Consumptie werd in Amerika steeds belangrijker en kopen op rekening was aan de orde van de dag. Alles wat ze leenden moest met rente terug worden betaald maar toen de koersen daalden crashte de beurs. Consumenten haalden het geld dat ze hadden van de bank en banken gingen failliet doordat ook zij leenden en speculeerden. Bedrijven gingen failliet en de werkloosheid steeg.

President Roosevelt kwam met de New Deal; de overheid ging investeren en zorgde voor werk voor de Amerikanen.

9.6 Fascisme en nationaalsocialisme

Kenmerkend aspect 37, 38 & 41

Door de economische crisis ontstonden extremistische politieke stromingen. In Duitsland was dit de NSDAP o.l.v. Hitler.

Onderzoeksvraag: Waartoe leidde de economische crisis in Europa en in Duitsland en hoe reageerden andere Europese landen op het Duitse nationaalsocialisme?

De economische crisis in Europa leidde tot…

In Duitsland leidde het tot een opkomst van radicale politieke stromingen omdat het leek dat zij een oplossing konden bieden. Na twee jaar was er geen democratie meer in Duitsland.

Het buitenland keek met verbazing toe maar bemoeide zich niet met Duitsland.

9.7 Nederland 1918-1939, een verzuilde samenleving

Kenmerkend aspect 38, 39 & 44

Onderzoeksvraag: Hoe zag de Nederlandse samenleving er tussen de twee wereldoorlogen uit en wat waren de invloed en de gevolgen van internationale gebeurtenissen zoals de economische crisis of de opkomst van fascisme en nationaalsocialisme?

Nederlanders leefden verzuild, ieder in zijn eigen groep. Er waren vier, de katholieke, protestants-christelijke, socialistische en overig.

De gevolgen van de economische crisis waren ook voor de Nederlanders te merken maar na 1925 werd de sociale regeling in Nederland steeds beter. Na de beurskrach werd Nederland een te duur land om handel mee te drijven want Colijn wilde de munt niet devalueren. Door de crisis ging de overheid bezuinigen wat niet hielp. Pas in 1936 stapte de overheid van zijn conservatieve ideeën af.

Het fascisme werd niet populair, meer dan 8% van de stemmen kreeg de NSB niet. De protestanten en katholieken waarschuwden hier zelfs voor.

9.8 De Tweede Wereldoorlog en de Holocaust

Kenmerkend aspect 40, 41, 42, 43 & 44

Duitsland is de schuldige van WOII maar niet alleen soldaten werden slachtoffer, ook heel veel burgers.

Onderzoeksvraag: Hoe verliep de Tweede Wereldoorlog en hoe vond de Holocaust plaats?

Oorzaken; Vrede van Versailles die gesloten is in WOI wekt weerstand, Duitsland en Italië voerden agressieve expansiepolitiek, nationalisme.

Aanleiding; Duitsland valt Polen aan.

Kenmerken; wereldoorlog door gevechten in verschillende continenten, tanks en vliegtuigen, nieuwe wapens zoals atoombommen, meer burgerslachtoffers dan militairen.

Afloop; geallieerden eisen capitulatie. Italië in 1943, Duitsland 1945 en Japan augustus 1945. Nationaalsocialisme en fascisme gaan ten onder.

De Holocaust; massamoord op joden door instelling joodse raden die de joden selecteerden en op transport zetten. Vlak voor de gaskamers werd ze duidelijk dat ze het niet zouden overleven.

Samenvatting aan de hand van leerdoelen

9.1 Van eeuwwisseling naar wereldoorlog (1900-1914)

De economische en internationale verhoudingen in de periode voor WOI.

De economische verhoudingen, landen handelden met elkaar maar verder bemoeiden ze zich niet met elkaar. Zie onderzoeksvraag 9.1

Leg de verbanden tussen de stand van de (internationale) economie en de (internationale) politieke verhoudingen in de periode voor WOI.

Benoem de risicofactoren, zet ze uiteen en licht ze toe die leidden tot WOI.

Door een wapenwedloop tussen Duitsland en Engeland ging Engeland op zoek naar een partner op het vaste land. Frankrijk heeft het niet zo op Duitsland dus die sloot zich bij Engeland aan. Frankrijk sloot weer een bondgenootschap met Rusland en Engeland ging een vriendschapsverdrag met hen aan à triple Entente.

Duitsland kreeg Oostenrijk-Hongarije als bondgenoot.

9.2 De Eerste wereldoorlog (1914-1918)

Welke partijen stonden in WOI tegenover elkaar?

De centralen tegenover de geallieerden.

Centralen: Duitse rijk, Oostenrijk-Hongarije, Osmaanse (Turkse) rijk, Bulgarije

Geallieerden: Groot Brittannië, Frankrijk, Rusland, Italië (sinds 1915), Verenigde Staten (sinds 1917)

Hoe dachten de partijen erover wie schuldig was aan de oorlog?

De centralen kregen de schuld. Voornamelijk Duitsland moest hele hoge boetes betalen.

Hoe WOI in grote lijnen verliep.

Zie onderzoeksvraag 9.2

9.3 De Russische Revolutie en de Sovjet-Unie onder Stalin

Welke oorzaken hebben geleid tot de revoluties in 1917? Hoe is het communisme in de Sovjet-Unie ingevoerd?

De revolutie in 1917 was een politieke omwenteling. Voor 1917 heerste de Tsaar als dictatuur. Het was een arm land.

De februari/maart revolutie: stilstand voedselproductie door hoge deelname boeren aan oorlog. Stedelingen in opstand, soldaten muiten. de Tsaar wordt afgezet en vermoord. De voorlopige regering belooft verkiezingen en een grondwet.

De oktober/november revolutie: de bolsjewieken, communisten onder leiding van Lenin plegen een staatsgreep. Lenin heeft in één stad de macht in handen. Hij wil vrede met Duitsland, geeft fabrieken aan arbeiders en grond aan boeren. Hij voerde verkiezingen in, kreeg te weinig stemmen dus schafte deze weer af. Tot 1921 burgeroorlog (roden-witten) de communisten, roden, winnen en Lenin begint met zijn communistische staat.

Licht toe hoe terreur is toegepast om Rusland tot een communistische samenleving om te vormen en hoe het leven van de Russische bevolking door het communisme en de terreur is beïnvloedt.

De samenleving ging gebukt onder terreur. Arbeiders en boeren weigerden te werken en daarom voerde Lenin de NEP in. Arbeiders en boeren mochten een beetje zelf houden zodat ze gemotiveerd werden om te werken. Door onderwijs werden kinderen bekend met het communisme en religie werd verboden. Het communisme werd verheerlijkt.

Geef een beeld van de persoonsverheerlijking van Lening en Stalin en vertel hoe is geprobeerd het beeld van de geschiedenis te vervalsen.

Lenin en Stalin werden verheerlijkt en op foto’s stond dat ze beide bij de oktoberrevolutie waren. Veel mensen verdwenen en iedereen werd gecontroleerd. Op foto’s werden tegenstanders weg gephotoshopt en Stalin werd er bij gezet.

9.4 Vrede na afloop van de Wereldoorlog?

Beschrijf waarom de periode na WOI geen periode van vreugde was.

Er heerste een grieppandemie en de verliezers kregen hoge boetes te betalen. Ook de economie was slecht na de oorlog.

Welke politieke afwikkeling kreeg WOI en welke consequenties had dat voor Duitsland en voor de internationale verhoudingen?

In het Verdrag van Versailles kreeg Duitsland zware strafbepalingen. Het wekte veel weerstand in Italië, Oostenrijk en Duitsland. Op politiek gebied mochten ze niet in de Volkenbond en het fascisme kwam op. Internationaal gezien ging Duitsland een actieve expansiepolitiek voeren.

Geef aan waarom teleurgestelde en ontevreden mensen gevoelig waren voor de ideeën van het fascisme.

Fascisten wilden orde en rust door gezag. Niet te veel praten maar gewoon doen. Vooral in Duitsland volgden de regeringen elkaar in hoog tempo op.

9.5 De Verenigde Staten: welvaart en crisis

Geef voorbeelden van de welvaart in de Verenigde Staten tijdens de jaren twintig.

Iedereen speculeerde en gaf geld uit aan aandelen. Ook leende men alles en huizen werden als warme broodjes verkocht.

Beschrijf waarom de economische groei gebaseerd was op een luchtbel.

Hoe en waarom sloeg de economische crisis over naar Europa?

Duitsland was zeer afhankelijk van Amerika door het Dawesplan. Zij leenden grote sommen geld van Amerika. Ook andere Europese landen deden dit. Na de Beurskrach stopte Amerika met het uitlenen van geld en wilden ze het terug.

Maak onderscheid tussen de dieperliggende oorzaken en de directe aanleiding van de grote depressie.

Oorzaken; Amerika kwam goed uit de oorlog en de Amerikaan had meer te besteden dan de Europeaan. Zij belegden ook veel in aandelen en vergrootten zo hun inkomsten. Veel geld werd er geleend van de bank. Toen de winsten van bedrijven daalden zakte het dividend.

Aanleiding; Zwarte Donderdag, er kwam slecht nieuws naar buiten over Amerikaanse bedrijven. Massaal probeerde iedereen zijn aandelen te verkopen. Iedereen vroeg er tegelijkertijd een goede prijs voor en die prijs werd steeds lager. Iedereen kreeg schulden en haalde het geld dat ze hadden van de bank. Maar banken speculeerden ook en raakten ook ineens hun geld kwijt. Veel banken gingen failliet.

Waarom was de New Deal een breuk met het klassieke liberale kapitalisme?

De New Deal was gericht op overheidsinzet. De overheid moest zich actief bemoeien met de economie en erin investeren. Het liberale kapitalisme vond dat je de economie zijn gang moest laten gaan.

9.6 Fascisme en nationaalsocialisme

Beschrijf welke politieke omslag Duitsland maakte door de economische crisis.

Het leek alsof radicale politieke stromingen een einde konden maken aan de ellende. De Kommunistische Partei Deutschlands en de Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei kregen veel stemmen in de verkiezingen. Duitsland ging van een democratie naar het nationaalsocialisme.

Beschrijf de betekenis van ‘gelijkschakeling’ en noem voorbeelden.

Gelijkschakeling; elke vorm van politieke oppositie werd onmogelijk gemaakt, ook cultureel. Daarna werden alle andere partijen verboden en nieuwe partijen oprichten was verboden.

Voorbeelden; het Deutsche Arbeitsfront nam de plaats in van alle bestaande vakbonden, de Hitler-Jugend nam de plaats in van andere jongerenorganisaties.

Welke rol speelde propaganda bij de socialistische ‘gelijkschakeling’ van Duitsland?

Een hele grote rol. Alles werd gecontroleerd door de nazi’s, kunst of krantenberichten die niet mochten werden verboden. Door propaganda wist men op een gegeven moment niet meer van de andere politieke partijen.

Waarom was nationaalsocialistisch Duitsland een discriminerende samenleving? Geef voorbeelden van antisemitisme.

Duitsland was een discriminerende samenleving omdat dé joden de schuld kregen van WOI. Alle ellende kon op hen afgeschoven worden. Antisemitisme is vijandigheid jegens joden. Joden mochten steeds minder zoals voor de regering werken of naar de bioscoop gaan.

Welke buitenlandse politiek beoogde het nationaalsocialisme? Geef voorbeelden.

Het hoofddoel was de verspreiding van het fascisme en nationaalsocialisme door territoriale expansie van hun rijken (samengevat blz 73).

Beschrijf in algemene termen hoe het buitenland reageerde op de expansie van Duitsland.

Andere landen voerden een politiek van appeasement. Ze hielden Duitsland te vriend en meden confrontaties. Ze wilden niet weer een oorlog.

Noem voorbeelden van fascistische bewegingen en partijen in andere Europese landen.

In Nederland werd tijdens de economische crisis de Nationaal Socialistische Beweging opgericht. Zij vonden dat er een sterke leider nodig was en dat de democratie te traag werkte.

9.7 Nederland 1918-1939, een verzuilde samenleving

Wat is verzuiling? Noem de verschillende zuilen met kenmerken.

Verzuiling is indeling van de maatschappij in groepen met dezelfde geloofs- of levensovertuiging.

Katholiek

Protestant

Socialistisch

Neutraal

Onderwijs was alles met RK, Sint of ST voor de naam

School met de Bijbel

openbaar, nutsschool

openbaar, nutsschool

veel kerkelijke feestdagen, blijmoedig

streng, spaarzaam,

serieus, rood, tegen koning overheid kerk

vrij

krant; De Maasbode

De Standaard

Het Volk

Algemeen Handelsblad

Leg uit hoe Nederland in de jaren dertig de crisis beleefde en hoe de overheid daarop reageerde. Vertel ook waarom de overheid zo reageerde.

Doordat de handel wegviel, werden in Nederland gevolgen zichtbaar. De minister-president Colijn wilde de munt niet devalueren want dit was en diefstal van kapitaalbezit. Nederland werd te duur om handel mee te drijven. Ook ging de regering bezuinigen. Dit idee werd pas in 1936 vanaf gezien, toen gingen ze investeren in werkgelegenheid en geld lenen. Toen ging het beter.

Maak een schets van het nationaalsocialisme in Nederland.

De kerken waarschuwden voor de gevolgen van het nationaalsocialisme en ambtenaren mochten niet lid zijn van de NSB. Toen ze antisemitische standpunten over gingen nemen uit Duitsland gingen ze daar steeds meer bij horen. Ook zij droegen uniformen en hadden een kreet.

De kerken waarschuwden voor de gevolgen van het nationaalsocialisme en ambtenaren mochten niet lid zijn van de NSB. Toen ze antisemitische standpunten over gingen nemen uit Duitsland gingen ze daar steeds meer bij horen. Ook zij droegen uniformen en hadden een kreet.

Schets in grote lijnen de economische verhouding tot de kolonie Nederlands-Indië en geef een voorbeeld van het groeiende nationalisme.

Intellectuelen eisten onafhankelijkheid. Zij hadden in Nederland gestudeerd en vrije ideeën meegekregen. De crisis kwam daar veel harder aan dan in Nederland en de protesten namen aan. Er werd een partij opgericht die als doel had een zelfstandige staat zonder Nederlands gezag. Na WOII is de oprichter, Soekarno, president geworden.

Geef aan hoe de buitenlandse politiek er in de jaren dertig uitzag.

De buitenlandse politiek was een van neutraliteit. Het asielbeleid werd strenger en er kwamen steeds meer joden naar Nederland maar de regering nam geen stelling tegenover Duitsland, ze waren een belangrijke handelspartner.

Aantekeningen:

Crisis van de jaren 30. Ergste economische crisis in Nederland. Colijn was minister-president.

Eén op de vier was werkloos, werklozen ontvingen steun maar dit was heel weinig, alleen voor de 1e levensbehoeften. Ook moesten ze zich elke dag op willekeurige tijden melden ter voorkoming van zwart werken.

Colijn wilde bezuinigen door het verlagen van de lonen en door minder uit te keren. Hij wilde niet meer uitgaven dan inkomsten in de staatskas.

Ook riep hij op tot werkverschaffing omdat de werklozen toch verder niets deden. Het was verplicht en ze kregen weinig tot geen loon. Het doel was om mensen aan het werk te zetten maar hij kreeg hier veel kritiek op, zie muiterij op 7 provinciën & Jordaanoproer.

Je moet kunnen beredeneren dat Colijns politiek slecht was.

9.8 De Tweede Wereldoorlog en de Holocaust

Beschrijf in grote lijnen hoe de WOII verliep en maak een onderscheid naar werelddeel en land (globaal).

Zie kern en perspectief 9.8

1 september 1939       Duitse invasie in Polen

Paar weken later         Sovjet-Unie valt Polen aan en lijft Estland, Letland en Litouwen in bij de Sovjet-Unie

April 1940                    Duitsland valt Noorwegen en Denemarken aan

10 mei                         Nederland en België

Voorjaar 1941             Duitsland valt de Balkan aan

22 juni 1941                 Operatie Barbarossa, Duitse legers trekken Sovjet-Unie binnen.

                                    Winter valt in en tienduizenden Duitse soldaten vriezen dood.

7 december 1941        Japanse vliegtuigen vallen Amerikaanse vlootbasis (Pearl Harbor) aan.

1941                            Japan verovert Zuidoost-Azië, (koloniën Engeland, Frankrijk, Nederland)

Geef een beschrijving van de Holocaust.

Zie kern en perspectief 9.8

De Holocaust was massamoord op joden. Dit dezen ze met gas want schieten was psychisch te belastend en kogels te duur. Rond de zes miljoen joden zijn vermoord.

Beschrijf hoe Nederland de Duitse bezetting doorstond.

Na een schok ging het gewone leven gewoon verder. Totdat joden steeds verder uitgesloten werden van het normale leven. De Duitsers hadden niets tegen op Nederlanders omdat zij een ‘Germaans volk’ waren. Rond 1942 nam het verzet meer en meer toe naarmate er strengere regels kwamen.

Hoe werd WOII beëindigd?

Stalin wilde al lang een tweede front in Europa en dat kwam er in 1944. In het voorjaar 1945 trokken geallieerde legers Duitsland binnen, ook de Russen waren toen in Duitsland. Rusland veroverde Berlijn op 2 mei. Op 7 mei werd de overgave getekend.

De Verenigde Staten wierpen atoombommen op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki na maandenlang vechten. Japan capituleerde in augustus 1945.