Republiek
Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden.
Katholieke kerk : roem rijkdom en macht en bijgeloof
Luther was hier fel op tegen
Volgens katholieke kerk had je geestelijke nodig om in de hemel te komen
Maar volgens luthers heb je alleen de bijbel nodig, deze moest daarom in de volkstaal worden verspreid.
De boodschap van Luther werd snel verspreid door pamflet en boek, luther kreeg veel aanhang vanuit het Duitse rijk
Karel de 5e
Volgens luther mag een vorst het geloof voor zijn onderdanen bepalen daarom steunen veel vorsten de ideeën van Luther
1521: rijksdag van Worms
Luther wordt opgeroepen om zijn ideeën te herroepen
Luther wordt door karel de 5e vogelvrij verklaard (hij mocht gedood worden zonder ervoor gestrafd te worden)
Luther vlucht naar Duitsland
Hierdoor komt er een scheuring in de christelijke kerk: katholiek en protestant
Door de steun aan luther komt er een godsdienstoorlogen in Duitse rijk.
1555: vrede van Agusburg
Wiens gebied, diens gebed
Duitse vorst mag voortaan geloof bepalen van het gebied dat hij beheerd.
Bestuur in de nederlanden in de middeleeuwen
Volgens feodale leenstelsel met Duitse keizer (hier viel nl ook onder) en Franse koning. Graaf en hertog regeerde voor hen en hadden het meeste gezeggen ( hoge adel), deze regeerde samen met de staten (geestelijkheid, adel, steden)
Geen centraal bestuur maar grote zelfstandigheid van de steden
Positie van de stedelijke burgerij wordt sterken door toename handel en nijverheid. Zij hadden hierdoor meer geld en moesten veel belasting betalen maar ze kregen hier privileges voor terug van de hoge adel. Karel de 5e wilt niet dat steden zichzelf besturen en wilt eenheid over zijn rijk: centralisatie
Dit zal ten koste gaan van de privileges van de steden.
1531: instelling van de drie collaterale raden
-raad van state (belangrijkste nederlandse edelen, advies geven over het beleid in de 17 gewesten)
-geheime raad (rechtsgeleerden, opstellen van wetten en toezicht houden op bestuur van gewesten en steden)
-raad van financiën ( hoge edelen en rechtsgeleerden, uitvoering van en toezicht houden op het financiele beleid)
Dit werd gedaan om centralisatie te bevorderen
1555: Karel 5e wordt opgevolgd door filips 2e, hij laat echter het bestuur over aan een landvoogdes van Parma.
In de Nederlanden kreeg de kerkhervormer Calvijn meer aanhangers dan Luther. Calvijn zegt dat een gelovige zelf mag bepalen wat zijn geloof is, volgens luther mag een vorst je dit opleggen. Calvijn zegt dat een vorst die dit doet je die mag afzetten.
1550: instelling van de bloedplakkaten door karel de 5e
Doodstraf en inbeslagname goederen als gevolg van : drukken schrijven verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen, bijwonen van protestantse bijeenkomsten en huisvesten van protestanten.
Hij laat hiermee zien dat hij een absolute vorst is
Filips zet beleid van Karel 5e voort en gaat protestanten vervolgen. Veel Nederlanders twijfelden aan de zin van strenge vervolging en waren bezorgd over de aantasting van hun privileges.
1566 indienen smeekschrift door lage Nederlandse adel, een verzoek tot matiging van de kettervervolgingen.
Belofte landvoogd: tijdelijk minder kettervervolgingen
Calvinisten vatten dit op als een groene kaart voor hun geloof en de beeldenstorm ontstond.
Landvoogd is boos en eist trouw van de Nederlandse edelen.
Hoogste edelman Willem van Oranje weigert en vertrekt naar Duitsland
Filips 2 houdt Nederlandse edelen verantwoordelijk voor de beeldenstorm
Hertog van Alva wordt de nieuwe landvoogd. Hij wil de protestanten flink gaan straffen en stelt de raad van Beroerten in om de beeldenstormers te straffen.
De katholieke edelen die mede verantwoordelijk worden gehouden voor de beeldenstorm worden onthoofd.
Er is veel weerstand, ook onder katholieken. Veel calvinisten vluchten naar het buitenland.
Willem van Oranje roept vanuit Duitse ballingschap op tot verzet tegen het strenge optreden van Alva. Dit leidt uiteindelijk tot de Nederlandse opstand ook wel 80 jarige oorlog genoemd.
Deze duurt van 1568-1648
In het begin is er weinig steun voor de opstand, de gewone bevolking laat het afweten. De watergeuzen gaan Willem van Oranje en zijn broers wel helpen. Dit waren Nederlandse calvinisten die na de komst van Alva naar Engeland en Noord-Duitse kuststeden waren gevlucht. Zij verdienden hun geld met kaapvaart.
Willem van oranje geeft watergeuzen toestemming om een guerrillaoorlog te beginnen tegen de legers van Alva. Ze vielen in kleine groepjes ongeorganiseerd het leger van Alva aan. 1572: watergeuzen nemen Den Briel in. Andere steden in Holland en Zeeland sluiten zich bij de Opstand aan
Staten van Holland:
Gezamenlijke financiering van de strijd
Willem van oranje wordt stadhouder
Waardoor resulteerde de Opstand in het ontstaan van de Republiek 1572-1588?
Het lukte Alva niet om de opstand in de Nederlanden snel neer te slaan, dit zorgde voor een burgeroorlog.
Spaanse soldaten o.l.v. Alva (ook soort van Nederlands) tegenover Nederlandse opstandingen o.l.v. Oranje
Het ontzet van Leiden
1572: Leiden sluit zich aan bij de Opstand ( niet gelukt doordat ze spanjaarders ergens anders moesten vechten )
1573: Spaanse troepen omsingelen de stad bij een jaar lang en hongeren de stad. 1/3 van de bevolking sterft.
1574: Staten van Holland laten gebieden rondom Leiden onder water lopen door dijken door te steken. Spaanse troepen vluchten. Via water kan er weer voedsel naar Leiden worden gebracht.
Leiden blijft bij de opstandelingen horen en krijgt als dank een universiteit hiervoor.
Willem van Oranje
Ideaal: gelijke behandeling van katholieken en protestanten. In de praktijk blijft er veel onenigheid tussen katholieken en protestanten. Om aanhangers te krijgen gebruikte oranje veel propaganda. Het Wilhelmus is hier een goed voorbeeld van= oproep voor Nederlandse bevolking om in opstand te komen
Nadruk lag niet op de vervolging van geloof, maar op verdediging van het ‘vaderland’ dus spanje tegenover Nederlands i.p.v. Protestants tegenover katholiek
Propaganda was vooral tegen Alva, niet tegen Filips 2
Het ontstaan van de unie van Utrecht
Tot 1576 blijft de Opstand beperkt tot Holland en Zeeland. Dit zal veranderen door Filips 2. Hij heeft niet genoeg geld om al zijn huurlegers te betalen. Plunderingen door Spaanse soldaten.
1576: pacificatie van Gent
Vredesverdrag tussen de opstandige gewesten Holland en Zeeland en de andere Nederlandse gewesten:
- Spaanse troepen moeten samen verjaagd worden
- Holland en Zeeland protestants, andere gewesten katholiek
- Gewetensvrijheid
Calvinisme blijft echter groeien, vooral in Vlaamse en Brabantse steden
Ze stappen dus uit de pacificatie
1579: Unie van Atrecht wordt opgericht door de katholieken om te zorgen dat ze katholiek blijven
Verbond van zuidelijke katholieke gewesten met Spanjaarden om calvinisten te verdrijven
1579: Unie van Utrecht
Militair verbond van opstandige gewesten en steden tegen spanjaarden. In de gewesten en steden kwam gewetensvrijheid.
Hier wordt eigenlijk de basis gelegd voor de stichting van Nederland
1578: alteratie (omwenteling) van Amsterdam
Amsterdam is als enige Hollanse stad katholiek. Opstandingen proberen Amsterdam aan hun kant te krijgen bijvoorbeeld door propagana en in 1577: aanval door opstandelingen
Er komt een handelsblokkade, waardoor de stad veel inkomsten verliest. De ontevredenheid neemt toe en de calvinisten in Amsterdam krijgen meer invloed op de schutterij. Katholiek stadsbestuur wordt gedwongen om de stad te verlaten. Amsterdam wordt zonder bloedvergieten protestants.
Filips 2 was tegen unie van Utrecht en in 1580: Filips 2 verklaart Oranje vogelvrij
1581: plakkaat van verlatinghe
‘tiran’ Filips 2 wordt afgezworen als landsheer. Hij is niet meer de baas.
1584: Oranje wordt vermoord door een katholiek. Dit was natuurlijk een zware klap
Ze hadden het sws al zwaar door in 1585: val van Antwerpen, deze was weer in Spaanse handen gevallen.
Ook was er een zoektocht naar een nieuwe landsheer, maar deze leverde niets op. 1588: stichting van Republiek der verenigde Nederlanden. Unie van Utrecht was hier eigenlijk de basis van
Maar ze werden nog niet echt herkent als republiek. Totdat ze met Frankrijk en Engeland een verbond vormen 1597: Drievoudig verbond tegen Spanje. Erkenning van de Republiek door Frankrijk en Engeland.
1648: Vrede van Münster. Erkenning van de Republiek door Spanje
Filips 2 voerde vele dure oorlogen ( Engeland, Frankrijk en Nederland) waardoor ze de Republiek niet kon verslaan en de republiek terrein won.
1588: Spaanse Armada wordt verslagen bij Engeland
Het zag er naar uit dat de Republiek zou gaan verliezen totdat dit plan er kwam. Filips 2 gaat tegen Engeland vechten doordat Elizabeth (protestants) de macht krijgt. Filips 2 zweert Engeland weer katholiek te maken. Spaanse armada is een groot gevechtsschip. Hij onderbreekt de strijd in de Nederlanden, maar de aanval van Armada mislukt. Spaanse marine is eigenlijk volledig verwoest.
Waardoor ontstond in de Republiek de Gouden Eeuw, 1588-1648?
De republiek is een statenbond: dit wil zeggen dat er 7 gewesten met een eigen Statenvergadering (geestelijke, adel en steden) die beslist over wetgeving, rechtspraak en belastingheffing.
Ze werkten samen door samenwerking tussen gewesten in de Staten Generaal
Ze besproken hier
- Buitenlandse politiek
- Oorlog en defensie ( belangrijk want ze zijn in oorlog)
- Bestuur van de Generaliteitslanden= landen die wel bij de Republiek hoorde maar geen Statenvergadering hadden
Het belangrijkste gewest is Holland, in holland wonen de meeste mensen en wordt het meeste belasting betaald.
Beslissingen konden alleen met inspraak van alle gewesten gedaan.
Holland had wel een machtige positie doordat ze de balngrijkst persoon in de Staten- Generaal zijn: dit is de landsadvocaat ( later: raadspensionaris)
- Hoogste ambtenaar van Holland
- Vertegenwoordiger van Holland in de Staten-generaal
- Vertegenwoordiger van de Republiek in het buitenland
Johan van Oldenbarnevelt is landsadvocaat
Ook is er een stadhouder:
- hoogste gewestelijke functionaris
- opperbevelhebber van leger en vloot
- benoeming regenten in steden
Maurits van Oranje wort stadhouder ( zoon van Willem van oranje)
Vanaf 1588 verovert de Republiek onder leiding van raadspensionaris van Oldenbarnevelt ( buitenlandse politiek) en stadhouder Maurits van Oranje (militair) grote delen van de Nederlanden. Spanjaarden raken in de verdrukking.
1609-1621: twaalfjarig bestand
Vrede tussen Spanje en de Republiek
Politieke verdeeldheid tijdens het twaalfjarig bestand doordat ze niet naar het buitenland kijken maar naar zichzelf
Raadsfunctionaris komt tegenover de stadhouder te staan
Het gaat oer de vraag: vrede met Spanje?
Johan van Oldenbarnevelt:
- vrede kost minder belastinggeld (voor Holland)
- vrede is beter voor de handel (van Holland)
Maurits van Oranje:
- oorlog is beter voor de republiek ( en de macht van de stadhouder)
er komt hierdoor ook religieuze verdeeldheid tijdens het twaalfjarig bestand
over de vraag: Heeft de mens zelf invloed op het verkrijgen van een plek in de hemel?
Oldenbarnevelt:
- is vrijzinnig
- mens heeft wél invloed op Gods keuze
Maurits van Oranje:
- is orthodox
- Mens heeft geen invloed op Gods keuze ( calvinistisch)
Religieuze discussies zorgt voor onrust in de republiek.
Maurits wilt een Nationale kerkvergadering, die een einde moet maken aan de onrust
1617 Staten van Holland:
- Geen nationale kerkvergadering, maar beslissing per gewest
- Hollandse steden mogen zelf soldaten inhuren om de onrust te verminderen
Dit is natuurlijk een directe aanval op Maurits omdat hij dit normaal alleen mag doen
1618: Maurits van Oranje laat Johan van Oldenbarnevelt arresteren
1619: van Oldenbarnevelt wordt onthoofd
Maurits heeft gewonnen de oorlog wordt dus weer voortgezet.
1621: de strijd tegen de Spanjaarden wordt hervat
1648: Vrede van Münster:
- Einde van de Nederlandse Opstand
- Spanje erkent de soevereiniteit van de Republiek
- Veroverde gebieden in het zuiden blijven in handen van de Republiek = Generaliteitslanden
De opstand viel in de Noordelijke Nederlanden samen met een periode van economische groei:
Gouden Eeuw: voornamelijk: landbouw, handel, nijverheid met in het bijzonder scheepsbouw
Vanaf 15e eeuw: Moedernegotie
De handel waar alle andere handel van afhankelijk is, basis voor de rest van de handel
Import van goedkoop graan uit het Oostzeegebied
Dit komt doordat er een natte bodem in Holland is.
Adel had weinig macht in de landbouw, er waren heel veel vrije boeren dat leidde tot vernieuwing.
Dit zorgt voor specialisatie: het produceren van één of enkele producten
En voor commercialisering: het produceren van producten voor de verkoop in plaats van voor eigen gebruik
Hierdoor groeide de landbouw enorm ten opzichte van het buitenland
Handel en nijverheid profiteren hiervan:
Door de moedernegotie wordt een basis gelegd voor een internationaal handelsnetwerk. En ze profiteren van de specialisatie en commercialisering doordat dit zorgt voor nieuwe handelsproducten die zij ook weer aan het buiten konden doorhandelen
1585: Val van Antwerpen
Opstandelingen sluiten de Schelde af waardoor er geen handel meer mogelijk is door Spanje, hierdoor is er heel wat minder handel in Antwerpen
Tienduizenden immigranten komen naar Holland en Zeeland, vooral handelaren etc.
Amsterdam kan uitgroeien tot het nieuwe centrum van de wereldhandel
Dit zorgt voor een stimulans van handel en meer rijkdom
1602: Staten- Generaal richt de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) op
Dit gaat vooral om Azië
Er was heel veel concurrentie van Nederlandse bedrijven onderling, daardoor werd dit samengevoegd in een bedrijf
Economisch:
- Monopolie op de Nederlandse Handel met Azië
- Belangrijkste producten: specerije, zijde, porselein
- Kapitaal via aandelen
Politiek:
- Bestuur over overzeese handelsposten en koloniën
- Afsluiten van verdragen
- Eigen soldaten
1619: Coen verplaats het bestuurscentrum van de VOC naar Batavia
Beleid van de Republiek was gericht op de economie
Redenen:
- Veel regenten waren handelaar of kwamen uit families van handelaren
- Voor de Nederlandse Opstand was veel geld nodig
De economie groeide en in die groeiende economie waren migranten nodig
Stadsbestuurders gaven daarom buitenlandse kooplieden goede faciliteiten, waaronder relatief vergaande religieuze vrijheden
Er komen een hele boel joden naar Nederland doordat ze hier gedoogd worden
1639: Bouw van de Portugees- Joodse synagoge in Amsterdam
Ze wilde Portugese ( Zuid- Europese) Joden aantrekken om in Amsterdam te vestigen, omdat ze rijker waren dan andere joden.
Door de relatief hoge welvaart was er in de Republiek een markt voor luxegoederen zoals: schilderkunst en literatuur
Niet alleen rijke burgers kochten luxegoederen maar ook bij gewone mensen hingen schilderijen aan de muur
Hoe komt de republiek aan zijn einde?
Vanaf 1650: Engeland en Frankrijk worden steeds grotere concurrenten van de Republiek.
Vorsten hebben gemengde gevoelens voor de republiek doordat het zo welvarend is zonder vorst. Dit vinden ze eigenlijk toch maar niks en het is een grote concurrent van Frankrijk en Engeland.
Republiek wordt getroffen door mercantilisme van Engeland en Frankrijk: export stijgt maar de import daalt
1651: Engeland Acte van Navigatie
Vooral tegen de republiek gericht
Producten uit het buitenland mag alleen nog maar een Engels schip zijn of uit het land waar het product vandaan kwam
Tegen republiek omdat zij deden aan doorhandelen
Frankrijk van 1664:
Verhoging van importtarieven in de producten waarin de Republiek handelde zoals suiker, textiel, haring, Delfts aardewerk
Deze werden vooral door de Republiek verhandeld
Het gevolg hiervan is:
Handelsoorlogen met Engeland
1652-1654: Eerste Engelse Zeeoorlog ( verliest Republiek, maar acte wordt wel ingenomen)
1665-1667: tweede Engelse Zeeoorlog doordat acte weer wordt ingevoerd (grote overwinning voor Republiek)
Gevaar van Frankrijk:
Lodewijk de 14e absolute koning die zijn rijk wilde vergroten
Lodewijk de 14e streeft naar groter Frankrijk met natuurlijke grenzen
1672: Rampjaar
Engeland en Frankrijk vallen de republiek samen aan. Engeland werd wel goed tegengehouden door schepen maar Frankrijk komt heel ver via land.
Aanval wordt afgeslagen, maar de gouden eeuw is definitief voorbij.
REACTIES
1 seconde geleden