾽ αὐχένος ἤλυθ᾽ ἀκωκή.
en de punt ging geheel en al door de zachte hals.
ἐκλίνθη δ᾽ ἑτέρωσε, δέπας δέ οἱ ἔκπεσε χειρὸς
Hij viel opzij naar de andere kant, en toen hij getroffen was viel de beker bij hem uit zijn hand,
βλημένου, αὐτίκα δ᾽ αὐλὸς ἀνὰ ῥῖνας παχὺς ἦλθεν
en meteen kwam er door de neusgaten een dikke stroom
αἵματος ἀνδρομέοιο: θοῶς δ᾽ ἀπὸ εἷο τράπεζαν
van menselijk bloed; snel stootte hij de tafel van zich weg
ὦσε ποδὶ πλήξας, ἀπὸ δ᾽ εἴδατα χεῦεν ἔραζε:
nadat hij met zijn voet ertegen geschopt had, en hij liet eten op de grond vallen;
σῖτός τε κρέα τ᾽ ὀπτὰ φορύνετο.
zowel het eten als het geroosterde vlees werden vies.
c. Odysseus maakt zich bekend_______________________________________________
τοὶ δ᾽ ὁμάδησαν
Zij maakten lawaai,
μνηστῆρες κατὰ δώμαθ᾽, ὅπως ἴδον ἄνδρα πεσόντα,
de vrijers, in het paleis, toen zij zagen dat de man was neergevallen,
ἐκ δὲ θρόνων ἀνόρουσαν ὀρινθέντες κατὰ δῶμα,
en ze sprongen op uit hun zetels nadat ze in het paleis opgeschrikt waren,
πάντοσε παπταίνοντες ἐϋδμήτους ποτὶ τοίχους:
terwijl zij angstig naar alle kanten om zich heen keken naar de stevig gebouwde muren;
οὐδέ πη ἀσπὶς ἔην οὐδ᾽ ἄλκιμον ἔγχος ἑλέσθαι.
en nergens was een schild en ook niet een krachtige speer te pakken.
νείκειον δ᾽ Ὀδυσῆα χολωτοῖσιν ἐπέεσσι:
Met woedende woorden scholden zij Odysseus uit:
ξεῖνε, κακῶς ἀνδρῶν τοξάζεαι: οὐκέτ᾽ ἀέθλων
“Vreemdeling, tot jouw eigen ongeluk schiet je op mannen; jij zult niet meer deelnemen
ἄλλων ἀντιάσεις: νῦν τοι σῶς αἰπὺς ὄλεθρος.
aan andere wedstrijden; voor jou is nu een verschrikkelijke dood zeker.
καὶ γὰρ δὴ νῦν φῶτα κατέκτανες ὃς μέγ᾽ ἄριστος
Want je hebt nu werkelijk een man gedood, die verreweg de beste is
κούρων εἰν Ἰθάκῃ: τῷ σ᾽ ἐνθάδε γῦπες ἔδονται.
van de jongemannen in Ithaka; daarom zullen gieren jou hier verslinden.”
ἴσκεν ἕκαστος ἀνήρ, ἐπεὶ ἦ φάσαν οὐκ ἐθέλοντα
Zo sprak iedere man, omdat zij werkelijk niet dachten dat hij
ἄνδρα κατακτεῖναι: τὸ δὲ νήπιοι οὐκ ἐνόησαν,
de man met opzet had gedood; dat begrepen de dwazen niet,
ὡς δή σφιν καὶ πᾶσιν ὀλέθρου πείρατ᾽ ἐφῆπτο.
dat nu aan hen de kabels van de dood waren vastgemaakt.
τοὺς δ᾽ ἄρ᾽ ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς:
De schrandere Odysseus sprak tot hen met dreigen blik:
ὦ κύνες, οὔ μ᾽ ἔτ᾽ ἐφάσκεθ᾽ ὑπότροπον οἴκαδ᾽ ἱκέσθαι
“Honden, jullie dachten steeds dat ik niet meer naar huis terug zou keren
δήμου ἄπο Τρώων, ὅτι μοι κατεκείρετε οἶκον,
van het land van de Trojanen. Omdat jullie mijn huis verteerden,
δμῳῇσιν δὲ γυναιξὶ παρευνάζεσθε βιαίως,
en op gewelddadige wijze met mijn slavinnen sliepen,
αὐτοῦ τε ζώοντος ὑπεμνάασθε γυναῖκα,
en jullie, hoewel ik zelf nog leef, achter mijn rug om dongen naar de hand van mijn vrouw,
οὔτε θεοὺς δείσαντες, οἳ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσιν,
noch de goden vrezend, die de wijde hemel bewonen,
οὔτε τιν᾽ ἀνθρώπων νέμεσιν κατόπισθεν ἔσεσθαι:
noch bang dat later een of andere wraak van de mensen jullie zal treffen;
νῦν ὑμῖν καὶ πᾶσιν ὀλέθρου πείρατ᾽ ἐφῆπται.
nu zijn aan jullie de kabels van de dood ook vastgemaakt.”
ὣς φάτο, τοὺς δ᾽ ἄρα πάντας ὑπὸ χλωρὸν δέος εἷλεν.
Zo sprak hij, en een bleke angst beving hen allen.
d. Eurymachos probeert Odysseus tot …_______________________________________
πάπτηνεν δὲ ἕκαστος ὅπη φύγοι αἰπὺν ὄλεθρον.
Eenieder keek angstig om zich heen waar hij een afschuwelijke ondergang kon ontvluchten.
Εὐρύμαχος δέ μιν οἶος ἀμειβόμενος προσέειπεν:
Eurymachos sprak tot hem als enige ten antwoord:
εἰ μὲν δὴ Ὀδυσεὺς Ἰθακήσιος εἰλήλουθας,
“Als jij werkelijk, Odysseus, inwonder van Ithaka, gekomen bent,
ταῦτα μὲν αἴσιμα εἶπας, ὅσα ῥέζεσκον Ἀχαιοί,
heb jij die dingen terecht gezegd, zoveel als de Grieken telkens verrichten,
πολλὰ μὲν ἐν μεγάροισιν ἀτάσθαλα, πολλὰ δ᾽ ἐπ᾽ ἀγροῦ.
vele roekeloze zaken in het paleis en vele op het land.
ἀλλ᾽ ὁ μὲν ἤδη κεῖται ὃς αἴτιος ἔπλετο πάντων,
Maar hij, die verantwoordelijk was voor alles, licht al neer:
Ἀντίνοος: οὗτος γὰρ ἐπίηλεν τάδε ἔργα,
Alkinoös; want hij was de aanstichter van deze daden,
οὔ τι γάμου τόσσον κεχρημένος οὐδὲ χατίζων,
helemaal niet zozeer verlangend naar een huwelijk en dit ook niet nodig hebbend,
ἀλλ᾽ ἄλλα φρονέων, τά οἱ οὐκ ἐτέλεσσε Κρονίων,
als wel streven naar andere dingen, die de zoon van Kronos voor hem niet tot stand heeft gebracht,
ὄφρ᾽ Ἰθάκης κατὰ δῆμον ἐϋκτιμένης βασιλεύοι
opdat hij zelf koning zal zijn in het land van het goedgebouwde Ithaka
αὐτός, ἀτὰρ σὸν παῖδα κατακτείνειε λοχήσας.
en hij verder jouw zoon zou doden nadat hij zich in een hinderlaag had gelegd.
νῦν δ᾽ ὁ μὲν ἐν μοίρῃ πέφαται, σὺ δὲ φείδεο λαῶν
Nu is hij verdiend gedood, en jij moet jouw mensen sparen;
σῶν: ἀτὰρ ἄμμες ὄπισθεν ἀρεσσάμενοι κατὰ δῆμον,
maar wij zullen later, nadat wij onder het volk vergoed hebben
ὅσσα τοι ἐκπέποται καὶ ἐδήδοται ἐν μεγάροισι,
wat is opgedronken en opgegeten in het paleis,
τιμὴν ἀμφὶς ἄγοντες ἐεικοσάβοιον ἕκαστος,
een vergoeding ter waarde van 20 runderen ieder meenemend,
χαλκόν τε χρυσόν τ᾽ ἀποδώσομεν, εἰς ὅ κε σὸν κῆρ
in brons en goud teruggeven, totdat jouw hart
ἰανθῇ: πρὶν δ᾽ οὔ τι νεμεσσητὸν κεχολῶσθαι.
tevreden gesteld is; tot die tijd is het volstrekt niet ongepast dat jij boos bent.”
e. De reactie van Odysseus__________________________________________________
τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς:
Nadat hij met dreigende blik had gegeken sprak de schrandere Odysseus tot hem:
‘Εὐρύμαχ᾽, οὐδ᾽ εἴ μοι πατρώϊα πάντ᾽ ἀποδοῖτε,
“Eurymachos, zelfs niet als jullie mij al jullie vaderlijke bezittingen zouden geven,
ὅσσα τε νῦν ὔμμ᾽ ἐστὶ καὶ εἴ ποθεν ἄλλ᾽ ἐπιθεῖτε,
zoveel als jullie nu hebben en als jullie andere dingen ergens anders vandaan zouden toevoegen,
οὐδέ κεν ὣς ἔτι χεῖρας ἐμὰς λήξαιμι φόνοιο
zou ik mijn handen toch niet langer laten ophouden met moord,
πρὶν πᾶσαν μνηστῆρας ὑπερβασίην ἀποτῖσαι.
alvorens de vrijers volledig gestraft zijn voor hun wangedrag.
νῦν ὑμῖν παράκειται ἐναντίον ἠὲ μάχεσθαι
Nu hebben jullie de keuze om ofwel man tegen man te vechten
ἢ φεύγειν, ὅς κεν θάνατον καὶ κῆρας ἀλύξῃ:
of te vluchten als iemand al aan het doodslot ontkomt;
ἀλλά τιν᾽ οὐ φεύξεσθαι ὀΐομαι αἰπὺν ὄλεθρον.
maar ik men dat niemand zal ontkomen aan een verschrikkelijke ondergang.”
g. Eurynome wast Odysseus_________________________________________________
αὐτὰρ Ὀδυσσῆα μεγαλήτορα ᾧ ἐνὶ οἴκῳ
En Eurynome, de huishoudster, waste de dappere Odysseus in zijn eigen huis
Εὐρυνόμη ταμίη λοῦσεν καὶ χρῖσεν ἐλαίῳ,
en smeerde hem met olijfolie in,
ἀμφὶ δέ μιν φᾶρος καλὸν βάλεν ἠδὲ χιτῶνα:
en wierp hem een mooie mantel en een chiton om;
αὐτὰρ κὰκ κεφαλῆς κάλλος πολὺ χεῦεν Ἀθήνη
en Athene verspreidde veel schoonhuid over zijn hoofd,
μείζονά τ᾽ εἰσιδέειν καὶ πάσσονα: κὰδ δὲ κάρητος
(en zij maakte hem) groter om te zien en steviger; vanaf zijn hoofd
οὔλας ἧκε κόμας, ὑακινθίνῳ ἄνθει ὁμοίας.
liet zij gekrulde haren neervallen, gelijkend op de bloem van een hyacint.
ὡς δ᾽ ὅτε τις χρυσὸν περιχεύεται ἀργύρῳ ἀνὴρ
En zoals wanneer een of andere kundige man,
ἴδρις, ὃν Ἥφαιστος δέδαεν καὶ Παλλὰς Ἀθήνη
die Hefaistos en Pallas Athene allerlei vakbekwaamheid hebben onderwezen,
τέχνην παντοίην, χαρίεντα δὲ ἔργα τελείει:
goud over zilver giet, en hij prachtige werken tot stand brengt,
ὣς μὲν τῷ περίχευε χάριν κεφαλῇ τε καὶ ὤμοις.
zo goot zij bij hem charme uit over zijn hoofd en zijn schouders.
ἐκ δ᾽ ἀσαμίνθου βῆ δέμας ἀθανάτοισιν ὁμοῖος:
Hij ging uit de badkuip, wat betreft gestalte gelijk aan de onsterfelijken.
h. Odysseus spreekt tot Penelope_____________________________________________
ἂψ δ᾽ αὖτις κατ᾽ ἄρ᾽ ἕζετ᾽ ἐπὶ θρόνου ἔνθεν ἀνέστη,
Hij ging weer terug zitten op de zetel van waar hij was opgestaan,
ἀντίον ἧς ἀλόχου, καί μιν πρὸς μῦθον ἔειπε:
tegenover zijn echtgenote, en sprak tot haar de woorden:
δαιμονίη, περί σοί γε γυναικῶν θηλυτεράων
“Verdwaasde, meer dan bij zwakke vrouwen maakten zij,
κῆρ ἀτέραμνον ἔθηκαν Ὀλύμπια δώματ᾽ ἔχοντες:
die het Olympische paleis bewonen, je hart onverzoenlijk.
οὐ μέν κ᾽ ἄλλη γ᾽ ὧδε γυνὴ τετληότι θυμῷ
Geen andere vrouw met een standvastig hart
ἀνδρὸς ἀφεσταίη, ὅς οἱ κακὰ πολλὰ μογήσας
zou zich zo afzijdig houden van haar man, die na veel ellende doorstaan te hebben
ἔλθοι ἐεικοστῷ ἔτεϊ ἐς πατρίδα γαῖαν.
voor haar in het twintigste jaar terug zou komen in zijn vaderland.
ἀλλ᾽ ἄγε μοι, μαῖα, στόρεσον λέχος, ὄφρα καὶ αὐτὸς
Maar kom, moedertje, maak voor mij een bed op, opdat ik, ,hoewel alleen,
λέξομαι: ἦ γὰρ τῇ γε σιδήρεον ἐν φρεσὶ ἦτορ.
mij neerleg; want zij heeft waarlijk in haar binnenste een hart van ijzer.”
i. Penelope antwoordt en laat een bed …_______________________________________
τὸν δ᾽ αὖτε προσέειπε περίφρων Πηνελόπεια:
Tot hem op haar beurt sprak de verstandige Penelope:
‘δαιμόνι᾽, οὔτ᾽ ἄρ τι μεγαλίζομαι οὔτ᾽ ἀθερίζω
“Verdwaasde, ik ben volstrekt niet hoogmoedig, noch ben ik onverschillig,
οὔτε λίην ἄγαμαι, μάλα δ᾽ εὖ οἶδ᾽ οἷος ἔησθα
noch ben ik al te verbaasd, maar ik weet heel goed hoe je eruitzag,
ἐξ Ἰθάκης ἐπὶ νηὸς ἰὼν δολιχηρέτμοιο.
toen je op een schip met lange roeiriemen wegging uit Ithaka.
ἀλλ᾽ ἄγε οἱ στόρεσον πυκινὸν λέχος, Εὐρύκλεια,
Maar vooruit Eurykleia, maak een stevig bed op voor hem
ἐκτὸς ἐϋσταθέος θαλάμου, τόν ῥ᾽ αὐτὸς ἐποίει:
buiten de stevig gebouwde slaapkamer, die hij zelf maakte;
ἔνθα οἱ ἐκθεῖσαι πυκινὸν λέχος ἐμβάλετ᾽ εὐνήν,
nadat jullie daar buiten voor hem een stevig bed hebben neergezet, moeten jullie beddengoed,
κώεα καὶ χλαίνας καὶ ῥήγεα σιγαλόεντα.
een vacht, dekens en glanzende lakens eropleggen.”
j. Odysseus is gegriefd______________________________________________________
ὣς ἄρ᾽ ἔφη πόσιος πειρωμένη: αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
Zo sprak zij, terwijl zij haar echtgenoot op de proef stelde. En Odysseus,
ὀχθήσας ἄλοχον προσεφώνεε κεδνὰ ἰδυῖαν:
nadat hij verontwaardigd was geworden, sprak tot zijn zorgzame echtgenote:
ὦ γύναι, ἦ μάλα τοῦτο ἔπος θυμαλγὲς ἔειπες:
“Vrouw, zeer zeker sprak jij dat woord als pijnlijk.
τίς δέ μοι ἄλλοσε θῆκε λέχος; χαλεπὸν δέ κεν εἴη
Wie heeft mijn bed ergens anders gezet? Dat zou lastig zijn,
καὶ μάλ᾽ ἐπισταμένῳ, ὅτε μὴ θεὸς αὐτὸς ἐπελθὼν
zelfs voor een kundig iemand, tenzij een god, nadat hij in hoogsteigen persoon gekomen is,
ῥηϊδίως ἐθέλων θείη ἄλλῃ ἐνὶ χώρῃ.
het gemakkelijk op een andere plek zou zetten, wanneer hij dat wil.
ἀνδρῶν δ᾽ οὔ κέν τις ζωὸς βροτός, οὐδὲ μάλ᾽ ἡβῶν,
Maar van de mannen zou geen enkele levende sterveling, zelfs niet wanneer hij zeer sterk was,
ῥεῖα μετοχλίσσειεν, ἐπεὶ μέγα σῆμα τέτυκται
het gemakkelijk kunnen verschuiven, aangezien een groot teken is vervaardigd
ἐν λέχει ἀσκητῷ: τὸ δ᾽ ἐγὼ κάμον οὐδέ τις ἄλλος.
in het met zorg gemaakte bed; en ik heb dat met inspanning vervaardigd, en niemand anders.
k. Odysseus vertelt hoe hij …_________________________________________________
θάμνος ἔφυ τανύφυλλος ἐλαίης ἕρκεος ἐντός,
Een stam met langgerekte bladeren van een olijfboom was gegroeid binnen de omheining,
ἀκμηνὸς θαλέθων: πάχετος δ᾽ ἦν ἠΰτε κίων.
volgroeid terwijl hij bloeide; en hij was dik als een zuil.
τῷ δ᾽ ἐγὼ ἀμφιβαλὼν θάλαμον δέμον, ὄφρ᾽ ἐτέλεσσα,
En nadat ik daaromheen de slaapkamer had gemaakt, bouwde ik die, totdat ik die voltooid had,
πυκνῇσιν λιθάδεσσι, καὶ εὖ καθύπερθεν ἔρεψα,
met talrijke stenen, en ik voorzag hem van boven goed van een dak,
κολλητὰς δ᾽ ἐπέθηκα θύρας, πυκινῶς ἀραρυίας.
en ik voegde er stevige deuren aan toe, goed sluitend.
καὶ τότ᾽ ἔπειτ᾽ ἀπέκοψα κόμην τανυφύλλου ἐλαίης,
En toen hakte ik vervolgens het loof af van de olijfboom met langgerekte bladeren,
κορμὸν δ᾽ ἐκ ῥίζης προταμὼν ἀμφέξεσα χαλκῷ
en nadat ik de stam van de wortel had afgehakt maakte ik hem rondom glad met een dissel,
εὖ καὶ ἐπισταμένως, καὶ ἐπὶ στάθμην ἴθυνα,
goed en kunstig, en ik maakte hem langs het richtsnoer recht,
ἑρμῖν᾽ ἀσκήσας, τέτρηνα δὲ πάντα τερέτρῳ.
terwijl ik hem kunstig bewerkte tot poot, en ik doorboorde alles met de handboor.
ἐκ δὲ τοῦ ἀρχόμενος λέχος ἔξεον, ὄφρ᾽ ἐτέλεσσα,
Hiermee beginnend gaf ik het bed vorm door te schaven, totdat ik het voltooid had,
δαιδάλλων χρυσῷ τε καὶ ἀργύρῳ ἠδ᾽ ἐλέφαντι:
terwijl ik hem kunstig bewerkte met goud, zilver en ivoor;
ἐκ δ᾽ ἐτάνυσσα ἱμάντα βοὸς φοίνικι φαεινόν.
en erin spande ik een leren riem van rund, stralend door purper.
οὕτω τοι τόδε σῆμα πιφαύσκομαι: οὐδέ τι οἶδα,
Zo maak ik aan jou dit teken duidelijk; maar ik weet volstrekt niet,
ἤ μοι ἔτ᾽ ἔμπεδόν ἐστι, γύναι, λέχος, ἦέ τις ἤδη
of mijn stevig vaststaande bed er nog is, vrouw, of dat iemand
ἀνδρῶν ἄλλοσε θῆκε, ταμὼν ὕπο πυθμέν᾽ ἐλαίης.
van de mannen het reeds ergens anders heeft verplaatst, nadat hij de voet van de olijfboom van onderen heeft weggehakt.”
ὣς φάτο, τῆς δ᾽ αὐτοῦ λύτο γούνατα καὶ φίλον ἦτορ,
Zo sprak hij, en haar knieën en geliefde hart werden ter plekke krachteloos,
σήματ᾽ ἀναγνούσῃ τά οἱ ἔμπεδα πέφραδ᾽ Ὀδυσσεύς:
omdat ze de tekens had herkend die Odysseus onomstotelijk aan haar had getoond.
REACTIES
1 seconde geleden