Renaissance

Begin: 1453: val ORR (Byzantijnen, Turken) Einde 100-jarige oorlog
1492: Columbus -> Amerika Val van Granada (islam weg uit Spanje) 1517: Protestant Luther hangt 95 stellingen op aan kerkpoort in Wittenberg =>Protestantisme=>godsdienstoorlogen (katholicisme opgesplitst) 1520: Boekdrukkunst(Guthenberg) Loden letters ipv hout => vlottere verspreiding nieuwe gedachten =>stroomversnelling door gebeurtenissen -> wereld in 1450 heel anders dan in 1520
Einde: 1789: Franse Revolutie (boeren  Absolute macht) Geen resultaat in Engeland =>roemrijke revolutie Rusland => oktoberrevolutie Washington 1e president Amerika

Benaming: Nieuwe Tijd of moderne tijd Periode Renaissance/humanisme (16e E) Vele gebieden onbekend wegens monsters Andere mensen
Angst voor onbekende
Aarde = plat
OT-Kaart
Orient=oosten
Azië bovenaan (want aards paradijs + zon komt op) Grieken in Oudheid zeiden dat aarde rond was
Ptolemaeus (2e E n/C) werkt met lengte en breedtegraad
Ontdekkingstocht
Kruistochten: specerijen, luxeproducten, sieraden Handel met oosten via Turkije -documenten uit oudheid -Marco Polo en Willem van Rubroeck naar Azië Turken willen winst en er mag enkel via hen verkocht worden
Portugal en Spanje zoeken een alternatief
Hendrick de zeevaarder + Columbus
1453: verschillende geleerden vluchten voor Turken naar Westen =>kennis uit de oudheid komt tot bij ons
Technische verbeteringen: -kompas -karveel  kogge -zeekaarten

nieuw wereldbeeld
godsdienst: Pape Jan (katholieke koning) vraagt hulp van het Westen
politiek: een verkregen gebied ging naar de koning (gebiedsuitbreiding) zin voor avontuur
Angst door verhalen en onbekende
14e E: Portugezen verkennen Afrikaanse kust en geven er namen aan (ivoor, goud) Doel=Indië Bartholomeo Díaz bereikt als eerste Kaap Goede Hoop Indische Oceaan
Vasco da Gama meert aan in Calicut (Calcutta) Lokale bevolking in India drijft enkel nog handel met Portugezen
Ook handel met Indische en Oost-Afrikaanse kust
Portugezen vestigen zich in binnenland en zo ontstaan handelsfactorijen
Luxegoederen verkocht
Handel in Oosterse goederen komt in handen van West-Europa
Strategische rol Venetië en Genua als doorvoerhaven
Antwerpen gaat belangrijke rol spelen
Columbus: Italiaan die onder Spaanse vlag vaart Wil Indië bereiken via het Westen (aarde is rond) 12 augustus tot 12 oktober (7 weken) redding (geen eten) dankzij San Salvador (heilige redder) Cuba, Indianen niet uit Indië door beschrijving van Marco Polo “Onderkoning West-Indië” = historische fout! (Latijns-Amerika) Mare Clausum zeeën behoren toe aan het land dat ze zich had toegeëigend
Portugal kreeg zeeën rond Afrikaanse kusten (1481) Verdrag van Tordesillas in 1494: 48° O=van Portugal en Z=van Spanje

Mare Liberum zeeën zijn vrij en zijn van alle landen (Engeland, Frankrijk en de Verenigde Provinciën zouden dit verdrag nooit aanvaarden) Hendrik VII van Engeland wilde Indië ook via Westen bereiken  John Cabot werd uitgezonden maar vond geen noordwest-doorvaart
Maar ontdekte wel Nova Scotia en Newfoundland
Frans I van Frankrijk steunde de expeditie van da Verrazano (1523) en van Jaques Cartier die de Sint-Laurensstroom opzeilde en Quebec stichtte (1535) Barentz ontdekte Spitsbergen en Nova Zembla (1596) maar vond geen noordelijke doorgang *opbrengst door reizen naar Noord-Amerika: vis, bont, hout, hars, terpentijn en wetenschappelijke kennis *opbrengst in Zuid-Amerika: goud en zilver
In Zuid-Amerika was niet zo veel te vinden en door dat gebrek aan aantrekkingskracht liet de kolonisatie langer op zich wachten
Na overzeese expedities ook handels- en landbouwnederzettingen
Portugal wilde specerijenhandel houden maar heeft te weinig manschappen om binnenland van Azië te bezetten => stichten van versterkte handelsposten (inlandse goederen opgeslagen en verscheept) Handelaars waren staatsambtenaren (privé-initiatief) Spanjaarden veroverden brutaal gebieden voor goud => bevolking afgeslacht of onderworpen (conquistadores) Cortez => vernietigde Aztekenrijk in Mexico
Montejo => vernietigde Mayacultuur in Yucatan
Pizarro en Almagro => vernietigden Incarijk van Peru
Ponce de Leon => vernietigde indianenbeschaving van Florida
Missionarissen probeerden inboorlingen te christianiseren
Kolonisten: Spaanse verarmde adel kreeg land om plantages en zilvermijnen uit te baten (belasting) Nieuwe landeigenaars als slaven behandeld
Las Casas nam Indianen in bescherming => vanaf dan enkel negerslaven
Bestuur tussen Vuurland en Californië in Sevilla gecentraliseerd => Spaanse taal en cultuur verdrong inlandse
Door rijkdom Spaanse kolonies: 16e E leidende Europese mogelijkheid

Francis Drake: maakte als eerste Engelsman een reis rond de wereld en vond noordwestelijke doorvaart (=>verheven door koningin tot adel); wou kolonies met geweld veroveren
VOC = Verenigde Oost-Indische Compagnie (vrachtvoer tussen China en Japan) Handelsmonopolie + bestuurlijke en militaire bevoegdheden in kolonies
Engelsen en Fransen naar Noord-Amerika => bevolkingskolonies
Arabieren hadden geen zeevaart nodig; ze konden alles via land vervoeren. In Indische Oceaan ontwikkelden ze maritieme vaardigheden (beste zeevaartgidsen) Ze deden ook niet aan zeevaart omdat ze barrière niet mochten doorbreken (Koran) maar ze moesten wel naar wetenschappelijke kennis zoeken. Enige wat hen zeevaart zou opleveren = bekeren van ongelovigen
Chinezen wilden met zeevaart de Mingdynastie verkondigen (indruk maken) Humanisme
In 16e E over heel Europa verspreid
Literair-wetenschappelijke kant van Renaissance
Kenmerken: *bewondering voor de oudheid (voornamen) *kritisch –niets zomaar aannemen => onderzoeken -directe bronnen -geen herontdekking van bronnen -wel directe bronnen opsporen maken van kritische versies klassiekers toonaangevend *universele mens -verstandige en veelzijdige mens -noodzakelijk Grieks, Latijns en Hebreeuws -Da Vinci: krijgskundige, beeldhouwer, wiskudige,... *zelfbewuste mens -nu veel meer trotse mensen -streven naar faam -antropocentrisme -respect voor de oudheid -Karel de Stoute: “je l’ai empris” *volmaakte mens -gelijkmatig, symmetrische, gulden snede -mooie, gespierde mens -menselijk lichaam in al zijn schoonheid -Botticelli: naakte, heidense vrouwen
voorbeelden: Machiavelli “Il Principe” *doel heiligt de middelen: liegen en bedriegen mag *zelfbewust Erasmus “Lof der zotheid” *lacht met dwaasheid *klaagt wantoestanden Kerk aan *Collegium Trilingue Thomas More “Utopia” *aanklagen toestanden in de wereld *godsdienstvrijheid + verdraagzaamheid *ter dood veroordeeld Vesalius, Copernicus, Galilei, Mercator, Plantijn

Geocentrisme vs. Heliocentrisme
Ptolemaeus Copernicus, Galilei
Aristoteles Newton (zwaartekracht => kometen in hun banen) Bijbel vs. Wetenschap
Minckelers: Leuvenaar die lichtgas heeft uitgevonden
Gebroeders Montgolfier: luchtballon
Volta: Volt => voltazuil (energiezuil, energiemeter) J. Watt: stoommachine
Galenus (2e E): gladiatorenarts
ME: ideeën van Galenus kritiekloos overgenomen
Vesalius: *lijken stelen + ontleden *vader van anatomie en moderne geneeskunde *Galenus is soms verkeerd *lijfarts van Karel 5 en Filips 2
Leonardo da Vinci: schilder
Simon Stevin: 10-delig stelsel: maten, munten en gewicht
Dodoens: wetenschappelijk werk over planten
Van Leeuwenhoek: eerste microscoop
Mercator: wereldkaart (cirkel + atlas) Renaissance
Kunstenaars: *voorbeelden uit Klassieke Oudheid *schrijvers, kunstenaars en geleerden *gingen in op jeugdgevoel, levensvreugde, verheerlijking van de natuur en lichaam met schoonheid, harmonie en maatgevoel =>naakt, ideale schoonheid, lijden, leven en dood *individualist en veelzijdig mens =>handtekening; schilder, wetenschapper *sommigen waren getormenteerde persoonlijkheden, innerlijk verscheurd door tegengestelde krachten van ascese en zinnelijkheid =>Michelangelo *in de wetenschappen: eerst obseveren, dan verklaring zoeken en proeven doen -> wetten en theorieën

opdrachtgevers: burgerij; kunst, veel geld, profiteren  Italiaanse families worden mecenas Kerk: versiering, rijkdom, macht en grootheid uitstralen (Vaticaan) Steden: uitstraling bevorderen Vorsten: macht, rijkdom, uitstraling
Ontstaan: Firenze en Venetië: de rijke burgerij omringen door kunstenaars = macht Italië veel voorbeelden => komst van geleerden was van doorslaggevende Betekenis
15e E: Quattrocento => Firenze met medici als mecenas Brunelleschi Donatello Venetië en Milaan: verschillende palazzi
16e E: Cinquecento => Rome, Venetië en Milaan Bramante en Michelangelo: st. Pietersbasiliek Da Vinci, Raffaël, Titiaan
Verspreiding door: *Duitse en Franse vorsten die met hun gevolg in Italië oorlog Voerden *Italiaanse handelaars
Beperkingen: Noordeuropese kunstenaars raakten moeilijk los van de gotiek  resultaat: mengelingen van beide kunststromingen
Groei nieuwe mentaliteit: -Val Byzantium -Levensechte portretten en perspectief = kunst, meer ateliers, medici (edelen laten zich meer schilderen) -meer boeken over dagelijkse leven en menselijke (on)- deugden; volkscultuur revolutie in domein literatuur en taalwetenschap -contact met Oosten: technische kennis en zin voor maat (vergrote interesse voor de oudheid) -ontdekkingstochten (nieuw wereldbeeld) -boekdrukkunst (goedkopere en snellere verspreiding van nieuwe gedachten) -geloof -kruistochten (contact met nieuwe gebieden