Geschiedenis hoofdstuk 5 & 6 / ET 24-01-2014
hoofdstuk 6
Tijdlijn: (1600 - 1700) regenten en vorsten
- 1602:oprichting VOC (Groot handelsnetwerk in Azie, maar stichtte bijna geen kolonies.)
- 1621: oprichting WIC (West-Afrika en Amerika, bedoeld om Spanje te bestrijden, daarna voor de handel)
- 1618-1648: dertigjarige oorlog ( In Duitse Rijk complete steden werden verwoest en bevolking nam f. Oorlog tussen katholieken en protestanten.)
- 1643 - 1715: Lodewijk XIV, koning van France
- 1628: Piet Heijn verovert Spaanse zilvervloot
- 1648: Vrede van Westfalen (Habsburgse streven naar katholiek Duitsland stopte --> Duitse Rijk viel uiteen in zelfstandige staten. Edelen mochten verdragen sluiten en hoefde niet meer naar de keizer te luiseren)
- 1667: Suriname kolonie van Nederland
- 1683: Turken voor Wenen (wilden Oostenrijk innemen maar werden verjaard)
- 1688-1689: Glorious revolution
(6.1) Naam Gouden Eeuw: bloeiperiode voor Nederlandse economie & cultuur.
Kolonies in Noord en Zuid-Amerika stichtten, want er was veel vraag naar specerijen (suiker) --> slaven uit West-Afrika.
1594: Zeereis naar Azië (toen bekend als: Indië). Route was onbekend en Portugezen lagen op de loer. Eerste reis verliep moeizaam, maar route was gevonden. Handelsondernemingen (Compagnieën van Verre) zagen geld, maar er kwam teveel concurrentie --> winst daalde.
Op initiatief van de Staten-Generaal richtte Johan v. Oldenbarnevelt de VOC op (1602). VOC kreeg monopolie (mocht als enigste handeldrijven op die route). = handelskapitalisme (verdragen sluiten, vestigingen bouwen en oorlog voeren).VOC gaf aandelen om startkapitaal te beginnen, aandeelhouders profiteerde mee in de winst. Overzeesvestigingen werden bestuurd door , gouverneur-generaal (deze had veel zelfstandigheid door de grote afstand).
Centralisatie politiek werd absolutisme --> Lodewijk XIV, kunst / leger / wetenschappen / financiën werden gecentraliseerd.
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden: zeven provincies.
Regenten in Nederland hadden de macht. Politiek, economie en handel groeide en Nederland werd zowel top wereldeconomie als top wereldpolitiek.
In Engeland kwamen de edelen in opstand tegen de katholieke en absolutistische koning James II --> Willem II op de troon. Hij tekende dat hij altijd zou overleggen met het parlement en zich aan de grondwet zal houden (declaration of rights, 1689). Dit maakt Engeland een monarchie => Glorious Revolution
VOC stichtte hoofdkwartier Batavia op Java (1619). Zo bouwde zij een heel handelsnetwerk op in Azie. China, India, Japan waren strikt handelspartners. Java en Sri Lanka werden dmv oorlog veroverd, om de VOC's handel veilig te stellen.
Kaap de Goede Hoop werd een kolonie en diende als verversingspunt voor langsvarende VOC schepen.
De wereldeconomie begon met de handelsrelaties van Nederland en andere EU'ers vanover heel de wereld. Van autarkie (zelfvoorziendend) naar uitwisselingsproducten.
Oorlog Spanje-NL voorbij --> slaven-goud-zilver-suiker handel.
WIC beheerde kolonies (Brazilie / NY), uiteindelijk bleven Antiliaanse eilanden en Suriname over, waar slaven op suiker en -net pas populair- koffie-plantages werkten.
(6.2) Nederlandse Opstand --> Republiek zonder centrale regering.
Nederland was wereldwijd een eenheid. Landelijk, zeven aparte gewesten. Bestuur: regenten.
- Hoge rechterlijke / ambtelijke functies
- Handelselite
Stadhouder hoogste functie. Vijf gewesten waren vóór het benoemden van een nakomeling van Willem v Oranje. Er zijn zelfs stadhouderloze tijden geweest. Eigenschappen stadhouder:
- Opperbevelhebber leger / vloot
- Toezichthouder op rechtspraak
- Sowieso al van hoge adel = veel prestige
- Geen alleenheerser (moest alles overleggen met de Heeren en vroedschappen, dit waren de Nederlandse bestuursvormen).
Gewesten samengevoegd in Staten-Generaal besloten over:
- buitenlandse politiek
- Leger en vloot
- Holland (nu: Noord en Zuid-Holland), die het meeste geld binnen bracht met de handel), had de meeste inspraak.
Na val van Antwerpen en de afsluiting van de Schelde door de Nederlanders, werd in 1585 Amsterdam stapelmarkt. Want Antwerpen kon niet meer handelen en Amsterdam lag centraal gelegen. Dit werd het centrum van de handel/politiek.
Amsterdam handelde in wereldgoederen. Opslaan - verwerken - doorverkopen. Andere handelsactiviteiten (scheepsweverij) maakte ook winst.
Regenten, kooplieden en overige burgers waren de klanten voor schilders (Van Gogh, Jan Steen, Frans Hals, Vermeer). De kerk was geen grote opdrachtgever en ook waren nederlanders erg zuinig.
Buitenlandse geleerden trokken naar NL. Verboden boeken waren hier legaal --> veel vrijheid (ook godsdienst
=> welvaartpeil steeg enorm in de Gouden Eeuw
(6.3)Lodewijk XIV (1643 - 1715 op de troon) langst regerende vorst.
Absolutisme: macht (wetgevende,controlerende, rechtgevende) van de koning wordt niet beperkt door grondwet of andere mensen/regels. Hierdoor ontstaan worden de Europese landen elkaar concurrenten en wilde niet meer samenwerken -> slecht voor wereldeconomie.
Lodewijk beperkte de macht vd adel en steden en nam besluiten zonder de Staten-Generaal bijeen te roepen. Hij verkreeg gezag door: ambtenarenapparaat. Intendanten (hoge ambtenaren) inden belasting, rekruteerden soldaten en spraken mee over landbouw/recthspraak, zij waren zijn ogen en oren.
Lodewijk wilde geen zelfstandige legertjes die betaald werden door rijke edelen --> controle werd strenger en meer discipline.Lodewijk maakte een eind aan godsdienstvrijheid in Frankrijk. Toch hielden edelen, regio's en steden allerlei eigen rechtsregels en privileges.
Edel en kerk betaalde maar weinig belasting. Mercantilisme: economisch systeem waarbij overheid de nationale economie versterkt door ingrijpen te doen. De economische kant vh absolutisme.
Waarom werd Lodewijk zo machtig? :
- Het geloof: Droit devin = goddelijk recht. De koning ontvangt zijn macht van God, hij was Gods handlanger.
- Intuïtie: l'état c'est moi = de staat dat ben ik. Gewone mensen weten niet beter.
- Zelfvoldaanheid: Lodewijk denkt dat hij de beste oplossing is voor het land -- hij kon orde scheppen in de chaos --> leger vergroten
=> hij vindt dat hij beloond moet worden = belastingen omhoog. Start bouw paleis Versailles.
(6.4) Poolse man Copernicus: zon staat stil, aarde en andere planten draaien om de zon. Hij werd niet serieus genomen.
Galileo Galilei is het eens met Copernicus ( in 1600). Galileo bouwt betere telescopen en verandert daarmee het wereldbeeld. De kerk eist dat Galileo zijn inzichten voor zich houdt Galileo drijft daarna de spot met de kerk. Na dreigementen vd kerk, gaf Galileo in.
De samenvatting gaat verder na deze boodschap.
Verder lezen
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden