Hoofdstuk 5

H5 De tijd van ontdekkers en hervormers

Tijdvak: De tijd van ontdekkers en hervormers 1500-1600

Periode: De vroegmoderne tijd 1500-1800

5.1 De renaissance

• Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling

• De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid

• In Italiaanse steden in de late middeleeuwen was er een rijke bovenlaag die begon met meer te genieten van het leven, hun levensmotto ging van momento mori(gedenk te sterven) naar carpe diem(pluk de dag)
• Ze gingen meer dingen bewonderen en gingen de middeleeuwen zien als een donkere tussenperiode
• Renaissance = wedergeboorte, het begon in de 15e eeuw en verspreidde zich over de rest van EU, daarmee begon de vroegmoderne tijd
• Humanisten gingen teksten kritisch bestuderen en haalde de christelijke overtuiging die erin zat weg
• De ontwikkeling tot verstandig en mondig individu werd een opvoedingsideaal, de ideale mens(uomo universalis) was iemand die zich op verschillende vlakken had ontwikkeld
• Erasmus: volgens hem moest de studie van oude teksten ertoe leide dat het christendom werd verdiept en gezuiverd
• Copernicus: ontwierp een wiskundig model waarin niet de aarde maar de zon het stilstaand middelpunt was
• Kunstenaars gingen menselijke anatomie bestuderen waardoor ze voortaan met lijnen, kleuren en schaduwen diepte in hun schilderijen konden brengen en ze veel echter leken
• Er werden niet alleen maar bijbelse voorstellingen meer gemaakt

5.2 De Europese expansie

• Het begin van de Europese overzeese expansie

• Specerijen uit Indië waren erg gewild, tot 1453 kwamen deze producten binnen via Constantinopel
• Toen de stad werd ingenomen door de Turken hield deze handel op, Europeanen wilden het nu zelf uit Indië halen maar de mochten niet meer over het land van de Turken
• De Portugezen waren de eersten die via de zee bij de westkust van Afrika kwamen, waar ze handelsposten stichtten, daarna voeren ze verder naar Indonesië en andere Aziatische kusten
• In 1492 dacht Columbus dat hij een westelijke route naar Indië had ontdekt maar Amerigo Vespucci kwam er later achter dat dit een nieuw continent was
• De Spanjaarden ontdekten goud en zilver en roeiden de indiaanse samenlevingen uit of ze lieten ze voor hen werken
• Spanjaarden en Portugezen waren ook gewelddadig tegen andere landen die hun zeeroutes wilden gebruiken
• De andere landen gingen dus via andere routes proberen naar Azië te varen(Nova Zembla)

5.3 De reformatie

• De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had
• Humanist Erasmus bestudeerde de originele Griekse teksten van de NT en vergeleek die met het Latijnse vulgaat, wat volgens hem veel fouten bevatte, hierdoor maakte hij een nieuwe vertaling
• Hij vond dat er te veel pracht en praal was rondom de kerk en dat de pausen een veel te luxe leven leiden maar hij brak zelf niet met de kerk
• Luther had ook kritiek op de kerk, vooral op de aflaten die de kerk verkocht
• Volgens Luther kon je alleen door bidden in contact komen met god en waren alle relikwieën en geestelijken overbodig
• Door de boekdrukkunst kon hij al zijn ideeën gemakkelijk verspreiden
• Hij werd uit de kerk gezet en vogelvrij verklaard maar hij werd gered door de vorst van Saksen die hem in een burcht veilig stelde zodat hij daar de Bijbel in het Duits kon vertalen
• Calvijn zei dat vanaf je geboorte al is vastgesteld wat je met je zou gebeuren later, en dat je heel sober en nuchter moest leven
• Beide hervormers vonden dat de overheid moest worden gehoorzaamd, maar in tegenstelling tot Luther vond Calvijn dat als de overheid iets deed dat tegen god in ging ze in opstand mochten komen
• Calvijn vond dat er maar 4 ambten waren; ouderlijken, diaken, predikanten en doctores
• Het werd vanuit Genève verspreid door heel Europa
• In Nederland werd het eerst streng onderdrukt 
• In Duitsland zorgde het voor godsdienstoorlogen, in 1555 kwam daar een einde aan door de Godsdienstvrede van Ausburg(elke vorst mocht bepalen wat de religie in zijn gebied was)
• In Frankrijk waren er oorlogen tussen de katholieken en de hugenoten, in 1598 kwam hier een einde aan door het Edict van Nantes(Frankrijk was een katholiek land maar de Hugenoten hadden ook rechten)
• In Engeland ontstond er een Anglicaanse kerk(een protestantse staatskerk met een koning)

5.4 De Nederlandse Opstand

• Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat

• In 1515 van Karel V het bestuur van de Nederlanden op zich
• Alle gewesten hadden eigen regels maar vielen wel onder een landsheer
• De landsheer benoemde dan weer stadhouders die namens hem overlegde met de Staten-Generaal
• Hij centraliseerde het bestuur in Brussel; hij stelde de Raad van State(hoogste adviesraad)in en koos juristen uit de burgerij
• In 1552 stelde hij een keizerlijke inquisitie in die de protestanten moest vervolgen
• De opvolger van Karel V, Filips II, vertrok in 1559 naar Spanje en stelde Margaretha van Parma aan als landvoogdes
• Er was afkeer tegen Filips doordat hij de adel wegzonderde en nog steeds protestanten en calvinisten vermoordde
• In 1566 vroeg het volk of Margaretha wilde stoppen met de vervolging, wat zij ook deed
• Zo durfden de calvinisten bij elkaar te komen, ze hitsten elkaar zo op dat de beeldenstorm ontstond
• Filips stuurde Alva in 1567 om het volk onder de duim te houden
• In 1568 viel Willem van Oranje NL binnen met zijn leger, deze poging mislukte
• In 1572 nam hij Den Briel in, wat de opstand aanwakkerde
• Doordat Filips ook in oorlog was met de Turken zat hij in geldnood en kon hij zijn leger niet meer betalen
• De soldaten trokken muitend door naar de zuidelijke gewesten
• Gent sloot vrede met Holland en Zeeland en ze eisten dat de geloofsvervolging stopte en dat de Spanjaarden zouden vertrekken
• Filips wilde dit niet en stelde een nieuwe landvoogd aan; de hertog van Parma
• Hij verbrak de eenheid tussen de gewesten door in 1579 een militair bondgenootschap te sluiten met de zuidelijke gewesten
• O.l.v. Willem van Oranje sloten Holland en andere gewesten de Unie van Utrecht, dit militair bondgenootschap werd de kern van een nieuwe staat
• In 1580 verklaarde Filips Willem vogelvrij waarna de gewesten van de Unie van Utrecht hem niet meer erkenden als landsheer
• In 1581 nam hun Staten-Generaal een onafhankelijkheidsverklaring aan, het Plakkaat van Verlatinghe
• Nadat de Spaanse vloot voor EN ten onder was gegaan besloten de gewesten verder te gaan zonder landheer
• In 1588 ontstond de Republiek der Verenigde Nederlanden
• In 1648 werd de Vrede van Munster gesloten