Tijdvak 1 - 4

1. Het hellenisme

Phillipos besloot een grote oorlog te beginnen tegen Perzië, maar hij werd vermoord. Zijn zoon, Alexander, volgde hem op. Hij veroverde in 334 v. Chr. de gebieden tot in Egypte en Mesopotamië. Ook veroverde hij Iran, Afghanistan en Pakistan. Na zijn dood vochten de generaals met elkaar om de macht. Het viel uiteen in drie koninkrijken: een in Egypte, een in Azië en een in Macedonië en Griekenland.

Alexander de Grote wilde een gemengde Perzische-Griekse cultuur tot stand brengen, maar dit mislukte. De Grieken hielden hun cultuur en taal. De niet-Grieken namen dit over. Hierdoor werd de Griekse cultuur verspreid, dit noemen we het hellenisme. Als je iets wilde bereiken, moest je Grieks leren. Rijke Grieken schonken geld aan de gemeenschap voor gebouwen of feesten. De klassieke cultuur werd zo ook verspreid. De hellenistische koninkrijken groeiden enorm en waren welvarend.

Alexander stichtte in 331 v. Chr. de hoofdstad Alexandrië. Het had verbinding met de zee en het had vruchtbaar land. Zijn opvolger Ptolemaios I zag die voordelen ook en maakte het de hoofdstad van zijn rijk, het Ptolemaeënrijk. Hij deed er alles aan om handelaren, kunstenaren en wetenschappers naar de stad te laten komen. Athene was nog steeds het centrum van kunst en filosofie, maar Alexandrië werd het centrum voor de wetenschap. Veel mensen kwamen er om te werken en wonen. Je kreeg een goed salaris en je hoefde geen belasting te betalen.

Medische wetenschap ontwikkelde zich ook verder. Alle teksten van Hippokrates werden verzameld en opgeschreven, zo ontstond er één wetenschappelijke uitgave. Ook werd er veel ontdekt door autopsie.

Jodendom -> ze werden als slaven naar Babylonië gebracht. Ze leefden in diaspora, verstrooid over veel landen. Toen ze mochten terugkeren bleven veel in Babylon wonen. De joodse gemeenschap was in Alexandrië verreweg het grootst. Veel mensen vonden ze apart. Ze werden steeds meer anti-Grieks.

1. Imperium Romanum

Rome wordt grootmacht

31 v. Chr. -> einde van Ptolemaeïsche rijk en hellenistische periode. Dit kwam door de overwinning van de Romeinen op Cleopatra. Toen bestond Rome al. In 509 v. Chr. werd Rome een republiek, omdat toen de koning werd verdreven. De macht werd verdeeld. Rome ontwikkelde zich van een kleine stad tot de belangrijkste macht. De Romeinen veroverden de Griekse steden, toen kwamen ze in contact met de Griekse cultuur. Ook versloegen ze Carthago, dit betekende dat er sprake was van een Imperium Romanum, het Romeinse Rijk.

Verspreiding van de Griekse cultuur

De Griekse kunst kwam naar Rome. Het werd gebruikt als versiering van huizen en tuinen. De Romeinen lieten het namaken. Veel van overwonnen Grieken belandden in de slavenmarkt. De Romeinen keken op twee manieren naar de Grieken, aan de ene kant bewonderden ze hun kunst, architectuur etc., maar aan de andere kant minachtig voor de ongedisciplineerde Grieken die niks belangrijks presteerden. 

De Romeinse inbreng

Romeinen pasten de Griekse kunst aan als ze dat nodig vonden. Romeins waren gekleed, Grieks naakt. Ook tempels bij de Romeinen zien er anders uit dan die van de Grieken. De Romeinen namen dus wel de vormentaal over, maar wel met Italiaanse kenmerken. Twee

De generaals worden machtiger

Het Romeinse imperialisme leidde tot de ondergang van de Romeinse Republiek. De generaals werden steeds machtiger. In de eerste eeuw v. Chr. werden er burgeroorlogen gevochten tussen generaals om de macht. De machtigste waren Caesar en Pompeius. Ceasar won de strijd, maar omdat veel mensen vreesde dat hij de republiek wilde afschaffen werd hij door senatoren vermoord. Daarna kwam de adoptiezoon van Caesar aan de macht. Hij werd Augustus genoemd. Hij begon de keizertijd.

Christenen in het Imperium Romanum

Jezus werd geboren in de tijd dat Augustus machtig was. Uit Joodse geschriften bleek dat hij zou komen om hen te verlossen. De aanhang groeide van Jezus, daarom werd hij op voorstel van de hogepriesters vermoord. Een groep wilde de boodschap van Jezus verspreiden, ze noemden zich Christenen. Er waren verschillen tussen de Joden en Christenen. Joden wilden namelijk niet mensen overhalen. Vooral armen, vrouwen slaven voelden zich aangetrokken tot het Christendom. In de tweede eeuw werden Christelijke gemeenschappen beter georganiseerd, aan het hoofd stond nu een bisschop.

Romanisering

Keizer Trajanus voegde Dacië aan het rijk toe. Er werden limes aangelegd, een verdedigingssysteem. Zo konden er plundertochten tegengehouden worden. Als de Romeinen een gebied hadden veroverd, bleven de machtsstructuren hetzelfde. Tenzij je in opstand kwam. Sommige Gallische stadjes werden tot een hoofdstad gemaakt van een district.  Ook werden er stammen samengevoegd als een district. Hieruit werden de belastingen geïnd.

Door de goede infrastructuur kon er gehandeld worden en als er een opstand was konden de soldaten ter plekke zijn. In het hele rijk dezelfde regels. Als de vorsten mee werkten kregen zij het Romeinse burgerschap. Het gevolg: Romanisering. Andere volken nemen (delen van) de Romeinse cultuur over.

1. De late Oudheid

Grote groepen Germanen vielen het Romeinse Rijk binnen. Ze waren op zoek naar goede landbouwgrond en wilden mee profiteren van de welvaart. Gevolg: Chaos! Er ontstond crisis, want er werd steeds geld aan de Germanen gegeven, maar uiteindelijk was er ook weinig geld. De Christenen werden beschuldigd, toch werden er steeds meer mensen christen. Ook rijke mensen -> meer geld vrij voor christelijke naastenliefde. In 250: Joden en Christenen moesten offeren, en wie geen offerbewijs had, kreeg de doodstraf.

Het Rijk werd verdeeld in een West-Romeins deel en een Oost-Romeins deel. Zo probeerde Diocletianus een einde te maken aan het eeuwige gevecht om de troon. Ook kwamen er meer soldaten. Een boer zat voortaan vast aan een grond en zijn nakomelingen ook. Zo bleef er belasting komen. Omdat de boeren op het land moesten blijven, ook al konden ze geen belasting meer betalen, werden ze afhankelijk van de buren. Zo kwamen er horigen die werkten op het land van de heer. De bevolking ging het Romeinse recht overzichtelijker maken, ze gingen alle uitspraken van rechters en keizer op een rijtje zetten. In de 6e eeuw kwam Justinianus met een wetsverzameling.

In 306 -> Constantijn werd tot Augustus uitgeroepen, ook al is hij geen Ceasar geweest. Hierdoor ontstonden er burgeroorlogen. Constantijn won in 312 de slag bij de Milvische brug. Hierdoor bleef hij de keizer van het Westelijke Romeinse rijk. Hij voerde in dat er gelijke rechten kwamen voor Christenen. Ze werden zelfs voorgetrokken. Hij probeerde hiermee meer eenheid binnen het rijk te krijgen. In 391 voerde keizer Theodosius het Christendom in als staatsgodsdienst. Na zijn dood werd de scheiding tussen oost en west definitief.

Twee maatregelen van Constantijn hebben het overleefd:

• Hoofdstad, Constantinopolis, later Constantinopel.
• Voerde gouden munt in die waardevast was.

Vijfde en zesde eeuw: Volksverhuizingen. Germanen dwongen de keizers hen binnen te laten, maar met hun eigen staat en bestuur. Een soort staat binnen de staat dus, de steden werden steeds kleiner omdat  de bevolking wegtrok naar het platteland. De Germanen werden steeds belangrijker, eerst waren ze soldaten, daarna officieren en daarna generaals! In 476 zette een Germaanse generaal de keizer af, hiermee was er een einde gekomen aan het imperium in het westen.

Geschiedenis Samenvatting H3 & 4

3.1 Leenheren en leenmannen

Kenmerkend aspect: Het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur

55 v. Chr. -> Noordelijke streken van Gallië -> verschillende Keltische en Germaanse stammen. Ze betaalden belasting en leverden soldaten in ruil voor de Romeinse bescherming en welvaart. Ook woonden daar Gallo-Romeinen. Alles was volledig Romeins. Door oprukkende stammen vielen in de 5e eeuw de noordelijke grenzen weg. Germaanse stammen waren niet geromaniseerd en trokken de provincies in -> volksverhuizingen. De gevolgen waren groot, de handel en voedselvoorziening stortten in. Vooral de Franken namen Gallië in. Zij werden de heersers. Ze namen veel van de Romeinse bestuursorganisaties en leefwijze over. Ze vormden de nieuwe elite. De adel pasten zich ook aan -> trouwden bijvoorbeeld met iemand van de Franken. -> Frankische Adel.

Clovis:

• zocht aansluiting met de Gallo-Romeinse adel. Zijn geweld en politiek zorgde ervoor dat hij andere stamhoofden uit schakelde.
• Bekeerde zich tot het katholieke Christendom van de Gallo-Romeinen
• Steun van krijgslieden, vazallen. (ook juridische en administratieve zaken)
• Erfelijke koningschap -> opvolger: Karel Martel, ruiters hadden een paard en wapenuitrusting.

De koning beloonde de vazallen met land (leen) om hen te houden. Hierdoor ontstond het feodalisme. (leenstelsel) De koning was de leenheer en de ridder de leenman.

Karel de Grote breidde dit stelsel uit: het rijk werd verdeeld in 400 graafschappen, graven moesten het koninklijke gezag daar handhaven (rechtspreken en wetten). Zendgraven reisden door het rijk om de leenmannen te controleren en de wetten van de koning bekend te maken. Markgraven kregen het land op de grens om het te verdedigen. Karel de Grote reisde zelf ook door het rijk. Hij liet paltsen bouwen, als hij daar verbleef werden daar raadsvergaderingen gehouden, rechtszittingen georganiseerd en wetten uitgevaardigd. Hij kreeg veel aanzien. Karel de Grote hielp in 773 een 800 de Paus zo goed, hij werd gekroond als keizer. Het Oost-Romeinse Rijk bestond nog. De keizers in het rijk beschouwden zich als de enige Romeinse keizers. Het Byzantijnse Rijk maakte een eigen ontwikkeling door. Door interne conflicten moest de Byzantijnse keizer wel accepteren dat Karel de Grote keizer werd.

Zwakte leenstelsel

Bij de dood van een leenman wilde hij het land doorgeven aan zijn zoon, maar dan verloor de koning er controle over. Als hij weigerde, kon hij in conflict komen. Bij zwakke koningen werden de leenmannen machtiger en verloor de koning de macht. De leenmannen verkozen ook achterleenmannen.

Vanaf zee bedreigden Noormannen ook het rijk. Karel de Grote bouwde forten om de bevolking te beschermen. Zijn zoon Lodewijk de Vrome gaf de Noormannen gebieden te leen op voorwaarde ter bescherming tegen landgenoten.

3.2 Hofstelsel en horigen

Kenmerkend aspect: de vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarische-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid.

Steden waren centra van handel en nijverheid. Onderaan stonden de slaven, die deden het werk voor de elite. (grootgrondbezitters samen met de Romeinse bestuursambtenaren en de rijke handelaren.) -> agrarisch-urbane samenleving.

Door Germaanse invallen -> agrarischer:

• Landbouwproductie daalde, kleine boeren zochten hulp bij grootlandbezitters.->

  Gaven: akkers en vrijheid kregen: bescherming

  = zelfvoorzienend -> agrarisch-autarkische samenleving.

Het sociale leven:

1. Frankische elite (gevormd door koning en ridders) + oude Gallo-Romeinen.
2. Vrijen: werkten op eigen grond of op een van de heer gepachte boerderij. Ze mochten deelnemen aan rechtsprekende vergaderingen. Ze hadden plichten -> heervaart. Ze moesten op het slagveld zijn. Rijken -> wapenuitrusting/te paard, armen -> 3 of 4 boeren moesten samen de wapenuitrusting betalen, eentje ging en de rest bleef op het land.

   7e en 8e eeuw -> veel vrijen werden horigen:

• Bescherming van lokale heer. Ze gaven hem een deel van de oogst. Verschillende herendiensten. (de taken die je met fysieke arbeid deed (kerk bouwen, werken in het huis))
• Daaronder de lijfeigenen, geheel in dienst van de heer.

Organisatie van domein:

• Vaak uit twee delen: vroonland en hoevenland. Vroonland -> werd door edelman zelf beheerd. Hoevenland -> het centrum, woonhuis van de heer. Hier omheen lagen boerderijen. -> tweeledig domein. (door de val van het West-Romeinse rijk heerste er autarkie, de boeren specialiseerden in van alles wat een kleine gemeenschap nodig had -> hofstelsel)

De handel was flink achteruit gegaan door de val. Toch handel over lange afstand -> Dorestad, een havenstad op de splitsing van de Lek en de Rijn werd een succesvolle internationale handelsplaats. Landbouw bloeide op en ze sloegen eigen munten.  

3.3 Het christendom in Europa

Kenmerkend aspect: De verspreiding van het christendom in geheel Europa

Christendom middeleeuwen:

• Succes werd versterkt door nauwe samenwerking paus en Karolingische vorsten.  
• Wereld was verdeeld in bisdommen, kerkelijke bestuursgebieden en had hiërarchische opbouw.  Bisschop bestuurde zo’n gebied.
• Paus zond missionarissen om heidense volken te kerstenen (bekeren), eerst de heerser dopen -> voorbeeld voor het volk.

  Katholieke kerken -> wonnen aan invloed en kon beroep doen op de koning voor militaire steun.

• Eerste christelijke Frankische koning -> Clovis.
• Er waren gelovigen die zich uit de wereld wilden trekken -> kloosters, georganiseerd volgens bepaalde leefregels, celibaat, gehoorzaamheid, hard werken en armoede.
• Paus Gregorius I de Grote heeft veel gedaan om de verspreiding te bevorderen. -> daarna monniken op het vasteland. Willibrord uit Ierland kwam naar het vasteland om de bevolking te kerstenen. Dit was gevaarlijk, hij toonde hen de zwakte van hun goden aan, hierop stond de doodstraf.
• Kerstening -> succes.

Kerk was rijk, het wilde de slavernij afschaffen in kloosters:

Vele taken:  

• Natuurlijke hoeders van het christelijke geloof.
• Sociale functie: zorgden voor armen en zieken, namen kinderen op. Ze gaven onderwijs aan kinderen.
• In het gebied van een koning -> maakten deel uit van het feodale stelsel.

Aken -> politieke en culturele centrum van rijk. Karel zag zijn rijk als voortzetting van het Romeinse rijk, wilde klassieke aspecten laten herleven -> klassieke handschriften werden verzameld en gekopieerd, hiervoor was de Karolingische minuskel ontwikkeld (eenvoudigere schrijfletter). Er werd een leerplan gemaakt -> trivium (taalvakken) en quadrivium (rekenvakken). Door de grote belangstelling voor de Klassiek Oudheid -> Karolingische Renaissance.

 3.4 De islam in Europa

Kenmerkend aspect: het ontstaan en de verspreiding van de Islam

Islam ontstaan:

• In Mekka, in 570 werd Mohammed geboren. De meeste Arabische geloven waren polytheïstisch, maar Mohammed kwam in aanraking met het jodendom en christendom.  In 610 kreeg hij een openbaring dat hij al zijn woorden moest opschrijven -> Koran. het verspreiden ging niet makkelijk, hij moest vluchten in 622.
• Na de dood breidde de islam zich verder uit -> ze zagen als heilige plicht om de islam te verspreiden.
• Jihad ->

1. Innerlijk (grote) is de plicht van elke moslim om zijn zwakheden te bestrijden, vasten etc.
2. Kleine is het verdedigen van de islam tegen bedreigingen van buitenaf.

Uitbreiding:

• Ze veroverden gebieden, andere volken moesten het nieuwe gezag accepteren en extra belasting betalen, zo konden ze hun eigen geloof houden als ze het niet openlijk uitoefenden. (dhimmi-status)

Er ontstonden diverse stromingen en rijken. Een gebied veroverd door Arabische moslims -> kalifaat, het bestuur bleef binnen de familie. Islamitisch Spanje werd geheerst door Prins Abd el-Raham. Er kwam onder zijn opvolgers een grote culturele bloei. De Abassieden ontwikkelden een strak bestuur, een bureaucratie. Er waren twee grote stromingen binnen de islam, de soennieten en de sjiieten.

Oorzaken onderlinge oorlog:

Opvolger geen familie -> soennieten

Opvolger familie -> sjiieten

Moslimlegers probeerden in de 8e eeuw vaak vanuit Spanje meer gebieden te veroveren in Europa. Er werd gevochten op Frankisch gebied. v.a. de 11e eeuw begonnen noordelijke christenen aan een herovering van Spanje. Een strijd tot 1492 -> Reconquista.

Moslims werden in de koran ook aangespoord om wetenschap uit te oefenen. Ze vertaalden Griekse geschriften naar het Arabisch. Er werd een Huis van Wijsheid gemaakt, wiskunde, astrologie en filosofie uitgeoefend en Indiase cijfers gemaakt.

Hoofdstuk 4, Tijd van steden en staten

4.1 Steden: handel en nijverheid

Kenmerkend aspect:

1. De opkomst van handel en ambacht die de basis legden voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.
2. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

In de vroege middeleeuwen -> dorpsgemeenschappen economisch zelfvoorzienend, maar in de 11e en 12e eeuw kwam door ontginningen daar verandering in. Ook nieuwe landbouwtechnieken zorgden voor veranderingen. (paard en os voor ploeg, nieuwe ploeg die de grond ook omkeerde).

De boeren gingen de grond intensiever gebruiken -> tweeslagstelsel en drieslagstelsel. Hierdoor kwamen steeg de voedselproductie en groeide de bevolking.

Door voedseloverschotten -> maakte ontwikkelingen mogelijk in de stad. Steeds vaker van akkerbouw naar veeteelt. Je hoefde niet langer meer een boer te zijn, je kon ook door handel en nijverheid alles doen om te leven. Mensen maakten van hun ambacht hun beroep. Ze maakten producten, zoals ijzerwaren smeden. Het wordt weer een agrarisch-urbane samenleving.

Handelaren organiseerden zich in koopmansgilden:

• Ze stonden elkaar bij
• Werkten samen om handelsvoorrechten te krijgen,
• Nodige kapitaal voor de reis bijeen te krijgen.

Organiseren van een Hanze:

• Aantal steden waarvan de handelaren samenwerkten.
• Ze produceerden (Vlaanderen) samen lakens.

12e eeuw -> koningen, graven en hertogen -> bevorderden handel en nijverheid:

• Ontwikkeling steden -> macht adel wordt vergroot, omdat ze meer belasting ontvingen en via de stad het omliggende platteland konden controleren, besturen en verdedigen.

• Ligging en omstandigheden van belang. Water was belangrijk (Brugge)

In Noord-Italië vonden ook ontginningen en inpolderingen plaats (Toscane en bij rivier de Po), hier ontstonden steden. Groei was te danken aan overzeese handel.

Veranderingen handel:

• In de 12e en 13e eeuw werden er in Noordwest-Frankrijk jaarmarkten georganiseerd. Hier werden producten van de Hanze en van Vlaanderen geruild tegen spullen uit Italië en soms Azië.
• Geldeconomie nam toe. Steden sloegen hun eigen munten. Je kon geld gaan lenen tegen rente en ook gingen ze betalen met schriftelijke betalingsopdrachten.
• Door hoge Franse belasting -> 14e eeuw nam jaarmarkten af.
• Kruistochten en Reconquista -> Arabische handelaren en zeerovers verjaagd.
• In grotere steden produceerden ambachtslieden niet alleen voor de lokale markt maar ook luxe producten. (lange afstand)

4.2 Stadlucht maakt vrij

Kenmerkend aspect: de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

Vroege middeleeuwen -> ontwikkeling meer vrijheid. De opkomst van steden stimuleerde dit. Veel horigen vertrokken naar de stad. Ze werden daar ambachtslied.

De adel kon alleen nog maar de belastingen en herendiensten verlagen, anders gingen ze weg. -> gevolg: vrijheid overal verdeeld.

Bestuur:

• Patriciërs (rijkste burgers met grond en huizen) werden schepenen, ze bestuurden de stad en waren rechters.
• Stedelingen hadden meer directe invloed op het bestuur.
• het gemeen kwam in opstand tegen de schepenen, zij moesten vaak meer betalen of werden zwaarder bestraft.
• Later (1291), toen graaf geld nodig had -> elk jaar nieuwe schepenen. Ook een stadsraad waarin gilden het financiële beheer kon controleren. klooster

Ook konden steden meer bestuurlijke vrijheid opeisen door in tijden van oorlog voor de juiste partij te kiezen.

4.3 De macht van de paus

Kenmerkend aspect: Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben.

Christenen -> geloofden dat God de drie standen had ingesteld:

1. De geestelijkheid moest bidden en zorgde voor het zielenheil van de gelovigen.
2. Adel -> bestuurde het land en beschermde de mensen
3. Boeren zorgden voor voedsel.

De paus en keizer waren Gods plaatsvervangers. Geestelijke macht -> paus en wereldlijke macht was voor de keizer. Deze twee besturen hadden een duidelijke hiërarchische opbouw.   

Het Romeinse Rijk was verdeeld sinds 395. De christelijke kerken gingen allebei hun gang. Oost werd Byzantijnse Rijk, ze gingen zich afvragen waarom hun patriarch ondergeschikt was aan de paus, er waren allemaal meningsverschillen.

• Dit leidde tot het Oosters Schisma, scheiding tussen de West-Europese kerk en de oostelijke christenen. -> Grieks-Orthodoxe kerk.

 Er ontstond in het westen ook kritiek, want Jezus had sober leven en het aantonen van naastenliefde gepredikt. Dit viel zwaar, er ontstond een hervormingsbeweging.

Volgens de kerk -> inwoners mochten zelf bisschop kiezen. Daarna investituur (ring, mijter en staf)

Maar in praktijk -> Duitse keizers kozen bisshoppen en werden leenmannen, dit was gunstig, zo bleef het leenstelsel oorspronkelijk.

Pausen die hervormingsbeweging steunden -> wilden de wereldlijke invloed niet op de bisschopsbenoemingen. -> Investituursstrijd. (Gregorius VII was felst)

• Koning Hendrik bleef benoemen -> kerkelijke ban. Zijn positie verzwakte.
• Ban opgeheven -> Hendrik zet paus af en liet zijn eigen paus benoemen: Clemens III.
• 1122 -> einde, Concordaat van Worms. Hierin stond dat alleen de paus een bisschop zou benoemen. Macht en aanzien van de paus was toegenomen. Ze bemoeiden zich daarom steeds vaker met Europese staatszaken.

4.4 De kruistochten

Kenmerkend aspect: de expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten.

Mensen in de Middeleeuwen geloofden dat ze in zonde leefden. Door bidden en goede werken te verrichten kon je je zonden vrij van zonden worden. De kerk kon de zonden kwijtschelden in de biecht of een pelgrimstocht maken:

• Steeds moeilijker -> Arabisch gebied was veroverd door Turkse nomadenstammen.
• Seldjoeken bedreigden Constantinopel, keizer vroeg de christenen om hulp. Dit kwam goed uit, omdat West-Europese ridders steeds onderling vochten. -> expansie mogelijk van christendom, door:

  Veiligheid, eenheid en welvaart.

  voordelen:

  Christendom daar aan de voet

  En pelgrims konden weer hun heiligdommen kunnen bezoeken.

  Paus zou zich aan de Grieks-orthodoxe kerk kunnen binden.

   

In 1096 -> eerste goed georganiseerde kruistocht. Adel had de leiding. Wie en waarom gingen mee?

• Gelovigen, door het geloof en bevrijding v/h Heilige Land.
• Adel, ze geloofden en als ze wonnen kregen ze meer aanzien.
• Edellieden, plunderingen leverden rijkdom op en ze konden leengebied in het land krijgen.

1099 -> kruisridders veroverden Jeruzalem. Ze stichtten kruisvaarderstaten. Godfried werd beschermer van het Heilige Graf.

De heilige oorlog tegen de moslims werd hervat toen in 1187 Saladin Jeruzalem veroverde. Keizer Frederik I, Filips II Augustus en Richard Leeuwenhart (koning van Engeland en leenman van de Franse koning) werden opgeroepen door de paus om een groot leger te maken. Filips II Augustus en Richard Leeuwenhart gingen samen op kruistocht, maar in Palestina aangekomen ging de Franse koning weer terug. Richard bleef en uiteindelijk kreeg hij voor elkaar dat de christelijke pelgrims in Jeruzalem mochten komen.

Richard Leeuwenhart -> veel geld aan soldij van soldaten. Hij kreeg het geld door verkoop van landgoederen etc.

Richard Leeuwenhart -> veel geld aan soldij van soldaten. Hij kreeg het geld door verkoop van landgoederen etc.

Kruistochten -> christenen werden fanatieke strijders voor het geloof. Andere gelovigen werden vervolgd:

Katharen (Zuid-Frankrijk) -> werden fel bestreden en sommen geld afgeperst, daarna vernietigd.

Joden -> ‘schuldig aan de kruisdood’. Vreemdelingen, diaspora. 

Economisch gevolg: werkzaam in de handel door discriminatie, veel waren daardoor rijk. Ze hadden geld van ze geleend, als ze hen vermoordden, hadden ze geen schulden meer.  

Rijke kruisridders -> per boot naar Palestina. Soms meer dan geld, hoge tolgelden. Venetianen drongen aan om Constantinopel te plunderen.

Oostelijke kerk hoort weer bij het gezag van Rome. Venetië, Pisa en Genua eisten handelsvoorrechten op in de veroverde gebieden, meer vraag naar luxeproducten.

4.5 Staten ontstaan  

Kenmerkend aspect: Het begin van staatsvorming en centralisatie. In 1066 -> Harold was Engelse koning. Willem (koning van Normandië) veroverde Engeland. Hij voerde het feodale stelsel in en maakte een boek zodat hij wist waar hij allemaal belasting kon innen. Hij had een land voor de koninklijke familie. Het andere land was voor de (achter)leenmannen.

Liet hen allemaal eed van trouw afleggen.

Engeland eenheid -> Normandische overheersing en goed opgezette bestuur + belasting. Werd versterkt door oorlogen tegen Schotten, Leren en Fransen.

Filips II Augustus -> positie veel zwakker:

• Bezittingen waren klein en lagen verspreid.
• Edelen voerden eigen politiek, luisterden nauwelijks naar de koning.
• Hij breidde zijn eigen kroondomein uit door leen van overleden leenmannen bij te voegen.
• Veroverde gebieden van Engeland, van Richard, dit nog in Palestina zat.

Opvolger: John, zijn broer. Verloor veel land, burgers werden boos omdat zij veel belasting hadden betaald voor de Franse strijd -> Magna Carta. Macht ingeperkt, kon niet meer belasting innen zonder instemming en parlement moest alles accepteren.

Honderdjarige Oorlog (1337-1453) -> Engeland overwinning in 1347 op Crécy.

Verliep rampzalig voor de Fransen, de Franse koning bestuurde alleen nog het zuiden. Zijn machtigste leenman werd een bondgenoot van Engeland en veroverde Parijs, totdat in 1450 vrede werd gesloten door Lodewijk XI. Engelsen verjaagd. 

Nieuw grondgebied -> bepaalde de staatsvorming van nieuw Frankrijk.

• Moest een goed belastingstelsel, hoge oorlogskosten en beperkte omvang van kroondomeinen.
• Steden grote rol -> privileges.
• Huursoldaten moderniseren en ambtenaren betalen door belasting/geleend geld.
• Centraal bestuur -> minder macht v.d. adel.
• Centralisatie en uniformering. (zelfde wetten)
• Staten-Generaal wilde macht beperken.

Bourgondië -> wilden eigen staat tussen Frankrijk en Duitse Rijk. Filips de Goede kreeg gebiedsuitbreiding als hij de kant van Frankrijk kiezen tijdens de oorlog.

Hertog van Bourgondië was een leenman van de Franse koning. Hij stelde ambtenaren en legers aan. Hij stelde een Staten-Generaal in om de belastingen sneller te laten verlopen. Hij trachtte een gebruikersbelasting op zout.

Veel Vlaamse steden kwamen in verzet tegen de nieuwe belastingen en de particularisme. Ze verloren hun privileges. Het Bourgondische Rijk wordt steeds meer gecentraliseerd.Filips de Goede werd opgevolgd door zijn zoon Karel de Stoute.

Weerstand nam toe. Toen hij overleed wilden de burgers Maria als opvolger. Die trouwde met Maximiliaan, de Duitse keizer. Het land kwam in handen van het Duitse Rijk. Frankrijk wilde het gebied terug, dit lukte toen hij met Maximiliaan vrede sloot.