Hoofdstuk 4 t/m 6

±1450 uitvinding van de boekdrukkunst. Hierdoor was er een snelle verspreiding van ideeën en teksten uit de renaissance

§2 Europeanen ontdekken de wereld

In de 14e eeuw begonnen de Europeanen de rest van de wereld te ontdekken en probeerden ze daar het christelijk geloof te verspreiden en handel te drijven met de mensen die daar leefden. Hierdoor kwam er ook een technische vooruitgang bij de bouw en navigatie van schepen.

Cortés is een van de vele Europeanen die in de 14e, 15e en 16e eeuw vanuit Europa de wereldzeeën ging bevaren. Hij heeft op een vreselijke manier Mexico veroverd voor Spanje en hierdoor werden de botten en andere resten van Cortés verstopt door Mexico.

Door de ontdekkingsreizen en ontdekkingsreizigers veranderde het wereldbeeld van de Spanjaarden en Portugezen en later ook de Nederlanders en Engelsen. Ze kwamen erachter dat de wereld er anders uitzag dan ze dachten. Zo bleken continenten er anders uit te zien dan voorheen gedacht werd en bleken tot dan toe onbekende gebieden toch te bestaan.

Er waren destijds ook 2 grote handelsnetwerken: het handelsnetwerk van Europa en Azië, en het handelsnetwerk van Europa en Amerika over zee. Er hingen een hoop voordelen aan die handelsnetwerken: er was handel mogelijk via het Mongoolse Rijk en Europeanen werden rijk door de handel en uitvoer met goud en zilver uit de Nieuwe Wereld. Een groot nadeel was echter dat deze contactzones ook de verspreiding van ziektes beter mogelijk maakte.

§3 De Reformatie

Dr. Maarten Luther was een monnik uit Duitsland die erg veel twijfels had bij de kerk. Hij was kwaad over het feit dat je je zonden kon afkopen met aflaten. Hierop reageerde hij met een brief waarin er 95 stellingen waarin hij zijn visie gaf. Hiermee begon een conflict dat zou uitlopen op een scheuring in de christelijke kerk in het Westen.

Luthers kritiek had betrekking op 4 aspecten:

I.Aflaathandel: er was berouw en spijt nodig voor vergeving en hij vond dat je met geld geen zonde kon afkopen

II.Heiligenverering: Zijn kritiek hierop was dat je via een heilig beeldje tot God kon bidden, maar hij was het daar niet mee eens. En vond dat je direct naar God moest bidden.

III.Sacramenten: In de middeleeuwen verrichtten priesters allerlei handelingen om ervoor te zorgen dat gelovigen uiteindelijk naar de hemel zouden gaan. Zeven van deze rituelen beschouwde de kerk als heilig: de doop, het vormsel, de eucharistie/avondmaal, de biecht, het huwelijk, ziekenzalving en priesterwijding. Luther accepteerde als sacramenten alleen de doop, het avondmaal en de biecht, omdat die rechtstreeks te maken hadden met het verkrijgen van vergeving van zonden.

IV.Hiërarchie: De kerk hanteerde een rangorde binnen de kerk. De paus stond bovenaan, daaronder de kardinalen, aartsbisschoppen, bisschoppen, priesters en pastors. Luther was

het hier niet mee eens en vond de hele hiërarchie volledig overbodig.

De katholieke kerk moest natuurlijk reageren op de ontwikkeling van het protestantisme. Er werd tijden het Concilie van Trente besloten dat aflaatbrieven werden verboden en dat ketters harder aangepakt moesten worden. En daarvoor werden de kerkelijke rechtbanken (de “Inquisitie”) opgericht. De reactie van de katholieke kerk op de Reformatie word de Contrareformatie genoemd.

Katholicisme

Lutheranisme

Calvinisme

Je komt in de hemel door de regels van de kerk op te volgen en goede dingen te doen

Je komt in de hemel door oprecht geloof en berouw over je zonden

Je bent voorbestemd voor de hemel of de hel. Op de hemel kun je alleen hopen door hard te werken en sober te leven

De paus is het hoofd van de kerk. Verzet tegen de paus is niet toegestaan

De vorst is het hoofd van de kerk. Verzet tegen de vorst is niet toegestaan

Er is geen kerkhoofd: iedere gemeente bestuurt zichzelf. Verzet tegen een vorst die zich misdraagt, is toegestaan

Geestelijken mogen niet trouwen

Geestelijken mogen trouwen

Geestelijken mogen trouwen

De Bijbel en uitspraken van belangrijke geestelijken zijn de basis van het geloof

De Bijbel is de basis van het geloof

De Bijbel is de basis van het geloof

Er zijn 7 sacramenten

Er zijn 3 sacramenten: doop, biecht en avondmaal (eucharistie)

Er zijn 2 sacramenten: doop en avondmaal

Heiligen zijn een voorbeeld

Heiligenverering is afgoderij

Heiligenverering is afgoderij

Hoofdstuk 6 Een nieuwe republiek in Europa

Habsburgse Rijk (Familie Habsburg)

• Spanje/Portugal
• Noord-Italië
• De Nederlanden (BeNeLux)
• Amerika

Beroemde koningen à Karel IV en opvolger Filips II

“In mijn rijk gaat de zon nooit onder.”

De adel verzet zich, ook in de Nederlanden. Dit leidt tot De Opstand

§1 De Opstand in Europees perspectief

Er waren in Europa rond in de 16e eeuw religieuze spanningen. Niet alleen in de Nederlanden, maar ook Frankrijk en Duitsland waren verweven in een religieuze strijd. Ook speelde centralisatie van het bestuur een grote rol in de strijd.  
In het Duitse Rijk erkende de keizer dat elke vorst zijn eigen religie mocht kiezen en dat zijn onderdanen hem in die keuze zouden volgen à Vrede van Augsburg 1555.

Cuius regio, eius religio à Wiens gebied, diens godsdienst
 

De Nederlanden waren zo erg tegen de centralisatie van de Spaanse koning Filips II, dat ze de kerken binnenvielen en alles vernielde à de Beeldenstorm. Filips II reageerde hierop door soldaten naar de Nederlanden te sturen. Dat conflict zou 80 jaar duren à de Tachtig Jarige Oorlog. De gewesten die door de Opstand uit elkaar waren gegaan. Besloten ze samen een zelfstandige republiek te vormen. Het calvinisme was de belangrijkste godsdienst, maar de republiek tolereerde ook andere erediensten.  In 1648, 80 jaar na het begin van de oorlog, sloot de Republiek definitief vrede met Spanje (Vrede van Münster).
Uit de verwikkelingen in Frankrijk en het Duitse Rijk blijkt dat de strijdpunten in de Nederlanden niet heel anders waren dan de rest van Europa. Er is alleen 1 belangrijk verschil. En dat is de uitkomst van de Nederlandse Opstand. In geen enkel land leidde de strijd over godsdienst en bestuur tot de vorming van een staat zonder vorst. Deze Republiek zou ruim 2 eeuwen blijven bestaan.

De Nederlanden waren zo erg tegen de centralisatie van de Spaanse koning Filips II, dat ze de kerken binnenvielen en alles vernielde à de Beeldenstorm. Filips II reageerde hierop door soldaten naar de Nederlanden te sturen. Dat conflict zou 80 jaar duren à de Tachtig Jarige Oorlog. De gewesten die door de Opstand uit elkaar waren gegaan. Besloten ze samen een zelfstandige republiek te vormen. Het calvinisme was de belangrijkste godsdienst, maar de republiek tolereerde ook andere erediensten.  In 1648, 80 jaar na het begin van de oorlog, sloot de Republiek definitief vrede met Spanje (Vrede van Münster).
Uit de verwikkelingen in Frankrijk en het Duitse Rijk blijkt dat de strijdpunten in de Nederlanden niet heel anders waren dan de rest van Europa. Er is alleen 1 belangrijk verschil. En dat is de uitkomst van de Nederlandse Opstand. In geen enkel land leidde de strijd over godsdienst en bestuur tot de vorming van een staat zonder vorst. Deze Republiek zou ruim 2 eeuwen blijven bestaan.

§2 Een bijzondere bestuursvorm

Holland

Regenten

 

58,5%

Zeeland

Regenten

 

9,2%

Utrecht

Regenten

Adel

5,8%

Gelre

Regenten

Adel

5,6%

Overijssel

Regenten

Adel

3,6%

Groningen

Regenten

 

5,8%

Friesland

Regenten

Adel

11,7%

Staten Generaal

1. Belasting
2. Buitenlandse politiek
3. Defensie
4. Benoeming van stadhouder  (aanvoerder leger & vloot)

• In stead of à in plaats van koning (familie van Oranje)

Soevereiniteit (hoogste staatsmacht) kwam te liggen bij de 7 gewesten.

Regenten: rijke burgers die de Republiek bestuurden.

Raadspensionaris: stond de stadhouder bij. De raadspensionaris van Holland was een gewichtig man. Hij zat namelijk alle Staten voor, voerde alle correspondentie, ook met het buitenland, en vertegenwoordigde het meest invloedrijkste gewest van de Staten-Generaal: Holland.

§3 Internationale handel

Na 1585 werd de Noord-Nederlandse handel diverser en breidde hij zich sterk uit. De komst van de Antwerpenaren speelde daarin een rol, maar er zijn meer factoren aan te wijzen.
Aan de basis van het succes lag de graan- en houthandel, ook gedurende de 17e en 18e eeuw was dat de belangrijkste tak van overzeese handel. Het geïmporteerde hout werd grotendeels gebruikt voor de bouw van schepen. Het derde basisproduct uit het noorden was zout. Ook dat werd een belangrijk exportartikel: gezouten haring.
Een 2de belangrijke factor waren 3 technische uitvindingen: het fluitschip (type vrachtschip), de houtzaagmolen en de haringbuis (een type vissersboot). Alle 3 zorgden zij voor een flinke toename van de arbeidsproductiviteit.

In de Republiek werd maar 20% aan de agrarische sector gedaan, omdat de grond veelste nat was. Dit in tegenstelling tot Frankrijk en het Duitse Rijk. Wel was de Nederlandse grond geschikt voor veeteelt, waar weinig mankracht voor nodig was. Hierdoor kwam arbeidskracht beschikbaar voor andere vormen van arbeid: in de handel, in de textiel, scheepsbouw, bierbrouwerij enz.

In 1602 werd de VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) opgericht. Dit was een bijzondere handelscompagnie. Zij had namelijk het monopolie op de handel met Azië. Alleen de VOC mocht handelen in specerijen, textiel en andere waren.

In 1621 richtten de Nederlanders de WIC (West-Indische Compagnie) op voor de handel op Afrika, en Noord- en Zuid-Amerika. De compagnie kreeg, net als de VOC, een handelsmonopolie, maar hield zich in eerste instantie vooral bezig met kaapvaart. Dat betekende dat – met toestemming van de Staten-Generaal – Spaanse schepen van hun lading werden beroofd. Later werd de slavenhandel een belangrijke activiteit van de WIC.

De Republiek was niet het enige land waar de handelskapitalisme tot ontwikkeling kwam. Ook in andere Europese landen investeerden kooplieden kapitaal in te verhandelen goederen en in schepen om ze te vervoeren.
In de eerste helft van de 16e eeuw, waren de Portugezen en Spanjaarden heer en meester op de wereldzeeën. Zij bezaten handelsmonopolies in Afrika, Azië en Amerika. Maar halverwege de 16e eeuw kwamen de Fransen en Engelsen ook opzetten, net als de Nederlanders een tijdje later
In 1600 richtte een paar Engelsen de East India Company op. In de strijd rond de specerijeneilanden in Indië (Indonesië). Alleen verloor de EIC dit wanhopig van de VOC en richtte zich op het textiel in India.
Frankrijk en het Duitse Rijk waren constant in oorlog met elkaar en ze waren samen nog steeds erg agrarische landen. Toch probeerde Frankrijk zich te mengen in de strijd om voor een plekje in de wereldhandel. Koning Lodewijk XIV had grootse plannen met de scheepsvloot. De plannen hadden echter weinig succes. Rond 1680 telde de Franse scheepsvloot nog maar 500 schepen, die van de Republiek 15.000