Module 11: Tweede Wereldoorlog en Koude Oorlog

Samenvatting Geschiedenis Module 11: Tweede Wereldoorlog en Koude Oorlog

Aanloop Tweede Wereldoorlog
De jaren ’30 vormen een angstige periode vol extreem politieke ideologieën, een economische puinhoop en oorlogsdreiging.
De 10 jaren voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog beleeft de opkomst van het communisme, het fascisme en het nationaal-socialisme. Het beeld van Adolf Hitler overheerst dit tijdperk. De financiële crisis leidt tot wereldwijde werkloosheid en dus armoede. De Tweede Wereldoorlog blijkt onvermijdelijk.

1930-1939: De opkomst van het nationaal socialisme onder Hitler
De politieke ideeën van Adolf Hitler in Duitsland blijken heel aantrekkelijk voor een volk dat nog steeds de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog niet te boven is. In 1933 wordt Hitler benoemd tot kanselier van Duitsland. De Rijksdag (regeringsgebouw) brandt af. Hitler neemt in Duitsland de macht over en begint de Gestapo (Duitse geheime staatspolitie) aan de etnische zuivering (vervolging van Joden en Zigeuners etc.) In Dachau bij München wordt het eerste concentratiekamp gebouwd. (Concentratiekampen waren oorspronkelijk strafkampen voor politieke tegenstanders, bijvoorbeeld Joden, Zigeuners, criminelen en a-socialen. Eerst heerste terreur, later werden het vernietigingskampen)
De Volkerenbond, een soort Verenigde Naties, opgericht na de Eerste Wereldoorlog om een nieuwe wereldoorlog te voorkomen, valt uiteen.
In 1935 voert Hitler de dienstplicht in. Ook komen er wetten waardoor Joden worden uitgesloten van het openbare leven.

1938: De Kristalnacht
Joodse winkels worden door Nazi’s geplunderd en vernield. Hitler toont zijn minachting voor de rest van de wereld.

1938: De Anschluss
Duitsland annexeert Oostenrijk.

Begin Tweede Wereldoorlog
1 september 1939: Duitsland valt vanuit het westen Polen binnen. De Russen vanuit het oosten. Groot-Brittannië en Frankrijk verklaren op 3 september de oorlog aan Duitsland.

In het voorjaar van 1940 maakte de wereld kennis met de Duitse Blitzkrieg, een snelle bewegingsoorlog met tanks en luchtsteun van duikbommenwerpers. Daarvoor, tussen september 1939 en mei 1940 waren tal van landen in het oosten van Europa geannexeerd.
Adolf Hitler nam het initiatief Denemarken, Noorwegen, België, Luxemburg en Frankrijk werden verslagen. Op Engeland na had Hitler in West-Europa zijn tegenstanders en het neutrale Nederland uitgeschakeld.
Koningin Wilhelmina en de rest van het koninklijk huis vluchtten naar Engeland. Zweden, Zwitserland, Spanje en Portugal bleven neutraal. (Italië was sinds 1936 bondgenoot van Duitsland)

Battle of Britain
Engeland, onder leiding van Winston Churchill had geweldig te lijden onder de zware bombardementen van de Luftwaft. Britse steden werden gebombardeerd. (Zoals ook met Warschau (Polen) en Rotterdam in mei 1940 was gebeurd) De Engelsen gaven zich niet over. Het verliezen van deze Battle of Britain was de eerste grote tegenvaller voor Hitler.
Operatie Barbarossa
22 juni 1941: Hitler valt Rusland aan. De ‘Drang nach Osten’ zou de Duitsers de nodige ‘Lebensraum’ verschaffen. De strenge Russische winter gooide echter roet in het eten.
De Duitse troepen waren niet berekend op de strenge en kou.
In de zomer van 1942 herstelde het Duitse leger zich weer, maar de winter van ’42 – ’43 was weer de onmisbare bondgenoot van de Sovjetunie. In febr. 1943 werd bij Stalingrad de Duitse opmars tot stilstaan gebracht. De Duitse generaal Von Paulus moest zich met 300.000 soldaten overgeven. De Russen gingen een opmars beginnen, die eerst in mei ’45 in Berlijn stopte. De Duitsers gaven zich over. (In deze Tweede Wereldoorlog verloren 20 miljoen Russen het leven)

7 december 1941
De Japanners vallen de Amerikaanse vloot in de Grote Oceaan aan. Tal van grote Amerikaanse oorlogsschepen worden in de haven van Pearl Harbor door 350 Japanse vliegtuigen tot zinken gebracht.

Amerika sluit een verbond met Engeland en verklaart Duitsland, Italië en Japan de oorlog.
Engeland, Amerika en Rusland vormen nu een groot bondgenootschap. De geweldige Amerikaanse oorlogsindustrie zal de komende oorlogsjaren de doorslag geven en Duitsland en Japan tot overgave dwingen.
Er wordt besloten Duitsland en Italië op meerdere fronten aan te vallen:

- De Engelsen en Amerikanen verdrijven eerst de Duitsers uit Noord-Afrika (1943). Bekend is de tankslag bij El-Alamein. De Engelsen vernietigen de Duitsers.
- In 1943 landden de Amerikanen en Britten in het zuiden van Italië. (De opmars gaat te langzaam volgens Stalin en hij eist daarom een invasie van de Amerikanen en Britten in West-Europa. Zo hadden de Russen minder tegenstand van de Duitsers.)
- 6 juni 1944: D-Day. De geallieerde troepen landen in Normandië. Zij rukken snel op richting Duitsland.

In sept. 1944 liep bij Arnhem de opmars vast. Zuid-Nederland werd bevrijd.
Het westen van ons land ging een zware tijd tegemoet. Rond kerstmis 1944 zette Duitsland nog een laatste tegenaanval in: ‘Het Ardennen-Offensief’. Duitsland verloor deze strijd.
De Russen veroverden op 2 mei 1945 Berlijn. Hitler had op 30 april al zelfmoord gepleegd.
Heel Duitsland lag in puin. Op 5 mei werd in Wageningen de overgave van de Duitse troepen getekend in aanwezigheid van Prins Bernhard.
In Azië was de strijd nog niet ten einde; het Japanse fanatismen nam toe naarmate de geallieerden dichter bij Japan kwamen. Japanners beschouwden sterven voor de keizer als een grote eer. Kamikaze-piloten vlogen zich vrijwillig te pletter op Amerikaanse oorlogsschepen. Dit ging met grote verliezen gepaard. De twee atoombommen op de steden Hiroshima en Nagasaki dwongen de Japanners op 15 aug. 1945 tot overgave. De Tweede Wereldoorlog was ten einde.

14 mei 1940-5 mei 1945: Nederland door Duitsland bezet
Na vier dagen oorlog, na het bombardement op Rotterdam, moest generaal Winkelman zich overgeven. Ca. 2000 militairen en bijna evenveel burgers waren gesneuveld.
De Oostenrijker Seyss Inquart werd Reichskommissar. Alle partijen werden verboden, behalve de partij van Mussert.
Jodenvervolging ook in ons land. Verzet hiertegen. Talrijke monumenten in ons land herinneren aan het verzet tegen de bezetters. (o.a. De Dokwerker in A’dam, monument Kamp Westerbork in Drente en beeld Zadkine in R’dam)
Illegale bladen verschenen in het geheim om de bevolking op de hoogte te houden. (o.a. Trouw, Het Parool, Vrij Nederland)
Elke Nederlander vanaf 15 jaar kreeg een persoonsbewijs. Ca. 300.000 Nederlanders van 18 jaar of ouder moesten in Duitsland in de oorlogsindustrie gaan werken.

Na D-Day werd het zuiden van ons land bevrijd. Toen in september 1944 de Engelsen in Arnhem vochten, vluchtten N.S.B.-ers en andere landverraders naar Duitsland: Dolle Dinsdag.
Koningin Wilhelmina kwam in Zeeuws Vlaanderen weer in Nederland. Het duurde echter nog tot mei 1945 tot het gehele land bevrijd was.
Een lange hongerwinter voor West-Nederland: 20.000 Nederlanders kwamen om.

Na zes jaren van bittere strijd kwam er een einde aan de oorlog.

De geallieerden bevrijden de gevangenen in de vernietigingskampen, waarbij gruwelijke verschrikkingen van de holocaust aan het licht kwamen. Hierna volgen de atoombommen op Japan.

De start van een nieuw en afschrikwekkend tijdperk
24 oktober 1945: De VN wordt opgericht (51 landen, nu ca. 150)
Drie leiders overlijden in korte tijd:
- 12-4-1945: De Amerikaanse president Roosevelt overlijdt
- 28-4-1945: Mussolini wordt doodgeschoten
- 30-4-1945: Adolf Hitler pleegt zelfmoord

1946: De VN komen bijeen voor de eerste vergadering, maar de Koude Oorlog is al begonnen wanneer de Britse premier Churchill waarschuwt voor een IJzeren Gordijn, dat communisten en niet-communisten in Europa van elkaar scheiden.

De Amerikaanse president Truman
De Truman-Doctrine: Hij biedt aan de Griekse en Turkse regering hulp aan om hen te beschermen tegen het communisme. Bij deze Truman-Doctrine beloven de V.S. hulp aan vrije volken die zich verweren tegen pogingen tot onderwerping door gewapende minderheden of door druk van buitenaf.

Marshall-hulp
George Marshall, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken kondigt grootscheepse financiële hulp aan voor de Europese landen, waardoor de Europese economie weer snel zal herstellen. Deze hulp wordt in West-Europa aangenomen, maar door de Oost-Europese landen die bezet zijn door Rusland, afgewezen.

In Jalta (Roosevelt, Churchill en Stalin komen bijeen) kwamen de geallieerden overeen dat Duitsland in vier bezettingszones verdeeld zou worden. Dat gold ook voor Berlijn, dat in de Russische zone lag.

Blokkade van Berlijn
De drie westerse sectoren in West-Berlijn, vormden mede door de Marshall-hulp een kapitalistisch eilandje achter het IJzeren Gordijn. Dit werd Stalin een doorn in het oog. Daarom sloot hij de toegangswegen naar Berlijn voor de gealieerden af. Van juni 1948 tot mei 1949 onderhielden de V.S. een luchtbrug. Elke drie minuten landde er een Amerikaans vliegtuig met voorraden levensmiddelen in West-Berlijn. De drie westelijke bezettingszones werden de B.R.D. De Russische zone werd de D.D.R. Dit was weer een nieuwe communistische satelliet van Rusland, net als de andere Oost-Europese landen.

1949: NAVO: Noord Atlantische Verdragsorganisatie:
Een militair bondgenootschap dat het vrije westen moest beschermen tegen een aanval van de Sovjetunie (o.l.v. Amerika) aan weerszijden van het IJzeren Gordijn. Zij beschikten over atoomwapens.

1949: Rusland is in het bezit van de atoombom. Gevolg: Een wapenwedloop begint – Het atoomtijdperk begint.
In 1950 beweerde de Republikeinse Senator McCarthy dat er communisten werken op het Amerikaanse Ministerie van Binnenlandse Zaken. De atoomdeskundige Klaus Fuchs wordt veroordeeld tot 14 jaar cel voor het verraden van geheimen aan Rusland.
De FBI maakt jacht op atoomspionnen. Er ontstaat in Amerika een ware heksenjacht op communisten.

Andere gebeurtenissen die de Oost-Westverhoudingen in gevaar brachten waren:
- Koreaanse oorlog, 1950: Door deze oorlog begon een enorme toename van bewapening.
- Rusland regeerde met het Warschaupact
- 1955: Duitsland mocht weer een leger oprichten
- 1951: Amerika is in het bezit van de waterbom
- 1959: Rusland heeft de Spoetnik, ’s werelds eerste kunstmatige satelliet. Dit betekende dat Moskou een kernbom per raket in de Ver. Staten kon laten vallen.

De wereld stond klaar voor een allesvernietigende kernoorlog.

1953: Stalin overlijdt.

Halverwege de jaren ’50 werd Nikita Chroesjtsjov de nieuwe sterke macht in Rusland. Een periode van Vreedzame Coëxistentie (vreedzame samenleving) brak aan.

In 1955 kwam er een ontmoeting tussen Chroesjtsjov en Eisenhouwer (president van Amerika). Er kwam een periode van dooi.
1956: Hongarije wordt door de Russen bezet
1956: Ruzie over het Suez-kanaal (Egypte)

November 1960: Senator John F. Kennedy wordt gekozen tot de 35e president van Amerika. Slechts 3 maanden na de benoeming van president Kennedy is er een crisis in Cuba. De Cubaanse president Fidel Castro stond Rusland toe een raketbasis aan te leggen. Dit was een groot gevaar voor de Amerikanen.
De Cubacrisis was een hoogtepunt in de Koude Oorlog, maar tegelijkertijd ook een afsluiting van een tijdperk. Op her randje van de afgrond had de crisis de 2 supermachten tot elkaar gebracht.
In de jaren ’70 sleten de scherpe kantjes van het Oost-Westconflict in Europa. Tussen de staten/landen aan weerszijden van het IJzeren Gordijn groeiden de contacten.

Het Midden-Oosten probleem tussen Israël en de Arabische Palestijnen bleef echter voortduren. (o.a. de 6-daagse oorlog)

Augustus 1964: De Oost-Duitsers bouwen de Berlijnse Muur om Oost en West te scheiden.

22 november 1963: President Kennedy wordt vermoord in Dallas. In datzelfde jaar had Kennedy een bezoek gebracht aan Berlijn om zijn steun te betuigen aan de vrijheid. Hij verklaart daar: ‘Ich bin ein Berliner’
Dezelfde maand besluiten Amerika en Rusland een ‘hotline’ tussen het Witte Huis en het Kremlin aan te leggen.

1964-1975: Oorlog in Vietnam.
In Amerika ontstond grote weerstand tegen deze oorlog, mede door gruwelijke tv-beelden.

1979-1988: De Sovjetunie valt Afghanistan binnen.

Het einde van de Koude Oorlog.

Vanaf 1985 stak er in de Sovjetunie een andere wind op. Gorbatsjov ontpopte zich al snel als een voorstander van de Glasnost en Perestrojka. (openheid en economische hervormingen)
Oost en West kwamen weer dichter bijelkaar en verregaande ontwapeningsvoorstellen kwamen tot stand.
Gorbatsjov besloot ook tot terugtrekking van het Rode leger uit Afghanistan en Oost-Europa. Hongarije, Polen, Tsjechoslowakije en Bulgarije maakten zich onder druk van de bevolking los van het Communisme.
De Hongaren begonnen het Ijzeren Gordijn op te ruimen aan de Oostenrijkse grens.

November 1989: De Berlijnse muur valt
Oktober 1990: Oost en West-Duitsland één.

Kerstmis 1989 viel het laatste stukje Oostblok: Roemenië.
Ook de Sovjetunie viel uiteen. Een los samenwerkingsverband kwam ervoor in de plaats: het GOS (Gemenebest van Onafhankelijke Staten)

Rusland was niet meer de supermacht van vroeger.

De Koude Oorlog was afgelopen, maar 11 september 1991 zorgde weer voor onvoorspelbare conflicten. (o.a. Islam – Westerse Wereld)

De Verenigde Staten blijft als enige supermacht over.