Hoofdstuk 1.1 t/m 1.3 2.1 t/m 2.3

Paragraaf 1.1 De komst van de fabriek

• Onder invloed van welke ontwikkelingen vond de overgang plaats van huisnijverheid naar het werken in fabrieken?

• Engeland
• 18^e eeuw

• Vanaf de tijd van jagers & boeren : Landbouw belangrijkste middel van bestaan
• Huisnijverheid

• Strikte taakverdeling

• Van spierkracht..

Uitvindingen in de textielindustrie

• 1733: schietspoel
• 1765: Spinning Jenny

Toepassing binnen bestaande huisnijverheid

• Via waterkracht

Waterframe van Richard Arkwright

• te duur en te groot voor een kleine werkplaats
• ondernemers bouwen grote gebouwen waarin meerdere waterframes worden geplaatst

Ontstaan fabriek: nieuwe manier van werken. breuk met het verleden.

• Probleem

• aandrijving waterframe vereist veel stomend water
• droogte betekende sluiting van de fabriek

• Oplossing

• de stoommachine

• De stoommachine

• 1778 uitvinding stoommachine door James Watt
• Voordeel: fabrieken konden overal gevestigd worden
• Fabrikanten bouwen fabrieken midden in de stad

Paragraaf 1.2 Overleven in de industriestad

• Hoe waren de werkomstandigheden in de fabriek en de leefomstandigheden in de snel groeiende industriesteden in de beginfase van de industriële revolutie?

Casus: de industriestad van Manchester

• Werkomstandigheden in de fabrieken

• Belangen eigenaren fabrieken: winst maken
• Lonen zo laag mogelijk dat kon vanwege overschot aan arbeiders

• Slechte arbeidsomstandigheden

• ziektes
• lange werktijden
• lage lonen
• ongevallen
• kinderarbeid

• Leefomstandigheden in de industriële stad

• tot 19^e eeuw: duidelijk verschil stad-platteland
• dit patroon wordt door de industrialisatie doorbroken. Dorpen groeiden uit tot industriesteden: Urbanisatie

• Gevolg

• rommelige en smerige steden
• Verontreiniging

• Bodem: groeiden snel. Geen riolering, waterleiding of afvalverwijdering
• Water: afval van de fabrieken en steden gedumpt in rivieren.
• Lucht: verbranding van steenkool voor stoommachines

Paragraaf 1.3 Europa op zoek naar markten

• Hoe en waarom veranderde na 1850 de verhouding tussen West-Europa en de gebieden in Afrika & Azië?
• Ontstaan modern imperialisme

• modern imperialisme (tweede gold kolonisatie)
• vanaf 1850: West-Europese landen veroveren kolonies en Afrika & Zuidoost-Azië

• Motieven

• economisch
• politieke

• Economische motieven

• industrialisatie zorgde voor enorme behoefte van grondstoffen zoals katoen en olie

deze kwamen uit Azië, Afrika & Amerika

• Behoefte aan afzetgebieden voor de Europese industrieproducten

• Politieke motieven

• vervoeren van gebieden om grondstoffen veilig te stellen

Europeanen gingen zich steeds meer bemoeien met het lokale bestuur.

• 1884-1885: Conferentie van Berlijn

onder leiding van Duitse kanselier Bismarck

• gevolgen modern imperialisme

• Verandering verhoudingen in de wereld: arbeidsverdeling
• Koloniën: leveranciers van grondstoffen
• Europa: leverancier industrieproducten en kapitaal

Paragraaf 2.1 Nederland als koloniale mogendheid

• Waarom en op welke wijze breidde Nederland in de 19^e eeuw haar aanwezigheid in Nederlands-Indië verder uit?
• Achtergrond

• 1602: oprichting VOC
• 1799: VOC failliet

• 19^e eeuw: 4 periodes in de relatie tussen Nederland en Nederlands-Indië

Zie schema Teletop

• Kritiek op cultuurstelsel

• 1859: Eduard Douwes Dekker (Multatuli) schreef het boek Max Havelaar
• aanklacht misbruik lokale bevolking

Paragraaf 2.2 Koning Willem II en de liberalen

• Waarom ontstond tijdens de regeerperiode van koning Willem II in Nederland het liberalisme?
• Sociale kwestie

• industriële samenleving

• Problemen: groeiende kloof arm (arbeiders) en rijk (fabrikanten)

• Sociale kwestie: bewust wording over deze problemen

• vraag naar een oplossing

• Liberalisme

• Adam Smith: ‘welbegrepen eigen belang’ sleutel tot betere wereld

•  Kapitalisme: Economisch systeem

• Productiefactoren in handen van ondernemers
• prijzen bepaald door wet van vraag & aanbod
• maximalisering winst
• vrijheid

• Liberalisme: Politieke stroming

• individuele vrijheid
• weinig bemoeienis overheid

• Nederland word een monarchie

• 1792-1815: napoleontische oorlogen
• 1814-1815: Congres van Wenen

Herstel oude orde: Conservatief

• 1813: oprichting verenigd Koninkrijk der Nederlanden (Nederland, België & Luxemburg) onder leiding van Willem I
• 1830: Belgische opstand
• 1840: Willem I opgevolgd door Willem II
• 1848: Willem II van conservatief naar liberaal

• Grondwet van Thorbecke (liberaal)

• begin parlementairenstelsel

Paragraaf 2.3 Het rode spook waart door Europa

• Op welke wijze ontstond er een stroming met het doel de positie van arbeiders te verbeteren?
• Beginfase Industriële Revolutie: arbeiders hadden weinig invloed op:

• Economie

• overschot aan arbeidskrachten
• fabrikanten konden de arbeidersvoorwaarden bepalen

• Politiek

• Censuskiesrecht

• Karl Marx (1818-1883)

• communistische Manifest
• Das Kapital

• Geschiedenis wordt bepaald door de klassenstrijd: 19^e eeuw bourgeoisie (rijken) tegen proletariaat (armen)
• Route naar ideale samenleving

• concentratie
• revolutie
• dictatuur van het proletariaat
• communistische Heilstaat

• Na 1850 leef-en werkomstandigheden

• arbeiders iets verbeterd dankzij de wetten

• Aanhangers Marx twijfelde over de route naar communistische Heilstaat splitsing

• socialisten of sociaal democraten
• verandering van het parlement

• In Nederland: SDAP geleid door Toelstra

• communisten
• verandering revolutie

• voorbeeld: Kinderwetje van Van Houten

• sociale wetgeving