Tijdvak 5, De tijd van ontdekkers en hervormers

Jaartallen

1453 De Turken veroveren Constantinopel.
1488 Ontdekking Kaap de Goede Hoop door Bartholomea Díaz.
1493 Paus verdeelde wereld in tweeën. Westen Spanje, Oosten Portugal.
1498 Portugezen eerste die Indië bereikten.
1500 – 1600 De tijd van Ontdekkers en Hervormers.
1510 Portugezen ontdekten de Molukken.
1516` Erasmus maakte nieuwe vertaling klassieke geschriften.
1520 De Paus dreigde Luther uit de kerk te zetten.
1522 Filips II richtte zijn eigen inquisitie op.

1525 Luther trouwde met een non.
1555 Godsdienstvrede van Angsburg.
1559 Filips verliet de Nederlanden en stelde zijn halfzus aan als landvoogdes.
1564 Willem Oranje vroeg om godsdienstvrijheid.
1566 Het calvinisme kwam bovengronds en bleek veel aanhangers te hebben.
1585 Parma nam Antwerpen in nadat Oranje een jaar eerder werd vermoord.
1588 De ondergang van Parma toen hij Engeland wilde veroveren.
1596 Willem Barentz probeerde via het noorden naar Indië te varen.

5.1 De Renaissance
Renaissance: Begin moderne tijd.
Memento Mori: Gedenk te sterven.
Carpe Diem: Pluk de dag.
Verandering in Carpe Diem: Door de rijkdom, ontstond er een nieuw levensgevoel, met oog voor de goede en mooie kanten van het leven.
Economische ontwikkeling Italiaanse steden: Handelaren profiteerde volop van de handel met het Midden-Oosten en er ontstond een machtige bovenlaag van handelaren en bankiers.
Rol humanisten renaissance: Ze bestudeerden en vertaalden de klassieke taal en filosofie.

Verschil monniken en humanisten: Monniken vertaalden in dienst van het christendom, de humanisten wilden de denkwereld van klassieke auteurs echt begrijpen.
Gevolg verovering Constantinopel: Humanisme kreeg een extra impuls, omdat de geleerden vluchtten naar Italiaanse steden. Ze namen veel Griekse manuscripten en kennis van de oudheid mee.
Uomo Universalis: Mens die op uitlopende vlakken heel goed was.
Belangrijke Humanisten buiten Italië: Erasmus in Rotterdam & Thomas Moore in Engeland.
Erasmus’ visie: Christelijk Humanisme, zuiveren van christendom niet veranderen.
Oorzaak verspreiding werk van de humanisten: Boekdrukkunst en onderlinge contacten.
Gevolg van wetenschappelijke revolutie voor de meester-schilder: Maakte plaats voor de zelfbewuste kunstenaar die zijn kunstwerk signeerde en niet alleen meer Bijbelse voorstellingen schilderde.
Natuurkundige: Copernicus, ontwierp een windkundig model van het zonnestelsel waarin de zon het stilstaande middelpunt was.
Renaissance: Wedergeboorte van de kunst, levensstijl in Europa geïnspireerd door de Klassieke Oudheid.
Humanisme: Stroming onder geleerden, vernieuwde studie van de klassieke filosofie, literatuur en kunst.
Wereldbeeld: De voorstelling die mensen hebben van de werkelijkheid in de wereld.
Kenmerkend Aspect: Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.

Erfgoed: Wat is geërfd van eerdere generaties. Het klassieke erfgoed zijn kunst, architectuur, letterkunde en kennis van de Grieken en Romeinen.

5.2 De Europese Expansie
Fabels 15e eeuw:
- Rivieren van goud in Afrika.
- Gouden bergen bewaakt door mieren zo groot als honden, in Indië.
- Verre landen met Reuzen en Draken.
Aantrekkelijkheid Oosten:
- De specerijen waren kostbaar en geliefd.
- Op het moment zorgden de Arabieren hiervoor en daardoor konden de prijzen heel erg oplopen.
- Bruikbaar voor veel dingen zoals medicijnen en conserveringsmiddelen.
- Er was veel goud mee te verdienen.
Portugese Expansie:
- Portugezen maakten nieuwe kaarten.
- Ze ontdekten Kaap de Goede Hoop.
- Ze bereikten als eerste Indië over zee.
- Ze ontdekten Zuid-Amerika. (1507)
- Vasco de Gama ontdekte de Molukken.

Spaanse Expansie:
- Cortés veroverde de Azteken. (1519)
- Pizarro nam het Incarijk in. (1530)
Reden vernietiging Indiaanse samenlevingen door Spanjaarden.
- Bevangen door Goudkoorts
- God steunde hun optreden tegen de ‘heidenen’
Oorzaak nieuwe ontdekkingsreizen eind 16e eeuw: Portugal kon de vraag naar specerijen niet aan, maar de Engelsen, Fransen en Nederlanders wel.
Kenmerkend Aspect: Het begin van de overzeese Expansie.

5.3 De Kerkhervorming
Reden nieuwe vertaling: Na bestudering ontdekte hij veel fouten.
Doel Lof der Zotheid: Het bespotten van de onwetendheid, bijgeloof en de aandacht voor uiterlijkheden binnen de kerk.
Reden Erasmus belangrijke grondlegger reformatie: Ondergroef het gezag van de kerk. Alleen de paus en de priesters konden de geloofswaarden bepalen.
Erasmus niet breken: Hij wilde geen scheuring van het christendom.

Geen opstand tegen de kerk: Omdat de Roomse kerk de macht had om iedere tegenstander te veroordelen als ketter.
Waarom had Luther Kritiek op Aflaten: In de Bijbel stond dat een mens boete moest doen voor zijn zonden, maar als hij goede werken deed, scholden de Kerk de zonden weg met een aflaat.
Kern Luthers leer: Een zondig mens kan de genade van god alleen verdienen door het geloof.
Reden verbanning Luther: Hij verbrande demonstratief de waarschuwing van de kerk.
Godsdienstvrede van Augsburg:
- Elke vorst mag de godsdienst in zijn eigen gebied bepalen.
- Aanleiding: Langdurige oorlogen tussen Duitse vorsten.
Kerkhervorming: De kerk in zijn oorspronkelijke, zuivere staat terugbrengen.
Verschil Luther & Calvijn:
- Calvijn was radicaler en vond dat de mens van nature zondig en slecht is en geloofde in Predestinatie
- Luther bevestigt het gezag van vorsten tegenover de kerk. Calvijn vond dat geen vost iets over de kerk te zeggen heeft.
Calvijn tegen het celibaat: Hij wees het genieten van dingen die God heeft gegeven af.
Katholicisme: De katholieke godsdienst en levenshouding, letterlijk algemeen.

Protestantisme: Geloofsleer van kerkgemeenschappen die zich als gevolg van de reformatie afsplitsen van de rooms-katholieke kerk.
Rooms Katholicisme: Godsdienst van de Katholieke kerk waar de Paus het hoofd van is.

5.4 De Nederlandse Opstand
Rede geen eenheid: Land bestond uit allemaal gewesten, waarin elke stad weer zijn eigen rechten en privileges had. Het platteland werd beheerst door de adel.
Verschil Staten & Staten Generaal: In de Staten zaten de standen van één gewest en in de SG zaten de standen van alle gewesten.
Rede versterken macht Karel V:
- Vanuit Brussel krijgt hij meer te zeggen.
- Hij beperkte de zelfstandigheid van de gewesten.
- Minder afhankelijk Adel.
- Zag het als taak Katholieke geloof te beschermen.
Reden ontevredenheid adel: Taste privileges aan en de geloofsvervolging wekte hun ergernis.
Reden Openluchtbijeenkomsten Calvinisme: Margaretha matigde de kettervervolging.
Aanleiding Beeldenstorm: De hagenpreek in Vlaanderen, waarbij de beeldenverering geminacht werd.
Gevolg Beeldenstorm:
- Alva kwam met een leger om orde op zaken te stellen.

- Duizenden doodvonnissen.
- Willem van Oranje richtte een invasieleger op.
Gevecht tussen Alva en opstandelingen:
- Alva werd in Heiligerlee verslagen door broers van Oranje.
- Briel werd ingenomen door lage edelen.
- Vele steden sloten zich aan bij de opstand.
- Alva nam wraak door steden weer aan te vallen.
- Muiterij begon binnen het Spaanse leger die zich aansloten bij de opstandelingen.
- De Hertog van Parma, sluit met de zuidelijke gewesten een verbond tegen de opstand.
- De Andere gewesten sloten onder leiding van oranje de Unie van Utrecht.
- In 1580 verklaarde Filips Oranje vrij.
- In 1581 zworen de UvU Filips af als landsheer.
Reden vermindering macht opstandelingen: Moord op Oranje.
Redding UvU: Parma probeerde Engeland te veroveren, maar hij werd verslagen.
Privilege: Een bijzonder recht verleend aan steden, gewesten, gilden, adellijke personen etc.