h1 §5 en h2 §1-3 + begrippen

Hoofdstuk 1,

§ 5
Wereldleider Karel V
Karel V had een belangrijk rijk waarin de zon nooit onder ging.
- Via zijn vader Filips: de meeste Nederlandse gewesten. Zo werd hij de heer der Nederlanden.
- Via zijn opa Ferdinand: Spanje en delen van Amerika. Zo werd hij koning van Spanje.
- Via zijn opa Maximiliaan: de titel Duitse keizer. Zo werd hij keizer van het Duitse heilige Roomse rijk.

Karel had veel geld nodig om zijn rijk te beschermen tegen zijn vijanden. Dat geld kreeg hij via de belasting, leningen (bijvoorbeeld: van de bankier Fugger) en uit de Amerikaanse bezittingen.
De vijanden van Karel V waren
- Frankrijk o.l.v. koning Frans I. Frankrijk dreigde ingesloten te raken door de Habsburgers ( De familienaam van Karel V) De strijd ging vooral om Italië. Karel won in de slag van Pavia.
- De turken, die oprukten in het Middellands zee gebied, Karel wilde de Islam tegenhouden en versloeg de Turken in 1529 bij Wenen en in 535 bij Tunis.
- De kerkhervorming ( de protestanten) Karel wilde iedereen katholiek houden. Met name in het Duitse Rijk waren er daarom voortdurend godsdiensten oorlogen. Hier kon Karel niet winnen en in 1555 kwam de godsdienst vrede van Augsburg: elke vorst bepaalde de godsdienst van zijn gebied. Vele Duitse volken kozen voor het protestantisme.

De gebieden van Karel vormde niet 1 land, maar een personele unie: ze vormde geen eenheid maar hadden wel allemaal dezelfde vorst. Karel had een groot rijk gekregen door erfenis. Veroudering en door huwelijks politiek het onderling trouwen van Koninklijke kinderen.

Hoofdstuk 2,
§1

De Nederlanden: 17 losstaande gewesten met eigen privileges( voorrechten), die de gewesten bijvoorbeeld kregen in ruil voor geld( Karel V had vaak geld nodig) Karel was als heer van een gewest vaak afwezig en liet zich dan in een gewest vervangen door een stadhouder. De stadhouder moest wel overleggen met de gewestelijke staten ( daarin zaten vertegenwoordigers van de adel steden)

Karel wilde het bestuur moderniseren, want door zijn grote rijk moest hij te veel rondreizen om alles te regelen. Hij wilde centralisatie van het bestuur: alle gewesten besturen vanuit Brussel, daarom kwam er een Staten Generaal ( vergadering van vertegenwoordigers van alle gewesten) Privileges voor elk gewest afzonderlijk waren er niet meer maar er kwamen wetten (plakkaten) die voor alle gewesten golden. De adel werd in het bestuur en rechtspraak vervangen door ambtenaren.
1555: Karel V treed af en word opgevolgd door zijn zoon Filips II, die regeert vanuit Spanje, In de Nederlanden word hij vervangen door landvoogdes Margaretha van Parma.
Filips II treed streng op tegen Protestanten ( hij is streng katholiek) De adel wilde de steden en gewesten verzetten zich fel tegen de politiek van Filips. De adel wilde zijn macht terug en de steden en gewesten hun privileges ( het streven van steden en gewesten heet partiailarisme) In 1566 boden de edelen een smeekschrift aan aan de landvoogden, waarin ze vroegen om niet zo hard op te treden tegen de protestanten. Filips verbood de landvoogdes om toe te geven.

Hoofdstuk 2,
§ 2

Karel V en Filips II streden heel fel tegen de ketters (gelovigen de zich niet houden aan de officiële leer van de katholieke kerk en dan met name protestanten) De hervorming was gestart door Luther in 1517. Hij wilde de kerk hervormen vanwege allerlei misstanden, bijvoorbeeld
- De verkoop van aflaten (papieren waar op stond dat je zonden waren vergeven)
- Het weelderige leven van veel geestelijke, die alleen maar aan geld dachten en niet aan het geloof.

Luther kwam met 95 stellingen en zei daarin bijvoorbeeld: dat de mensen moeten leven volgens de bijbel. Luther werd door de paus in de ban gedaan en fel bestreden.

Een andere hervormer was Calvijn, die vooral in de Nederlanden veel aanhang had. De beweging dat er nieuwe geloofinrichtingen binnen de Christelijke kerk ontstonden heet reformatie of hervorming en de aanhangers van de hervorming heten protestanten.

In de Nederlanden hielde Calvinistische predikanten godsdienstige bijeenkomsten in de buitenlucht, de zogenaamde Hagenpreken. Daar werden oproepen gedaan om de kerken over te nemen en de beelden te vernietigen, want dat was afgoderij. Zo ontstond in 1566 de Beeldenstorm.

Hoofdstuk 2,
§3

In 1566 vond de Beeldenstorm plaats. Filips stuurde Alva om de zaken op orde te houden. Taken van Alva:
- Beeldenstormers bestraffen: door middel van Raad der beroerten ( de Bloedraad)
- Nieuwe belasting: de tiende planning ( 10 % belasting op alle verkochte producten) Dat zorgde voor onrust en ontevredenheid in de Nederlanden.
Willem van Oranje voerde vanaf 1568 strijd vanuit Dillenburg ( Duitsland) Hij kreeg steun van de watergeuzen(opstandelingen die de Noordzee opgevlucht waren om hier ( Dillenburg) strijd te leveren tegen de Spanjaarden. Willem van Oranje gaf de watergeuzen kapersbrieven. Op 1 april 1572 komt door een storm komt een groep watergeuzen terecht op de Maas. De Watergeuzen kwamen bij een dorpje ( Den Briel) Normaal waren er Spanjaarden die dat dorpje in bezit hadden, maar nu waren ze weg dus toen kon Willem van Oranje den Briel innemen. Er werden 17 katholieke nonnen vermoord ( tegen de wens van Willem van Oranje)
De inname van de stad leidde tot:
- Hollandse en Zeeuwse steden kozen ook de kant van de optand ( De kant van Willem van Oranje)
- In naam van Oranje werd de stadspoort geopend.
- De staten gaven Willem van Oranje de titel van stadhouder, hij was nu de leider van de opstand tegen Filips.

Willem roept steden op om de opstand te steunen. Opstandige steden openen de poorten voor de watergeuzen, ze kwamen bij elkaar in de Statenvergadering en benoemen Willem van Oranje tot leider van de opstand= stadhouder.

Alva belegert (bestormt) meerdere opstandige steden
- Van December 1572 tot en met juni 1573: Beleg van Alkmaar (winst opstandelingen)
- Van augustus 1573 tot en met december 1573: Beleg van Alkmaar (winst opstandelingen) Willem van Oranje geeft de geuzen de opdracht de dijken rond alkmuur door te stellen.

Alkmaar’s ontzet ( Bij Alkmaar begint de Victorie)

begrippen

Personele unie : verbintenis tussen verschillende landen door de persoon van de gezamenlijke vorst
Huwelijkspolitiek : verbinding van koninkrijken door het uithuwelijken van koninklijke kinderen
Gewest : gebied in de Nederlanden met eigen regels over bestuur en privileges
Privileges : speciale voorrechten die een gewest in de Nederlanden kreeg van de landsheer, vaak in ruil voor belasting
Stadhouder: vervanger van de afwezige landsheer in het gewest
Gewestelijke Staten : bijeenkomst van de vertegenwoordigers van de steden en adel in een gewest
Staten-Generaal : de vertegenwoordigers van alle Gewestelijke Staten bij elkaar
Centralisatie : streven van Karel V en Filips II om hun landen vanuit een punt met dezelfde regels te besturen
Plakkaat: wet
Landvoogdes: vervanger van de landsheer verantwoordelijk voor alle gewesten in de Nederlanden
Particularisme: streven van de gewesten om de oude voorrechten (privileges) te behouden
Hervorming: kritiek binnen de kerk gericht op fouten in de uitleg van het geloof, leidde tot de stichting van nieuwe kerken.
Aflaat : bewijs van de gelovige dat (een stukje van) zijn zondige gedrag was kwijtgescholden
Ketters : gelovigen die zich niet houden aan de officiële regels van de Kerk.
Reformatie: zie hervorming
Protestanten: aanhangers van de Hervorming
Hagenpreken: Illegale preken voor protestanten in de buitenlucht
Beeldenstorm: actie van protestanten om beelden en versieringen uit kerken te verwijderen, ook bedoeld om onderdak te regelen voor protestantse kerkdiensten
De raad van Beroerten : rechtbank ingesteld door Alva om daders van de Beeldenstorm te veroordelen