Koude Oorlog

Hoofdstuk 3

Paragraaf 1: Blokvorming in Europa 1945-1955

De Koude Oorlog begon na WOII, maar de tegenstelling tussen de VS en de SU waren er al langer--> 1917: VS ging deelnemen aan WOI en de communisten grepen de macht in de SU.

Communisten:

• Streefden naar een klasseloze maatschappij zonder kapitalisme
• Na de Russische revolutie namen ze de adel en burgerij hun bezittingen af
• Wilden een wereldrevolutie-->Lenin riep alle arbeiders en soldaten op om in opstand te komen, maar de SU bleef de enige communistische staat. Stalin(Lenins opvolger) zette de wereldrevolutie op een laag pitje en richtte zich op de opbouw van een klasseloze maatschappij in de SU. De SU werd een totalitaire dictatuur, waarin alle macht in handen was van de communistische partij, de economie volledig door de staat werd gecontroleerd en het individu nauwelijks vrijheid had-->Stond tegenover het Amerikaanse systeem van democratie, kapitalisme en individuele vrijheid.

De VS deed mee aan WOI "Om de wereld vrij te maken voor democratie" (Wilson)-->Gericht tegen het Duitse keizerrijk en na de communistische Oktoberrevolutie ook tegen het communisme.

In het interbellum hadden de VS en de SU weinig met elkaar te maken maar het vijandschap bleef: Het Westen sprak niet met de SU en de SU wantrouwde het Westen. Stalin dacht dat Westerse landen hoopten dat het Duitse keizerrijk de SU zou aanvallen-->1939: SU sluit verdrag met Duitsland om elkaar met rust te laten.

WOII: SU en VS gingen in 1941 meevechten nadat ze waren aangevallen-->Werden bondgenoten tegen de asmogendheden(Duitsland, Italië, Japan). Na WOII wilde Roosevelt de samenwerking voortzetten-->Wilde Stalin overhalen om in te stemmen met de VN en sprak af at Europa zou verdeeld worden in invloedssferen. Roosevelt overlijd-->Truman wordt zijn opvolger-->Dacht dat de SU het communisme in Europa wilde verspreiden, de SU dacht dat Truman een einde wilde maken aan het communisme-->Spanningen liepen weer op.

Juli 1945: Truman, Stalin en Churchill kwamen in Potsdam bijeen-->Wilden afspraken maken over een vredesregeling met Duitsland en over nieuwe machtsverhoudingen in Europa. VS had tijdens de oorlog gewerkt aan de atoombom-->Stalin dacht dat Truman hem hiermee wilde intimideren-->Wantrouwen liep op.

WO ging door in Azië-->Japan tegen de VS. Truman vreesde voor grote verliezen aan de Amerikaanse kant-->Besloot om Japan met de atoombom tot overgave te dwingen-->6 augustus 1945: Atoombom op Hiroshima. 9 augustus 1945: Atoombom op Nagasaki. Japan capituleerde op 15 augustus. SU viel 2 dagen na Hiroshima Japan aan-->Veroverde het noorden van Korea(kolonie) en enkele Japanse eilanden-->Truman vond dit bewijs dat SU communisme wilde verspreiden.

Greep op invloedssferen wordt versterktàVijandbeeld wordt versterkt.

De landen waarin Stalin communisten aan de macht bracht(Polen, Hongarije, Bulgarije, Roemenië, Tsjecho-Slowakije) noemden zich volksdemocratieën, maar waren eigenlijk totalitaire staten. Het Rode Leger bleef er aanwezig om gehoorzaamheid af te dwingen.

Volgens Truman moesten de VS "vrije volken" helpen tegen de communistische dreiging-->Trumandoctrine leidde tot containmentpolitiek: De politiek om het communisme overal in te dammen waar de VS de communistische expansie vreesden. Belangrijk hiervoor was de economische hulp-->Europa was arm en het volk dacht dat de communisten hier verandering in konden brengen-->1947: Marshallplan: VS boden de Europese landen geld en goederen aan. Ze moesten daarvoor met elkaar samenwerken en Amerikaans toezicht accepteren. Stalin weigerde deze hulp en verbood ook Oost-Europese landen mee te doen. De hulp bracht de Europese eenwording op gang en een welvaartsgroei. De Marshallhulp versterkte ook de blokvorming-->Europa raakte verdeeld in 2 ideologische blokken: Het Oostblok onder leiding van de SU en het Westen onder leiding van de VS. Ook Duitsland was verdeeld: West-Duitsland: Democratische staat, de Bondsrepubliek(BRD). In Oost-Duitsland werd de communistische DDR gesticht. 1949: VS sluit met West-Europese landen een militair bondgenootschap: NAVO. 1955: SU richt het Warschaupact op.

1949: SU test atoombom en in China komen de communisten aan de macht-->Koude oorlog werd grimmiger-->Wapenwedloop waarin de grootmachten steeds meer en steeds zwaardere wapens kregen.

McCarthy beweerde dat op het ministerie van Buitenlandse Zaken honderden communisten werkten-->Leek geloofwaardig omdat er in die tijd veel Amerikanen werden opgepakt die voor de SU hadden gespioneerd-->Heksenjacht op Amerikanen die werden verdacht van communistische sympathieën.

Paragraaf 2: Blokvorming in Azië en Afrika 1949-1975

Communisten waren ook in Azië actief: Veroverden in een burgeroorlog steeds grotere delen van China. 1 oktober 1949: Mao Zedong riep de Volksrepubliek China uit-->Tweede communistische grootmacht. De VS vreesden een groot communistisch blok in Azië. Volgens Truman moest de containmentpolitiek ook in Azië worden toegepast.

25 juni 1950: Koude oorlog leidde tot een echte oorlog in Korea. 1945: SU had het noorden bezet en de VS het zuiden. in 1948 haalden ze hun legers daar weg nadat ze elk in hun deel de macht hadden overgedragen aan een Koreaanse regering. De Noord-Koreaanse leider Kim Il-Sung vroeg Stalin toestemming om heel Korea te "bevrijden"-->Stalin weigerde eerst maar veranderde van mening na de overwinning van Mao. Toen het noorden in 1950 het zuiden binnenviel haalde de VS de VN over om een Amerikaans leger naar Korea te sturen-->Waren bang voor een communistisch plan om de wereldheerschappij te veroveren. 1953:Wapenstilstand. Vrede werd nooit gesloten en Korea bleef verdeeld.

Na WOII: Veel Europese mogendheden verloren in Azië hun kolonies-->VS en SU steunden de dekolonisatie. VS zag zichzelf als de voorvechters van vrijheid en onafhankelijkheid(koloniale geschiedenis) en de communisten zagen zichzelf als de helpers van alle onderdrukte volkeren-->Ideologische motieven. De VS en SU steunden antikoloniale bewegingen om invloed te krijgen in nieuwe staten en te voorkomen dat de vijand invloed kreeg-->Machtspolitieke motieven.

1945: Communisten roepen in Vietnam de onafhankelijkheid uit-->Frankrijk legde zich hier niet bij neer-->Koloniale oorlog. China en SU leverde wapens en economische steun aan de Vietnamese communisten. De VS steunden de Fransen. 1953: Frankrijk wil weg uit Vietnam-->Conferentie in Genève om met alle grootmachten een oplossing te zoeken. Voor die conferentie barstte een veldslag los om een Frans fort bij Dien Bien Phu. 6 mei 1954: Communisten kregen het fort in handen. De VS wilde Vietnam niet overgeven want Trumans opvolger Eisenhower was bang voor het dominotheorie--> Als Vietnam viel, zouden andere landen volgen. Met deze theorie dwongen de Amerikanen af dat in de akkoorden van Genève werd afgesproken dat Vietnam werd verdeeld in een Communistisch Noord-Vietnam en een anticommunistisch Zuid-Vietnam.

1960: In Zuid-Vietnam begint een door communisten geleid guerrillaleger, de Vietcong, een opstand.

Kennedy hield vast aan de dominotheorie en stuurde militairen. Omdat de Vietcong steeds meer gebieden in handen kreeg voerde Kennedy’s opvolger, Johnson, het geweld op-->Aanleiding: In 1964 beschadigden Noord-Vietnamese schepen in de Golf van Tonkin een Amerikaans oorlogsschip. Het Congres nam daarop de Tonkin-resolutie aan, die de president toestemming gaf om onbeperkt geweld te gebruiken. Door toenemend geweld kreeg Johnson steeds meer kritiek. Johnsons opvolger Nixon zocht een uitweg-->Bleef Noord-Vietnam bombarderen maar regelde onderhandelingen met China, Noord-Vietnam en de SU. Nixon probeerde goede relaties met hun aan te gaan-->China haalde Noord-Vietnam over om akkoord te gaan met de vredesonderhandelingen-->1975: Nadat Amerikaanse troepen weg waren uit Zuid-Vietnam, viel Noord-Vietnam Zuid-Vietnam binnen en veroverde het.

In Afrika vond de dekolonisatie plaats tussen 1956 en 1975. Ook hier probeerden de VS en de SU hun invloedssfeer uit te breiden en die van de ander te beperken. Het bloedigste conflict vond plaats in Angola-->Portugal hield vast aan Angola. 1961: Twee onafhankelijkheidsbewegingen, de MPLA en de FNLA, een guerrilla-oorlog tegen de Portugezen, maar ze vochten ook tegen elkaar. MPLA was communistisch en kreeg wapens en geld van de SU. De FNLA was anticommunistisch en kreeg geld en wapens van Zuid-Afrika en de VS. Uit de FNLA ontstond in 1966 de UNITA, die ook door het Westen werd gesteund. 1975: Portugezen vertrokken-->Burgeroorlog ontstaat. 1988: Het aflopen van de Koude Oorlog leidde tot vredesbesprekingen en MPLA ging akkoord met een democratie-->Kwam niets van terecht-->Nieuwe burgeroorlog-->Einde: 2002.

Paragraaf 3: Confrontatie en co-existentie 1955-1963

1949: Oprichting NAVO. De Bondsrepubliek Duitsland werd pas in 1955 lid en vormde een nieuw Duits leger. In reactie hierop vormde de SU een bondgenootschap van communistische landen: het Warschaupact. De DDR werd direct lid.

1953: Stalin overlijdt-->Einde ergste onderdrukking. Nieuwe leider: Chroesjtsjov. Na Stalins dood ontstond er meer vrijheid in Oost-Europa. 23 oktober 1956: In Budapest demonstreerden studenten voor democratie en vrijheid van meningsuiting. De Communistische leider beloofde dat hij een einde zou maken aan de macht van de communistische partij en er een democratie met meerdere partijen zou komen. Hij zei dat de Sovjettroepen zouden vertrekken en dat Hongarije uit het Warschaupact zouden stappen en voortaan een neutraal land zouden zijn-->Accepteerde Chroesjtsjov niet en liet het Rode Leger orde herstellen. De opstand werd onderdrukt-->Leidde in het Westen tot veel verontwaardiging-->Anticommunistische gevoelens liepen opàFelix Meritis.

Hongaarse opstandelingen werden door de VS aangemoedigd via Radio Free Europa, een Amerikaanse radiozender en zij hoopten dus op hulp-->De Amerikaanse regering had besloten dat er geen militaire interventie zou komen voor de bevrijding van Oost-Europa-->SU kon doen wat ze wilde. Chroesjtsjov streefde naar vreedzame co-existentie.

1961: Tweede crisis brak uit in Berlijn-->Doordat zoveel mensen de DDR ontvluchtten door in Berlijn de grens van Oost naar West te passeren, werd het een bedreiging voor het voortbestaan van de DDR-->13 augustus: DDR bouwde een muur om de grens af te sluiten. Amerikanen waren opgelucht omdat ze vonden dat dit beter was dan oorlog-->Teleurstelling in West-Duitsland. 1963: Toespraak Kennedy in Berlijn.

1959: Rebellen op Cuba hadden de pro-Amerikaanse regering verjaagd. Hun leider Fidel Castro vestigde een communistische eenpartijstaat. Voor de VS was dit onacceptabel-->1961:Invasie van de VS-->SU ging Fidel Castro bewapenen met kernwapens. Oktober 1962: VS ontdekten op Cuba lanceerinstallaties voor atoomraketten--> Chroesjtsjov wilde dat Amerika Castro met rust zou laten en dat ze de raketten uit Turkije weg moesten halen, de VS wilde dat Chroesjtsjov de raketinstallaties van Cuba zou halen. Chroesjtsjov gaf toe en leek de verliezer, maar in het geheim haalde de VS raketten weg uit Turkije.

Paragraaf 4: Ontspanning 1963-1991

Na de Cubacrisis werd de relatie tussen de VS en de SU beter. De leiders begrepen dat de Koude Oorlog dreigde uit te lopen op een onbeheersbaar nucleair conflict en dat ze moesten samenwerken om dat te voorkomen-->Na Koude oorlog een periode van detente, ontspanning. Belangrijk: Communicatie-->Hotline. De detente leidde ook tot onderhandelingen over de atoomwapens--> Wapenbeheersing: Deze strategic arms limitation talks leidden tot het SALT I-verdrag-->Beloofden niet nog meer intercontinentale raketten te bouwen en niet verder te werken aan luchtverdedigingssystemen met raketten die kernraketten uit de lucht konden schieten. Het verdrag werd in 1972 getekend in Moskou door Nixon en Breznjev.

1968: Nieuwe generatie communisten onder leiding van Alexander Dubcek komt aan de macht in Tsjecho-Slowakije. Zij wilden een "democratisch communisme" met vrijheid van meningsuiting en vrije verkiezingen-->Begin Praagse Lente: Korte periode van hervormingen en optimisme. De leiders van andere Oostbloklanden waren bang dat de Praagse Lente naar hun land zou overslaan en vroegen de SU om militair ingrijpen-->Breznjevdoctrine: de SU moest ingrijpen als een communistisch land dreigde af te glijden naar het kapitalisme. 21 augustus: Tsjecho-Slowakije werd binnengevallen. De Tsjecho-Slowaken gaven alleen vreedzaam verzet-->De Totalitaire communistische partijdictatuur werd volledig hersteld.

1975: Spanningen namen weer toe-->Kernwapenwedloop werd hervat. Door de sociaal-culturele veranderingen sinds 1960 was het wantrouwen tegen de regeerders flink toegenomen. De afkeer van de kernwapens leidde tot massale demonstraties. 21 november 1981: 400.000 mensen betoogden in Amsterdam tegen de middellange afstandsraketten. Reagan lanceerde het strategisch defensie initiatief(SDI), een plan voor een ruimteschild met raketten die kernraketten uit de lucht konden schieten.

Het SDI-project leidde ook tot ongerustheid in de SU. Gorbatsjov dacht dat de SU deze nieuwe stap in de wapenwedloop niet aankon. Economisch raakte het Oostblok steeds verder achterop. Hijwilde daarom de kosten van de bewapening verminderen-->1987: Verdrag waarin de leiders afspraken de kernraketten voor de middellange afstand te vernietigen. Volgens Gorbatsjov kon het communisme alleen overleven door glasnost(openheid) en perestrojka(verbouwing). Met glasnost bedoelde hij dat overal vrij moest kunnen worden gesproken, met perestrojka dat de economie anders moest worden georganiseerd. De staat moest meer ruimte geven aan particulier initiatief.

1988: Gorbatsjov liet de Breznjevdoctrine los. Gevolg: 1989-->Het communisme ging in steeds meer Oost-Europese landen ten onder. 9 november: Hoge functionaris zei op tv dat iedereen de grens met West-Duitsland mocht oversteken. Dat leidde tot een run op de Berlijnse muur. Kort voor middernacht gaven de grenswachten toe en gingen de grensposten open. De Duitsers begonnen meteen met het slopen van de muur. Gorbatsjov stemde hierna in met de opheffing van de DDR en de toetreding van Oost-Duitsland tot de Bondsrepubliek. 1991: De SU valt uiteen. Jeltsin zette Gorbatsjov af, hief de SU in december 1991 op en verbood de communistische partij.