Tweede Wereldoorlog en Koude Oorlog

Tweede Wereldoorlog en Koude Oorlog

Internationale verhoudingen 1940 - heden

Hoofdstuk 1: Voor de tweede keer Wereldoorlog

1 september 1939: Hitlers troepen vallen Polen binnen. De wereld maakt kennis met de Duitse Blitzkrieg. Polen was niet opgewassen tegen de Duitsers en werd ook aangevallen door het Rode Leger van Stalin.
3 september 1939: Groot-Brittannië en Frankrijk verklaren de oorlog aan Duitsland, maar ook zij kunnen Polen vooralsnog niet redden.
In 1939 brak de Tweede Wereldoorlog uit, die nog bloediger en vernietigender zou worden dan de vorige.

Paragraaf 1.1 Oorlog in Europa
In West-Europa viel van augustus 1939 tot mei 1940 niets te merken van de oorlog. Maar in het voorjaar van 1940 werden achtereenvolgens Denemarken, Noorwegen, Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk verslagen door Hitlers troepen. Nederland was eerst nog neutraal, maar vanwege de angst voor een aanval vanuit het westen en het belang van Rotterdam als haven werd ook ons land bezet. Er kwam een Duits burgerlijk bestuurd en Koningin Wilhelmina vluchtte naar Engeland waar zij het grondgebied in de Oost en de West bleef besturen. Zweden, Zwitserland, Spanje en Portugal bleven neutraal. Italië was vanaf 1936 bondgenoot in de As tussen Rome en Berlijn. De Duitsers bezetten ook het gedeelte van Frankrijk tussen Duitsland en de Altantische kust.
Groot-Brittannië verzette zich onder leiding van Winston Churchill. Hitler wilde het Britse luchtruim veroveren omdat de Luftwaffe 2 x zoveel vliegtuigen bezat als de Royal Air Force(RAF). De Britten verdedigden hun land, en de Luftwaffe begon Britse steden te bombarderen. Groot-Brittannië hield vol, en uiteindelijk was het verliezen van deze Battle of Britain de eerste grote tegenvaller voor Hitler.
In 1923 in Mein Kampf had Hitler zijn doelen beschreven, naast strijd tegen jodendom moest Oost-Europa gekoloniseerd worden om de Slavische volkeren te onderwerpen, gedeeltelijk zelfs ontvolking. Tsjechië en Polen waren overwonnen, Slowakije werd bondgenoot van Duitsland.
1941: Sovjetunie was aan de beurt
22 juni 1941: Operatie Barbarossa Hitler wilde voor de winter Leningrad(St.Petersburg), Moskou en Stalingrad(Wolgograd) in handen hebben. Rode Leger was onvoorbereid. In het najaar veel regenval, Duitse troepen verlamde. Leningrad en Moskou weerstonden aanval, Stalingrad was nog niet bereikt.
Hele volk van S.U. was tegen Hitler, sommige landen hoopten dat Duitsers de bevrijders waren. Maar overal veroorzaakte de Duitsers verschrikking.
Zomer 1942: wat successen voor Hitler, maar in het najaar weer bondgenoot voor Sovjetunie.
Februari 1943: bij Stalingrad werd Duitse opmars tot staan gebracht. Vanaf toen moesten Duitsers terrein aan Rode Leger geven, uiteindelijk zelfs tot aan Berlijn.

Paragraaf 1.2 De Grote Alliantie
Sovjetunie sloot uit nood een bondgenootschap met Groot-Brittannië na de aanval op SU. Naarmate Duitsland verzwakte, kwamen oude en nieuwe spanningen boven tafel. Ook Nederland sloot zich aan bij de Grote Alliantie -> breuk in de Nederlandse buitenlandse politiek.
Vanaf zomer 1941 steunden de VS en de Britten de Sovjetunie. Dit was ook nog goed voor de Amerikaanse economie, Roosevelt wist dat Amerika niet buiten de oorlog zou kunnen blijven.
Japan was sinds 1936 bondgenootschap van Duitsland en Italië in het anti-Komintern pact. Japan veroverde grote delen van China en de VS kondigde een economische boycot tegen Japan af.
7 december 1941: Japan vernietigt groot deel van Amerikaanse marinebasis Pearl Harbour bij Hawaii.
11 december 1941: Duitsland verklaard oorlog met VS.
Japan veroverde veel Europese koloniën. Ook Nederlands-Indië werd bezet, Nederlandse kolonisten werden opgesloten in concentratiekampen. Japan zei dat hij de bevrijder was, maar overwinning was het belangrijkste voor hen. Vanaf 1942: eerste grote verliezen voor Japan tegen geallieerden.
Vanaf 1942: geallieerden drongen de Duitse legers terug.
Duitsers verloren de slag bij El-ala-mein (Noord-Afrika) tegen de Britten. In 1943 moest Hitler Noord-Afrika opgeven omdat Amerikaanse troepen daar waren geland.
Rusland had de meeste doden te betreuren, in totaal meer dan 20 miljoen mensen.
In 1942 kwamen de Amerikanen en Britten in het zuiden van Italië. Opmars ging langzaam.
6 juni 1944: D-day. Grootschalige landing van geallieerde troepen op stranden van Normandië. Opmars richting Duitsland begon. Bevrijding liep vast in Nederland, ter hoogte van de grote rivieren bij Arnhem.
In de winter zetten de Duitsers laatste tegenaanval in, het Ardennen-offensief.
2 mei 1945: Rode Leger verovert Berlijn. Hitler had op 30 april, samen met zijn bruid Eva Braun, zelfmoord gepleegd.
In Azië was de strijd nog niet voorbij. Japanners beschouwden sterver voor de keizer als een grote eer, Kamikaze-piloten vlogen zich vrijwillig te pletter op Amerikaanse schepen. Japan had zo grote verliezen. De VS besloot oorlog tegen Japan te beëindigen: ze hadden een nieuw geheim wapen, de atoombom.
6 augustus 1945: de stad Hiroshima werd weggevaagd door een atoombom. Japan wilde wel onderhandelen. VS wilden onvoorwaardelijke overgave en wierp een 2e atoombom op de stad Nagasaki.
15 augustus 1945: Japan capituleerde op initiatief van de keizer. Tweede Wereldoorlog ten einde.
In Neurenberg en Tokyo werden speciale rechtbanken ingericht om oorlogsmisdadigers te berechten. De nazi-leiders die nog leefden stonden daar terecht.

Paragraaf 1.3 Nederland bezet
Na enkele dagen van verzet moest generaal Winckelman zich overgeven. Na bombardement op Rotterdam dreigden de Duitsers nog meer bommen te werpen. De Oostenrijker Seyss Inquart werd Reichskommissar. De hoogste ambtenaren voerden zijn richtlijnen uit.
De Duitse doelstellingen (gebruikmaken van de Nederlandse economie, nazificatie van de Nederlanders en deportatie van de joden) waren niet iedereen duidelijk.
Zomer 1940: Nederlandse Unie wordt opgericht. Velen werden lid, uit afkeer van de NSB en de Duitsers. Maar nadat er steeds meer kritiek van de Unie kwam op de jodenvervolging, werd de Unie verboden. Ook alle partijen (behalve de NSB) werden verboden, en werkzaamheden parlement werden opgeschort. NSB bleef kleine minderheid.
Censuur werd ingesteld, verenigingen werden opgeheven, vakbonden moesten opgaan in Nederlands Arbeidsfront (onder Duitse controle), padvinderij werd verboden en vervangen door jeugdstorm NSB. Nederland werd gelijkgeschakelde dictatuur onder Duitse leiding.
Joden werden langzaam geïsoleerd, ambtenaren moesten aangeven of ze joodse voorouders hadden: Ariërverklaring. Joden werden ontslagen uit overheidsdienst en onderwijs, de Duitse antisemitische actie ging door. In 1941 werd de Joodse Raad ingesteld, de joden moesten maatregelen van de Duitsers mee helpen uitvoeren. De Februaristaking van 1941 was een protest tegen de manier waarop joden werden behandeld (herinnering eraan: standbeeld De Dokwerker in Amsterdam) Reactie van de Duitsers: 425 jonge joodse mannen werden opgepakt en naar een concentratiekamp gevoerd.
In bezette gebieden werd de joodse bevolking in getto’s bijeengedreven. In de SU werden joden geëxecuteerd door speciale Einsatzgruppen. Na 20 januari 1942 besloten de nazi’s tot een Endlösung der Jugendfrage: joden werden massaal in kampen gestopt, moesten slavenarbeid uitvoeren en werden uiteindelijk vergast. Miljoenen joden werden opgebracht in deze shoah of holocaust. Ook zigeuners, homoseksuelen, communisten, Jehova’s Getuigen, ‘asocialen’ en gehandicapten moesten het ontgelden.
In de zomer van 1942 werden de eerste Nederlandse joden naar vernietigingskampen gevoerd. In totaal konden 25.000 joden onderduiken.
April/mei 1943: grote staking omdat militairen die in 1940 uit krijgsgevangenschap waren vrijgelaten alsnog naar Duitsland moesten en 300.000 moesten in Duitsland gaan werken als vervangers van soldaten.
Eind 1944: spoorwegstaking. Veel Nederlanders hebben deelgenomen aan actieve verzet of zijn vrijwillig Duitsers meegegaan om in het oostfront te vechten. Moeilijk om keuzes te maken, veel accommodeerden.
Na D-day dacht iedereen dat Nederland snel bevrijd zou worden, toen kwam Dolle Dinsdag. De slag om Arnhem mislukte, was een grote teleurstelling. Geallieerden hadden vooral aandacht voor het Ruhrgebied, niet voor Nederland. In de loop van 1944 werden Limburg, Brabant en Zeeland bevrijd. Vanuit randstad hongertochten naar platteland voor voedsel (hongerwinter). Op 5 mei 1945 werd ook de rest van Nederland bevrijd. De Duitsers tekenden de overgave in Arnhem.

Hoofdstuk 2: Van Truman-doctrine tot Cubacrisis

Met het einde van de 2e Wereldoorlog waren Duitse en Japanse pogingen een nieuwe orde op te leggen voorbij. Oude orde had opgehouden te bestaan -> nieuw machtsevenwicht tussen de Sovjetunie en de VS.

Paragraaf 2.1: Internationale afspraken
14 augustus 1941 sloten Churchill en Roosevelt op de Atlantische Oceaan het Atlantisch handvest. -> elk volk zou zelfbeschikkingsrecht, deelname aan de wereldhandel, en vrije toegang tot zeeën en grondstoffen hebben. Er zou een internationale organisatie moeten komen die in staat zou zijn de veiligheid in de wereld te bewaren. In 1942 sloten 26 landen een verdrag daartoe.
1943: Churchill, Roosevelt en Stalin komen bij elkaar in Teheran. De Sovjetunie mocht veroverde gebieden houden. Roosevelt had idealistische overwegingen, Churchill en Stalin hadden strategische overwegingen. Stalin: veiligheid aan de grenzen, Churchill: belangen van het Britse koloniale rijk.
Eind 1944: Churchill en Stalin maakten een schets van verdeling van invloedssferen in Oost-Europa.
Februari 1945: Churchill, Roosevelt en Stalin komen bijeen in Jalta op de Krim. Duitsland werd in vijven gedeeld onder Polen, Sovjetunie, VS, Groot-Brittannië en Frankrijk. Gebeurde ook bij Berlijn en Oostenrijk. Juli en augustus 1945: in Potsdam vond laatste conferentie plaats. Roosevelt was overleden, opgevolgd door Harry Truman. Churchill vervangen door Attlee. Truman stond veel wantrouwender tegenover SU dan Roosevelt. Duidelijk werd dat wat Stalin in Teheran had verlangd van zijn buurstaten neerkwam op afhankelijkheid. Het Cordon sanitaire kreeg gestalte. Tijdens conferentie ontplofte de Hiroshima-bom. Stalin verklaart oorlog aan Japan. Met de 2e bom in Nagasaki verhindert VS verdere uitbreiding van Stalins macht in Azië. VS toonden de wereld dat zij de nieuwe supermacht hebben.
In Neurenberg werden Duitse oorlogsmisdadigers door een internationaal tribunaal berecht. Het ging om 3 soorten vergrijpen: misdaden tegen de vrede, oorlogsmisdaden – waarbij het oorlogsrecht geschonden
werd – en misdaden tegen de menselijkheid. In Tokyo werden Japanse oorlogsmisdadigers berecht.

Paragraaf 2.2: Het IJzeren Gordijn
Duitsland en Berlijn waren volgens de afspraken van Jalta, verdeeld in 4 bezettingszones.
Albanië, Bulgarije, Roemenië, Polen, Tsjechoslowakije en Hongarije werden volksdemocratieën. Stalin wilde vooral veiligheidsgaranties, breidde daarom zijn gebied en invloedssfeer uit. Churchill sprak, als reactie op Stalins optreden, in 1946 over ‘Een ijzeren gordijn’ dat over Europa werd dichtgeschoven.
Griekenland bijv., behoorde tot Britse invloedssfeer zoals afgesproken met Stalin, maar toen er burgeroorlog kwam, steunde Stalin de Griekse communisten niet. Britten wilden geen verkiezingen, zeiden dat het anti-communistisch optreden was. Zo was het ook bij Polen, met de Sovjetunie.
1947: Truman kondigde containment af. Nadat deze Truman-doctrine was geopenbaard, presenteerde Amerikaanse minister van financiën het naar hem genoemde Marshall-plan. IJzeren Gordijn werd m.b.v. Marshall-hulp scheiding tussen 2 economische gebieden (Het Westen en Oost-Europese staten).
In het Oosten van Duitsland lag Berlijn. Berlijn lag in communistisch gebied, maar West-Berlijn was kapitalistisch. Stalin had een enorme hekel aan dit kleine ‘kapitalistische eilandje’ in zijn gebied. Stalin sloot toegangswegen naar Berlijn voor ‘t Westen af, hij was boos over nieuwe munt van het westen.
Juni 1948 tot mei 1949: blokkade van Berlijn -> VS stuurde vliegtuigen met voorraden naar West-Berlijners. Het Westen gingen op in nieuwe staat naar Westers Model: de Bondsrepubliek Duitsland (BRD). Oost-Westbetrekkingen werden steeds ijziger.
Maar in 1949 bleek dat Rusland ook over een atoombom beschikte. De SU had spionnen in de VS zitten die het ontwerp van de atoombom hadden gestolen -> staatsgreep in China en werd communistisch. Het communisme won er in één keer een half miljard wereldburgers mee.
24 oktober 1945: Verenigde Naties werden opgericht. Bestond uit 2 delen: Algemene Vergadering (conflicten konden hier uitgepraat worden) en Veiligheidsraad (alle belangrijke landen kregen een Vetorecht). Veiligheidsraad was geen succes, VS, Rusland en China blokkeerden mekaars besluiten.

Paragraaf 2.3: Vijandbeeld in de jaren vijftig
Omdat de Sovjetunie dezelfde bom had als Sovjetunie, werd er een ware ‘heksenjacht’ geopend op atoomspionnen. Later ook op communisten. Veel mensen werden opgepakt en veroordeeld -> hysterie!!
Noord-Korea was in de 2e Wereldoorlog bevrijd door de communistische Russen, Zuid-Korea door de kapitalistische Amerikanen. In 1948 ontstonden 2 staten: westers georiënteerd Zuid-Korea en een volksrepubliek Noord-Korea.
Juni 1950: Noord-Koreaanse troepen vielen het zuiden binnen, veroverd een groot deel van het zuiden. 2 dagen later helpen de Verenigde Naties Zuid-Korea. Onder leiding van MacArthur vochten soldaten uit 15 landen (ook Nederland) tegen de Noord-Koreanen. Chinezen gingen Noord-Korea helpen, omdat ze allebei communistisch waren. In 1951 liep de oorlog vast, er werd een grens gemaakt tussen Noord-en Zuid-Korea. 1953: Wapenstilstand in de Koreaanse oorlog werd getekend.
In 1955 mocht West-Duitsland herbewapenen, Moskou richtte militaire alliantie tegen de NAVO op: het Warschaupact. Amerika zei dat hij terug zou slaan met kernwapens. De ‘Containment-politiek’ ging over in een politiek van ‘Roll Back’. De VS en de Sovjetunie hadden een strijd om wie de beste, sterkste wapens had. Sovjetunie kwam met de Spoetnik (‘s werelds eerste kunstmatige satelliet). De wereld stond klaar voor de kernoorlog.

Paragraaf 2.4: Vreedzame coëxistentie?
In 1953 overleed Stalin, werd opgevolgd door Nikita Chroesjtsjov die vreedzame coëxistentie wou met het Westen. Hij wilde dat de VS en SU goed met elkaar omgingen, en hij sloot een vredesverdrag met Oostenrijk in 1955. In 1956 luidde Chroesjtsjov de ‘destalinisatie’ in: met Stalin en zijn aanhangers werd afgerekend, terwijl hij dat zelf ook was. In Polen vond een arbeidersopstand plaats -> veel doden en gewonden. In Hongarije ook veel gevechten. In Polen werden politieke afspraken gemaakt met Moskou, ook de Hongaarse leiders gingen ervan uit dat de Sovjetunie ook in Hongarije zo zou regeren. Maar Nagy (premier van Hongarije) zei dat Hongarije uit het Warschaupact zou treden. Rode Leger viel Boedapest aan, Hongarije vroeg VS om hulp, maar die ging hier niet op in. Ze wilden geen kernoorlog riskeren.
Het Suez-kanaal bij Egypte was belangrijke handelsroute voor Groot-Brittannië en Frankrijk, hadden dit stuk grond gepacht voor 100 jaar. Toen deze periode afgelopen was, hoorde het Suez-kanaal weer bij Egypte. Samen met Israël vielen Groot-Brittannië en Frankrijk Egypte aan. De invasie werd een ramp, SU vond dit een excuus om in Hongarije in te grijpen.

Hoofdstuk 3: Van dooi naar het einde van de Koude Oorlog

Paragraaf 3.1: Naar ontspanning
In 1960 kozen de Amerikanen John F. Kennedy tot hun president. Hij en Chroesjtsjov hoopten naar vreedzame coëxistentie te streven. Dit lukte niet. In 1961 kwam er een muur tussen Oost– en West-Berlijn. De Oost-Berlijners konden zo niet meer naar het westen vluchten. Deed je dit wel, dan werd je doodgeschoten.
1959: Fidel Castro zette op Cuba de dictator Batista af en ging zich op het communisme richten. Castro vroeg de Sovjetunie om militaire steun, en gaf deze.
16 oktober 1962: CIA geeft foto’s van spionagevliegtuig aan Kennedy. Op de foto’s staat dat SU raketbases maakt op Cuba. Marine moest de schepen van Sovjetunie tegenhouden, Chroesjtsjov dreigde met kernoorlog. Maar op 24 oktober meldde de marine dat de Russische schepen niet hadden geprobeerd de blokkade door te breken. Crisis was nog niet afgelopen, er kwamen nieuwe foto’s waarop te zien was dat de rakketen op Cuba binnen 3 dagen gebruiksklaar waren. VS bereidde aanval op Cuba voor. Chroesjtsjov beloofde de raketten terug te halen, als VS hun raketten uit Turkije weghaalden en beloofde om Cuba niet aan te vallen. Dit deden ze. Alleen ging de CIA verder met het beramen van aanslagen op de Cubaanse president. Cubacrisis was een hoogtepunt van de Koude Oorlog, maar ook een afsluiting van een tijdperk. Op het randje van de afgrond had de crisis de supermachten tot elkaar gebracht.

Paragraaf 3.2: Onderhandelingen en ontspanning
Kennedy werkte aan nieuwe strategie: die van het passende antwoord. Eerst conventionele wapens, dan kernwapens, en dan pas strategische kernwapens.
In 1968 sloten SU en VS het Non-proliferatieverdrag. In 1972 ondertekenden Richard Nixon (president Amerika) en Leonid Brezjnev het Salt-I-verdrag.
China wilde loskomen van Moskou. Oude Russisch-Chinese grensgeschillen staken de kop op en leidden in 1969 zelfs tot gevechten.
1972: Nixon bracht bezoek aan China, zette zo SU onder druk. De bondgenoten wilden niet dat de ander bevriend raakte met VS.
De onvrijheid in de Oostbloklanden bleef bestaan, maar kwamen wel meer contacten met elkaar. De Duitse bondskanselier(Willy Brandt) sloot in 1970 vredesverdrag met Sovjetunie en Polen, en legde zich neer bij nieuwe oostgrenzen van Duitsland. Nog steeds onenigheid over of Brandts ‘Ostpolitik’ een bijdrage heeft gehad aan beëindiging van de Koude Oorlog.
Bij veel lokale conflicten speelde de Koude oorlog mee. De supermachten beïnvloedden de oorlogvoerenden, leverden wapens of deden zelfs mee in de strijd.

Paragraaf 3.3: Midden-Oosten
Na 2e Wereldoorlog verliet Groot-Brittannië het mandaatgebied, zonder problemen goed opgelost te hebben. VN stelden verdedigingsplan op -> een joods gebied en Palestijns deel. David Ben Goerion riep de staat Israël uit. Was het begin van militaire en politieke conflicten tussen Arabische landen en Palestijnen enerzijds Israël en bondgenoten anderzijds.
1956: in Egypte ontlaadden de spanningen zich. Nasser(Egyptische leider) wilde een onafhankelijke koers tussen Oost en West. VS en Groot-Brittannië zeiden dat ze op zouden houden met wapens leveren en financiële steun als Egypte zich niet in pro-westers bondgenootschap schikt. Egypte deed dit niet. Frankrijk, Groot-Brittannië en Israël bedenken plan: Israël valt Egypte aan, Britten en Fransen komen ertussen, precies bij het Suezkanaal. Plan mislukt, want Amerikaanse president Eisenhower steunt hun niet. Sovjetunie dreigt met bommen op Parijs en Londen, Franse en Britse troepen trekken zich terug.
Koude Oorlog kwam ook in Midden-Oosten doordat Sovjetunie daar kwam. In 1964 namen Palestijnen zelf hun toevlucht tot Koude Oorlog. Yasser Arafat hanteerde vooral terreur als wapen.
1967: Zesdaagse oorlog. Egypte, Jordanië en Syrië verloren van Israël. Die breidde zo zijn gebied uit.
1973: Egypte en Syrië deden op Jom Kippoer aanval op Israël, die wist zich te verdedigen.
Vanaf 1973 hielden Arabische landen olie voor zichzelf (olieboycot). Westen kreeg economische problemen -> oliecrisis. Nu zou dat minder effect hebben: Nederland heeft olievoorraden in Rotterdam en Arabische aandeel in wereldolieproductie is kleiner geworden.
1979: Vredesverdrag Israël en Egypte m.b.v. Amerikaanse bemiddeling. Egypte kreeg de Sinaï terug, over Palestijnse problemen werd niet gesproken. Sadat werd als verrader van Arabische zaak gezien en kwam in 1981 om het leven bij een aanslag.
1993: Na jarenlange Palestijnse volksopstand (Intifadah, sinds ’87) ging Israelische regering met Palestijnen praten. -> vredesakkoord d.m.v. toestaan autonomie aan Palestijnen op Israëlisch grondgebied. Israëli’s fel tegen, en Rabin (leider van regering Israël) komt ook om bij een aanslag.
Vredesproces raakte in jaren ’90 in een vertraging. In de door Israël in ’67 bezette gebieden werden steeds meer joodse nederzettingen gebouwd, bevolkt met ‘kolonisten’ die heel Israël als het door God beloofde land zien.

Paragraaf 3.4: Oorlog in Vietnam
Tot 1954 was Frankrijk de baas in Vietnam. Na de 2e Wereldoorlog kwam een communistische guerrilla, die konden ze niet verslaan. In 1954 werd noorden van Vietnam communistisch. ’T Zuiden stond onder druk van communisten, Amerika ging zich ermee bemoeien. -> dominotheorie
Vietcong (communistische guerrillabeweging) ontstond eind jaren ’50, was tegen het Zuiden. 1961: Kennedy zet soldaten in om Zuid-Vietnam te verdedigen, nam daarmee rol van Frankrijk over. Een guerrillaoorlog tussen kolonisator en nationalisten was uitgegroeid dot een Oost-Westconflict in het kader van de Koude Oorlog.De VS kon deze oorlog onmogelijk winnen, omdat:
- Vriend en vijand, burgerbevolking en Vietcong waren nauwelijks te onderscheiden
- De vijand vocht geen open oorlog maar -meestal letterlijk- ondergronds, en was dus onvindbaar
- Het Amerikaanse volk kon de hele oorlog via de televisie volgen, zag dat Amerikanen heel veel geweld
gebruikten en verloor het geloof in de goede zaak.
Vanaf 1969 kozen de VS voor ‘vietnamisering’ van het conflict (Dit betekent dat ze de Vietnamese bevolking meer lieten doen en dat de VS zich steeds meer terugtrok uit het conflict.), en in 1973 trokken de troepen zich terug uit Vietnam, dus ook werd ook het zuiden communistisch.
VS had alleen niet helemaal gefaald, want Azië bleef wel kapitalistisch, de dominotheorie was dus tegengehouden.
In 1979 viel Rode Leger (Sovjetunie) Afghanistan binnen, vocht tegen verzetsbeweging mujaheddin. Russen trokken zich in 1988 terug. De inval had de politieke ontspanning van de jaren wel ’70 verstoord.
1797: islamitische revolutie had de pro-Amerikaanse sjah van Perzië(Iran) afgezet.
Regering van Jimmy Carter probeerde Amerikaanse gijzelaars in de ambassade in Teheran te bevrijden, werd een fiasco. Midden-Oosten kreeg een klap, Sovjetunie versterkte haar invloed.
In 1980 verloor democraat Carter de verkiezingen, republikeinse Ronald Reagan won. Hij was tegen Sovjetunie. In 1983 lanceerde Reagan het bewapeningsprogramma SDI.
Bij een aanval met kernraketten kon de supermacht niet afweren, alleen maar terugslaan.
SDI moest dit oplossen -> satellieten zouden binnenkomende raketten met een laserstraal uit de lucht moeten kunnen schieten. SDI was dus grote impuls voor de wapenwedloop.

Paragraaf 3.5: Het einde van de Koude Oorlog
Vanaf 1985 zei Mikhail Gorbatsjov een voorstander te zijn van Glasnost en Perstrojka, dacht zo het communisme zijn geloofwaardigheid terug te geven.
1985 en 1986: ontmoetingen tussen Gorbatsjov en Reagan, ze deden ontwapeningsvoorstellen. Paar jaar later vernietigden ze de wapens daadwerkelijk.
Gorbatsjov haalde ook het Rode Leger uit Afghanistan en Oost-Europa, en zei ook dat SU niet meer in zou grijpen in de binnendlandse aangelegenheden van de Oostbloklanden. Het was de Brezjnev-doctrine geweest die de communistische regimes in stand had gehouden.
Gorbatsjov wilde communisme redden, dit werd zijn ondergang. Oost-Europese landen maakten zich los:
- Hongarije, Polen, Tsjechoslowakije en Bulgarije maakten zich los van communisme. Hongaren
ruimden IJzeren gordijn weg aan de Oostenrijkse grens.
- Oost-Duitsers vluchtten via Hongarije naar het Westen.
- Partijleider van de DDR trad af, paar weken later (9 november 1989) viel de Berlijnse muur.
In 1990 sloot de DDR zich aan bij de Bondsrepubliek
- Kerstmis 1989: Roemeense dictatuur viel als laatst
-> 1989 werd gezien als het jaar van de ‘fluwelen revolutie’, alleen eindigde het jaar gewelddadig. In Boekarest was een gevecht tussen bevolking en geheime politie. Maar ook met de SU ging het slecht, nationalistische bewegingen wilden onafhankelijkheid. Gorbatsjov wilde Sovjetunie behouden, maar dit lukte hem niet.
Conservatieve communisten zetten Gorbatsjov af, en een burgeroorlog dreigde. Nieuwe president Boris Jeltsin verzette zich, maar eind 1991 hield de Sovjetunie op te bestaan. Het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS), een los samenwerkingsverband, kwam er voor in de plaats. Rusland was niet meer zo’n grote supermacht als vroeger.
De Koude Oorlog was afgelopen, maar de wereld is onzekerder geworden en voelt zich nog steeds niet veilig.