Overzicht van de Twintigste eeuw, module 13

Geschiedenis module 13
Hoofdstuk 1 Het gewelddadig begin van een nieuwe eeuw

Uitbreken WO1: modern imperialisme
concurrentie t.g.v. industrialisatie
machtsverhoudingen binnen Europa (Duitsland) wapenwedloop en vlootkwestie
bondgenootschappen: Triple Alliantie: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië Triple Entente: Frankrijk, Engeland en Rusland
Balkancrisis
Directe aanleiding: moord op Franz Ferdinand, kroonprins van Oostenrijk-Hongarije, door een Servische scholier.

Tijdens WO1: Triple Alliantie werd de Centralen: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Turkse rijk, Roemenië, Bulgarije
Triple Entente werd de Geallieerden: Engeland, Frankrijk, Rusland, (1915) Italië Optimisme, de oorlog zou een korte strijd worden en na de oorlog zou alles beter zijn dan voorheen
Loopgravenoorlog met gifgas, vlammenwerpers en granaten
Revolutie in Rusland, o.a. door oorlogsuitputting  behoorde niet meer tot de geallieerden. Sloot wapenstilstand met Duitsland
Verenigde Staten vechten mee aan de kant van de geallieerden  te grote overmacht, duistland trekt zich terug

Na WO1: Duitsland moet Verdrag van Versailles ondertekenen
14 punten van Wilson voor eeuwige vrede Volkenbond
Duitsland: enige schuldige van WO1 herstelbetalingen
Elzas-Lotharingen terug naar Frankrijk
Opgeven van koloniën en delen eigen grondgebied
Inkrimpen van leger en vloot
Niet in Volkenbond
sterke aanpassingen van de landsgrenzen in Europa  zelfbeschikkingsrecht
Amerika voerde politiek van isolationisme Hoofdstuk 2 Vrede, hoop en nieuwe dreiging

In het begin ging de wederopbouw van de economie zeer moeizaam, totdat Duitsland leningen kreeg van Amerika en de herstelbetalingen soepeler gingen verlopen. Daarna ging de opbouw heel snel, dit zorgde voor een sfeer van optimisme. De westerse consumptie maatschappij ontstond. Mensen gingen nieuwe producten kopen en deden aan vrijetijdsbesteding.

Na WO1 was de economie in Amerika sterk opgebloeid, Amerika werd de nieuwe economische macht. Het werd alleen steeds moeilijker voor de boeren. Zij moesten tijdens de oorlog extra produceren om Europa te voorzien van voedsel en dat was nu niet meer nodig. Er ontstond een sterke overproductie in de landbouw en bepaalde takken van de industrie. Dat is één van de oorzaken voor de crisis in ´29. 1929: economische crisis  faillissementen en grote toename van de werkeloosheid. De regering vond het niet nodig in te grijpen, de crisis zou vanzelf wel over gaan. Pas in 1932, toen Roosevelt president werd van Amerika, kwamen er verbeteringen. Hij presenteerde de New Deal. De productie werd teruggebracht om de prijzen te kunnen beheersen. De banken werden gecontroleerd en er kwamen verschillende sociale wetten tot stand. Dit heeft helaas niet helemaal geholpen.

Na WO1 werden Duitsland en de nieuw gecreëerde staten, republieken met een parlementaire democratie. Dit was echter niet langdurig. Redenen : Moeilijke economische situatie Onervarenheid van politici Gebrek aan democratische tradities  Autocratische heersers kregen de macht weer in handen. Er ontstonden groeperingen die zich richtten tegen individualisme, kapitalisme en parlementaire democratie. De economische crisis liet de populariteit van deze bewegingen stijgen. Ook in de westerse landen probeerden communistisch gezinde partijen aan de macht te komen, door zich te laten verkiezen. Dit lukte hen gelukkig niet.

1917: revolutie door Lenin, wierp de regering omver  machtsovername van de bolsjewieken in Rusland. Lenin sluit met Duitsland de Vrede van Brest-Litovsk. Er ontstond een burgeroorlog die in ´21 werd gewonnen door de bolsjewieken. Na de dood van Lenin kwam Stalin aan de macht. Hij voerde de planeconomie in met de vijfjarenplannen, boeren moesten gaan werken voor collectieve boerderijen (kolchozen). De industrie bloeide helemaal op, maar de landbouw is het nooit te boven gekomen. Er was een tijd van voedseltekorten. Er kwam een tijd van terreur.

Engeland en Frankrijk kregen gebieden uit het voormalige Turkse rijk als mandaatgebieden. Voor Engeland: Jordanië, Irak en Palestina. Engeland beloofde een joods tehuis in Palestina, hier waren de Arabieren het echter niet mee eens. Dit zorgde voor grote onrust en Engeland trok zich terug. In India (kolonie van Engeland) kwam het nationalisme sterk op. Zij lieten dit merken met geweldloos verzet. Ierland wilde zelfstandig worden d.m.v. gewelddadig verzet, Engeland kon hier niet tegenop en gaf zich in 1921 gewonnen. Ook de Franse mandaatgebieden werden onafhankelijk. In Frankrijk zelf kwamen allerlei fascistische partijen op. Dit zorgde voor grote onrust in het land. Er werd een Volksfront gevormd (socialisten, communisten en liberalen)om de fascistische partijen tegen te gaan. Er kwam een nieuwe regering en een nieuw beleid. Helaas kwam dit kabinet in 1937 ten val en moest het plaats maken voor een conservatieve regering

1926: Italiaanse dictatuur van Mussolini met een totalitair regime: Mussolini streefde ernaar om de samenleving in al haar aspecten, in haar totaliteit, onder controle te krijgen. Dit gebeurde door terreur. 1933: Totalitair regime in Duitsland door NSDAP met Adolf Hitler. Hitler ging nog net iets verder dan Mussolini: hij propageerde racistische en antisemitische ideeën, het arische ras was verheven boven alle rassen.

1924: Dawes- plan: de Duitse oorlogsschuld werd verlaagd en Amerika verstrekte Duitsland leningen om de economie weer op te bouwen
1925: verdrag van Locarno: Duitsland bevestigde de nieuwe grenzen te accepteren.  Duitsland lid Volkenbond. Briand-Kellog-pact: belofte tussen landen om nooit meer oorlog te voeren. 1936: Hitler trekt Rijnland binnen  geen tegenstand van Engeland en Frankrijk
Italië verovert Ethiopië, geen steun meer van Engeland en Frankrijk  bondgenootschap tussen Mussolini en Hitler: as Rome-Berlijn
1936: na verkiezingen in Spanje zorgde Franco voor een opstand  burgeroorlog. Italië en Duitsland steunden Franco, de SU het Volksfront. Engeland haalde Frankrijk over zich niet in de strijd te mengen.  appeasement politiek van Engeland
1938: Anschluss: Oostenrijk werd door Duitsland gedwongen zich bij Duitsland aan te sluiten. De staat Oostenrijk werd opgeheven. 1938: conferentie van München: Hitler hield vol dat het Tsjechische Sudetenland bij Duitsland hoorde omdat de bevolking duitssprekend was. Engeland en Frankrijk gaven toe. 1939: Hitler bezet de rest van Tsjechoslowakije en maakt aanspraak op de Poolse stad Danzig.  Frankrijk en Engeland zouden Polen militaire steun geven als Hitler zover zou gaan. Hierop sloot Hitler een niet-aanvalsverdrag met Rusland. Zij sloten de belofte Polen te verdelen. Dit leidde tot WO2 Hoofdstuk 3 Van Grote Alliantie naar Koude Oorlog

3 september 1939: Engeland en Frankrijk verklaren Duitsland de oorlog, zonder militaire actie
16 september: Rusland valt Polen binnen
1940: Hitler verovert Denemarken, Noorwegen, België en Nederland en in juni was ook Frankrijk verovert  Engeland stond er alleen voor. 1941: Rusland en Amerika sloten zich aan bij Engeland  de Grote Alliantie versloeg Duitsland. 7 mei 1945: Duitsland geeft zich over, zijn bondgenoot Japan vecht echter door  atoombom van Amerika op Hiroshima en Nagasaki
Begin “Koude Oorlog” Tijdens de oorlog voelden Amerika en de SU zich sterk met elkaar verbonden, maar na de oorlog wantrouwden zij elkaar weer. Amerika was bang dat de SU invloed wilde uitoefenen op Oost-Europese landen. Na WO2 werden Duitsland en Berlijn in 4en gedeeld en bezet door Engeland, Amerika, Frankrijk en de SU.  Oost en West Duistalnd werden 2 delen: Bondsrepubliek Duitsland (BRD) in het westen en Duitse Democratische Republiek (DDR) in het oosten
Su zorgt voor communisme in Oost-Europese staten  nauwere samenwerking tussen West-Europa, Canada en Amerika in ee militaire alliantie de NAVO (1949), daarop sluit Rusland een het Warschaupact met de Oost-Europese staten. 1950: Noord-Korea (onder Russische invloed) viel Zuid-Korea binnen. Amerika ging Zuid-Korea helpen. 1961: SU bouwt de Berlijnse muur om zijn stuk van Berlijn. 1962: Russen installeerden kernraketten op Cuba, Amerika legde een blokkade om Cuba zodat Russiche schepen het eiland niet meer konden bereiken en verklaarde Rusland de oorlog. In Amerika was de economie sterk opgebloeid door de oorlogsindustrie, de SU was na de oorlog zwaar verwoest. 1948: landen in Oost-Europa onder streng toezicht van Moskou
1953: Stalin stierf
1956: Chroestsjov nieuwe leider, begon met destalinisatie, het was echter niet zijn bedoeling dat de Oost-Europese landen zich los gingen maken van Rusland. Ook China was communistisch, maar niet onder toezich van Rusland. De nationalisten waren naar gevlucht Taiwan gevlucht en werden daar door Amerika beschermt.China werd bestuurd door de Chinese Communistische Partij van Mao Zedong, hij voerde landhervormingen door en nationaliseerde de handel en industrie. 1947: Marshallplan: Amerikaanse steun aan West-Europa om de economie weer op te bouwen. Europese economische samenwerking was wel verplicht. Dit zou de wederopbouw bevorderen en het communisme geen kans bieden. In 1951 werd de EGKS gesloten, deze werd in 1957 de EEG van 6 landen: Bondsrepublike Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland, België en Luxemburg. Een groot deel van de Marshall-hulp ging naar het duitse industriegebied, want Amerika besefte dat het herstel van europa onmogelijk was, zolang duitsland niet herstelde. Ook japan kreeg steun (vanwege de strategische ligging t.o.v. het communistische China), na het verlies van Japan werd het bezet door de VS. Deze maakte Japan democratisch en dat bleek een succes. Het land had een enorme economische bloei.

In Zuid-Amerika was er nog steeds de wettelijk geregelde apartheid, het protest hiertegen werd in de jaren ´50 steeds groter. In Amerika ontstond de jacht op de communisten o.l.v. senator McCarthy. In de VS was de economie echt op het hoogtepunt. Ook in West-Europa was de economie weer volop op gang gekomen. Hier werd een systeem van sociale voorzieningen gecreëerd zodat de burgers daarop terug konden vallen als het nodig was. (WW, AOW, AWW).

Na WO2 kregen de meeste koloniën hun onafhankelijkheid, oorzaken: - nationalisme - de koloniale mogendheden waren verzwakt = goed moment - de VS en SU keuren het kolonialisme af
2 golven van dekolonisatie: 1. Vlak na WO2: Azië 2. Jaren ´60: Afrika (onenigheid door liniaal–grenzen Hoofdstuk 4 Van flowerpower tot perestrojka

Jaren ´60: groepen jongeren voerden protestacties om zich af te zetten tegen de maatschappelijke orde. In landen als Duitsland, Italië en Frankrijk ging het protest gepaard met een stijgende populariteit van het marxisme. Ook de tweede feministische golf kwam tot stand, de vrouwen wilden volledige gelijkheid aan de man op elk terrein. Na WO2: conflicten in Vietnam. De bevrijdingsbeweging Vietminh had, o.l.v. communistisch leider Ho Chi Minh, de Democratische Republiek Vietnam uitgeroepen. Frankrijk (koloniale mogendheid) accepteerde dat niet en benoemde een pro-Franse regering  (burger)oorlog tot 1954. De Vietminh zou zich terugtrekken ten noorden van de 17e breedtegraad en de Fransen ten zuiden. In 1956 zouden er verkiezingen zijn. De regeringsleider van Zuid-Vietnam (Ngo Dinh Diem) wilde niet meewerken aan de verkiezingen, gesteund door de VS. Noord-Vietnam besloot het zuiden te bevrijden, in het zuiden werd een bevrijdingsleger opgericht, de Vietcong (guerrillastrijders). Amerika stuurde in ´62 soldaten naar Vietnam, uit angst voor communistische overname. Amerika slaagde niet, het Noorden verenigde zich met het Zuiden en het land werd communistisch. De Vietnamoorlog was de eerste oorlog op tv

Ook na WO2 steeg de welvaart enorm, er werden weer heel veel nieuwe technieken bedacht, enz. Dit proces werd echter stopgezet in 1973: de oliecrisis. Reden: Syrië en Egypte hadden een onverwachte aanval op Israël uitgevoerd. Israël won. Daarop kondigden de Arabische oliestaten een olieboycot af tegen Amerika en Nederland vanwege hun pro-Israëlische houding. Na deze boycot stegen de olieprijzen met 400% in één jaar tijd. Dit was een van de redenen van de westerse economische achteruitgang die tot de jaren ´80 voortduurde. Andere redenen: - steeds hogere productiekosten voor bedrijven doorstijging van lonen, belastingen en premies - concurrentie vanuit Azië - stijging werkloosheid door automatisering
In 1972 publiceerde de Club van Rome dat de mensen de natuur vervuilden. Het kapitalistische westen werd beschouwd als de Eerste wereld het communistische blok als de Tweede Wereld en de landen in Afrika, Azië, Midden- en Zuid-Amerika, met een slechte economische toestand, worden beschouwd als de Derde Wereld.

1989: einde Koude Oorlog
1980: Reagan Amerikaanse president  opvoering bewapeningswedloop  1983: Star Wars de lucht in, dit is een schild boven Amerika om vijandige raketten tegen te houden. In de SU ging het steeds slechter, de planeconomie werkte niet. 1985: Gorbatsjov zei dat de SU zich niet meer zou bemoeien met Oost-Europa  einde van de Breznjev-doctrine  demonstraties tegen het communisme  9 november 1989: val Berlijnse muur
4 december 1989: officieel einde Koude Oorlog, verklaart door Bush en Gorbatsjov. moeizame opbouw van Oost-Europa, behalve voor Oost-Duitsland want dit werd weer bij West-Duitsland gevoegd (koste veel geld) 1990: verenigd Duitsland komt bij de NAVO
1989: democratisering van Oost-Europa, Midden- en Zuid-Amerika en Afrika
1990: afbraak van het apartheidssysteem  1994: Nelson Mandela hoofd van de staat Zuid-Afrika
Nadelen van democratisering: slecht voor de economie door gebrek aan traditie