Hoofdstuk 1 t/m 3, Module 2

Beoordeling 5.3
Foto van een scholier
  • Samenvatting door een scholier
  • 5e klas vwo | 1352 woorden
  • 2 juli 2008
  • 3 keer beoordeeld
Cijfer 5.3
3 keer beoordeeld

Taal
Nederlands
Vak
Methode
ADVERTENTIE
Maak kans op 50 euro Bol.com tegoed 💜

Scholieren.com wil weten hoe school écht is voor jou. Vul de vragenlijst in (7 - 10 min) en laat weten wat er beter kan. Wij luisteren — en je maakt kans op 50 euro 💶

Doe mee
Geschiedenis Module 2 De weg naar de brandstapel
Hoofdvraag: Hoe ontwikkelden zich de ideeën over heksen en heksenvervolging in de volkscultuur en de cultuur van de elite?

Deelvraag: Hoe ontstond het beeld van hekserij dat tot de heksenvervolging leidde?

1.1 Hekserij: van magie tot duivelaanbidding

Magie: het uivoeren van een ritueel om op een bovennatuurlijke manier een resultaat te bereiken
2 soorten magie:
- witte magie: positieve bedoeling (bv. succes jacht)
- zwarte magie: bedoeld om schade toe te brengen (bv. stormen, ziekte)

Godsdienst is anders want daar gaat het om het vereren van hogere machten, vaak in groepsverband.
Bij de christelijke godsdienst was het vereren van de duivel (duivelaanbidding) heel erg

Hekserij: bedrijven van witte of zwarte magie, later zwarte magie + duivelaanbidding

In de middeleeuwen werden heksen beschuldigd van duivelaanbidding en van zwarte magie

De verschillende sociale lagen in de volkscultuur (manier waarop mensen vorm geven aan hun dagelijks leven, gemeenschappelijke normen & waarden en rituelen belangrijke rol) hadden verschillende opvattingen
Elitecultuur: beschaving hogere klassen

15e, 16e 17e eeuw veel reden om samen (volkscultuur) tegen het kwaad te strijden
- oorlogen, epidemieën, wankel geloof door strijd pr. en k.

voorwaarden ontstaan heksenwaan Europa:
- ideeën witte & zwarte magie
- ideeën duivelverering
- nieuwe aanpak strafprocesrecht

Witte en zwarte magie:
Heksen werden in het begin door de volkscultuur geaccepteerd omdat ze konden helpen bij maatschappelijke dingen zoals drankjes tegen ziekten. De elite wees hekserij echter af.

Duivelverering:
Kerkvader (gezaghebbende schrijver uit 1e eeuwen na C.) vonden Goden van andere geloven duivels
Christelijke schrijvers - duivel “leger” van duizenden demonen (kwade geesten)

Vanaf 12e eeuw alchemisten en magiërs proberen goud te maken met hulp van demonen - verbond met demonen en met behulp kennis boeken, Sleutel van Salomo
- 1e vorm van duivelverering, trouwe dienst duivel, iets weggeven wat aan God behoord
- inquisitie (kerkelijke rechtbank voor het berechten van ketters en heksen) afvalligheid, ontrouw aan het geloof, rechters vooral Dominicanen

1.2 De rol van de inquisitie

Individuele verering -
Georganiseerde godsdienstige sekten vervolgen gewend
Katharen: ketterse beweging in de 12e en 13e eeuw met als doel zuiver en sober leven

Duivelverering was een georganiseerde godsdienst

Uitvinding boekdrukkunst belangrijk voor verspreiding denkbeelden hekserij (handboeken)

Verhalen heksensabbats op 1 lijn door inquisiteurs door heel Europa

Hamer van de zwarte magiërs / Malleus Maleficarum 1486- J. Sprenger & H. Institoris
- beeld van wat heksen precies zijn
- te ingewikkelde theorieën voor het volk – niet veel aandacht duivelverering
- bevatte pauselijke bul Summis desiderantes affectibus - heksen in staan bovennatuurlijke dingen

Volk: tegenslagen - zwarte magie (buren)
Proces: aangifte zwarte magie volk - toevoeging duivelverering door inquisiteurs - door pijnigingen bekentenissen los maken

Ideeën elitecultuur verspreid door preken, ook door processen waar de inquisiteurs vragen stelden over duivelverering

1.3 De heksensabbat

Twijfel intellectuele elite: vliegen en verandering in dieren zijn illusies die door de duivel worden veroorzaakt

Margaret Murray – The Witch Cult in Western Europe 1921
- heksen waren aanhangers van voorchristelijke vruchtbaarheidsgodin / cultus
- katholieke kerk vreest concurrentie - leiders van de cultus “duivels” - duivelverering

- geen enkel bewijs voor georganiseerde bijeenkomsten

1.4 Rechtspraak

Rechtspraak veranderde – veroordeling heksen makkelijker

13e eeuw: accusatoire proces: zaak tussen 2 partijen, na bv. benadeling of verwonding, geen proces zonder aanklacht

Inquisitoire proces: overheid kan zelf onderzoek beginnen
- aanvankelijk foltering gebruiken, steeds erger door overheid

Kerk rol ideeën hekserij - doel: bekeren “afgedwaalde schapen”

15e eeuw – kerk verliest veel gezag
- bisschoppen en abten uit op rijkdom en een lui leventje
- hervorming (zuivering rooms-katholieke kerk - protestante kerken)

1550 - wereldlijke rechtbanken: hekserij misdaad tegen de maatschappij, strenger
lagere rechtbanken in kleine gemeenschappen: veel veroordelen - bevolking wou resultaten zien

16e eeuw 3 voorwaarden heksenjacht
- oude traditie ideeën zwarte magie volk
- duivelverering elite, ideeën elite verspreid onder het volk
- strafrecht – vervolging makkelijker

Deelvraag
: Waardoor waren er in de zestiende en zeventiende eeuw zoveel heksenprocessen?

2.1 Oorzaken

Periode 1550-1650 hoogtepunt

Invloed van het humanisme bij de elite: stroming in letterkunde en filosofie terug grijpen klassieke oudheid, nadruk kritisch en zelfstandig denken
- geen hulp duivel en heksensabbatten
- slechts deel elite geloofde kritische ideeën
- heksenvervolging afgeremd

Oorzaken toename vervolgingen:
- godsdienstige conflicten – scheuring rooms-katholieke kerk & protestantse gemeenschappen
- toename protestantse kerken
K-kerk - contrareformatie: zuiveren r-k. kerk en bestrijden reformatie
- kerken beschuldigen elkaar van het dienen van de duivel
Dertigjarige oorlog: ongeveer ergste godsdienstoorlog, in het Duitse Rijk van 1618 tot 1648
Godsdienstoorlog- wankeling gevestigde overtuigingen van het volk

2e oorzaak: economisch
- grote inflatie (waardedaling geld) door grote beschikbaarheid goud & zilver voor munten
- handel - nieuwe groepen rijk, verschil rijk - arm scherper - sociale spanning

3e oorzaak: epidemieën & hongersnoden
- door ziekte niet kunnen werken of ziek veel - harder getroffen dan vroeger

gedachte: invloed duivel neemt toe & heeft dienaren (verdachtmaking buren)

Functie heksenprocessen:
- gewone mensen rustiger, idee dat ze iets tegen de invloed van de duivel konden doen
- vermijden dat ontevreden massa zich tegen de elite keert

2.2 Hoeveel en waar?

Onreële schatting slachtoffers brandstapel: 9 miljoen
Waarschijnlijk ongeveer 108.000 aangeklaagden 48% terechtgesteld

In Europa rond de 50.000 / 60.000 terechtstellingen
In Engeland geen inquisitoire procesvorm en foltering
In Republiek der Verenigde Nederlanden waarschijnlijk humanisme beter aangeslagen door handel met landen met een andere geloofsovertuiging & oorlog Spanje 1568-1648 veel aandacht

In dorpen beschuldigde men elkaar het meest

2.3 Heksen: altijd vrouwen?

Vrouwen meer dan 75 % van de veroordeelden

Oorzaken:
- verzorgende beroepen - vroedvrouw, genezeres
- sekse bepalend - vrouwen dommer & zwakker, toegeeflijker aan de duivel, seksueel onverzadigbaar en vrouwen met beroep waren kwetsbaar want niemand zorgde v hen

Beklaagden uit lagere sociale klasse, wat ouder vaak alleenstaand - stereotype

2.4 De heksenjacht

Voorwaarden heksenjacht:
- beeld zwarte magie & duivelsverering gevormd en verspreid
- jurisdictie (zeggenschap) hebben over de hekserij

Oorzaken:
- gemeenschappelijke angst / agressie afwentelen op zondebokken -
- economische crisis
- religieus conflict
- epidemieën, misoogsten

Aanleiding:
- persoonlijk ongeluk: mensen / dieren dood, misoogst
- gevolg van zwarte magie heks

Verloop van het proces:
- accusatoire proces, geheim getuigenverhoor & foltering - bekentenissen
- moet ooggetuige misdaad zijn en maar 1 keer martelen

foltering: duimschroeven, vol met water gieten, beroven van slaap, uitrekken op een pijnbank

regels wel in gewone rechtspraak toegepast niet in heksenprocessen
soms bekenden mensen om foltering te voorkomen
Heksenproeven: weegschaal

Elite vervolging in handen - verdachten andere mensen aangeven

Straf:
- bij twijfel : verbanning of korte gevangenisstraf
- ter dood gebracht op de brandstapel, vaak eerst gewurgd (vuur was reinigend)

Deelvraag
: Waardoor namen de heksenvervolgingen af en wat bleef er van het heksengeloof bestaan?

3.1 Kritisch denken

Protest heksenvervolgingen humanisten
Johannes Wier – De praestigiss deamorum 1563 – heksenvervolgingen onlogisch – heksen leden aan waanbeelden
Reginald Scot – The Discoverie of Witchcraft 1584 – voortzetting ideeën Wier

17e eeuw ontwikkeling empirisme
- vertrouwen op waarnemingen voor kennis
- wat opviel was dat veel opvattingen in de samenleving berustten op geloof en bijgeloof

Rationalisme (gebruik van het verstand)
- toepassing op opvoeding, politiek en rechtspraak
- 18e eeuw verlichting
- Nieuw denken – groter deel lezen – conclusie heelal logisch en geordend - geen plaats voor bovennatuurlijke verschijnselen
- Balthasar Bekker – De betoverde weereld 1691 – rampen door natuurlijke oorzaak

Rationalisme grote invloed rechtspraak Rechters (elite) - rechtspraak met meer logica, hogere eisen bewijzen

Centrale overheid: nieuwe wetten en regels, bv strengere regels foltering

Vervolging uiteindelijk beperkt
- volkscultuur bleef geloven
- elite trok zich terug

17e eeuw aantal heksenprocessen omlaag door het humanisme (J. Wier) en de verlichting
Waarschijnlijk realiseerden de burgers zich ook dat heksenjachten veel schade aanrichtten, de godsdienstoorlogen waren ook voorbij en de economische situatie werd wat beter

3.2 Voortbestaan van de heksenjacht

Denkbeeld blijft voortbestaan
- Hans en Grietje
- Heksensabbats (dansen door de natuur) mogelijk na stop vervolging

19e eeuw romantici van de elite hunkerden naar geheimzinnige avonturen en bovennatuurlijke verschijnselen
- bloei spirtisme (geesten overledenen contact met levenden)
& occultisme (kennis geesten en helderziendheid) + nabootsen hekserij
- geheime genootschappen Gouden Dageraad
Aleister Crowley 1875-1974 kondigde einde christendom aan

3.3 Heksenjacht in de twintigste eeuw

Overheid jaagt niet meer op duivelvereerders
- overeenkomst vervolging van joden bv. water vergiftigen en kinderen eten
- overeenkomst heksenjacht en acties tegen communisten in de VS

Door Russische revolutie afkeer voor links (red scare)
- toegenomen immigratie + stakingen indruk revolutie naar VS brengen
- jacht communisten en anarchisten Sacco en Vanzetti

Beeld communisme door politiek elite + gebruikt in politieke strijd
- door pers beeld bekend onder het volk

Oorzaak gevaar communisme:
Koude oorlog, Rusland + China communistisch en Rusland atoombom

Aanleiding:
McCarthy: communisten werken voor ministerie van Buitenlandse Zaken - ontslagen, gevangenisstraffen

McCarthy’s fout: massaal overhoor ook militairen
- militairen onaantastbaar onderdeel elite - veroordeling McCarthy

Een maatschappij moet waakzaam blijven voor de verschijnselen die bij een heksenjacht horen: de aanwijzing van een groep mensen als gevaarlijk voor de samenleving, hysterie, het gebruik van machtsmiddelen die niet volgens het gebruikelijke recht zijn.

REACTIES

Log in om een reactie te plaatsen of maak een profiel aan.