Hoofdstuk 7: Tijd van pruiken en revoluties

Montesequieu wou spreiding van machten om  de vrijheid van burgers te waarborgen. De drie machten moeten niet alleen los van elkaar staan, maar ook middelen hebben om elkaar in balans te houden.

-Verlichting, verlicht denken: Culturele beweging onder filosofen en intellectuelen met als doel het gebruik van de rede (het verstand) te stimuleren. Verlichte denkers geloofden dat de mens door zijn verstand in staat is om een ideale samenleving te creëren.

-Rationalisme: het boven alles stellen van het gebruik van het verstand (de rede, de ratio).

Paragraaf 3: Verlicht absolutisme.
In Europa bestond een standenmaatschappij met als eerste stand de geestelijken, de tweede stand de adel en de derde stand de boeren. In de 18e eeuw kwam er verandering in. De derde stand stond niet meer alleen uit boeren maar ook uit de burgers van steden, zij waren de invloedrijkste groep van de derde stand. De sociale verhoudingen waren voor iedereen een vaststaand gegeven, niemand wilde een verworven positie vrijgeven.

De eerste en tweede stand hadden allerlei privileges, voorrechten. Dit tot ergernis van de derde stand. Ook veel openbare ambten waren alleen toegankelijk voor de eerste en tweede stand. Vaak waren dit inhoudsloze betrekkingen. In de hofhouding van Lodewijk XV hadden meer de vijfhonderd edelen een goed betaald, maar louter ceremonieel baantje. Dit wordt ook wel het Ancien Régime genoemd. Helaas kregen vorsten die dit toepasten in de loop van de 18e eeuw met chronisch gebrek aan geld te maken. Dit probeerden ze op te lossen door de belasting te verhogen, hierdoor werden ze echter niet populairder. De afkeer tegen de vorst werd vergroot.

Het gewone volk was ontevreden over het feit dat het grootste deel van de belastingen uit accijnzen, belasting op bepaalde goederen, bestond. De koning sloot met een belastingpachter een contract, zodat de pachter de koning een afgesproken bedrag zou betalen en de pachter zelf belasting mocht innen. De mensen betaalden de pachters, maar zo veel kwam er niet bij de koning terecht. De belastingpachters werden dan ook ‘een bende van roofzuchtige bandieten met koninklijke goedkeuring’ genoemd. Om de belasting te ontduiken ontstond er hevige smokkelhandel, de pachters dreigden met zware straffen, ze werden dan ook gehaat, en er kwam een steeds grotere roep om verandering.

Frederick II van Pruisen (Frederick de Grote) koos voor een nieuwe vorm van koningschap. Hij paste ideeën van de Verlichting toe en noemde zich ‘de eerste dienaar van de staat’. Ook verwierp hij het Droit Divin. De onderdanen droegen in vervolg de autoriteiten over aan de vorst. In die zin bleef Frederick een absoluut heerser.

Frederick heeft in zijn regeringsperiode, een halve eeuw, veel tot stand gebracht. Hij heeft op politiek, religieus en economisch terrein voor allerlei veranderingen gezorgd.

Frederick wou de onderdanen te vriend houden, met mate. Ze moesten gehoorzaam en nuttig zijn. Uiteindelijk overheersten de belangen van de staat altijd in Fredericks overwegingen.

-Verlicht absolutisme: de regeerwijze waarbij een vorst de absolute macht in handen heeft, maar probeert om van bovenaf en zonder inspraak hervormingen door te voeren. Ook verlicht despotisme genoemd.

-Sociale verhoudingen: de verschillen, de overeenkomsten en de onderlinge wisselwerking tussen verschillende groepen in de samenleving.

-Ancien Régime: letterlijk: de Oude Orde. Benaming voor de tijd van vóór de Franse Revolutie toen er nog sprake was van een standenmaatschappij en absolutisme.

Paragraaf 4: Democratische revoluties.
Nadat Lodewijk XVI in 1776 de macht had overgenomen werd er meer uitgegeven dan er binnenkwam. De boden van de Franse schatkist kwam in zicht en de enige manier om het financiële probleem op te lossen was verhogen van de inkomsten. Helaas was dit een groot probleem omdat de eerste en tweede stand het privilege hadden om geen of weinig belasting te betalen. Het kwam dus allemaal op de derde stand neer.

Ministers gaven Lodewijk XVI advies om ook de geestelijkheid en adel belasting te laten betalen, de edelen wezen de koning vervolgens op de afspraak uit de Middeleeuwen: zonder goedkeuring van de SG mocht de koning geen nieuwe belastingwetten afkondigen.

De SG waren sinds 1614 niet meer bij elkaar gekomen, de koning kon dus niks anders doen dan toegeven. Na lang overleg werd besloten te stemmen per stand zoals het de laatste keer ook het geval was geweest (SG). Dit in voordeel van de eerste en tweede stand, zij stonden samen tegenover de derde stand. Dit was tot ongenoegen van de derde stand, de rijke burgerij wilde een eind maken aan de bevoorrechte posities en privileges van geestelijkheid en adel, en ook hen belasting laten betalen. De burgerij wilde meer: liberté (vrijheid) werd hun leus. Maar het volk in de steden wenste ook een sociale omwenteling: egalité (gelijkheid) werd hun slogan. De boeren daarentegen wilden meer land en minder belastingen.

Na de eerste bijeenkomst werd al duidelijk dat de  verschillen onoverbrugbaar waren. De derde stand kreeg maar erg weinig kans. Daarom stapten leden uit de derde stand uit de SG om zelf een Nationale Vergadering uit te roepen, waarmee ze beloofden pas uit elkaar te gaan als Frankrijk een grondwet zou hebben. Daarna volgden de gebeurtenissen snel.

In deze onzekere periode wilden Parijzenaren zichzelf kunnen verdedigen, daarvoor waren wapens nodig. Ze bestormden het stedelijke wapenmagazijn en maakten daar zonder veel moeite grote buit. Maar zonder munitie waren de wapens niks waard, men moest dus naar de Bastille, waar de munitie was opgeslagen. Uiteindelijk gaf de gouverneur van de Bastille zich over, hij werd onthoofd en zijn hoofd werd als trofee door de stad gevoerd. De Bastille, de staatsgevangenis met slechts zeven gevangenen, was gevallen(1789). Het was het symbool van de overwinning op de tirannie.

In 1789 volgden nog twee andere gebeurtenissen. Eerst de nuit de sacrifices, de feodale rechten werden afgeschaft en mensen verkeerden in de veronderstelling dat de boerenopstanden goedkeuring van de koning hadden. Hierna volgde de Verklaring van de rechten en de plichten van de mens en de burger, hiermee werd de burgerij de winnaar van de grote revolutie. Er was voor het eerst sprake van duidelijk staatsburgerschap. Er werd echter wel verschil tussen bevolkingsgroepen gemaakt. Men was bijv. bezitter of niet-bezitter, of had wel of geen politieke invloed.

In 1789 volgden nog twee andere gebeurtenissen. Eerst de nuit de sacrifices, de feodale rechten werden afgeschaft en mensen verkeerden in de veronderstelling dat de boerenopstanden goedkeuring van de koning hadden. Hierna volgde de Verklaring van de rechten en de plichten van de mens en de burger, hiermee werd de burgerij de winnaar van de grote revolutie. Er was voor het eerst sprake van duidelijk staatsburgerschap. Er werd echter wel verschil tussen bevolkingsgroepen gemaakt. Men was bijv. bezitter of niet-bezitter, of had wel of geen politieke invloed.

De burgerij hield echter maar weinig rekening met de belangen van de boeren op het platteland. Het kerkelijk bezit, bijna een kwart van Franse grond, werd onteigend om zo de staatsschuld proberen te saneren. Op het platteland was de teleurstelling groot. Alleen rijke burgers of grote boeren bleven staan en konden de voormalige kerkelijke goederen kopen. Zo werd de kloof tussen arm en rijk alleen maar groter. Bovendien kwam er zoveel papiergeld dat er een inflatie kwam.

Koning Lodewijk XVI bracht de zomer van 1789 nog in rust in zijn Versailles voort, maar in het najaar werd de familie gedwongen te wonen in Parijs. In juni 1791 was de maat vol voor de koning, in het diepst geheim wou men ontsnappen, ze wilden Frankrijk verlaten. Deze vlucht mislukte en de koninklijke familie werd net voor de grens gevangen genomen. Stap voor stap werd de koning van zijn macht beroofd en in de zomer van 1791 werd Lodewijk gedwongen de nieuwe grondwet te ondertekenen. Hierin waren de belangrijkste grondrechten van de onderdanen vastgelegd.

In 1792 verloor de koning zijn laatste macht en werd Frankrijk tot Republiek uitgeroepen. Frankrijk was in oorlog met enkele buurlanden en om te voorkomen dat Lodewijk  opnieuw verraad zou plegen, werd hij en zijn gezin gevangen gezet. In 1793 werd de koning als ‘burger Capet’ ter dood veroordeeld.

De revolutie bracht veel slachtoffers met zich mee. Vooral onder de meedogenloze Robespierre die veel onschuldig bloed liet vloeien door de guillotine. Ook over de grenzen vloeide het bloed. De revolutionairen brachten een leger op de been om de revolutie te redden, ze streden voor hun vaderland dat in gevaar was. In deze tijd ontstond ook het Franse volkslied, de Marseillaise.  De legers behaalden groot succes en niet alleen de revolutie in Frankrijk werd veilig gesteld, ook in veroverde gebieden werden de revolutionaire ideeën verspreid. De Republiek, vanaf toen de Bataafse Republiek, kwam onder leiding van de Fransen te staan.

Jonge generaals, zoals Napoleon Bonaparte, maakten in deze tijden grote kans om bekend en populair te worden. In 1799 maakte Napoleon met een staatsgreep een eind aan de revolutionaire chaos in Frankrijk, het volk was hem dankbaar. In 1804 riep hij zichzelf uit tot keizer Napoleon I. Met de Code Napoleon zorgde hij voor eenheid in de rechtspraak. De Code Napoleon is tot op heden nog de basis van het recht in veel Europese landen.

1805: Engeland, Rusland en Oostenrijk sluiten een bondgenootschap tegen Frankrijk.

Franse legers boekten alleen maar overwinningen. Broer Joseph werd koning in Spanje en broer Lodewijk Napoleon werd na opheffing van de Bataafse Republiek koning van Koninkrijk Holland. Om GB tegen te gaan, verbood Napoleon alle handel met dat land. De Russische tsaar trok zich er niets van aan en om hem te straffen trok Napoleon met een enorm leger richting Moskou. Dit liep echter uit op een enorme mislukking. Slechts tien procent van de soldaten overleefde de barre tocht.

-Grondwet: een wet (constitutie) waarin de grondbeginselen van een staat en de rechten en plichten van de burger en overheid staan.

-Staatsburgerschap: het behoren bij een staat, met de politieke rechten van een burger.

-Grondrechten: vrijheidsrechten die burgers bescherming bieden tegen een oneerlijke behandeling door de overheid of door andere burgers.