Historische context De Republiek

HC de republiek

Luther en de reformatie

Begin 16e eeuw kritiek van maarten Luther op de katholieke kerk:

Roem rijkdom en macht; eigen staat, rijkdom en, handel in aflaten, veel luxe en onwetendheid

Bijgeloof; de toegang naar de hemel alleen met geestelijken kom je in de hemel terecht, contactpersoon. Relikwieën en erediensten nodig

• Alleen de bijbel is nodig. Die moet in de volkstaal worden verspreid.

De protestantse boodschap werd verspreid via de nieuwe media; pamflet en boek (boekdrukkunst)

Groeiende aanhang Luther in Duitse rijk. -> baas Karel V. volgens Luther mag vorst het geloof voor zijn onderdanen bepalen. Daarom steunden veel vorsten zijn ideeën. Karel V vindt Luther niks-> 1521 rijksdag van Worms -> Luther moet zijn ideeën herroepen -> weigert -> Luther wordt vogelvrijverklaard -> gesteund door Duitse vorsten -> scheuring binnen de kerk tussen protestanten en katholieken. -> godsdienstenoorlog in het Duitse rijk. 1555 Vrede van Augsburg -> wiens gebied diens gebed. Karel V niet mee eens.

De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.

Centralisatiepolitiek van Karel V

Middeleeuwen -> feodale leenstelsel, leenheer (Duitse keizer of Franse koning). Leenman -> hoge adel, achterleenman of steden -> graaf of hertog. Regeerden samen met de staten. Staten zijn vertegenwoordigers van geestelijke, adel en steden. Geen centraal bestuur maar grote zelfstandigheid van de positie van de stedelijke burgerij. In de steden was er een toename van handel en nijverheid. Diezelfde steden betaalden belasting in ruil voor privileges -> Karel V wilde centralisatie -> vormde een bedreiging voor de privileges van de steden. 1531 instelling van de 3 collaterale raden. Raad van State -> belangrijkste Nederlandse edelen geven advies over het beleid in de 17 gewesten. Geheime raad -> rechtsgeleerden, opstellen van wetten en toezicht houden op bestuur van de gewesten en steden. Raad van financiën -> hoge edelen en rechtsgeleerden, uitvoering van en toezicht houden op het financiële beleid.

Het begin van staatsvorming en centralisatie

1555 Karel V wordt opgevolgd door Filips II. Dagelijkse bestuur van de Nederlanden komt in handen van landvoogdes Margaretha van Parma.

Kettervervolging in de Nederlanden

In de Nederlanden, vanaf 1550, Calvijn meer aanhangers dan Luther. Boven de rivieren zijn ze calvinistisch. Calvijn; gelovige mag zelf zijn geloof bepalen, zonder toestemming van de overheid.

(Je mag in opstand komen tegen de vorst die jouw geloof probeert te onderdrukken). 1550: instelling van de Bloedplakkaten door Karel V; doodstraf en inbeslagname van goederen bij:

• Drukken, schrijven, verspreide en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen
• Bijwonen protestantse bijeenkomsten
• Huisvesten van protestanten

Karel V lat zien dat hij de baas is en wilt zijn gebied dat alleen het katholieke geloof wordt toegestaan.

Het streven van vorsten naar absolute macht

Filips II zet beleid van Karel V voort -> Nederlanders twijfelen aan de strenge vervolging en waren tevens ook bezorgd over aantasting van hen privileges zoals overname van de eigen rechtbank. 1556 indienen Smeekschrift door de lage adel, een verzoek tot matiging van de kettervervolging -> tijdelijk minder kettervervolging -> bijeenkomst van protestanten -> beeldenstorm. Reactie; Margaretha van Parma eist trouw van de Nederlandse edelen -> hoogste edelman Willem van Oranje weigert en vertrekt naar Duitsland. Filips II houdt Nederlandse edelen verantwoordelijk en stuurt Hertog van Alva -> nieuwe landvoogd -> stelt raad van beroerte in om beeldenstormers te straffen, er wordt hard opgestreden waardoor er veel weerstand is onder het volk, veel calvinisten vluchten naar het buitenland.

Het begin van de Nederlandse opstand

Willem van oranje zit in Duitse ballingschap en roept op tot verzet tegen het strenge optreden van Alva -> begin van de opstand Nederlandse opstand 1568-1648 80-jarige oorlog begint in Heiligerlee onder leiding van Lodewijk en Adolf van Nassau van Oranje. Er is weinig steun vanuit de gewone bevolking. Wel van de Watergeuzen (gevluchte calvinisten) -> inkomsten door middel van kaapvaart. Willem van Oranje geeft watergeuzen toestemming om een guerrilla-oorlog te beginnen tegen de legers van Alva. 1572 watergeuzen nemen Den Briel in -> Andere steden in Holland en Zeeland sluiten zich aan bij de opstand. Staten van Holland; gezamenlijke financiering van de strijd tegen Alva, Willem van oranje als stadhouder.

Willem van Oranje

Het lukte Alva niet o de opstand in Nederland snel neer te slaan -> burgeroorlog, Spaanse soldaten onder leiding van Alva tegen de Nederlandse opstandelingen onder leiding van Willem van Oranje.

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

1572     Leiden sluit zich aan bij de opstand

1573     Spaanse troepen omsingelen de stad voor +/- 1 jaar en hongeren de stad uit

Leidse Stadsbestuur joeg de waarschuwingen in de wind dat ze voldoende voedsel moeten inslaan -> Spaanse troepen komen terug.

1574     Staten van Holland geven de Geuzen toestemming om gebieden rondom leiden onder water te laten lopen -> Spaanse troepen vluchten.

Willem van Oranje; streef naar gelijke behandeling van katholieken en protestanten. In praktijk veel onenigheid. Om aanhang te krijgen niet uitgaan van het geloof. Gebruik van propaganda; Volkslied, nadruk ligt op verdediging van het Vaderland. Propaganda vooral tegen Alva niet tegen Filips II.

Het ontstaan van de unie van Utrecht

Tot 1576 blijft de opstand in Holland en Zeeland. Filips II heeft niet genoeg geld om al zijn soldaten te betalen -> soldaten plunderen Brabant en Vlaanderen -> Spaanse Furie -> 1576 Pacificatie van Gent tussen Holland, Zeeland en de andere 15 gewesten; Spaanse troepen verjagen, Holland en Zeeland worden protestants, andere gewesten katholiek, gewetensvrijheid wat inhield dat er geen godsdienstvervolging meer is zolang het niet wordt uitgevoerd in het openbaar. Calvinisme blijft groeien vooral in Vlaamse en Brabantse Steden -> katholieken vinden het maar niks. 1579 Unie van Atrecht -> verbond van zuidelijke katholieke gewesten met Spanjaarden om calvinisten te verdrijven. Als reactie daarop wordt ook in 1579 Unie van Utrecht opgericht -> Militair verbond van opstandige gewesten en steden tegen Spanjaarden, in de steden kwam gewetensvrijheid.

Dit alles was de basis voor de latere Republiek. 1578 Alteratie van Amsterdam, Amsterdam als enige Hollandse katholieke stad.

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

Opstandelingen proberen Amsterdam aan hun kant te krijgen door middel van propaganda, een aanval 1577 en een handelsblokkade. Calvinisten in Amsterdam krijgen steeds meer invloed op de schutterij, vervolgens wordt het katholieke bestuur gedwongen om de stad te verlaten -> zonder bloedvergiet.

Het ontstaan van de Republiek

1979     Unie van Utrecht ->1580 Filips II verklaart Oranje vogelvrij

1581     Plakkaat van verlating -> Tiran Filips II wordt afgezworen als landheer.

1584     Oranje wordt vermoord door een katholiek

1585     Val van Antwerpen, zoektocht naar nieuwe landsheer

1588     Stichting Republiek der Verenigde Nederlanden

1596     Drievoudige verbond -> Erkend door England en Frankrijk

1648     Vrede van Münster -> Erkenning door Spanje

Filips voert dure oorlogen tegen Nederland, Frankrijk en England -> Republiek wint terrein.

1588 Spaanse Armada wordt verslagen bij England.

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

England was eerst katholiek nu protestants -> Filips II zweert England weer katholiek te maken -> onderbreekt strijd met Nederland doordat de Aanval op England met de Armada is mislukt -> Spaanse marine is volledig verwoest.

Het bestuur van de Republiek

Statenbond; 7 zelfstandige gewesten met een eigen Statenvergadering die beslist over de wetgeving, rechtspraak en belastingheffing. Vertegenwoordigers va de adel, geestelijken en stedelijke burgerij van het desbetreffende gewest. Samenwerking tussen gewesten in de Staten-Generaal; buitenlandse politie, oorlog en defensie, bestuur van de Generaliteitslanden (voornamelijk de gewesten in et zuiden die vroeger samenwerkten met de Spaanse troepen).  Holland was het belangrijkste gewest en betaalde 52 % belasting van het totaal. Beslissingen konden alleen met inspraak van alle gewesten gemaakt worden. Belangrijkste persoon in de Staten-Generaal;

 Landsadvocaat (raadspensionaris) Johan van Oldenbarnevelt

• Hoogste ambtenaar van het gewest Holland tevens vertegenwoordiger in de Staten-Generaal en onderhandelt namens de Staten-Generaal naar buiten toe.
• Vertegenwoordiger van de republiek in het buitenland.

Stadhouder, Maurits van Oranje

• Hoogste leider in het gewest Holland.
• Leider van het leger en de vloot.
• Benoeming regenten in de steden.

Het twaalfjarige bestand

Vanaf 1588 verovert de republiek onder leiding van raadspensionaris van Oldenbarnevelt en stadhouder Maurits van Oranje grote delen van de Nederlanden -> 12-jarige bestand 1609-1621.

Er ontstond politieke verdeeldheid tijdens het twaalfjarige bestand; van Oldenbarnevelt; vrede kost minder belasting en is beter voor de handel, belangen voor het gewest Holland stond centraal. Maurits van Oranje; Oorlog is beter voor de Republiek en macht van de Stadhouder.

Maurits van oranje: Orthodox, mens heeft geen invloed op Gods keuze

Van Oldenbarnevelt: vrijzinnig, mens heeft invloed op Gods keuze

Er ontstaat onrust in de Republiek -> Nationale kerkvergadering moet einde maken aan de onrust -> 1617 Staten van Holland; Geen nationale kerkvergadering maar beslissing per gewest, Hollandse steden mogen zelf soldaten inhuren om de onrust te verminderen.

1618 Maurits van Oranje laat Johan van Barnevelt arresteren.

1619 v. Oldenbarnevelt wordt onthoofd

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting vaan de Nederlandse staat

1621 de strijd tegen de Spanaarden werden hervat

1648 Vrede van Münster; einde Nederlandse opstand, Spanje erkent soevereiniteit in de Republiek, veroverde gebieden in het Zuiden blijven van de Republiek -> Generaliteitslanden.

De Gouden Eeuw

Opstand viel in de noordelijke Nederlanden samen met een periode van economische groei -> De Gouden eeuw. Opbloei van landbouw, handel en nijverheid (scheepsvaart). Vanaf de 15e eeuw: Moedernegotie. Import van goedkoop graan uit de Oostzeegebied (1ste handel, basis). Adel had weinig macht in de landbouw -> veel vrije boeren -> open voor vernieuwingen. Moedernegotie en vrije boeren -> specialisatie: het produceren van 1 of enkele producten. Commercialiseren: produceren om het verkopen in plaats van eigen gebruik. Handel en nijverheid: specialisatie en commercialisatie -> nieuwe handelsproducten.

1585 val van Antwerpen (belangrijkste handelsstad van Noord-Europa). Opstandelingen sluiten de schelde af -> minder handel in Antwerpen -> immigrante komen naar Holland en Zeeland -> belangrijke impuls voor economie -> Amsterdam kan uitgroeien tot nieuwe centrum van de wereldhandel. 1602 oprichting VOC door staten generaal. Omdat er veel concurrentie was waardoor er weinig winst ontstond -> als het een geheel vormt dan maak je meer winst.

Economisch: monopolie op Nederlandse handel met Azië, specerijen, zijde en porselein. Kapitaal gebaseerd op aandelen.

Politiek: Bestuur overzeese handelsposten en koloniën, afsluiten van verdragen en eigen soldaten.

1619 Coen verplaatst bestuur naar Batavia.

Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.

De Cultuur van de Republiek

Beleid van de Republiek gericht op de economie; veel regenten kwamen uit families van handelaren of waren er zelf een. Voor de Nederlandse opstand was veel geld nodig, economie groeide -> immigranten nodig. Stadsbestuurders gaven daarom buitenlandse kooplieden goede faciliteiten waaronder relatief vergaande religieuze vrijheden.

Bijzondere plaats in staatskundige opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse republiek

Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van de wereldeconomie.

1639 bouw van de Portugees-joodse synagoge in Amsterdam om de rijke joden te lokken

Door relatief hoge welvaart -> markt voor luxegoederen

Niet alleen rijke burgers maar ook gewone burgers hadden luxegoederen

Het einde van de Gouden Eeuw

Vanaf 1650; England en Frankrijk worden steeds grotere concurrenten van de republiek-> rijkdom, schilderkunst en literatuur zonder een koning. Republiek getroffen door mercantilisme van England en Frankrijk. Export verlagen -> Akte van navigatie 1651. Was vooral gericht tegen de republiek.

1664 verhoging van de importtarieven.

Handelsoorlog met England

1652-1654 1ste Engelse Zeeoorlog

1665-1667 2de  Engelse Zeeoorlog

Gevaar van Frakrijk; Lodewijk de 14de streeft naar natuurlijke grenzen(de Rijn)

1672 Rampjaar England en Frankrijk vallen de Republiek aan. Aanval afgeslagen Gouden Eeuw definitief.