Hoofdstuk 5 (Transparant)

Samenvatting geschiedenis Ho 5 §1 Het Congres van Wenen Wanneer en op welke manier kwam Napoleon aan de macht? In 1789 werd onder de leuze ‘Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap’ een einde gemaakt aan de macht van de adel en (katholieke) kerk. De Franse revolutionaire legers veroverden delen van Europa. Generaal Napoleon kwam aan de macht en werd de Franse keizer. Hoe kwam hier weer een eind aan? Napoleon veroverde grote delen van Europa, alleen Engeland kon hij niet veroveren. In 1812 wilde Napoleon door een tocht naar Rusland, Rusland dwingen om mee de doen aan de onderwerping van Engeland, maar hij werd verslagen. In 1813 werd zijn nieuwe leger bij Leipzig verslagen door samenwerking tussen Pruisen, Oostenrijk, Engeland en Rusland. In Parijs moest hij zich overgeven en werd hij gedwongen tot vrede: de Vrede van Parijs. Wat werd tijdens de Vrede van Parijs afgesproken? Dat Frankrijk de veroveringen uit de tijd van de Franse Revolutie en Napoleon zou teruggeven. Napoleon moest naar Elba vertrekken. Wat hield het congres van Wenen in? De overwinnaars zouden hierin afspraken maken over Europa. Wie zouden in dit congres onderhandelen? De grote 5: Oostenrijk (Metternich), Engeland (Castlereagh), Rusland (Nesselrode en Alexander I), Pruisen (Hardenberg en Von Humboldt) en Frankrijk (Talleyrand). Waarom begon het congres zonder een officiële eerste zitting? Omdat de deelnemers niet als gelijkwaardig werden geacht, kon er geen goede manier voor een opening worden gevonden. Wat waren de 2 belangrijke uitgangspunten van het congres? - Legitimiteit (de vorsten die vóór Napoleon op de troon zaten, kwamen weer terug op de troon) - Machtsevenwicht (balance of power: een lang mocht niet sterker zijn dan een ander land) Waarom mocht de koning van Saksen niet deelnemen aan de herverdeling? Omdat hij met Napoleon had samengewerkt en in die tijd zijn gebied had kunnen uitbreiden. Wat voor verdeling wilden Rusland en Pruisen? Saksen voor Pruisen en Polen voor Rusland. Hoe werd dit tegengehouden? Metternich, Castlereagh en Talleyrand waren tegen de deling. Zij spraken af dat ze Rusland en Pruisen gezamenlijk zouden tegenhouden. Pruisen wilde wel oorlog voeren, maar Rusland niet. Uiteindelijk werd een verkleind Rusland in personele unie met Rusland verenigd. Een deel van Saksen ging naar Polen. Welke uitgangspunten waren bereikt op 9 juni 1815 (de slotakte)? - Frankrijk bleef een grote mogendheid doordat het weinig gebied hoefde af te staan. Wel kreeg het een veiligheidsgordel van versterkte staten om. - De door Napoleon verjaagde dynastieën keerden terug. - De vier overwinnaars breidden hun gebied uit en vergrootten hun veiligheid. Conclusie: - Engeland bleef, met uitbreiding van koloniaal bezit, heerser over de zee. - Ruslands grens schoof op naar het westen. - Oostenrijk en Pruisen deelden de heerschappij over Midden-Europa. Wat gebeurde er op 6 maart 1815? Napoleon had Elba verlaten en was op 1 maart bij Cannes geland. In Parijs bleek hij populairder dan Lodewijk XVIII en herstelde Napoleon het keizerrijk. Hij toonde zich vredelievend en beloofde hervormingen. Hoe werd Napoleon weer opnieuw verslagen? De mogendheden vertrouwden hem niet. Pruisen, Engeland en het Koninkrijk der Nederlanden trokken troepen samen aan de noordgrens. Oostenrijk en Rusland deden dat aan de oostgrens. Napoleon werd verslagen bij Waterloo op 18 juni 1815. Welke maatregelen werden er genomen tijdens de tweede vrede van Parijs? Het moest enkele grensvestingen aan Nederland afstaan, Saarland aan Pruisen en Savoye aan Sardinië-Piemont. De veroverde kunstschatten moesten worden teruggegeven. En 700 miljoen francs aan schadevergoeding. Het noordoosten van Frankrijk bleef de eerste jaren door de overwinnaars bezet. Wat hield de Heilige Alliantie in? De tsaar was de enige die persoonlijk aan de onderhandelingen deelnam. Hij voelde zich verantwoordelijk voor de vrede en stelde een verbond: de Heilige Alliantie. Vrijwel alle vorsten sloten zich hierbij aan (de paus, de Engelse prins-regent en de Turkse sultan niet). Wat hield de Grote Alliantie in? Hierin spraken de Grote Vier af elkaar te hulp te komen als ergens de orde verstoord zou worden. Men zou dan congressen beleggen. § 2 Het Europees Concert (1815-1854) Onder welke 2 voorwaarden kon het concertsysteem functioneren? - Bij de keuze van bondgenoten mochten ideologische tegenstellingen geen rol spelen. - Het was alleen van toepassing in die gebieden waar een machtsverschuiving van beslissende invloed was op het machtsevenwicht van de Grote Vijf. Die gebieden lagen in Europa en het Turkse rijk. Wat werd er in 1818 in Aken beslist? Dat congres ging over Frankrijks positie. Nadat het aan al zijn financiële verplichtingen had voldaan, verlieten de bezettingsgroepen het grondgebied. Frankrijk werd een volwaardig lid van de alliantie. Wat bleek na de 2 congressen na Aken? Dat men het binnen de Grote Alliantie niet met elkaar eens was. Hoe kwam de Grote Alliantie ten einde? Na het Congres van Verona (1822) trok Engeland zich geheel terug uit het verbond. Wat wordt bedoeld met de Oosterse Kwestie? Door de zwakte van het Turkse rijk, probeerden de grote Europese mogendheden hun invloed in het Turkse rijk te handhaven en vergroten. Dit vormde een bedreiging van het Europees machtsevenwicht. Wat gebeurde er toen de Grieken binnen het Turkse rijk in opstand kwamen? Er was veel sympathie in Europa en Rusland voor de opstandelingen. Europese ingezetenen stuurden geld, wapens en vrijwilligers. Hoe werd Griekenland onafhankelijk verklaard? Tsaar Nicolaas I wilde het Russische rijk en zijn invloedssfeer uitbreiden. Hierin paste steun aan de Griekse opstandelingen. Engeland en Frankrijk grepen nu ook in en dwongen de sultan in 1829 tot vrede. Hierbij werd de vrijheid van de Grieken in Turkije erkend. Op een congres in Londen (1830) werd de onafhankelijkheid van Griekenland door de Europese mogendheden erkend. Wat hield de Belgische revolutie in? In 1830 begon binnen het Koninkrijk der Nederlanden, in Brussel, een opstand. Er was dus sprake van een verstoring van het machtsevenwicht, waardoor de grote mogendheden zouden ingrijpen. Engeland was tegen het optreden van de mogendheden. Frankrijk had geen enkel bezwaar tegen een zelfstandig België. Engeland zorgde voor herstel van het evenwicht door een conferentie in Londen van de Grote Vijf. België werd zelfstandig onder een koning die verwant was aan het Engelse koningshuis. De mogendheden erkenden dit, koning Willem I echter niet. Waarom ontstond er opnieuw een Oosterse kwestie? Mehemed Ali bedreigde gebieden van de sultan in het Oosten. Frankrijk had goede contacten met Egypte en steunde Mehemed Ali. Om de invloed van Frankrkijk in het Oosten tegen te gaan, hielpen Engeland en Rusland de sultan. De Franse koning was bang voor een oorlog, verving zijn premier en gaf in alles toe. De sultan behield zijn gebieden. Wat werd er in de overeenkomst in 1841 besloten? De zee-engten (Bosporus en Dardanellen) werden in vredestijd voor alle niet-Turkse schepen gesloten. Nu had o.a. Rusland geen toegang tot de Middellandse Zee. Waar hadden de revoluties in 1848 succes? In Frankrijk (algemeen kiesrecht werd ingevoerd) en Nederland (indirect: kreeg een liberale grondwet). Waardoor dreigde er oorlog tussen Pruisen Oostenrijk in 1848? De Pruisische koning had het jaar ervoor voorgesteld een verbond van Duitse vorsten onder zijn leiding te vormen en Oostenrijk zou daar buiten vallen. Waardoor ontstond deze oorlog niet? De tsaar waarschuwde de Pruisische koning: veranderingen aanbrengen in Europa zonder goedkeuring van de mogendheden was een daad van agressie. Rusland stond achter Oostenrijk. Het verbond van Duitse vorsten ging niet door en Oostenrijk kon zijn leidende positie in de Duitse Bond hernemen. Wat gebeurde er tijdens de kwestie Sleeswijk-Holstein? Deze gebieden maakten zich in 1848 los van Denemarken. Pruisische en Bondstroepen kwamen hen te hulp. Engeland en Rusland vonden dat hiermee het machtsevenwicht werd verstoord. Uiteindelijk (na 2 jaar) gaf Pruisen toe. Sleeswijk-Holstein bleef in personele unie verenigd met Denemarken (definitief in bijeenkomst Londen).
§ 3 Vijf oorlogen in 15 jaar De Krimoorlog (1854-1856): Nicolaas I zag de Oosterse Kwestie gunstig voor Rusland. Engeland was het enige land dat bezwaar zou kunnen maken, dus probeerde Rusland te onderhandelen met Engeland. Rusland stelde Engeland voor om samen alvast de erfenis van de Turkse sultan te delen. Engeland ging hier niet op in. Rusland eiste van Turkije dat de tsaar als beschermer van alle orthodoxe christenen zou worden erkend. Op aandringen van Engeland wees de sultan deze eis af. Russische troepen bezetten de Donauvorstendommen om Turkije onder druk te zetten. Engeland en Frankrijk besloten samen te werken en verschenen met een vloot voor Constantinopel. De sultan verklaarde Rusland de oorlog. De Russen vernietigden een Turkse vloot, en nu verklaarden ook Engeland en Frankrijk Rusland de oorlog. Oostenrijk had verplichtingen aan Rusland, maar wilde niet dat het de Donauvorstendommen bezette. Rusland trok zich terug, zodat Oostenrijk niet met Engeland en Frankrijk ging samenwerken. Oostenrijk bezette vervolgens het gebied om het te beveiligen tegen aanvallers. Engeland wilde een expansie van Rusland naar de zee-engten voorkomen. Hiervoor moest de Russische oorlogsbasis (Sebastopol op de Krim) vernietigd worden. Na een jaar werd dit door de westerse mogendheden veroverd. In een congres in Parijs in 1856 kwam de vrede weer tot stand. Rusland werd weer teruggedrongen tot de Zwarte Zee en mocht langs de kusten geen oorlogshavens bouwen. De Italiaans-Oostenrijkse oorlog (1859): Oostenrijk kon niet meer op steun van Rusland rekenen, waardoor zijn machtspositie in Midden-Europa was verzwakt. Door het gebrek aan leiding en eenheid van de Italiaanse bewegingen had Oostenrijk tot nu toe die revolutionaire bewegingen kunnen bedwingen. Koninkrijk Sardinië had die voorwaarden echter wel. Minister-president Cavour zocht en kreeg steun van Napoleon III voor een oorlog tegen Oostenrijk. Cavour lokte een oorlog met Oostenrijk uit. Frankrijk en Sardinië brachten Oostenrijk 2 nederlagen toe, bij Magenta en Solferino. Toen sloot Napoleon een wapenstilstand, gevolgd door de Vrede van Zürich, waarin Oostenrijk Lombardije aan Sardinië afstond. De Duits-Deense oorlog (1864) De grote mogendheden hadden ik 1852 in Londen afspraken gemaakt over de erfopvolging in Sleeswijk-Holstein. Die waren nooit erkend door de vertegenwoordigers daar en door de Duiste Bond. Na de dood van de Deense koning in 1863 kozen de Duitssprekende Sleeswijkers en de Holsteiners een andere opvolger dan in Londen was afgesproken. De Duitse Bond was het eens met de Duitssprekende Sleeswijkers en tegen de Deense plannen. Bondstroepen trokken Holstein binnen en op 1 februari 1864 overschreed een Pruisisch-Oostenrijks leger de grens van Sleeswijk. Engeland, Rusland en Frankrijk kwamen de Denen te hulp. In augustus deed de Deense koning afstand van Sleeswijk-Holstein en werd het bij de Duitse bond gevoegd. Wat deed de rijkskanselier van Pruisen, Bismarck? Hij wilde dat zijn land de leiding in de Duitse Bond zou overnemen van Oostenrijk. Hij ging na hoe de andere mogendheden zouden reageren. Van groot belang was vooral Frankrijk, Bismarck zocht Napoleon III op in Biarritz. Daar beloofde hij dat Frankrijk wellicht compensatie zou krijgen bij machtsuitbreiding van Pruisen. Ook kreeg hij Napoleon III zover dat hij bemiddelde bij een bondgenootschap (van 3 maanden) tussen Pruisen en Sardinië. Wat was de ‘splendid isolation’? Een houding van Engeland, waarbij ze zich onthielden van ingrijpen. De Brüderkrieg: een zevendaagse strijd om het leiderschap in Duitsland: In de oorlog tussen Pruisen en Oostenrijk vochten Duitssprekende militairen tegen elkaar. Na de oorlog met Denemarken was afgesproken dat Pruisen Sleeswijk kreeg en Oostenrijk Holstein. Tussen Pruisen en Oostenrijk ontstonden moeilijkheden over het bestuur van Holstein. De spanning nam toe toen Italië begon te mobiliseren. In deze omstandigheden stelde Pruisen voor de Duitse Bond zo te hervormen dat Oostenrijk erbuiten zou vallen. Oostenrijk stelde voor de kwestie Holsteinn door de Duitse Bond te laten regelen. Hierop zei Bismarck de afspraken over Sleeswijk-Holstein op en riep de Pruisische gezant bij de Bondsdag terug. Oostenrijk stelde voor het Bondsleger te mobiliseren, wat door Bismarck als een oorlogsverklaring werd opgevat. Oostenrijk werd gesteund door Beieren, Hannover en Saksen, maar die werden door de Pruisische legers in 3 veldslagen verslagen. Waarom kwam in 1867 de Ausgleich tot stand? Omdat de nederlaag Oostenrijk duidelijk maakte dat voor het voortbestaan als grote mogendheid een grote binnenlandse steun nodig was. Tot nog toe was die alleen gekomen van de bevoorrechte Duitssprekende bevolking. Wat werd hierin besloten? Het was een compromis tussen de Duitssprekenden en de Hongaarssprekende bevolking. Hongarije werd een apart koninkrijk met een eigen grondwet, parlement en eigen officiële Hongaarse taal. Frans Jozef bleef keizer over wat de Dubbelmonarchie. Een aantal ministeries bleef gemeenschappelijk. Wat deed Bismarck om wraakgevoelens bij de verslagen broeder te voorkomen? Hij dwong de Pruisische koning af te zien van een triomfantelijke intocht in Wenen, er kwam geen militaire bezetting en Oostenrijk hoefde geen gebieden af te staan. Wat gebeurde er in de Vrede van Praag? Het schakelde Oostenrijk als grote macht in Duitsland uit, ook had het geen invloed meer in Italië en verloor Venetië aan Sardinië. Hoe wilde Bismarck de eenheid van Duitsland o.l.v. Pruisen krijgen? Hij wilde een oorlog met Frankrijk beginnen, alleen daardoor zouden de Zuid-Duitse staten de leiding van Pruisen accepteren. De vergroting van Pruisen na de Brüderkrieg maakte Engeland bezorgd over een te sterke macht van Pruisen. Als vanouds werd er in Engeland argwanend op de Fransen toegekeken, wat Bismarck probeerde te versterken. De Frans-Duitse oorlog (Siebzig-Einundsiebzig): Bismarck slaagde erin Frankrijk aan Pruisen de oorlog te verklaren. Nu ging het erom optreden van Oostenrijk en Engeland te voorkomen. Oostenrijk was wel bereid tot oorlog, maar het Hongaarse deel voelde er niks voor. Oostenrijk hoopte te profiteren van een langdurige en uitputtende oorlog. Toen Engeland wilde ingrijpen maakte Bismarck de Franse plannen met België bekend. Engeland reageerde fel op Frankrijk. Ook Italië bleef neutraal en wilde profiteren van de oorlog door Rome te veroveren. Frankrijk stond er alleen voor. Napoleon capituleerde begin september in Sedan en verloor zijn troon. Op 18 september waren de eerste Duitse eenheden in de omgeving van Parijs. Het Duitse hoofdkwartier vestigde zich in het kasteel van Versailles. Bismarck wilde de oorlog al op 1 september 1870 beëindigen, maar de Franse eer verhinderde dit (‘Geen duimbreed van onze grond, geen steen van onze vestingen’). Op 10 mei 1871 werd de vrede in Frankfurt getekend. Wat werd in de vrede in Frankfurt bepaald? Frankrijk moest Elzas en een groot deel van Lotharingen aan het Duitse rijk afstaan en een forse oorlogsschadeloosstelling betalen. Totdat dit gebeurd was, zouden de Duitse legers noord- en noordwestelijk Frankrijk bezet houden. Wat waren de gevolgen voor de verschillende landen? Frankrijk was ernstig beschadigd en ook hun nationale trots was beledigd. Er kwam één Duits rijk o.l.v. Pruisen. De koning van dat land werd Duits keizer. Duitsland was de machtigste staat op het vasteland. Italië voegde Rome (als hoofdstad) aan het koninkrijk toe. Oostenrijk had niet kunnen profiteren van de oorlog en had definitief geen invloed meer in Duitsland. Het kon zijn aandacht alleen nog maar op de Balkan richten. § 4 Gewapende vrede (1871-1914) Waarom werd de tijd tussen 1871 en 1914 het tijdperk van de gewapende vrede genoemd? Omdat er sprake was van een bewapeningswedloop: er waren onderlinge spanningen en iedereen probeerde zich zo sterk mogelijk te maken. Wat waren de houdingen van de Grote Vijf? Engeland: Bezat eenderde van de wereld. Engeland wilde nog steeds voorkomen dat één mogendheid de macht in handen zou krijgen, maar wilde niet betrokken raken bij een oorlog. à splended isolation. Rusland: Streefde naar ijsvrije havens. Duitsland: Bismarck wilde eenwording van Duitsland. Hiervoor sloot hij verdragen met afzonderlijke landen. Aan deze buitenlandse politiek kwam een einde toen Wilhelm I aantrad. Hij gaf Duitsland een nieuwe inrichting: andere raadgevers en Duitsland eiste ook ‘een plaats onder de zon’. Hiermee brachten ze het evenwicht in gevaar (grote zorg bij Frankrijk). Frankrijk: Wilde revanche, er ontstond een anti-Duitse politiek. Na Bismarcks dood kreeg Frankrijk hier de volle ruimte voor. Oostenrijk-Hongarije: Had grote problemen met het grote aantal nationaliteiten binnen het rijk. Richt zich nu vooral op de Balkan. Verder nog leren: - § 4.2-4.4 + § 5 uit het boek - Aantekeningen (en evt. opdrachten)