Historische Contexten H.4

Samenvatting Geschiedenis Historische Contexten

H.4 De koude oorlog 1945-1991

Nieuwe verhoudingen na 1945:

Er was wil en noodzaak om samen te (blijven) werken. Basis voor de samenwerking was gelegd in het Atlantisch Handvest van de Grote Alliantie in 1941. Uitgangspunten voor de toekomst en de wereld na WO II:

• Geen annexatie van gebieden
• Geen gebiedswijzigingen tegen de wil van het volk
• Alle volken kiezen eigen regeringsvorm
• Streven naar vrede en veiligheid
• Naties zien af van geweld
• Naties die dreigen met geweld worden ontwapend.

Ondertekend in 1942 door 26 landen, in 1945 oprichting VN.

 

Er zijn echter twee ideologische grootmachten (SU en VS) met tegengestelde belangen -> bipolaire machtsstructuur in de wereld, samenwerking alleen binnen de eigen kampen. De saamhorigheid is schijn.

Het oude wantrouwen:

• Vrede van Brest-Litovsk, de aparte vrede tussen Duitsland en Rusland in WO I. bondgenoten beschouwden dit als verraad, probeerden ook de communisten in Rusland tot val te brengen. (de communisten wonnen in 1922)
• Oprichting Komintern, de ‘communistische internationale’, in 1919, om de ‘wereldvrede’ te bevorderen. Deze steunde communistische partijen in het buitenland -> westen voelde zich bedreigt.
• SU voelde zich bedreigt door het Westen, dat het communisme vijandig gezind was. SU bang dat het Westen opnieuw een einde probeerde te maken aan het communisme.
• 1938: Conferentie van München: Stalin concludeerde dat hij niet op hulp van West-Europa hoefde te rekenen bij een Duitse aanval
• 1939: Molotov-Ribbentrobpact: niet-aanvalsverdrag tussen Hitler en Stalin-> Westen voelde zich niet gesteund.

 

Wantrouwen versterkt tijdens WO II:
het Geallieerde bondgenootschap berustte op een gemeenschappelijke vijand (Hitler), niet op wederzijds vertrouwen. Tijdens de oorlog werd het wantrouwen versterkt:

• Kwestie Tweede Front. Stalin wilde naast een front in Oost-Europa een Tweede front: invasie van de westerse geallieerden in Frankrijk. Kwam pas in juni 1944 (D-Day)
• De Poolse kwestie: wantrouwen westerse Geallieerden t.o.v. SU nam toe:
  • Polen wilde grenzen terug
  • kwestie Katyn: in 1943 werden vele polen door russen vermoord bij Katyn
  •  augustus 1944: kwestie Warschau: Poolse verzet kwam in opstand tegen nazi’s maar SU hielp niet
  • bovendien hielp SU Polen communistisch te maken.

 

Onenigheid over de toekomst van Europa:
februari 1945: de Grote Drie (regeringsleiders van VS, Engeland en SU: Roosevelt, Churchill en Stalin kwamen bijeen in Jalta over de voortzetting van de oorlog en toekomst Duitsland en Europa.

Juli 1945: conferentie van Potsdam, weer door de Grote drie, maar met andere leiders: Truman, Attlee, Stalin. Hadden verschillende doelen voor ogen, SU wilde een zwak Duitsland, westerse Geallieerden juist een zelfbehoefend Duitsland (met democratie).

Besluiten:

• Duitsland verdeeld in bezettingszones , Oostenrijk van Duitsland gescheiden en ook in bezettingszones .
• Duitsland moest in het oosten een gebied aan Polen afstaan
• Politieke leven op democratische grondslag, gedurende tijd van bezetting Duitsland een economische eenheid
• Nazisme wordt uitgeroeid, oorlogsmisdadigers berecht
• Duitsland volledig ontwapend, oorlogsindustrie ontmanteld
• Herstelbetalingen
• Echter geen economische eenheid, in SU zone afschaffing particulier bezit, veel schadevergoedingen, westerse Geallieerden juist handhaving, bevorderen economisch herstel
• Afspraken waren ‘tijdelijke’ maatregelen, maar definitieve onderhandelingen mislukten in 1947: VS en Engeland voegden zones samen tot economische (en begin van een) politiek eenheid -> SU verliet uit protest het overlegorgaan.

 

Verdeling in invloedsferen:

Verschil van mening over de rechten en machten van bezettingsmacht. SU en VS voerden verschillend beleid: SU wilde veiligheid-> door buffer in Midden-Europa te creëren-> installatie communisme in Oostblok. VS zag communisme als bedreiging van de westerse parlementaire democratie.

• Europa verdeeld in twee invloedsferen: gebied dat na WO II bevrijd was door Geallieerden en waar de bevrijder de grootste invloed behield (dus SU of VS). -> ontstaan ijzeren gordijn: de scheidslijn in Europa tussen westerse invloedssfeer en die van de SU.

 

Vijandbeelden:
Het wederzijds wantrouwen valt voor een groot gedeelte te verklaren uit (foute) beeldvorming, verkeerde inschatting van elkaars bedoelingen en tunnelvisie (‘onwil’ om begrip voor elkaar op te brengen). 

VS: angst voor communistische wereldrevolutie. SU: angst voor omsingeling kapitalisme. -> dit leidde tot ontstaan Koude oorlog.

Beeldvorming komt deels voort uit verschillen in maatschappijvorm en onwetendheid:

 

 

Sovjetsysteem

Westers systeem

Sociale verhoudingen

Klasseloze samenleving

Gelaagde samenleving, vooral gebaseerd op inkomen en bezit

Houding tegenover andere landen

Nastreven communistische wereldrevolutie

Respecteren van andere regeringsvormen, mits deze eigen regeringsvorm niet bedreigen

Politiek stelsel

Communistische partijdictatuur

->totalitaire staat

Parlementaire meer-partijen-democratie

->individuele vrijheid

Economie

Geleide staatseconomie met vijfjarenplannen

Vrije markt economie

 

Trumandoctrine/ containmentpolitiek:

In 45-46 groeide bij VS de overtuiging dat SU naar machtsuitbreiding streef. Oorzaken:

• SU had bijna alle Oost-Europese staten en Noord-Korea bezet en installeerde communistische regeringen
• In Iran en Griekenland waren communisten in opstand gekomen-> Westen hield SU verantwoordelijk
• Communistische partijen in West-Europa stonden sterk onder invloed van de SU

de Trumandoctrine/ Trumanleer/ politiek van containment is de nieuwe politiek van de VS o.l.v. president Truman om het communisme in bedwang te houden door het verzetten tegen iedere communistische aanval of opstand gericht tegen vrije volken overal ter wereld.

 

Het Marshallplan:

Heel Europa had na de oorlog economische problemen-> VS kwam te hulp met het Marshallplan (van de minister van Buitenlandse zaken Marshall) (1947): alle Europese staten zouden een programma ontwerpen voor economisch herstel van Europa. VS zou dit via het Marshallplan financieren. SU wees dit af als ‘economisch imperialisme’: Europese staten zouden afhankelijk worden van VS. Het plan was ook een onderdeel van de Trumandoctrine: het Congres accepteerde het pas na een communistische staatsgreep in Tsjecho-Slowakije in 1948.

Redenen om te aanvaarden: VS zag armoede als voedingsbodem voor communisme-> moest voorkomen worden; + een welvarend westen helpt de VS met het bestrijden van het communisme elders in de wereld.

 

Spanningen in Europa 1948-1968

Blokkade van West-Berlijn 1948-1949:
juni 1948: westerse bezettingsmachten Duitsland vervingen de waardeloze D-mark voor een aan de dollar gekoppelde-> werd ook in West-Berlijn ingevoerd-> SU greep in: blokkade van West-Berlijn: alle (water)wegen vanuit de westerse zones naar Berlijn werden afgesloten -> VS + Engeland kwamen met een luchtbrug van transportvliegtuigen -> mei 1949: Stalin hief blokkade op omdat hij er niets mee kon bereiken.

(onbedoelde) gevolgen van de blokkade:

• Splitsing van Duitsland. Mei 1949: westelijke bezettingszones samengevoegd tot Bondsrepubliek Duitsland (BRD). ->oktober 1949: Stalin kwam met Duitse Democratische Republiek (DDR)
• Oprichting NAVO (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie) door VS en Westen in 1949: militair bondgenootschap van het Westen met als doel: gezamenlijke verdediging tegen eventuele agressie vanuit het Oostblok.
• Oprichting Warschaupact 1955 door SU, toen BRD lid werd van NAVO: een militair bondgenootschap tussen SU en onder haar invloed staande landen. (tegenhanger NAVO)

 

Volksdemocratieën in Oost-Europa: onderdrukking en verzet:

In Oost-Europa waren volksdemocratieën: met behulp van het leger van de SU gestichte staat waarin  niet het volk maar de communistische partij onder toezicht van de SU het voor het zeggen had. SU greep met geweld in als zaken uit de hand dreigden te lopen:

• Opstand in DDR: in 1953 kwam bevolking Oost-Berlijn in opstand tegen strakke leiding en economische beleid van de regering -> opstand breidde zich uit over heel DDR -> regering sloeg opstand snel en hard neer m.b.v. SU-leger.
• Hongaarse opstand : Hongarije werd geleid door stalinist Rákosi, had een hard beleid in oktober/november 1956 kwamen Hongaren in opstand o.l.v. gematigd communist Imre Nagy (die werd president)->  eisten vertrek van Russen uit het land en vrije verkiezingen-> ging SU leiders te ver-> troepen van Warschaupact sloegen opstand neer.  In het Westen was hier grote verontwaardiging over
• Praagse Lente 1968: de hervormingsvoorstellen van de nieuwe communistische leider Alexander Dubcek -> augustus 1968 vielen troepen van het Warschaupact Tsjecho-Slowakije binnen, maakten een einde aan de Praagse Lente.

 

Ontstaan kernwapenwedloop:
VS beschikte sinds 1945 over atoombommen-> na Hiroshima wilde Stalin ook atoombommen-> beide partijen bang achter te lopen-> proberen elkaar te overtreffen in perfectioneren en uitbreiden kernwapens-> ontstaan kernwapenwedloop.

Kernwapenstrategieën:

• Strategie van de ‘afschrikking door massale vergelding’: tot eind jaren ’50: VS had voordeel kernwapens, SU had veel conventionele wapens-> VS voerde strategie van afschrikking door massale vergelding: doel was SU zo af schrikken dat zij geen aanval zou durven beginnen
• Strategie van ‘wederzijdse afschrikking’: eind jaren ’50: SU ontwikkelde ook raketten die VS zouden kunnen bereiken-> nu toestand van wederzijdse afschrikking: als de een aanvalt, zal zijn land ook verwoest worden. Doel was dat geen van beide partijen een aanval zou durven beginnen.
• Strategie van ‘het aangepaste antwoord’: 1962 stelde regering-Kennedy strategie van aangepaste antwoord voor: Sovjet-aanval niet gelijk met kernwapens beantwoord, maar met middelen aangepast aan situatie -> eerst conventionele wapens, dan lichte kernwapens. Doel was gebruik kernwapens zo lang mogelijk uitstellen.

 

VS staan in Azië en Afrika tegenover China en SU

Snelle afbrokkeling van machtspositie van Europese koloniale mogendheden na 1945:oorzaken:

• Gezichts- en machtsverlies voor Europese koloniale mogendheden (Groot-Brittannië, Frankrijk, Nederland) in WO II (Japan bezette grote delen van Aziatische koloniën)
• Sterke groei nationalisme in koloniën in WO II: nederlagen tegen Japan en (deels) wegvallen koloniaal gezag stimuleerde reeds aanwezige nationalisme onder inheemse bevolking.
• Machtsvacuüm na Japanse capitulatie omdat troepen en bestuurders van koloniale mogendheden er nog niet waren-> nationalistische bewegingen profiteerden hiervan (Vietnam en Indonesië roepen onafhankelijkheid uit)
• Engeland zag in dat kolonialisme voorbij was. Koloniën kostten veel geld en militaire inzet en ging in tegen westerse waarden als zelfbestuur. -> als enige trok Engeland zich zonder geweld terug uit haar kolonie Brits-Indië  (1947)
• Sterke groei communisme in enkele Aziatische landen: Chinese regering van Chiang Kaisjek ging naar Taiwan, rest van China werd communistisch o.l.v. Mao Zedong. Noord-Vietnam werd o.l.v. Ho Tsji Minh communistisch

 

VS en SU steunen anti-koloniale bewegingen. Motieven:

• Ideologische motieven: SU wilde hele wereld communistisch maken. VS wilde dat hele wereld een veilige democratie werd.
• Machtspolitieke motieven: SU hoopte macht te krijgen in naties-in-wording. VS vreesde communistische revoluties en machtsuitbreiding SU, wilde die voorkomen
• Economische motieven: voor SU was economie middel om eigen macht te vergroten (en van VS en China  te beperken), VS wilde dat nieuwe staten zich zouden openstellen voor handel en Amerikaanse investeringen.
• Dekolonisatie en Koude Oorlog beïnvloeden elkaar

 

Communistisch China kiest eigen weg:
in China burgeroorlog (1927-1949) tussen nationalistische Chinese regering o.l.v. Chiang Kaisjek en Chinese communisten o.l.v. Mao Zedong. SU steunde communisten, VS nationalisten.

Communisten wonnen burgeroorlog-> 1949: Mao roept Volksrepubliek China uit. Kaisjek vlucht naar Taiwan, richt Republiek China op. VN erkende deze, gaf zetel in Veiligheidsraad.

1960: openlijke breuk China en SU, China kwam in internationaal isolement. Oorzaken:

• Mao nam afstand van Sovjet-politiek van vreedzame co-existentie (VS was ‘imperialistische hoofdvijand).
• Tussen SU en China rivaliteit om leiderschap internationale communistische beweging (China wilde in Azië rol SU overnemen)
• SU en China verschilden van mening over wijze waarop communisme in praktijk moest worden gebracht.

VS zag China en SU als één groot machtsblok/gezamenlijke vijand tegenover Westen (maar verschilden dus wel)

 

VS neemt leiding in strijd tegen communisme in Azië:

Eerst was containmentpolitiek op Europa gericht-> al snel ook in Azië. Oorzaken:

• Communistische bewegingen speelden een rol bij dekolonisatie in Azië (vb. Vietminh)
• Communistisch worden van China 1949-> 2de communistische grootmacht in Azië
• Communistisch Noord-Korea viel westers gezinde Zuid-Korea aan 1950 -> VS vreesde voor dominotheorie: de angst dat het communisme zich als een olievlek over de wereld zou verspreiden als één land omviel

 VS gebruikte overeenkomstig met Trumandoctrine de middelen om belangen in Zuidoost-Azië in ’50 en ’60 te behartigen: geven economische hulp, geven militaire steun en eventuele interventie, en steunen/oprichten marionettenregeringen: regeringen die zich niet op eigen kracht kunnen handhaven, maar afhankelijk zijn van de steun van een grote mogendheid en dus geen zelfstandig beleid kunnen voeren.

SU noemde bemoeienissen VS westers imperialisme, maar gebruikte dezelfde middelen.

 

Korea oorlog 1950-1953: vergroot de tegenstellingen:
- Korea was na WO II verdeeld in communistisch Noord-Korea (gesticht door SU) en Zuid-Korea (door het Westen gesteunde dictatuur).  Juni 1950: Noord-Korea valt Zuid-Korea aan

->in Westen werd aangenomen dat Stalin de Noord-Koreaanse aanval bedacht.

- Veiligheidsraad VS riep op tegen agressie Noord-Korea in te gaan. VN leger helpt Zuid-Korea.

-> Koreaanse oorlog vooral oorlog van de VS. NK veroverde ZK, VN-leger verdrijft NK, China stuurt ‘vrijwilligers’, VN-leger teruggedrongen. Ondertussen vredesonderhandelingen, frontlijn veranderde weinig.

- 1953: president Eisenhouwer van VS bereikt wapenstilstand.

Gevolgen voor Korea:

• Noord- en Zuid bleven gescheiden
• Vele Koreanen gedood en dakloos +arm

Gevolgen houding Westen: vrees voor communisme nam nog meer toe

Gevolgen buitenlandse politiek VS :

• West-Duitsland mocht leger oprichten
• In Azië anti-communistische maatregelen

 

Vietnamoorlog (1945-1973) : nederlaag VS en toenadering tot China en SU:

•  Na WO II conflict in Vietnam tussen Fransen (de bezetters) en communistische vrijheidsbeweging Vietminh o.l.v. Ho Tsji Minh. -> riep Republiek Vietnam uit -> Fransen stuurden leger -> kon steden niet innemen
• Mei 1954 slag bij Dien Bien Phoe: Vietminh versloeg het Franse oorlog definitief. Frankrijk zag na deze uitputtingsslag dat oorlog uitzichtloos was-> besluit tot onderhandelen
• Toekomst Vietnam besproken op Conferentie van Genève. Juli 1954: Akkoorden van Genève: belangrijkste bepalingen: Vietnam tijdelijk verdeeld langs 17de breedte graad. Vietminh trok zich erboven terug, Fransen naar zuiden. Beide delen moesten neutraal zijn: niet aansluiten bij bondgenootschappen of anderen toelaten. Binnen 2 jaar democratische verkiezingen.
• Noord-Vietnam werd communistisch staat o.l.v. Ho Tsji Minh. Zuid-Vietnam anti-communistische autoritaire staat geregeerd door Ngo Dinh Diem. Regering-Eisenhouwer probeerde Zuid-Vietnam in stand te houden door economische + militair-technische steun (nodig op grond van dominotheorie). Zuid-Vietnamese regering kwam tegenover de Vietcong te staan: door communisten geleide Nationale Bevrijdingsfront. Kreeg steun van Noord-Vietnam (en dus ook SU en China) -> beheerst snel delen van Zuid-Vietnamese platteland.
• Vietcong bleek niet te verslaan door steun Noord-Vietnam + Zuid-Vietnamese bevolking steunde Zuid-Vietnamese dictatoriale regering niet -> president Johnson besluit tot echte oorlog. Weg tot bombarderen en steunen grondtroepen vrijgemaakt door:
  • Tonkin-incident 1964: Noord-Vietnam zou torpedo-aanvallen hebben gedaan op marine schepen VS in Golf van Tonkin
  • Tonkin-resolutie: president kreeg bevoegdheid om alle noodzakelijke maatregelen te nemen om agressie in Zuidoost-Azië tegen te houden
  • Verkiezingsoverwinning van Johnson: hij vertrouwde erop dat zijn maatregelen door Congres en publiek goedgekeurd zouden worden.
  • Tonkin-incident en resolutie later zeer omstreden.

President Johnson besloot tot escalatie van oorlog: massale bombardementen 1965-1968 (acties luchtmacht bekend onder ‘Rolling Thunder’. Doel: Noord-Vietnam zo bombarderen dat het steun aan Vietcong zou staken. + grondtroepen VS massaal ingezet om Vietcong en Noord-Vietnamese soldaten in Zuid-Vietnam uit te schakelen.

• het lukte VS niet om oorlog te winnen. Ontwikkelingen die daar aan bij dragen:
  • leger kon niet op tegen intensieve guerrilla-tactiek van communistische tegenstanders
  • VS en Zuid-Vietnamese regering slaagden er niet in steun te verwerven van het grootste gedeelte van de Zuid-Vietnamese bevolking
  • Onder bevolking VS afkeer van oorlog door gruwelijke beelden in media, grote aantallen gesneuvelde VS-militairen, massale demonstraties tegen oorlog, toenemend besef dat er Zuid-Vietnam geen steun was voor VS en regering, en zeer hoge oorlogskosten.
  • Ook westerse regeringen hadden steeds meer kritiek op de oorlog
• 1968: Republikein Richard Nixon komt in VS aan de macht, wilde andere aanpak oorlog (peace with honour)  -> door combinatie militaire maatregelen en diplomatieke stappen wist hij oorlog ‘eervol’ te beëindigen:
  • Vietnamisering oorlog: Zuid-Vietnamese leger nam strijd VS over
  • Zware VS-bombardementen op de vijand
  • Verbetering van betrekkingen met China. Verhouding China en SU was slecht door grensconflicten en strijd om leiderschap van internationale communisme -> China werkte mee
  • Voeren driehoeksdiplomatie: diplomatie tussen VS, SU en China met als doel Noord-Vietnam, SU en China tegen elkaar uit te spelen.
• januari 1973: wapenstilstand -> definitieve einde van oorlogsactiviteiten VS in Vietnam

Gevolgen Vietnam-oorlog:

gevolgen voor Vietnam:
1975: Noord-Vietnam hield zich niet lang aan de wapenstilstand-> veroverde Zuid-Vietnam-> heel Vietnam communistisch

gevolgen voor de politieke verhoudingen in de rest van de wereld:
- betrekkingen tussen VS en China verbetereden

-VS beschouwde niet langer ieder bewind als geschikte bondgenoot tegen het communisme

 

Koude Oorlog verplaatst zich naar Zwart-Afrika:
Zwart-Afrika= de Afrikaanse landen ten zuiden van Sahara. Raakte betrokken bij Koude Oorlog omdat SU + China + Westen invloed probeerden te krijgen/houden. Afrikaanse landen waren onafhankelijk geworden-> meesten wilden neutraal zijn om onafhankelijkheid te waarborgen-> toch kozen de meeste voor het Westen:

• invloed van vroegere moederland was daar nog groot
• meer steun te verwachten van het rijkere Westen dan van SU
• westen had meer deskundigheid wat betreft voormalige koloniën

enkele landen kozen voor SU:

• ideologisch verwantschap: tijdens onafhankelijkheidsstrijd vooral in Portugese koloniën marxistische groepen de meeste macht -> vonden daarom steun bij SU en Cuba
• VS bood waardevolle militaire wapens, geliefd bij anti-westerse verzetsgroepen
• SU bood gratis scholing aan

Zo werden Ethiopië, Angola, Mozambique en Namibië communistisch. In de jaren ’90 werden zij wel democratisch met een meerpartijenstelsel.

 

Vreedzame co-existentie door conflicten in gevaar gebracht 1955-1963

Regeringswisselingen en pogingen tot vreedzame co-existentie:
Eisenhower was in de VS aan de macht. Eerst was hij voor een politiek van Roll-back : de bevrijding van alle volken die door het communisme onderworpen waren (bedacht door Minister van Buitenlandse Zaken John Dulles) , maar gezien de kosten en het feit dat de SU nu evenveel kernwapens had, ging dat niet door

Chroesjtsjov was in de SU aan de macht. Hij had met zijn investeringen in kernwapens een situatie van wederzijdse afschrikking bewerkstelligt en voerde een politiek van vreedzame co-existentie: de rivaliteit bleef, maar mocht niet tot oorlog leiden.

 

1955: Het streven naar vreedzame co-existentie bereikte zijn hoogtepunt op de Conferentie van Genève (over vrede en veiligheid in de wereld) waaraan Chroesjtsjov, Eisenhower en Dulles persoonlijk deelnamen. Er heerste op de conferentie een vriendelijke sfeer (de ‘geest van Genève)

Beide blokken respecteerden elkaars invloedssfeer:

VS en SU aanvaarden bestaan van DDR en BRD en lidmaatschappen bij Warschaupact (DDR) en NAVO (BRD)  + wederzijdse concessies bij vredesverdrag met Oostenrijk: Oostenrijk westers democratisch land, maar bleef neutraal (geen lid NAVO)

1956: Toen het Warschaupact in 1956 de Hongaarse opstand neersloeg, hield het westen zich afzijdig (geen militaire interventie). + Tijdens de Suezcrisis (Fr., Eng. en Israël vielen Egypte aan) zag de S.U. af van interventie. De V.S. oefende vervolgens druk uit op haar bondgenoten om zich terug te trekken.

 

Nieuwe conflicten staan vreedzame co-existentie in de weg begin ’60:

Kennedy werd president VS in 1960. Hij wilde met meer kracht de idealen van vrijheid en welvaart in de wereld verbreiden om indruk te maken om Chroesjtsjov

In principe voerde Chroesjtsjov een politiek van vreedzame co-existentie, maar door de rivaliteit met China (om leider v/d communistische wereld te worden) had hij wat successen nodig in de verdediging / het behoud van die wereld.

 

1961: De Berlijnse muur:

DDR leek mislukking te worden, 3 miljoen burgers naar Westen gevlucht via West-Berlijn -> SU kon geen mislukking veroorloven-> muur gebouwd dwars door Berlijn om vluchten te stoppen. Uiteindelijk berustte de partijen zich in de nieuwe situatie: West-Berlijn was geen vluchtroute meer, maar bleef een etalage van het kapitalisme in het midden van de DDR.

1962: Cubacrisis:
Het in 1959 communistisch geworden Cuba, dat door de V.S. geboycot werd, liet in 1962 toe dat hun nieuwe handelspartner en bondgenoot SU, een raketbasis bouwde op hun eiland. De SU wilde dit omdat de V.S. ook in hun grensgebieden (zoals Turkije en Japan) raketbases had.

Kennedy koos voor een blokkade van de internationale wateren rond Cuba om Russische schepen met raketten tegen de te houden. Chroesjtsjov liet uiteindelijk de Russische schepen terugkeren omdat er een akkoord bereikt was

 

 

 

Spanningen tussen Oost en West nemen af 1963-1991

Beide partijen streven naar Détente 1963-1983:
Begin jaren ’60: tijd van Détente: periode van ontspanning tijdens KO van na Cubacrisis tot lancering SDI project begin jaren ’80 door VS. Redenen:

• Voorkomen van een onbeheersbaar nucleair conflict -> Cubacrisis had angst voor escalatie kernwapenwedloop versterkt
• Beperken hoge kosten voor wedloop

Tijdens Détente kwam er toenadering tussen Oost en West:

1962: Aanleggen hot line (directe telexverbinding tussen Washington en Moskou) n.a.v. Cubacrisis

1968: Het Non-Proliferatieverdrag (samen voorkomen dat nog meer landen kernwapens gaan bezitten)

1970: Het Verdrag van Moskou: De BRD verklaarde de grenzen van de DDR ‘onschendbaar’ en de DDR garandeerde dat het verkeer tussen de BRD en West-Berlijn nooit meer gehinderd zou worden.

1972: Nixon bezocht Mao in China: China werd nu een land dat streefde naar samenwerking met het westen

1972-1979: SALT I EN SALT II: Strategic Arms Limitation Talks, oftewel: gesprekken om de kernwapenwedloop te beperken. 

 

Beide partijen houden vast aan eigen invloedssfeer:
Oost en West streefden naar ontspanning, maar hielden wel vast aan invloedssferen:
wat SU betreft:
Brezjnevdoctrine (1968): als het ‘socialisme’ in Oostblokland in gevaar verkeert, hebben andere ‘socialistische’ landen de ‘broederlijke’ plicht te helpen. -> Praagse Lente, inval in Afghanistan 1979 om communistisch bewind te steunen, verbod op Poolse vakbond Solidariteit 1982

Wat VS betreft:
VS hield grotendeels vast aan eigen invloedssfeer, maar greep niet in bij Afghanistan (1978 verdrijving pro-westers bewind) en Nicaragua (westerse gezind bewind verdreven door socialisten 1979)

 

Einde Koude Oorlog 1991: oorzaken:
Indirecte oorzaken:
    - te hoge kosten van KO. Onder president Reagan had de VS  het SDI-project (Strategic Defense Initiative, ook wel Star Wars genoemd), dat beoogde een raketschild in de ruimte te bouwen waarbij raketten van SU buiten de dampkring vernietigd konden worden. Deze werd nooit uitgevoerd, maar veroorzaakte grote onrust bij SU (vanwege grote kosten die SU maakte voor de kernwapenwedloop)

• Verlies aan vertrouwen in het communisme doordat planeconomie steeds faalde-> Oostbloklanden hoopten op economische hulp als Koude Oorlog voorbij was
• Verzet in Westen tegen kernbewapening

Directe oorzaken:
        - in de SU kwam Michail Gorbatsjov in 1985 aan de macht. -> zag dat er een ander beleid nodig was, gaf toe dat achterstand op Westen steeds groter werd -> SU ging onder zijn leiding ander beleid voeren:
       - Glasnost (openheid) : kritiek was altijd verboden geweest, maar nu mochten massamedia wel kritiek geven. Hervormingen moesten niet meer met geweld worden afgedwongen. Glasnost was nodig voor:

• Perestrojka (hervorming): vervanging van communistische planeconomie voor westerse markteconomie -> gaf grote problemen
• Loslaten Brezjnevdoctrine, Oostbloklanden mochten zich om vormen tot meerpartijendemocratie

Gevolg: Wonderjaar 1989:
1) In Polen werd verboden vakbond Solidariteit weer toegelaten-> eiste en kreeg vrije verkiezingen -> Polen kreeg zonder SU ingreep als eerste Oostblokland een niet-communistische regering. (juni 1989)

2) Hierna volgden grote demonstraties in Hongarije, DDR, Tsjecho-Slowakije en Bulgarije.

3) het IJzeren Gordijn ging beetje bij beetje open en uiteindelijk viel de Berlijnse Muur

 

Mislukte staatsgreep in SU: gevolgen:

1991: conservatieve communisten pleegden een staatsgreep om maatregelen Gorbatsjov terug te draaien. Gevolgen:
       - Boris Jeltsin (president van Rusland, SU’s grootste republiek)  werd machtigste man-> wilde SU           ontmantelen, Communistische partij afschaffen en Rusland een onafhankelijke staat maken

• SU viel uiteen
• Gorbatsjov trad op 25 december 1991 af als leider SU, die hield toen op met bestaan , droeg macht en codes voor kernaanval over op Jeltsin
• Warschaupact werd opgeheven.
• Door verdwijnen IJzeren Gordijn verdwijnt ook het wantrouwen tussen Oost- en West-Europa-> vele landen treden nu toe tot EU. Communisten zijn nog elders in de wereld aan de macht: Cuba, China, Laos, Noord-Korea en Vietnam

 

Leiders SU en VS tijdens Koude Oorlog en hun beleid:
VS:

 

Truman (1945-1953) :

Trumandoctrine / containmentpolitiek: het in bedwang houden van het communisme door ieder land te steunen dat bedreigt werd door communisme

Tijdens zijn tijd ontstond McCarthyisme: extreme vorm van angst voor het communisme (195-1954), er ontstond in VS een klopjacht op ‘Roden’ o.l.v. senator Joseph McCarthy

 

Eisenhouwer (1953-1961):

o.l.v. minister voor Buitenlandse Zaken Dulles werd Rollback strategie geïntroduceerd: idee om volken te bevrijden die door het communisme onderworpen waren -> nooit uitgevoerd: te duur en te gevaarlijk

 

Kennedy (1961-1963):
met meer kracht de idealen van vrijheid en welvaart in de wereld verbreiden -> om indruk te maken op Chroesjtsjov  +

Het aangepaste antwoord: Sovjet-aanval niet gelijk met kernwapens beantwoord, maar met middelen aangepast aan situatie -> eerst conventionele wapens, dan lichte kernwapens. Doel was gebruik kernwapens zo lang mogelijk uitstellen.

 

Johnson (1963-1969):

Geloofde heilig in de dominotheorie: het idee dat als één land voor het communisme valt, andere landen snel volgen.

 

Nixon (1969-1974):

Nixon had genoeg van buitenlandse bemoeienis en kwam zo met het idee van ‘peace with honour’ in de Vietnamoorlog: een vrede waarbij troepen van de VS zonder gezichtsverlies uit Vietnam zouden terugtrekken, Zuid-Vietnam mocht dus niet communistisch worden

Reagan (1981-1989):

Voerde de defensie-uitgaven sterk op + introductie SDI-project (‘Star Wars’)

 

SU:

 

Stalin (1928-1953):

Bescherming d.m.v. isolatie (bufferstaten/ijzeren gordijn) en anticipatie (versterking krijgsmacht en ontwikkeling kernwapens)

 

Chroesjtsjov (1953- 1964):

Politiek bestond uit opbouw kernmacht en vreedzame co-existentie t.o.v. het westen: erkenning van elkaars invloedssfeer). T.o.v. SU staat hij bekend om destalinisatie: communistische landen mochten ‘verschillende wegen naar het socialisme’ kiezen. -> maar als hervormingen van een land teveel naar westen leidden, greep hij hard in

 

Brezjnev (1964-1982):

Was wantrouwend, gaf veel geld uit aan defensie.

Brezjnevdoctrine: leer van beperkte soevereiniteit: als een Oostblokland in gevaar verkeert, hebben andere ‘socialistische’ landen de plicht om te helpen

 

Gorbatsjov (1985-1991):

Wilde SU/communisme redden door invoering Glasnost (openheid) en Perestrojka (herstructurering), beëindiging Brezjnevdoctrine en stoppen wapenwedloop

 

Wanneer spanning en ontspanning:

1945-1953

1955-1956

1961-1962

1963-1983

1985-1991

Spanning

Co-existentie

Spanning

Dètente