hoofdstuk 7: koningen, heren en denkers

1.       Absolutisme

Absolutisme = regeringsvorm waarbij de koning alle macht heeft en  boven de wet staat.

Het absolutisme van Lodewijk XIV

1648-1653 = opstand in Frankrijk

Middeleeuwen = ontstaan overlegsorganen (statengeneraal ) die het beleid van de koning konden dwarsbomen.

Statengeneraal = 3 standen.

• Adel
• Geestelijke
• Stedelijke burgerij

Begin 17^e eeuw = koningen willen macht uitbreiden en niet steeds moeten overleggen

Vanaf 1614= geen vergaderingen van de statengeneraal bijeen meer roepen (volgehouden tot 1789)

De koninklijke adviseurs, de kardinalen Richelieu (onder Lodewijk XIII) en Mazarin (onder Lodewijk XIV) probeerden de macht van de adel op andere manieren te beperken.

Bijvoorebeeld door het ambtenarenapparaat uit te breiden en belastingen rechtstreeks te heffen (zonder tussenkomst van de adel) .

1661 = dood van Mazarin  Lodewijk kreeg zelf de touwtjes in handen en zetten de centralisatie plannen door. Lodewijk legde overlegorganen  steeds vaker zijn wil op Absolutisme

Bij het absolutisme zijn vier asprecten te onderscheiden:

• Politiek: Lodewijk stelde ambtenaren aan die rechtstreek aan hem rapporteerden, kondigden nieuwe wetten af en voerde censuur in. Door het laatste werd het geven van openlijke kritiek moeilijker.
• Economisch: Mercantilisme
• Militair: Lodewijk = Leger van beroepssoldaten belangrijk!
• Religieus: Lodewijk streefde naar eenvormigheid. 1685: edict van nantes werd opgeheven. De protestanten (hugenoten) moesten vluchten. Bossuet: Koning een plaatsvervanger van god op aarde= Droit divin (goddelijk recht)

Absolutisme elders in Europa

Rusland

ontwikkelde zich in de 17^e eeuw tot een absolute monarchie.

1613-1917 = alle macht in handen van één familie: de Romanovs.  Tsaren beperkten zeggenschap van de adel en geestelijken en trokken alle militaire en administratieve taken naar zich toe. Ook lag de kerk in handen van de staat. Sterk modern leger! Tsaar Peter de Grote = kracht achter veranderingen. (Wilde achterstand  op West-E uropa inlopen)

Pruisen     

(een van de 300 staten in het Duitse rijk na de 30jarige oolog) = soortgelijke ontwikkeling als Rusland. Na de 30 jarige oorlog ontwikkelde Pruisen zich tot een belangrijke grootmacht. Frederik Willem = legde basis van deze groei. Ook hij moderniseerde het leger (verdienste belangrijker dan afkomst).  ij stelde een belastingstelsel in. In tegenstelling tot Frankrijk een zekere mate van geloofsvrijheid. Rusland, Frankrijk en Pruisen = absolutisme elders in Europa veel minder.

De republiek

Had niet eens een vorst aan het hoofd. Hadden zicht verzet tegen de centralisatieplannen van de Spaanse koning.

Engeland

 mislukte ook de vesteging van absoluut koningschap. Parlement wist zijn macht te behouden. Burgerij en lage adel hadden meeste invloed. Adel voelde zich bedreigt en steunde de koning maar werd verslagen in een burgeroolog (1642-1649) Willem III = Engelse parlement riep de hulp in van de Nederlandse stadhouder en hij verjoeg de Engelse koning Karel I. Grorious revolution (1688) Strijd in Engeland leverde twee belangrijke politiek-filosofische werken op (over de oorpsprong en reikwijdte van de macht in een staat). Thomas Hobbes schreef Leviathan (1649/1650). Hij stelt dat mensen van nature het recht hebben op zelfverdediging. Hobbes stelt dat de mens voor zijn medemens een wolf is. Natuurrecht = Het geheel van regels over goed en kwaad die ieder mens kan doorgronden vanuit zijn geweten. (mens staat boven wetten) John Locke schreef two treatises of gouvernement (1680). Hij gaat uit van een contract tussen het volk en zijn regering. Hij kwam tot een andere conclusie dan Hobbes: als de regering zich ten opzicht van het volk misdroeg , was het contract niet langer geldig en mocht het volk een andere regering kiezen.

2.       Burgerlijke cultuur en hofcultuur

Burgerlijk cultuur: de Nederlandse Republiek als voorbeeld

Burgerlijke cultuur = Een cultuur die wordt bepaald door burgers (en niet door de hof, adel of kerk)

In de republiek was duidelijk een burgerlijke cultuur aanwezig. Bestuursfuncties waren wel alleen weggelegd voor machtige regentenfamilies. De burgerlijke cultuur in de republiek werd uitgebeeld in de schilderkunst. Dat kunst en cultuur in de republiek zo’n enorme impuls kregen, had ook te maken met de vele immigranten die kennis, arbeidskracht en geld meebrachten. Immigranten kwamen vanwege de: tolerantie = verdraagzaamheid tegenover anders denkende (ander geloof).

Hofcultuur: Frankrijk als voorbeeld Hofcultuur = Een cultuur die wordt bepaald door een vorst en zijn adellijke hof. In Frankrijk werd een hofcultuur gedomineerd. De macht kwam niet vanuit een stadhuis zoals in de republiek maar vanuit het paleis op het platteland. Lodewijk XIV liet vanaf 1661 paleis versaiiles uitbouwen. Edelen leefde ook in dit paleis.  Lodewijk XIV werd ook wel zonnekoning genoemd vanwege zijn rol in eht ballet van de nacht. Frankrijk was in tegenstelling tot de republiek overwegend katholiek.

3.       De wetenschappelijke revolutie

Een nieuwe manier van denken en kijken

Wetenschappelijke revolutie = Een ontwikkeling in de 17^e- Eeuwes wetenschap waarbij onderzoekers niet langer afgingen op de bijbel, de kerk of acteurs in de klassieke oudheid vonden, maar zelf tot een mening kwamen door middel van zelfstandig denken, observeren en redeneren. Fransman René Descartes(1561-1621)en de Engelsman Francis Bacon(1596-1650): wanneer kan je iets als waarheid beschouwen?  Wereld valt niet te verklaren door alleen een beroep te doen op gezag van anderen, zelf logisch redeneren of systematisch observeren en experimenteren. Decartes : beschouwde het verstand en het vermogen tot logisch redeneren als de meest zuivere bron van kennis. De zintuigen leveren geen betrouwbare kennis op = Rationalisme Er werd veel gebruik gemaakt van wiskunde, natuurwetenschappen. Bacon = zintuigen waarneming door middel van de zintuigen juist het beginpunt van onze kennis is = Empirisme.  Onderzoek menselijk lichaam(anatomie), geschiedenis, filosofie, rechten, theologie.

Empirisme en rationalisme is basis van de moderne weteschap.

De wetenschappelijke revolutie: gevolgen en het debat over oorzaken

• Galileo Galilei kwam tot de stelling dat de aarde om de zon draait, hij verdedigde Copernicus
• Isaac Newton (1642-1727) legde de grondslag voor moderne natuurkunde.
• Mechanistisch wereldbeeld = een kijk op God en de wereld die ervan uitgaat dat de werkelijkheid is vergelijken met een machine die door god in werking is gezet en daarna zelfstandig functioneert volgens natuurwetten. Volgende deze visie speel God geen rol meer in het verloop van de dagelijke gebeurtenissen op aarde.
• Descartes ging uit van scheiding tussen god en werkelijkheid. Spinoza trok een radicalere conclusie: buiten god geen werkelijkheid. Met andere worden was god niet iemand die de schepping had bedacht maar was hij de schepping zelf. Wie god wilde kennen moest volgende Spinoza de natuurwetten bestuderen en niet de bijbel.

Waarom juist in die tijd een wetenschappelijke revolutie?

1. kijken historici naar de vrijheid die wetenschappers hadden om hun onderzoeksresultaten te publiceren.  In de republiek was dit zeer gunstig door religieuze verdraagzaamheid en vrijheid om te publiceren.
2. kijken historici naar de geschiedenis van weteschappelijke instituties. In de republiek ontstonden universiteiten met opvallende openheid ten aanzien van nieuwe ontwikkelingen.Vanaf 1650 = oprichting wetenschappelijke verenigingen.
3. krijgen historici steeds meer oog voor de wisselwerking tussen geleerden en ambachtslieden. Onderzoekers uit de 16^e en 17^e eeuw maakte dankbaar gebruik van ambachtelijke kennis voor de vervaardiging van hun eigen instrument (sterrenkijkers, microscopen, uurwerken etc.) en omgekeerd waren ambachtslieden ook zeer geïnteresseerd in wetenschappelijke vraagstukken.

1. onderzoeken historici of economische en maatschappelijke omstandigheden hebben bijgedragen aan de wetenschappelijke revolutie. In hoeverre hebben toenemende handel en stijgende welvaart wetenschappelijk onderzoek gestimuleerd? En welk sociaal aanzien hadden onderzoeker in deze tijd? In de republiek werden er veel patenten aangevraagd door artsen, kooplieden en zelfs edelen.  Zij voelde zich dus niet te goed om zich met zulke ‘aardse’zaken bezig te houden.