Historische contexten: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648

1 Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648

1 De christelijke kerk in West-Europa valt uiteen

Groeiende kritiek op de katholieke Kerk rond 1500

Begin 16e eeuw scheuring katholieke kerk. Een deel wou alleen misstanden afschaffen. Een ander deel, de hervormers scheiden zich af en vormen het protestantisme (Luther en Calvijn)

De kritiek van Luther

• Machtsafspraken en zelfgemaakte wetten en regels waren onterecht.
• Iedereen moest zelf bijbel in volkstaal gaan lezen.
• De aflaathandel moest worden afgeschaft, je kwam in de hemel door in God te geloven.
• Pausschap, celibaat, sacramenten, heiligenverering en de kloosterorden afschaffen, want staat niets over in de Bijbel.

Luther kreeg steun bij Duitse vorsten:

• Duitse vorsten werden hoofd van de kerk.
• Duitse vorsten mochten kloosters sluiten en bezittingen overnemen.
• Luther vond dat onderdanen ALTIJD de vorst moesten gehoorzamen.

Verschillen tussen Lutheranisme en Calvinisme

• Luther: vorst hoofd van de kerk. Calvijn: gemeente bestuurt zichzelf door raad van gekozen ouderlingen.
• Calvinisme: je mag tegen je vorst in verzet komen, als die handelt tegen Gods verbod.

In Nederland was Calvinistische kerk het belangrijkst.

2 De Opstand in de Nederlanden breekt uit

Oorzaken van de opstand

Indirecte oorzaken:

• De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden; De welvaart was erg toegenomen, door belastingen te betalen, kregen steden eigen privileges.
• De splitsing van de christelijke kerk door de Hervorming; Aantal protestanten groeide in de Nederlanden.

Directe oorzaken:

• Karel V en Filips II gaan prostestanten streng vervolgen, d.m.v. plakkaten (wetten). Plaatselijke bestuurders volgden dit niet op, want zij keurden de vervolging af en het was een inbreuk op hun privileges.
• Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken van privileges. Landvoogd(es) en 3 collaterale raden vormden samen in Brussel een centrale regering voor alle gewesten. Dit botste want burgers wouden hun privileges behouden.

Reacties van edelen en calvinisten

April 1566; Smeekschrift aangeboden aan landvoogdes Margaretha van Parma door groep lagere edelen. Verzoek om kettervervolgingen te matigen, Margaretha stemt hiermee in. Calvinisten durfden zo openlijke acties te houden, zoals de hagenpreken.

Augustus 1566; Beeldenstorm breekt in Vlaanderen uit. Andere gewesten later ook meedoen. Kleine groepjes, rest van de bevolking keek toe. Landvoogdes herstelde uiteindelijk de orde.

De opstand begint

• Filips II stuurt als reactie Alva met leger; Adel was de schuld van de Beeldenstorm. Alva wordt gestuurd en wordt landvoogd. Willem van Oranje afgezet als stadhouder en graaf van Bossu aangesteld. Centrale bank, Raad van Beroerten ingesteld (iedereen werd gestraft die met de beeldenstorm te maken had.
• Aanleiding; Heel veel inwoners, onder andere Willem van Oranje, waren gevlucht. Zij begonnen strijd tegen Spaanse Overheersing.

1568 Willem van Oranje + 2 broers vallen aan vanuit 3 plaatsen met huurlegers, werden verslagen door Alva.

Vanuit westen vielen Watergeuzen (calvinisten die gevlucht waren naar Engeland of Noord-Duitsland) over zee aan, hielden veel kaaptochten.

Eerst strijd tussen Holland en Zeeland tegen Spanje

1 april 1572 verovering Den Briel door Watergeuzen, daarna slaagden calvinisten erin steden in Holland en Zeeland en delen van Gelderland en Overijssel te veroveren.

1572; vertegenwoordigers van 12 Hollandse steden en van de Geuzen bij in een Statenvergadering in Dordrecht, zij besloten:

• Gezamenlijk financiële lasten van de verdediging op zich te nemen.
• Willem van Oranje erkennen als stadhouder Holland, Zeeland en Utrecht.

2 opzichten revolutionair:

• Alleen landsheer, landvoogd(es) of stadhouder had recht om Statenvergadering bijeen te roepen.
• Alleen landsheer mocht stadhouder benoemen.

Alva deed hier weinig aan, want hij vreesde een aanval uit Frankrijk. Hugenoten en Katholieken bestreden elkaar. Winst hugenoten betekende volgens Alva steun aan Nederlandse opstandelingen.

Bloedbruiloft: Hendrik van Navarra (hugenoot) ging trouwen met zus van Franse koning (katholiek) om de boel te sussen. Kort na de bruiloft werden alle aanwezige hugenoten vermoord. Kans op steun uit Frankrijk nu verdwenen.

Alva en Requesens slagen er niet in het verzet te onderdrukken

Het lukte Alva niet om de opstand te bedwingen. Filips II stelt in 1573 nieuwe landvoogd aan, Requesens.

Het onderdrukken lukte niet want:

• De langdurige belegeringen van de steden kostten veel geld in verhouding tot de resultaten. Filips had telkens geldnood, want voerde op allerlei fronten oorlog.
• Holland en Zeeland waren militair-strategisch in het voordeel: beheersten waterwegen, waardoor Spanjaarden in Nijmegen rivieren konden oversteken om troepen te bevoorraden.

Toen Requesens stierf, niet gelijk een opvolger, Holland en Zeeland konden profiteren.

De andere gewesten sluiten zich –tijdelijk- bij Holland en Zeeland aan: Pacificatie van Gent

Politieke en godsdienstige verdeeldheid in de Nederlanden:

• Spaanse Leger heroverde alle opstandige steden behalve een aantal steden in Holland en Zeeland.
• Ontstaan van godsdienstige tegenstellingen tussen de gewesten; katholicisme en calvinisme. In Holland en Zeeland alleen gewetensvrijheid.

Gewesten kregen steeds meer lasten van plunderende Spaanse troepen, zoals Antwerpen. Daarom sloten zij zich aan bij Holland en Zeeland.

Pacificatie van Gent (alle gewesten bondgenootschap), afgesproken werd:

• Spaanse troepen moesten de Nederlanden verlaten.
• Geen vervolgingen op godsdienstig gebied.
• Holland en Zeeland alleen calvinisme, wel gewetensvrijheid.
• Overige gewesten vrijheid om eigen godsdienst beleid te voeren.

Godsdienstkwestie Pacificatie van Gent mislukt:

• Calvinisten verboden in sommige Vlaamse steden het katholicisme.
• 3 Waalse gewesten sluiten als reactie in 1579 een verbond, Unie van Atrecht. Zij sloten vrede met Spanje en onderwierpen zich.
• In noordelijke gewesten calvinisme enige toegestane kerk, ook al waren zij in de minderheid. Dit kwam door de overheersende positie in het verzet tegen Spanje.

Noordelijke Nederlanden stichten de Republiek der Verenigde Nederlanden

• Fase 1: Noordelijke gewesten sluiten Unie van Utrecht 1579, ter verdediging van troepen van Parma. Gewesten die bij beide unies niet aangesloten waren , werden onderworpen door Parma.
• Fase 2: Filips II verklaart Willem van Oranje vogelvrij 1580, wegens hoogverraad. Wanneer je hem dood, krijg je een belonging. Breuk tussen vorst en opstandige gewesten nu echt een feit.
• Fase 3: In het plakkaat van Verlatinghe wordt Filips II afgezet 1581, eerst het verzet niet tegen de koning, maar tegen slechte raadgevers. (koning had macht van God, opstand hiertegen ongeoorloofd). Plakkaat van Verlatinghe: je hebt het recht de vorst vervangen door andere vorst wanneer deze zich als een tiran gedraagt. Zorgde voor definitieve scheiding opstandige gewesten en gewesten die Filips erkenden als vorst.
• Fase 4: De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ontstaat 1588, konden geen vorst vinden. Engelse koningin Elisabeth en Franse hertog van Anjou waren kandidaten. Anjou wou meer macht dan de gewesten hem wouden geven dus ging niet door. Enkele jaren nadat Willem van Oranje werd vermoord (1584) besloten opstandige gewesten zonder vorst door te gaan.