Module 8: Van Nederlands-Indië tot Indonesië

2.1. Nederland breidt zijn gezag uit. Vanaf 1870 kregen Nederlandse bedrijven interesse om vestigingen in Indië te starten. Personeel kwam uit Nederland en Indonesië. Voor de Nederlandse welvaart werd Indonesië dan ook steeds belangrijker. Het gezag van NL moest worden gewaarborgd en verstevigd, dat werd o.a. bewerkstelligd door een groot leger. Snel werden alle binnenlandse vorsten onder Nederlands gezag geplaatst en was het enorm grote gebied van Indonesië gecentraliseerd, de macht lag in Batavia. Die bedrijven die zich vestigden waren voor de Nederlanders erg positief: geld enzo. Maar de Indonesische arbeiders kwamen er een stuk minder goed van af. Ze werden slaven en behandeld als vee. Maar van de andere kant: de bedrijven hadden geschoolde arbeiders nodig dus werden scholen opgericht. Ook wilden ze gezonde arbeiders, dus ging de gezondheidszorg vooruit.

2.2. De etnische periode. Door de economische groei kwamen meer Nederlandse arbeiders naar Indonesië. Die zagen hoe belabberd de situatie voor de inheemse bevolking was en kwamen in opstand. Nederland moest boeten voor wat ze de Indiërs hadden aangedaan. Onder druk van de bevolking en de economie werd het beleid dan ook een stuk ethischer. Vooral dus op het gebied van onderwijs. Het onderwijs zoals het al aan de elite werd gegeven werd uitgebreid naar het gewone volk in desascholen. Er kwam ook beroepsonderwijs. Maar juist die vooruitgang was een struikelblok voor ondernemers. Voorheen waren de arbeiders goedkoop, nu werden ze meer waard!

Dit wil je ook lezen:

Online oplichting

2.3. Opkomst van het Indonesisch nationalisme. Vooral het westerse onderwijs sprak de Indonesiërs aan. Er kwamen nieuwe klassen in de samenleving: (semi-) intellectuelen. Door de meer kennis die ze hadden, zagen ze ook in dat hun situatie daar nog steeds slecht was. Het nationalisme kwam op. Groot voorbeeld was Japan (oorlog met Rusland). Ook de WOI en Russische Revolutie gaven een impuls. In het begin was het nationalisme nog onschuldig. Boedi Oetomo, Indische Partij en Sarekat Islam. Gelijkheid en samenwerking stond centraal. Zo werd door Soewardi Soerjaningrat de Taman-Siswaschool opgezet. Daar werd ook nationalisme gegeven. Daar gingen Non-coöperatieve leerlingen naartoe. De Sakret Islam was een stuk minder braaf: die werden anti-overheid en kapitalisme. Maar de partij verscheurde en zwakte toen enorm af. De ISDV werd opgericht door een Nederlander om socialisten te verenigen. Mensen werden verbannen en de partij veranderde in de PKI: de eerste communistische partij van Azië. Nederland kwam haar beloften niet na zoals de bewoners hadden gehoopt door de ethische politiek. Zo kreeg de Volksraad ook veel minder invloed dan gehoopt/verwacht. In de jaren ’30 was er een wereldcrisis. De economie was kwetsbaar en de welvaart was niet meer zo goed. Er werd véél bezuinigd en er werden enorm veel mensen ontslagen. Gouverneur-generaal de Jonge was nogal conservatief en ook tegen ethische politiek en Indonesische onafhankelijkheid.

2.4. De nieuwe nationalisten. Vanaf 1927 kwamen er nieuwe nationalisten die streefden naar 1) één nationalistische beweging 2) geen medewerking van koloniale overheid en 3) onafhankelijkheid. Hatta en Soekarno stonden aan kop van de PNI. Soekarno was een goed spreker en trok veel mensen aan. Soekarno werd daarom ook opgepakt en opgesloten. Toen hij vrijkwam heette het PNI Partindo. Concurrentie van PNI-Baroe. De Jonge was hier allemaal niet blij mee en maakte er een einde aan door mensen te verbannen (Boven-Digoel). Daardoor verdween de non-coöperatieve beweging, maar het nationalisme niet. De gematigden kregen meer kansen en kwamen in de Volksraad. Ze wilden ook een conferentie met de Nederlandse Staten-Generaal en zelfstandigheid wegens de NL grondwet. NL vond dat Indonesië nog niet rijp was voor zelfstandigheid. Daarom werd in 1939 de Gapi opgericht (pleitte voor een volledig Indonesisch parlementair bestuur). Ook na het begin van WOII kwam geen verandering in de Nederlandse houding.

2.5. Japan. Sinds 1950 kreeg Japan een steeds machtigere positie binnen Azië en wilde die macht vergroten. Ze dreigden dan ook allerlei landen (ook Indië) met dat ze zouden gaan binnenvallen. Vanaf 7-12-1941 (Pearl Harbor) was Indonesië betrokken bij WOII. NL verklaarde Japan de oorlog, maar Japan ging door en beheersde een groot deel van Zuid-Azië. Op 27 januari won Japan de slag bij Javazee en kreeg zo toegang tot Java. 8 maart gaf het leger zich over en al snel was heel Nederlands-Indië in Japanse handen.

3. Nederlands-Indië wordt Indonesië.

Inleiding. In 1936 zei De Jonge dat hij dacht dat Indonesië nog wel 300 jaar onder Nederlands gezag zou vallen. Negen jaar later riep Soekarno onafhankelijkheid uit. Toen Japan Indonesië had ingenomen maakten zij het land in feite klaar voor die stap. Maar er was nog 4 jaar oorlog voordat Indonesië echt onafhankelijk was…

3.1. Nationalisme en de Japanse bezetting. Voor de Japanners was hun eigenbelang groter dan dat van de Indonesiërs. Ze mochten op beperkte schaal meewerken aan de politiek. Maar veel Indonesiërs waren tegelijkertijd ook bezig met het nationalisme. Ze moesten ook Romoesja (slaaf) laten worden. Maar al snel werd duidelijk dat het lang niet zo goed ging als de Japanners hadden beloofd. Ruim 2 miljoen mensen stierven een hongerdood. Nederlanders werden opgesloten in kampen en de Japanners namen hun werkzaamheden over. Dit ging goed, wat leidde tot zelfvertrouwen. In 1942 waren ongeveer 40.000 Nederlanders krijgsgevangene. Op 29 april werden veel KNIL-militairen vrijgelaten, maar de Zuid-Molukkers niet, ze zagen hen als NL-handlangers. Indo-europeanen werden eerst als Indonesiërs gezien, later als Nederlanders. Dus die werden ook opgesloten. Mannen en vrouwen werden apart gevangen gezet en de omstandigheden in een kamp waren heel slecht. Een enorm deel van de gevangenen overleefde het Jappenkamp dan ook niet.

3.2. De onafhankelijkheidsverklaring. Premier Koiso van Japan beloofde op 7-9-1944 onafhankelijkheid op een nader te bepalen datum. 7 augustus een jaar later (een dag na de atoombom op Hirosjima) werd een speciaal comité opgezet voor de onafhankelijkheid. Oorspronkelijk zo op 18 augustus de datum zijn, maar omdat Japan zich overgaf kwam Indonesië weer in westerse handen. Soekarno en Hatta wilden toen niet de onafhankelijkheid uitroepen, maar na ontvoerd te worden deden ze het op 17-8-1945 toch. Omdat ze bang waren dat het westen het niet zou accepteren heerste er een agressieve stemming >>> Bersiap-periode. Hierin werden vrijgelaten Nederlanders en aanhangers vermoord.

3.2. De onafhankelijkheidsverklaring. Premier Koiso van Japan beloofde op 7-9-1944 onafhankelijkheid op een nader te bepalen datum. 7 augustus een jaar later (een dag na de atoombom op Hirosjima) werd een speciaal comité opgezet voor de onafhankelijkheid. Oorspronkelijk zo op 18 augustus de datum zijn, maar omdat Japan zich overgaf kwam Indonesië weer in westerse handen. Soekarno en Hatta wilden toen niet de onafhankelijkheid uitroepen, maar na ontvoerd te worden deden ze het op 17-8-1945 toch. Omdat ze bang waren dat het westen het niet zou accepteren heerste er een agressieve stemming >>> Bersiap-periode. Hierin werden vrijgelaten Nederlanders en aanhangers vermoord.

3.3. De strijd om onafhankelijkheid van Indonesië. Nederland wou haar macht weer herstellen in Indonesië, maar had daarbij de hulp van Engeland nodig. In september kwamen Engelse troepen de rust herstellen en toen kwam GG van Mook ook aan. Batavia heette toen Djakarta en de Indonesiërs waren nogal anti-Nederlands. Het was moeilijk voor Nederland om hard op te treden en bovendien stonden de Engelsen sympathiek tegenover de Indonesiërs. Ze erkenden NL alleen als het ging onderhandelen over de toekomst met Indonesië. Ook de VS was tegen het herstel van koloniale verhoudingen (communisme). Van Mook stelde voor om de Verenigde Staten van Indonesië te maken, bestaande uit Java, Sumatra, Borneo en oost-Indonesië. In maart 1948 mislukten de eerste besprekingen, door ruzie over de positie van de republiek binnen de federatie. Van Mook ging door en in december werd Oost-Indonesië opgericht. 15 november 1946 werd het Akkoord van Linggadjati getekend. NL erkende het gezag van de Indonesische Republiek over Java en Sumatra en zou gaan meehelpen aan de VSI (De Republiek, Borneo, Oost-Indonesië, Nederland, Suriname en Curaçao). Nederland moest eerst overleggen om dit te tekenen, het wantrouwen groeide aan Indonesische kant, toen de Republikeinen veel afspraken schondden groeide het wantrouwen weer aan Nederlandse kant. Ook de economie ging erg achteruit. Daarom werd van 21-7-47 tot 4-8-47 de eerste Politionele actie gehouden. NL veroverde daarbij rijke gebieden. Op 4 augustus kwam, onder druk van de veiligheidsraad, een wapenstilstand. De VN stelde een Commissie van Goede Diensten in die ging bemiddelen. 17-1-48 kwam er een nieuwe overeenkomst (Renville), met voordelen voor Nederland. Van Mook installeerde een regering zonder de Republiek erin. Vanuit NL kwam hier protest tegen van de minister van Buitenlandse zaken, maar omdat Indonesië nog steeds de wapenstilstand schond werd de Renville-overeenkomst verbroken en van 19-12-48 tot 3-1-49 was de tweede politionele actie, waarbij het grootste deel van het republikeinse gebied werd ingenomen. Republikeinse leiders Hatta en Sjahir werden gevangen genomen. Maar de VN eiste een nieuw staakt-het-vuren en vrijlating van de leiders. Pro-nederlandse Indonesiërs veroordeelden de politiek ook. Nederland en Indonesië stonden lijnrecht tegenover elkaar. Indonesië kon Nederland niet verdrijven, Nederland kon Indonesië niet verdrijven. Veel meer Indonesiërs dan Nederlanders sneuvelden in de strijd.

3.4. Rondetafelconferentie. De opvolger van de CGD, de UNCI, volgde nieuwe besprekingen tussen NL en Indonesië, van 14-4-49 tot 7-5-49. Ze spraken af van 23-8-49 tot 2-11-49 in Den Haag een Rondetafelconferentie te houden. Daar werd afgesproken hoe NL en Indonesië uit elkaar zouden gaan. Belangrijk punt was Externe Zelfbeschikking (als een gebied niet tot het VSI wou horen, dat het dan een aparte band met NL kreeg). Dat ging om Minahasa en de Zuid-Molukken. Nederland stond dit niet toe. Nieuw-Guinea kreeg als eerste soevereiniteit. Dit was nodig om een grondwetswijziging erdoorheen te krijgen. 27-12-1949 werd in Amsterdam de soevereiniteit officieel. In 1962 eindigde het gezag over Nieuw-Guinea pas, omdat Nederland eerst weigerde dit over te dragen aan Indonesië. De VS en VN gingen zich ermee bemoeien en in 62 droeg NL het gezag over aan de VN, die een jaar later het overdroeg aan Indonesië. Toen werden de diplomatieke banden tussen NL en Indonesië ook hersteld.

3.5. De Koloniale erfenis. Al snel na de vorming van de Verenigde Staten van Indonesië begon Djakarta de deelstaten op te heffen tot een groot land. Vooral de Zuid-Molukkers stuitte dit tegen de borst. Ze vonden ook dat NL, dat ze altijd hadden gesteund, hen in de steek liet. 25-4-1950 riepen ze dan ook de Repoeblik Maloekoe Selatan uit. Pas in November lukte het Indonesië deze opstand te onderdrukken. In datzelfde jaar werden de KNIL-militairen opgeheven. Er kwam een regeringsleger. De Zuid-Molukkers hadden veel liever demobilisering. Maar dit lukte niet, daarom vluchtten veel gezinnen in die tijd naar Nederland. Ook de Indo-europeanen waren niet blij na de soevereiniteitsoverdracht. Ze hadden nog steeds trauma’s over gehouden aan de bersiap-periode. Bovendien hadden ze een slechte positie in Indonesië. Daarom kwamen ook die naar Nederland. Het duurde ook lang voordat Indo-europeanen weer naar hun roots terug wilden keren. Nog steeds ligt Indonesië bij veel Nederlanders erg gevoelig. Heeft Nederland oorlogsmisdaden begaan? Mag de koningin Indonesië bezoeken op onafhankelijkheidsverjaardagen? Ook in Indonesië ligt het nog gevoelig. Vooral als Nederland kritiek heeft op Indonesië. Nog steeds is de verhouding tussen de twee landen dus apart en gevoelig.