- Het begin van de Opstand (1515-1972)
Staatsvorming en centralisatie
1515: Karel V uitgeroepen tot heer der Nederlanden
Karel V >omvormen van de Nederlanden tot één staat:
- Vorming van een territoriale eenheid (1519-1543) verovering van alle 17 gewesten van de Nederlanden
- Losmaken van de gewesten van lenen aan Franse en Duitse vorsten
- 1531: interne centralisatie >d.m.v. oprichten van verschillende raden
- Raad van State (edelen)
- Raad van Financiën (ambtenaren in dienst van Karel V)
- Geheime raad
Gewesten bestuurden zich grotendeels zelf, maar Karel probeerde een meer centraal bestuur in te stellen, met regels die in alle gewesten gelijk waren. Maar de gewesten en steden wilden vasthouden aan hun privileges, de rechten en vrijheden die ze hadden gekregen in ruil voor het betalen van belastingen. (privileges vastgelegd in groot privilege).
Door de bloei van nijverheid in de 15e en 16e eeuw werd de Nederlandse stedelijke burgerij steeds sterker. Karel was afhankelijk van deze rijke burgerij >steden leveren geld op voor de oorlogen.
Luther
Hij had felle kritiek op de rooms-katholieke kerk. Hij ergerde zich aan de rijkdom en de macht van de kerk. Luther wees de zelfgemaakte wetten van kerk af zoals dat geestelijke niet mochten trouwen (celibaat). Ook was hij tegen aflaten: priesters vergaven zonden en verkochten deze kwijtscheldingen waarmee mensen na hun dood eerder in de hemel konden komen.
1517: de 95 stellingen van Luther
- Tegen aflatenhandel
- De mens is zondig. Mens moet het goede doen
- Eigen Bijbelstudie >bijbel in volkstaal
De opvattingen van Luther werden snel verspreid via gedrukte boeken en pamfletten, de nieuwe media die sinds eind 15e eeuw beschikbaar waren. Luther zocht ook steun van een aantal Duitse vorsten en kreeg dat.
1521: rijksdag van Worms: Karel V roept de belangrijkste Duitse vorsten en edelen bijeen voor een vergadering en ook Luther. Karel V wilde hiermee bereiken dat Luther afstand zou doen van zijn opvattingen, maar Luther handelde volgens de Bijbel, dus kon hij niks anders doen naar zijn mening.
Gevolgen rijksdag van Worms:
- 1530-1555: godsdienstoorlogen in Heilig Roomse rijk
- 1555: Vrede van Augsburg: iedere vorst mag het geloof van zijn onderdanen bepalen. Duitsland was vanaf toen verdeeld in protestantse en katholieke gebieden
De inquisitie
Ondertussen in Nederland:
- 1521: Keizerlijke inquisitie: het heftig optreden tegen en vervolgen van ketters (inquisitie sterk in strijd met privileges van de Nederlanden, maar Karel vond dat hij dit mocht doen als dat nodig was en in dit geval deed hij dit om het katholieke geloof te beschermen)
- 1555: het bloedplakkaat: alle ketters moesten worden gedood
Calvinisten
1555: Filips II (zoon Karel V) opvolger. Hij verliet vier jaar later de Nederlanden en kwam voor hem in de plaats zijn halfzus Margaretha van Parma (landvoogdes)
Verschillen Luther en Calvijn:
- Luther vond dat gelovigen altijd de overheid moesten gehoorzamen en zich niet zonder overheidstoestemming mochten organiseren.
- Calvijn vond dat gelovigen zo nodig zonder toestemming van de overheid kerken moesten vormen en desnoods tegen een ‘goddeloze’ overheid in opstand moesten komen.
De vervolging van Ketters was ontzettend hevig onder Margaretha van Parma. In 1565 vroegen de hoge Nederlandse edelen om de ketters minder hard aan te pakken. Willem van Oranje (benoemt door Filips tot zijn Stadhouder in Holland, Zeeland en Utrecht) vroeg zelfs om meerdere geloven toe te staan.
1566: vierhonderd lage edelen trekken naar het paleis van Margaretha waar ze met een smeekschrift haar vroegen de kettervervolging te staken. Margaretha vroeg de inquisitie voorlopig minder hard op te treden.
Gevolgen:
- Calvinisten dachten dat ze hun gang konden gaan en organiseerde hagenpreken en ging een predikant hevig tekeer tegen de ‘beeldenverering’ van de katholieke kerk
- In de weken hierna werden in honderden kerken in de Nederlanden beelden stukgeslagen: de Beeldenstorm
Alva
Filips reageerde woedend op de beeldenstorm.
Gevolg: Hij benoemde de Spaanse hertog van Alva tot landvoogd en stuurde hem naar Nederland om orde op zaken de stellen >duizenden vluchtten naar het buitenland (ook Willem van Oranje)
1567: Hertog van Alva naar de Nederlanden
- Raad van Beroerten (Bloedraad): ingestelde rechtbank die tegen alle mensen was die tegen Margaretha van Parma waren en dus het katholicisme >1100 mensen werden geëxecuteerd (waaronder ook Egmont en Hoorne, zij waren katholiek, maar omdat ze onvoldoende zouden hebben gedaan tegen de ketters werden ze toch gestraft)
- Tiende penning: nieuwe belasting op alle roerende goederen die 10% duurder werden
1568: Willem van Oranje valt de Nederlanden binnen, omdat hij alleen maar steun kreeg van calvinistische vluchtelingen, watergeuzen die ongeregelde bendes vormden die het platteland plunderden en koopvaardijschepen aanvielen.
1 april 1572: de geuzen nemen het stadje Den Briel in.
Juli 1572: Willem van Oranje uitgeroepen tot leider van Holland en opnieuw tot stadhouder
- Het ontstaan van de Republiek (1572-1588)
Burgeroorlog
Inname van Den Briel, schakelmoment in de opstand:
- Willem van Oranje weer opnieuw stadhouder van Holland
- Hertog van Alva trekt Nederland in
1572: watergeuzen nemen Gorinchem in:
- 17 priesters werden meegenomen uit Gorinchem en vermoord in Den Briel
- 1573: de katholieke kerk wordt verboden (calvinistische kerk was de enige kerk die toegestaan was)
Willem van Oranje was het hier niet mee eens, want hij wilde juist gelijkheid tussen de protestanten en de katholieken.
Willem van Oranje koos niet voor godsdienstige, maar ‘nationale propaganda’:
- Hij riep Nederlanders op hun ‘vaderland’ te beschermen tegen de ‘vreemde’ Spaanse troepen
- Hij nam geen afstand van Filips, maar wilde een einde maken aan Alva
De samenvatting gaat verder na deze boodschap.
Verder lezen
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
K.
K.
Ja uhhhh waarom leg je het verschil tussen land en zeegewesten niet goed uit? en waarom kwam er een unie van Atrecht en een unie van Utrecht? Konden ze willem van Oranje niet beter beschermen?
8 jaar geleden
Antwoorden