H1 De Coalitie-Oorlogen
Oorzaken Coalitie-Oorlogen:
- Ideeën van Franse revolutie slaan aan bij bevolking
- Émigrés (groepen edelen) vluchten naar het buitenland → dringen andere landen aan om Franse Revolutie te stoppen
- Aanleiding/directe oorzaak: Franse revolutionairen waren landen een stap voor → verklaren de oorlog
- Nieuwe ideeën: Volkssoevereiniteit, gelijkheid (standsverschillen weg), scheiding van Kerk en Staat, vrijheid
- Verlichting → koningen voelen zich bedreigd
Eerste coalitie-oorlog (1792 – 1795): FR verklaart oorlog aan OSR (oostenrijk). Aanleiding: Fransen stellen ultimatum aan OSR om de steun van de émigrés te staken. OSR doet niks.
Fransen in het begin slechter af. (revolutie in Parijs)
➢ begin juli: Coalitietroepen en émigrés dringen FR binnen
➢ 11 juli 1792: Revolutionairen verklaren het vaderland in gevaar → vrijwilligers opgeroepen om het vaderland te verdedigen
➢ 10 augustus 1792: Sansculotten (radicalen) bestormen Tuilerieën (koninklijk paleis). Koninklijke familie gevangen gezet.
➢ 2-5 september 1792: Sansculotten vermoordden
➢ 20 september 1792: Bij Valmy verslaan de Fransen de troepen. Volksvergadering komt bijeen.
➢ 21 september 1792: Conventie roept republiek uit
➢ 21 januari 1793: Koning vermoord door conventie
➢ 24 februari 1793: Coalitie uitgebreid na dood Louis XVI → aanval wordt voorbereid. Dienstplicht
➢ 2 juli 1793: Conventie nam wet aan om vijanden te vermoorden → Terreur
➢ 27 juli 1794: Arrestatie & executie Robespierre → Einde Terreur
➢ 1795: einde eerste coalitie-oorlog → geen vredesovereenkomst voor OSR
Andere coalitieoorlogen
Napoléon Bonaparte bekend door een Franse veldtocht in Noord-Italië. Napoleon gaat naar Egypte (handelsroutes van EN afgesneden) → Slag bij de Piramiden wint Napoleon. Syrie mislukt. Engelse admiraal Nelson vernietigt Franse vloot. Napoleon vlucht → EN verslaat in 1801 de Fransen
Gevolg: nieuwe soort wetenschap → egyptologie (Steen van Rosette)
Marseillaise: geschreven door kapitein Rouget de Lisle (1760). Strijdlied voor Franse Rijnleger bij Straatsburg. Napoleon en Lodewijk XVIII en Napoleon III verboden het lied.
Napoleon pleegt staatsgreep → eerste consul → 1804 keizer gekroond met aanwezigheid van de paus. Wilde heerser worden van een groot Europees rijk.
1805 Driekeizersslag in Austerlitz: Napoleon versloeg OSR en RUS
Factoren voor het militaire overwicht van FR:
o Fransen lieten een bezettingleger achter
o Napoleon stelde familieleden aan in bezette gebieden
o Ideeën FR Revolutie door bevolking overgenomen → Code Civil (wetgeving hezelfde voor iedereen)
Napoleon faalt. EN zijn niet te verslaan. Trok in 1804/1805 naar Engeland. Oktober 1805 verslaat Nelson FR bij Trafalgar. Nelson sneuvelt → driekeizersslag. 1808 probeert Napoleon Spanje&Portugal te veroveren
Tegenslagen:
1. 1812: Veldtocht naar Rusland (geen voedsel, kou, voortdurend aangevallen door Kozakken)
2. Spanje krijgt hulp van EN (hertog van Wellington) en herovert land
3. Nieuwe coalitie van staten → 1813: Volkerenslag in Leipzig. Rusland, Pruisen, OSR, EN verslaan FR
1814: coalitie bezet Parijs. Tsaar Nicolaas houdt triomftocht → Napoleon naar Elba
1 maart 1815 – juni 1815: honderd dagen. Napoleon terug in FR → terugtocht naar Parijs → keizer van FR → coalitieleger verzamelt → Slag bij Waterloo → Napoleon verbannen naar Sint-Helena → 1821: Napoleon dood.
Franse leger verandert:
• Hervormingen benut in Franse artillerie. Adel verliet het leger → accent ligt op artillerie. Jean de Gribeauval (1715-1789) verbetert wapens, kanonnen bij elkaar
• Dienstplicht → FR grootste leger (levée en masse)
• Soldaten vochten voor idealen van FR Revolutie. Soldaten worden in leger geïntegreerd. Soldaten gecontroleerd.
• Overrompelingstactiek. Soldaten kregen geen training.
Elementen van Napoleon:
• Aanval gericht op hoofdmacht
• Beweeglijke massale legers → opgedeeld in eenheden
• Aparte cavalerie en artillerie afdelingen toegevoegd
• Bevoorradingslijnen worden aangevallen
Napoleon getrouwd met Joséphine de Beauharnais als relatiegeschenk → keizerin → Josephine kan geen kinderen krijgen → hertrouwt met Marie-Louise (dochter van OSR keizer). Maitresse Marie Waleska volgde hem naar Elba → Alexandre Waleska → minister van buitenlandse zaken FR
Napoleon moest snel overwinningen behalen. Russen ontliepen beslissende veldslag → Moskou in brand → geen voorraden
1808 OSR dienstplicht, 1814 voor Pruisen. Verkorte dienstplicht bij eerdere opkomst.
Kwaliteit Frans leger achteruit:
Veel ervaren soldaten sneuvelden
Revolutionair enthousiasme neemt af → minder Fransen in het leger
Geen invloed op doden van burgerbevolking, maar wel economische invloeden:
→ Dienstplicht → groot verlies arbeidskrachten
→ Bezette gebieden leveren soldaten
→ Belastingen stijgen door grote uitgaven
→ Franse leger plunderde gebieden
Uitrusting, transport en verzorging werden niet betaald door regering. → logistiek systeem bezweek
1806: Continentaal stelsel. Economische oorlog. Alle invoer verboden naar Europa van EN. Werkte slecht → EN richtte zich op koloniën en smokkelhandel. Kostte veel geld voor FR, grote economische schade. Gevolg: Engelse koloniale rijk versterkt, handel neemt toe
Veel meer slachtoffers, door factoren:
• Artillerie in veldslagen
• Overrompelingstactiek : man-tegen-man gevechten → Fransen in meerderheid
1813: slag bij Leipzig.
Veel moeilijkheden voor soldaten:
• Medische zorg slecht. Geen medicijnen (brandy, rum), geen goede messen
• Voedselvoorziening slecht → leven van het land
• Onhandige weersomstandigheden
• Soldaten uitgeput door de lange afstanden die ze moesten afleggen met volledige bepakking
Hele maatschappij ingezet voor de maatschappij. Bedrijven en vervoer genationaliseerd. Prijzen gecontroleerd. Veel discipline. Eerst komt bevrijding van volken centraal te staan, daarna de verovering van landen. → teleurstelling. Omstandigheden:
o Oorlogen tegen EN en Continentaal Stelsel → tekorten aan producten
o Diensplicht voor heel veel Europeanen (vechten niet voor hun eigen land)
o Belastingdruk verhoogd om oorlog te kunnen betalen
o Legers trokken door gebieden → zware last voor bevolking (plunderingen). Engelsen olv hertog van Wellington hadden veel meer toezicht en gaven steun aan leiders
o Napoleon buit andere landen uit → economische achteruitgang
Verheerlijking van Napoleon. Censuur afgeschaft en een een jaar later weer ingesteld. 1789: Le Moniteur opgericht door Charles-Joseph Pancoucke. Napoleon maakt van Le Moniteur officieel staatsblad.
Reacties in bezette gebieden:
• Revolutionaire ideeën dringen door in bezette gebieden
• Niet alle volken waarderen liberaliseringen en hervormingen
• Tegenstanders maakten gebruik van propaganda om afkeer te laten zien
Wener Congres (1814): alle deelnemende landen deden mee na overwinning op Napoleon. Toekomst van Europa.
1815: slotakte van Congres in Wenen. Twee beginselen:
Legitimiteit van vorsten (rechten van de vorsten)
Nieuw Europees machtsevenwicht nastreven → macht FR verkleind en anderen te vergroten
Herstel van oude en vorming van nieuwe staten: Bezette gebieden losgemaakt, vorstenhuizen keren terug. In FR werd dynastie. Bourbons in koningschap hersteld. Noordelijke en zuidelijke Nederlanden samengevoegd → Verenigd koninkrijk der Nederlanden
Regelingen: Overwinnaars (RUS, PRU, OSR) kregen gebiedsuitbreiding. DE richt Duitse Bond op van duitstalige vorstendommen. → onderlinge handel ontwikkelt
Tijdvak van restauratie (herstel van toestand voor Franse revolutie). Pre-napoleontische legerorganisatie: legers bestaan uit huursoldaten en functie van leger anders. Functie: niet meer strijden tegen buitenlandse vijand, maar bevolking in bedwang houden.
1815: Helige Alliantie door Alexander I. Verbond voor Europese vorsten, macht ontleend aan god. Mogen optreden tegen nationalistische en liberale onrust. Kern gevormd door Grote Alliantie van overwinnaars (OSR, RUS, PRU, EN). 1818: FR ook opgenomen.
Problemen in Europa worden besproken. Nationalisme en liberalisme komen op. Na het Wener Congres ontstaan conservatieve en liberale regimes. 1848: revolutiejaar
H2 De Krim-Oorlog (1853-1856)
Rusland werd politiek machtig in het conservatief blok.
Oorzaken Krim-Oorlog:
• RUS wilde machtsuitbreiding in Azië en in het zuiden van Zwarte Zeegebied. (toegang tot Middellandse zee)
• RUS kwam op voor rechten van orthodoxe christenen in Turkije. Nicolaas I voelde zich beschermer van alle orthodoxe christenen
• Turkije keerde zich tegen Russische bemoeienis
Aanleiding: De eisen van RUS aan TUR:
➢ TUR moest rechten aan christenen in het rijk aan RUS garanderen
➢ Sultan moest de tsaar beschermheerschap verlenen over alle christenen heilige plaatsen
→ 16 juni 1853: Sultan wilde wel beschermheerschap geven, maar na een ultimatum van RUS om beschermingsrechten wees de sultan hem af als inbreuk op zijn soevereiniteit.
Imperialistische motieven spelen een rol bij RUS, FR en EN:
• Turkije krijgt steun van FR. Lodewijk Napoleon was koning van Holland en keizer van FR (Napoleon III 1852). Napoleon wilde opkomen voor rechten van rooms-katholieke christenen
• Economische belangen van FR. FR was handelspartner van TUR. En hij wilde voorkomen dat RUS toegang kreeg tot Middellandse Zee.
• Turkije gesteund door EN. EN wilde Russische macht klein houden. Midden-Oosten als schakel met Engelse kolonies
Grootste oorlog in 100 jaar tussen Coalitie-oorlogen en WOI
Begin (2 juli 1853): Russische bezetting van grensgebieden → oktober 1853: Oorlogsverklaring van TUR (heel veel voorbereidingstijd nodig). Diplomatieke oplossing niet bereikt. → november 1853: Rusland verslaat Turkse vloot.
Maart 1854: EN en FR gaan meedoen aan de oorlog. Eerste doel om Rusland uit Donauvorstendommen te verdrijven. OSR was er eerder. Britse vloot blokkeert kust/havens. RUS kan alleen via ontoegankelijke Kaukasus aanvallen.
Juli-September 1854: RUS trekt zich terug. OSR neutrale bemiddelaar. RUS wilde geen oorlog met OSR en TUR allebei. → OSR bezet TUR. RUS bang voor OSR en concentreert leger op grens OSR → later problemen met de Krim
September 1854 – september 1855: Beleg van Sebastopol. FR en EN willen Sebastopol innemen. Grote vesting en marinehaven, centrum van macht van RUS in Zwarte zee. Aanval vanaf zee. Augustus 1854: Leger vaart naar Krim → september 1854: TUR, FR, EN landen op Krim. Duurde lang voordat er iets gebeurde. Kwam door voorzichtigheid/angst van Britten. Wachtten op versterking. RUS heeft tijd om verdediging te verbeteren. (zeer zwak). Winter, druk met overleven. 1855: oorlog hervat. Einde zomer wordt FR succesvol. 8 september 1855: artilleriebeschieting → FR nemen belangrijkste fort van Sebastopol in. → RUS weg
Oktober 1854: Charge van de Lichte Brigade → Slag bij Balaklava: Armzalige kwaliteit van BR legerleiding
Einde: FR en EN willen Oostzee afsluiten waar belangrijkste marinehaven lag → RUS geeft op → maart 1856: Congres in Parijs. Rusland verliezende partij → zwarte zee geneutraliseerd
Industriele revolutie voor EN, FR en niet voor RUS. (telegraaf). Konden meer troepen, goederen en wapens vervoeren dan RUS.
Russen verstoren Britse aanvoer. Lord Raglan geeft orders voor een tegenaanval aan Lichte (Cavalerie) Brigade, geleid door Lord Cardigan. Reden door het dal tot bij Russische kanonnen en keerden toen om.
FR en EN hebben betere artillerie met groter bereik en meer vuurkracht. En infanterie had betere geweren. FR en BR bijzonder slecht geleid. Napoleontische Oorlogen speelden op groot gebied af en bij Krim Oorlog vooral in loopgraven op een plek. EN en FR hadden betere economie.
EN en FR hadden economische belangen in het Midden-Oosten en wilde handelspartner niet verliezen. En belangrijk voor doorgangsroutes over land en zee naar koloniale bezittingen in Azië → Suezkanaal. Geen sterk Rusland. Krim-oorlog niet heel economisch belastend. Turkije niet in staat hulp te bieden tijdens Krim-Oorlog.
FR leger 5x zo groot als EN leger. EN officieren veel feestjes en diners. Soldaten gebrek aan alles. Elk legeronderdeel moest zelf aan eten komen. Ongekookte maaltijd.
FR: omstandigheden gunstiger, dankzij goede organisatie. Speciale legerafdeling, intendance, voor de voorraad. Grote veldkeukens.
Mary Seacole (1805): Zwarte vrouw, die in de Krim-Oorlog veel soldaten beter maakte in een herbergje bij oorlogshaven Balaklava en ook op slagveld zelf.
Door incompetente beleid van militaire leiders vallen meer slachtoffers dan militair noodzakelijk. Britten lieten vaak vechten over aan de Fransen. Medische voorzieningen slecht. William Russel eerste oorlogsjournalist. Slechte medische zorg → journalist → protest in Engeland → Ministerie van oorlog vraagt Florence Nightingale. Was in ziekenzorg en opleiding verpleegsters actief. Reorganiseerde medische zorg voor soldaten in militaire hospitaal. Zorgden voor betere hygiëne en voeding. Nog steeds niet hygiënisch genoeg → gezondheidscommissie op bezoek → verbetering
In FR was enthousiasme voor oorlog niet groot. Oorlog was ver weg en niet echt stimulerend voor nationale gevoelens. Napoleon III wil via de oorlog meer persoonlijke populariteit en in het buitenland meer gezag verwerven.
In EN werd oorlog gesteund door bevolking door het grotere imperialistisch bewustzijn. Door pers neemt steun voor oorlog af. In EN en FR waren nationale gevoelens sterker ontwikkeld door geschiedenis deels door ontwikkeling van de pers en een groter bereik van de pers. Rusland eerst als conservatief land en FR en EN als verdedigers van liberalisme. Eerste alliantie tussen EN en FR sinds 18e eeuw. Begin: vooral over blunders van Britse gezag en over honger en ellende. The Times kan beschouwd worden als eerst krant waarvan een oorlogscorrespondent de gruwelen onverbloemd beschreef. Nationalistische steun neemt door pers af. EN regering viel uiteindelijk in 1855 hierdoor. Censuur in 1856.
Invloed modernisering op de pers:
- Groei van spoorwegen → groter bereik
- Nagetekende foto’s geven extra krach
Gevolgen buitenland:
→ FR wordt grootste macht
→ RUS verloor machtspositie. Leger niet mobiel en slecht georganiseerd, slecht uitgerust
→ Conservatief verbond OSR en RUS verbroken
→ TUR moet veel invloed van Europese landen toestaan. FR krijgt gezag over heilige plaatsen en kon Suezkanaal aanleggen. Griekenland kon met steun van EN losbreken van Turkse Rijk.
→ EN krijgt met handelsvloot toegang tot zwarte zee
Gevolgen binnenland:
→ Discussie in TUR: hervorming van bestuur en maatschappij naar westers voorbeeld of terugkeer naar zuiver islamitisch bewind?
→ In EN legerhervorming → Army Medical School (1860) & Nightingale School for Nurses (1860). Door haar optreden opkomende vrouwenbeweging. Vrouwenarbeid in medische zorg en onderwijs meer geaccepteerd
Betere zorg zorgt voor betere vechtlust en moreel en beter voor publieke opinie. Florence Nightingale: Leger moet zelf soldaten verzorgen en medische bijstand verlenen. Discussie over regels voor oorlogvoering ontstaat.
H3 De Frans-Duitse Oorlog (1870-1871)
Oorzaken: in de buitenlandse ambities van FR en PRU. PRU olv van Wilhelm I en kanselier Bismarck. PRU na deze oorlog erg uitgebreid.
Ideaal van Napoleon III was de totstandkoming van een groot Frans keizerrijk. Door Krim-oorlog, veel zelfvertrouwen. Napoleon III wilde natiestaten en geen multinationale rijken. Steunde Noord-Italië om los te komen uit het Habsburgse Rijk → Oostenrijk-Hongarije (OH). 1859: In N-I verslaat hij OH bij Magenta en Solferino.
Napoleon minder populair in FR. Krijgt verlangen om internationaal successen te behalen. 1861: Mexicaans avontuur → stuurt leger naar Mexico om kolonie van te maken. Maximiliaan, broer van Oostenrijkse keizer Frans Jozef wilde keizer van Mexico worden. VS dwingt ze weg te gaan en in 1867 wordt Maxmiliaan vermoord.
PRU in oorlogen met Denemarken en OSR → grondgebied uitbreiding. Zuid-Duitse staten aan zijn kant. → Napoleon vreest de machtspositie van DE
Pruisische koning Wilhelm I von Hohenzollern wilde legerhervorming → voorstellen geblokkeerd → 1862: benoemt conservatieve landsedelman Otto von Bismarck (1815-1898) tot kanselier → Bismarck voert voorstellen door. Bismarck wilde Duitse eenheid. Tijdens Congres van Wenen was de Duitse Bond opgericht. 1866: Bismarck vormde Noord-Duitse Bond olv PRU na 2 snelle overwinningen:
• 1864: DEN verslagen in oorlog om hertogdommen Sleeswijk en Holstein → sluiten aan bij Noord-Duitse bond
• 1866: PRU oorlog met OSR en Midden en Zuid-Duitse staten, omdat PRU en OSR verschillende hervormingen hadden voor Duitse Bond. Na nederlaag van OSR Duitse Bond opgeheven en Noord-Duitse bond gesticht
→ Prestige Wilhelm I & Bismarck stijgt.
Napoleon wil meer evenwicht door Noordelijke gebieden in te nemen, vanwege hun neutrale opstelling. Bismarck dreigde met oorlog.
Aanleiding: juli 1870: Pruisisch en Frans meningsverschil over Spaanse troonopvolging. Neef van Wilhem I, Leopold von Hohen Zollern kreeg aanbod om koning van Spanje te worden → FR ziet dit als bedreiging → Franse gezant naar Wilhelm in kuuroord Bad Ems → gezant krijgt telegram dat Leopold aanbod af had gewezen → gezant wil dat Wilhelm belooft niet in de toekomst een aanbod aan te nemen voor het koningschap → Wilhelm weigert → stuurt telegram naar Bismarck en Bismarck zet het verkort in de krant → 13 juli 1870: Emser Depesche → Franse pers publiceert artikel → verontwaardiging in Frankrijk → 19 juli 1870: oorlogsverklaring van FR aan PRU
Twee verschillende oorlogen:
o juli – september → Eerste oorlog: Franse nederlaag bij Sedan. Voor PRU erg succesvol, trekken Elzas-Lotharingen binnen. FR konden niet verder dan Sedan → voorlopige beslissing → 2 september 1870: FR verliest en Napoleon gevangengenomen. Oorzaken:
• Gebrekkige organisatie Franse leger: mobilisatie was traag, geen aanvalsplan, heel verdedigend en statisch
• Goede organisatie Duitse leger: PRU had lange tijd voorbereid
o 20 september 1870 – 28 januari 1871 → Tweede Oorlog: Derde Republiek zet de oorlog voort. 4 september 1870: In Parijs woedende burgers zorgen voor voorlopige regering. Napoleon vervallen van de troon en roepen derde rijk uit. Mobiele oorlog wordt een belegeringsoorlog om Parijs. Burgers sluiten aan bij Nationale Garde.
• Mobiele oorlog verandert in belegeringsoorlog rond Parijs. Burgers sluiten zich aan bij Nationale Garde
• Telkens nieuwe geformeerde en losse Franse legers worden door DE verslagen. Fransen waren slecht uitgerust en zonder plan. Léon Gambette, belangrijke leider van nationale verdediging, ontkwam 7 oktober met luchtballon om legers in Frankrijk te leiden.
• Guerillastrijd van gewapende burgers. Franc-tireurs vallen aan → gewapende burgers die niet onder militair commando vielen
18 januari 1871: Duitse Keizerrijk uitgeroepen in Spiegelzaal in Versailles
Wilhelm I was boos dat het Bismarck niet was gelukt steun van de Duitse vorsten te krijgen om hem tot keizer te kronen.
28 januari 1871: Frankrijk geeft op door hongersnood in Parijs. Bismarck wilde alleen onderhandelen met wettige regeringen → verkiezing in FR. Conservatieven winnen.
10 mei 1871: Vrede van Frankfurt → DE sluit verdrag met conservatieve Fransen. Harde eisen aanvaard: Overdracht van Elzas en een deel van Lotharingen en een schadevergoeding
Pruisische oorlogsvoorbereiding: Gericht op versterking van de aanvalskracht
Driejarige dienstplicht
Oprichting nieuwe regimenten → krijgen een vormende taak in militaire en mentale opbouw
Ontwikkeling van nieuwe wapens → 1857: Albert Krupp ontwikkelt een kanon met stalen loop. Niemand wilde het hebben. 1866 voor het eerst met succes gebruikt door PRU
Ontwikkeling nieuwe strategische plannen → generale staf olv generaal Helmuth von Moltke ontwierp strategische plannen (aanleg van wegen en spoorwegen en gebruik van telegrafie)
Franse oorlogsvoorbereiding: minder goed voorbereid
Begonnen later met hervorming van het leger (1867)
Dienstplicht op kleinere schaal en geen goede mobilisatie
Minder financiële middelen door de regering aangeboden. Napoleon III kreeg te weinig geld voor hervorming en uitbreiding
Geen strategisch plan → veel hoop gevestigd op de ruime ervaring van soldaten en nieuwe wapens.
Bismarck wordt militair leider, neemt plek van Von Moltke over. 5 januari 1871: Uit angst voor buitenlandse bemoeienis ging hij Parijs bombarderen. Oorlog moest snel eindigen.
In PRU een snelle industrialisatie en economische groei → extra investeringen in leger. Napoleon kreeg minder geld door politieke achtergrond. Napoleon kon minder het beleid bepalen dan Bismarck. In FR hadden liberalen de macht.
Henri Dunant, Zwitserse ondernemer, was ooggetuige van de Slag bij Solgerino. Nationalistisch streven naar eenheid in Italië olv Victor Emmanel II, koning van Sardinië. Gesteund door Napoleon. Oostenrijk verliest. Dunant hielp met verzorging van gewonden. Oorlogen zonder vastgelegde regels. 1864: Zwitserland organiseerde conferentie in Genève → internationale afspraken over gedrag tijdens oorlog.
Economie slechter door oorlog:
• Wegen en spoorwegen gebruikt voor het leger en niet voor de handel
• Franse economie leed schade door belegering van Parijs en bezetting FR
• Franse marine blokkeerde Duitse zeehavens
Relatief korte oorlog
Nieuwe wapens maken oorlogen gruwelijk. Toen de oorlog bij Sedan zo goed ging wilde PRU het aantal slachtoffers beperken → Frankrijk ging door en PRU koos voor een snelle afloop. Vele Duitse soldaten stierven aan pokkenepidemie. Fransen in de krijgsgevangenkampen.
Rode Kruis opgericht met grootschalige hulpacties. 1864: Oprichting Rode Kruis in Genève door Henri Dunant. Werd als internationale organisatie erkend. Verleenden hulp aan alle slachtoffers. Dit kwam voort uit beschavingsideaal, geïnspireerd door Verlichting. Dunant door christelijke idealen geïnspireerd. Dunant wilde regels voor oorlogen. 1864: Geneefse Conventie. Onderwerp: verbetering van het lot van gewonden op het slagveld. Gewonden en verplegend personeel werd als neutraal beschouwd. Rode Kruis accepteerde oorlogen, terwijl Florence Nightingale dat niet deed (pacifisme). Zij vond dat legers zelf hun gewonden moesten verzorgen. Het Rode Kruis zou oorlogen alleen maar stimuleren.
Franse parlement was voor de oorlog en ook in PRU was de bevolking enthousiast. Enthousiasme wordt minder:
➢ Veel Franse burgers vluchtten uit de grensgebieden naar het binnenland
➢ Hoge kosten in de bezette gebieden
➢ Parijs zwaar getroffen
Commune van Parijs: Burgers sluiten aan bij Nationale Garde. Regering vreest een opstand. Maart 1871 (na de oorlog) opstand van de Commune (opstandelingen). Conservatieve regering werd niet vertrouwd. Commune van Parijs (opstand van Parijs). Parijs werd onafhankelijk gebied met grote maatschappelijke gelijkheid. Franse regering neemt maatregelen → tweede belegering → 21 mei 1871: bloedige week, einde commune.
Karl Marx was onder de indruk van de opstand.
Bismarck had het meest oog voor het belang van de pers en manipuleerde de pers. Liet Amerikaans en Britse verslaggevers toe voor buitenlandse steun. Pers steunde oorlog in begin.
Val van Napoleons Rijk zorgt voor persvrijheid en minder eensgezindheid over de oorlog. In Duitse pers vooral beschreven als bijdrage van eenwording.
Gevolgen voor DE:
• Duitse eenheid voltooid → 18 januari 1871: Duitse keizerrijk uitgeroepen.
• DE machtigste staat van vasteland Europa
• Economie in DE krijgt impuls → profiteerden van Elzas-Lotharingen en schadevergoeding van FR
• Nationalisme neemt toe: succesvolle oorlogen en economische groei → bevolkingsgroei
• Militarisme neemt toe: status van het leger neemt toe
Gevolgen voor FR:
• Een nasleep van de oorlog → Commune van Parijs
• Economie leed schade, maar herstelde snel door leningen
• Revanchegedachte door gekrenkte nationalisme en gebiedsverlies
Vertrouwen in kracht van offensieve strategie.
H4 De Eerste Wereldoorlog (1914-1919)
Oorzaken in alle ismen:
→ Nationalisme: leidde tot conflicten → bevolking wil zich losmaken of staten zijn overtuigd van superioriteit. (vb. Nationalisme van Slaven leidt tot spanning, FR wil revanche nemen voor nederlaag, DE wil meer invloed in de wereld → Wilhelm voert Weltpolitik in)
→ Imperialisme: Spanningen tussen EN, FR & DE. FR en DE willen geen overwicht van EN
→ Militarisme: oorlogsplannen uitgewerkt door generaals etc. Oorlog als middel om macht en invloed te krijgen en belangen van het vaderland te dienen.
→ Wapenwedloop: er was een sterk leger vereist en daarmee wapens
→ DE als industriële & militaire grootmacht: EN en FR ongerust door opkomst DE. Industriële Revolutie eerder begonnen in EN, maar Wilhelm II voert Weltpolitik in om wereldmarkt te openen.
→ Bondgenootschappen: Militaire steun beloftes → grotere kans op oorlog. Regeringen gedroegen onvoorzichtiger door bondgenootschappen
o 1882 Triple Alliantie / Centralen: DE, OSR-HON, ITA
o 1907 Triple Entente / Geallieerden: EN, FR, RUS.
o RUS beschermer van Slavische volken op Balkan.
→ Vergissingen politieke leiders: drie ernstige fouten
o Dachten dat ze elk conflict in de hand konden houden. Niet gezien dat politieke en economische situatie veranderd was
o Bondgenootschappen zouden niet voor oorlog zorgen, zouden staten weerhouden om een oorlog te beginnen
o Niet lange oorlog met beperkte verliezen → grote zelfoverschatting en onderschatting van wapens
Aanleiding: juni 1914: Moord Frans Ferdinand (OSR troonopvolger) in Sarajevo door jonge Servische nationalisten. OSR-HON in oorlog met Servië (Balkanoorlogen: eerste in 1912 en tweede in 1913 → turkije teruggedrongen en Albanië gesticht) → wereldoorlog:
OSR-HON wil dat Servië nationalistische bewegingen van Slaven niet meer toestaat. Maar OSR-HON weet dat RUS zich ermee gaat bemoeien. OSR vraagt hulp aan DE. OSR stuurt een ultimatum aan Servië. Servië rekende op steun van RUS en verwierp een deel van het ultimatum → 28 juli 1914: OSRHON verklaart oorlog aan Servië → mobilisaties:
• Rusland zet troepen bij grenzen van OSRHON en DE → 1 augustus 1914: DE verklaart oorlog aan RUS
• FR mobiliseert → 3 augustus 1914: DE verklaart oorlog aan FR
• Duitsers vallen België aan om FR aan te vallen → 4 augustus 1914: EN verklaart oorlog aan DE
Reacties: Regeringen krijgen steun voor oorlog. Augustus 1914 trekken soldaten vol goede moed ten strijde. In EN met geen dienstplicht, heel veel vrijwilligers. Pacifistische bewegingen fel tegen de oorlog. Vrouwen ontmoetten op internationale vrouwencongressen.
Echte wereldoorlog:
o Soldaten uit koloniën en dominions vechten mee.
o Italië (G), Roemenië (G), Griekenland (G) en Bulgarije (C) deden mee. IT wil gebiedsuitbreiding
o Niet-Europese landen doen mee: Turkse Rijk, VS en Japan. November 1914: Turkije verklaart oorlog aan Rusland olv Enver Pasja en ook aan FR en EN. April 1917: VS verklaart oorlog aan DE, pas in 1918 naar het westfront. Japan door vredes verdrag met EN verklaarde oorlog aan eilandengroepen in Stille Oceaan en konvooidiensten
o In Midden-Oosten en Afrika wordt ook gevochten. Turken aan de kant van Centralen en Arabieren in Turkije in opstand en krijgen steun van EN en FR. In Afrika strijden EN en FR tegen DE om koloniën te krijgen.
Slag bij Tannenberg: Augustus 1914. Legers van RUS dringen Oost-Pruizen binnen en brengen nederlaag toe, maar te traag bij achtervolging van terugtrekkende Duitsers. Zuidelijke leger ingesloten in Tannenberg olv Samsonov.
Slag bij Verdun: Bij het westfront ondernamen FR en En een groot offensief. Duitse generaal Von Falkenhayn concentreerde alle aanvalskracht op een punt → Verdun. Doel was om Fransen versterking naar Verdun te laten halen.
Plan XVII mislukt → massale frontale aanval dwars door Elzas-Lotharingen heen. Verloren gebieden terug te winnen kwam voort uit revanchegedachte. Bedacht door generaal Foch en overgenomen door Joffre. In leger van DE nadruk op militair vakmanschap en Franse generaals vertrouwden op de aanvalsgeest van de soldaten.
Von Schlieffenplan mislukt → Von Moltke wijzigde het. Doel was om de sterke Franse verdediging aan de grens te omzeilen.
Twee hoofdfronten: Westfront (België & Frankrijk) → vanaf september 1914 loopgravenoorlog. Oostfront (Polen, Wit-Rusland, Oekraïne, Balkan) → bewegingsoorlog
In Afrika: Duitse koloniën Togo, Kameroen, Duits Zuid-West Afrika (Namibië) & Duits Oost-Afrika (Tanzania). EN en FR veroveren Togo (Duitse radiozender voor verbinding met Duitse schepen), lange tijd over Kameroen, Zuidwest-Afrika, belangrijkste Duitse kolonie was Oost-Afrika verliep voor EN en Z-Afrikanen moeizaam door militaire blunders en geen kennis van het gebied. Troepen in Afrika gezet door DE, dus minder troepen aan het westfront. November 1918 Wapenstilstand.
Armeense Genocide: Russen dringen door tot Oost-Turkije. Islamitische Turken dachten dat Armeniërs zouden samenwerken met RUS. In de stad Van komen ze in opstand. → genocide. Turkse regering heeft genocide proberen te verbergen. Turkse regering wilde de wereldoorlog gebruiken om binnenlandse vijanden uit te roeien. Harde vredesverdrag opgelegd door Geallieerden aan sultan Mehmet VI. Armeniërs mochten eigen republiek stihten. (1920 Verdrag van Sèvres). Moestafa Kemal erkent het niet en sloot nieuw verdrag. Geen sprake van Armeense/Koerdische gebieden (1923 Verdrag van Lausanne)
Midden-Oosten: December 1914. Turkse leger valt RUS aan. Te koud en gebrek aan voorraad. April 1915 Russen voeren tegenoffensief tot Oost-Turkije. Voor EN betekende oorlog met Turkije een bedreiging van hun olie. 1915 opmars van Brits-Indisch leger in Mesopotamië. Australiërs en Nieuw-Zeelanders landden in Turkije. Grote mislukking. EN stimuleerde Arabisch nationalisme. Oktober 1915 beloven ze sjarif Hoessein van Mekka een grote Arabische staat als hij in opstand kwam tegen de turken olv Feisal. Oktober 1917 aanval van Britten vanuit Egypte op Palestina en Syrië gesteund door Arabische nationalisten. Spectaculair succes: juli 1917 Akaba aan Rode Zee. Officier Lawrence was verbinding tussen Arabieren en EN. Lawrence woedend toen EN belofte aan Feisal introk.
December 1915: Slag aan de Somme (Noord-Frankrijk). Keerpunt in houding van Engelse bevolking, oorlog als offer gezien. Douglas Haig wordt nieuwe generaal. Wilde met offensief door Duitse linies. Eerst artillerie vuur en daarna kon infanterie massaal naar voren. Steeds grotere verliezen voor DE.
Einde oorlog oostfront. Leger RUS valt uiteen. Bolsjewieken hadden macht overgenomen → leger staakte oorlog. → december 1917 wapenstilstand → maart 1918 Vrede van Brest Litovsk. Bolsjewieken accepteren strenge vredesbepalingen
Einde oorlog westfront.
- maart 1918 Duitse voorjaarsoffensief: kans van slagen. Veel soldaten van het oostfront. Wig drijven tussen FR en EN (Somme). Veel terreinwinst, maar soldaten uitgeput (gebrek aan voeding). Juli 1918 Geallieerden veroveren gebied
- Deelname van VS geeft doorslag. Aanslag op moreel van DE. Duitse generaals Von Hindenburg en Ludendorff weten dat de oorlog verloren gaat worden. Wilhelm II benoemde nieuwe regering die steun had van Rijksdag. 3 oktober 1918 Vredesonderhandeling.
- 11 november 1918: Wapenstilstand. Regering draagt macht over aan Socialisten met als rijkskanselier Friedrich Ebert. Socialisten zouden soldaten en arbeiders kunnen bedwingen. Socialisten roepen republiek uit. Wilhelm II trad af en vluchtte naar NL.
Door dienstplicht hadden legers miljoenenlegers. In EN geen dienstplicht, maar werd groter door oproep van minister van oorlog Lord Kitchener. Januari 1916 algemene dienstplicht. In legers was kloof tussen soldaten en officieren kleiner geworden. Meer officieren dood. Legers geleid door generale staven met veel invloed. Goed plannen en centrale organisatie en gebruik van spoorwegen.
Industrialisatie zorgt voor toename aan vuurkracht → invloed op oorlogstactiek: FR en EN maakten vestingwerken.
Tot 1917 waren verdedigers in het voordeel tegenover aanvallers. Massale aanvallen werden massaslachtingen met weinig terreinwinst. Soldaten verweten leiders voor slachtingen.
Nieuwe strijdmiddelen en technieken:
➢ Gifgas & Tanks: Gifgas in het begin door DE → paniek → gasmasker → EN & FR ook. Voordeel: afhankelijkheid van wind (aanvallende troepen vaak in eigen gas). Geen strategische waarde, maar grote uitwerking op moreel van soldaten en publieke opinie. September 1916 introduceerde EN tanks. Beperkt aantal en niet effectief, in het begin van de veldslag wel
➢ Andere strijdmiddelen: vrachtauto’s (aanvoer troepen, voedsel & materieel). Voor verbinding de telefoon. Gebruik van vlammenwerpers. Vliegtuig → eerste keer dat oorlog in de lucht wordt gevoerd. Ook duikboten, DE hoopte EN & FR af te snijden van aanvoer over zee. (mislukt) Onbedoeld gevolg: VS gaat meedoen, doordat ze slachtoffer werden
➢ Na 1917 verandering van tactiek in loopgravenoorlog: Mobiele tactiek, snelle overvallen op kleine schaal. Aanvallen minder massaal. Geallieerden zijn succesvol met nieuwe tactiek en wapens aan het eind van de oorlog. Taak van vliegtuigen: verkenning. Taak van tanks: ondersteuning aanvallende infanterie
Zeeblokkade tegen DE door EN direct aan begin van de oorlog. → tekort aan grondstoffen en levensmiddelen in DE. Marine van DE niet goed genoeg. Juni 1916: Slag bij Skagerrak. Poging tot het doorbreken van de blokkade. Eindigt onbeslist, maar communicatie was beter tussen Duitse schepen.
WOI eerste totale oorlog. Niet alleen invloed op het leger, maar ook op maatschappij. Hele politieke, maatschappelijke en economische leven afgestemd op de oorlog.
Gevolgen economie:
Economie ondergeschikt aan oorlogsbehoeften → oorlogseconomie
Geleide economie: overheid bepaalt wat industrie en landbouw moet produceren. Passen economie aan behoeften van oorlogvoering.
Regeringen dwingen oorlogsleningen af en heffen hoge oorlogsbelastingen. Ook inflatie. Burgers aangespoord om geld uit te lenen aan de staat
Geen stakingen: vakbonden steunden oorlogspolitiek.
Bepalend voor succes was de mate waarin de overheid erin slaagden de militaire en civiele productie op peil te houden. Vooral geïndustrialiseerde landen ging dat makkelijker af.
Schaarste → oorlogvoering leidden tot tekorten aan grondstoffen en voedsel. Duitse marine gaat in november 1914 over tot onbeperkte duikbootoorlog. Mei 1915 wordt Lusitania (EN) opgeblazen. VS dreigt met oorlog → DE houdt op met onbeperkt duikbootoorlog → februari 1917 weer onbeperkt → VS verklaart de oorlog en invoering van konvooivaart in 1917, aanvoer herstellen. Konvooivaart: groep vrachtschepen onder bescherming stak de oceaan over (langzaam). Bij de Centralen en Rusland was schaarste grootste oorzaak van dood. Door zeeblokkade richt DE in 1914 een distributiesysteem op (bonnen en zwarte handel). Koloniale producten vervangen door surrogaat. In RUS daalt landbouwproductie doordat boeren gingen vechten. Vluchtelingen uit westen naar RUS. Niet voldoende aanvoer.
Vrouwen in de oorlog. Tekort aan arbeiders door zo veel soldaten in te zetten. → vrouwen in de oorlogsindustrie. Kiesrecht. In RUS demonstreerden voor Februarirevolutie in 1917 voor kiesrecht. November 1918: Na het aftreden van Wilhelm II voerde DE algemeen kiesrecht in. In VS later en in FR ook.
WOI een massaslachting, veel in jongere leeftijdsgroepen (meerderheid in kwetsbaarste legeronderdeel, infanterie → verloren generatie). Weinig ziekte door medische vooruitgang. Shell-shock: psychische instorting van soldaten aan het front door langdurig granaatvuur.
Medische zorg was beter minder doden, dat kwam door:
• Logistiek (aanvoer levensmiddelen en goederen) was beter
• Medische kennis toename
• Preventieve geneeskunde in ontwikkeling
• Militair geneeskundige diensten uitgebreid
• Rode Kruis had groot aandeel in WOI
Legerleiding vond medische diensten belangrijk, omdat het aanzienlijk bijdroeg aan de instandhouding van de grootte en strijdkracht van legers. Medische zorg niet geweldig door:
• Niet alle medische vernieuwingen ingezet aan het front
• Veel te veel gewonden
Rode Kruis kreeg ondergeschikte positie, omdat de oorlog vanuit het nationale perspectief beleefd en het Rode Kruis werd gewantrouwd (internationaal). Veel activiteit van Rode Kruis:
➢ Rode Kruis verzamelde geld en goederen voor soldaten
➢ Vrouwen werkten als verpleegster in Rode Kruis
➢ Hoofdkantoor in Zwitserland hield gegevens bij en bracht familieleden in contact
Niet de enige instantie:
- r.k. Kerk, paus Benedictus XV riep partijen op om vrede te sluiten
- vrouwenorganisaties riepen op tot vrede
Oorlogscultuur: overspannen nationalisme, sociaal darwinisme, vijandbeelden, mythevorming en propaganda zorgen voor de drang om de vijand te vernietigen. Voor allebei de kanten gezien als heilige oorlog en tegen barbarij. Nationalisme & religie vermengden zich tot civil religion (burgergodsdienst). Rechtvaardiging door te wijzen op bezetting van hun vaderland.
Lange tijd instemming met de oorlog. Vonden dat hun land goed redenen had om oorlog te voeren:
- Verdediging eigen vaderland
- Nationale en imperialistische belangen geschaad als ze niet deelnamen
REACTIES
1 seconde geleden