Gouden eeuw, ontdekkingsreizen, Renaissance, Republiek der 7 verenigde Nederlanden

5.1

INTRO

de ontdekkingsreiziger Ferdinand Magelhaes stierf tijdens een zeevaart richting Azië op 27 april 1521.

in 1519 had hij de opdracht gekregen van Karel V (koning v. Spanje , Keizer van het Duitse Rijk) om een nieuwe

zeeroute te zoeken naar Azië.het is hem uiteindelijk tich wel gelukt, alleen duurde het langer dan hij had verwacht.

Toen hij eenmaal in Azië was knoopte hij handelsbetrekkingen aan met de bewoners en probeerde hij hen te bekeren tot het katolicisme.

een hiervan liep uit de hand. als kapitien was Magelhaes in de strijd overleden.als hij niet ten prooi was gevallen aan de inwoners

van de Filippijnen, dan had hij als eerste ontdekkingsreiziger de reis om de aarde afgelegd.

1 van de 5 schepen (waar Magelhaes mee vertrok in 1519) keerde veilig terug naar Europa.

En maar 18 van de 265 bemanningsleden hadden de tocht overleefd.

Wat de reis heeft opgeleverd is:

de ontdekking dat Amerika een apart continent is.

|

|

--->> Gescheiden van Azië DOOR EEN ENORME OCEAAN.

Ferdinand Magelhaes was niet de enige , Christoffel Columbus, Vasco da Gama en Bartholomeus Diaz waren ook ontdekkingsreizigers.

daarom werd de 16e eeuw ook de eeuw van de grote ontdekkingsreizen en de eeuw waarin Europa radicaal veranderde (genoemd).

Door de ,meer dan duizen jaar oude, Griekse en Romeinse mythen over liefde en verdriet, die tevoorschijn kwamen uit stoffige

archieven, werden schilders/architecten/schrijvers en wetenschappers geïnspirieerd. Hierdoor veranderde de Europese cultuur voorgoed.

In deze eeuw komt het protestantisme tevoorschijn. VB: in het (Duitse) stadje wittenberg uitte een monnik zoveel kritiek op de kerk dat die uiteenviel

en het protestantisme "geboren" werd.

|

|

----->> in sommige landen werden protestanten opgepakt en op de brandstapel gezet.

5.1.1

de portugezen waren al in de 2e helft van de 14e eeuw bezig met het stichten van kolonieën op de Azoren en Madeira (eilanden voor de kust vanhet westelijk N-Afrika).zij gingen in de loop van de 15e eeuw steeds meer

naar het zuiden richting de afrikaanse westkust op zoek naar goud en ivoor. volgens zogenaamde legendes zouden er zeemonsters/zeemeerminnen etc. in het water zijn en de bewoners van het onbekende gebied hondenkoppen hebben

en lange staarten. DE REDEN DAT ZE TOCH OP ONTDEKKINGSREIS GINGEN IS: DE HONGER NAAR AVONTUUR EN ROEM IS GROTER DAN DE ANGST.

de reizen waren volgens de portugezen van belang voor het christendom, omdat Spanje en Portugal eeuwenlang bezet zijn geweest door moslims uit Noord-Afrika.

en omdat ze hun land terug hadden gingen ze bondgenoten zoeken TEGEN DE MOSLIMS.ze zagen het als een plicht om mensen te bekeren tot het katholicisme. DAAROM ZEILDE ER OP ELKE SCHIP GEESTELIJKEN MEE

1488--->> Bartolomeus Diaz het zuidelijkste punt van Afrika en noemt het ''Kaap de Goede Hoop'',

|

|

----->> ± 10 jaar later bereikt Vasco da Gama India.

luxegoederen als specerijen,zijde en porselein werden al eeuwenlang van Azië naar Europa gebracht.

van het middellandse zeegebied naar europa werden deze producten verhandelt. De prijzen waren in deze tijd erg hoog

voor deze goederen.

Waarom?

|

----->>DOOR VELE TUSSENHANDELAARS. ----> vooral in de 14e eeeuw toen de turken fgrote delen van het Midden-Oosten bezaten gingen ze tol(belasting) eisen op handelsproducten.

de Europeanen waren WEL bereid deze hoge prijzen te betalen.

|

----->> Waarom? >> omdat kruiden en specerijen (nootmuskaat,peper,kaneel en gember) de houdbaarheid van van voedsel verlengen en ze gaven smaak.

en omdat de prijzen zo hoog waren door tussenhandelaars zou het ideaal zijn voor de portugezen om een eigen zeeroute naar Azië te hebben

want zo haalden ze persoonlijk die goederen en maakten ze dus enorme winst.

de manier van schepen bouwen was radicaal verandert in de late middeleeuwen. eerst werd het skelet gebouwd daarna de scheeps huid.hoerdoor ontstonden in de 14e eeuw sterkeren schepen

waarop 2 en later 3 masten op werden geplaatst.

± 1300-->> de chinese 'magnetische pijl'werd verder ontwikkelt tot een kompas (door de Europeanen) waarmee men navigeerde.

snelheid kon overzee worden gemeten met waterklokken, je kon je positie aflezen door instrumenten die werden ontwikkelt om de hoogte en afstand tot een hemellichaam te bepalen.

Kaarten werden betrouwbaarder en gedetailleerder.

5.1.2

-er werd gesuggureerd dat als Azië via het oosten te bereiken was dan was het ook via het westen mogelijk.

aan het einde van de 15e eeuw wisten alle Europeanen dat de aarde bol is.

maar zij wisten niet dat er tussen Europa en Azië niet alleen 1 oceaan lag maar ook een groot continent en een 2e oceaan.

Daarom nam de Spaanse koning het besluit in 1492 om de italiaanse koopman Christoffel Columbus naar Azië een nieuwe zeeroute via het westen te zoeken/ontdekken.

Columbus kreeg 3 schepen en 90 bemanningsleden. als columbus wist hoe groot de aarde was dan was hij waarschijnlijk nooit aan de reis begonnen.

na een maand zeilen zag Columbus land, hij was er van overtuigd dat het India was en noemde de inwoners Indianen, maar het was geen India.

Hij was in de Bahama's( een eilandgroep voor de kust van Amerika) terechtgekomen. Hij vond geen specerijen maar hij nam wel Goud en Indianen mee terug.

De Spaanse vorst bedacht dat in dit ''zogenaamde deel van Azië'' (wat natuurlijk geen azië was) edelmetalen waren en idianen die

hij als slaven kon gebruiken.

-Om een Groot Conflict tussen Spanje en Portugal te voorkomen stelde de paus in het jaar 1494 ''de lijn van Tordesillas'' in.

er kwam een lijn die 370 leages ( ±2200 km) ten weste van de Kaapverdische Eilanden lag. alles wat ten oosten lag kon Portugal aanspraak op maken en allle

onbekende gebieden ten westen waren eigendom van Spanje.

-die amerikaanse kust (waar columbus op is geweest) werd voor een groot deel op kaart gebracht. hierdoor werd men vanaf 1500 steeds meer van overtuigd dat columbus geen nieuwe

vaarroute had ontdekt ( naar Azië) maar een nieuwe continent.

dit continent werd Amerika genoemd naar de geograaf Amerigo Vespucci die een boek had geschreven over zijn reizen in het westen.

hij noemde het continent de Nieuwe Wereld , deze naam werd nog een lange tijd gebruikt.

-hoe het komt dat die spanjaarden met een paar honderd man enorme rijken hebben kunnen onderwerpen komt door dar zij buskruit en paarden hadden,

waaarmee zij op het slagveld d.m.v. kannonen,geweren en soldaten te paard veel indruk maakten. onbewust hadden ze ook een ander soort wapen bij zich.

dat waren namelijk de Europese ziektekiemen, daar konden die Zuid-Amerikanen namelijk niet tegen hun afweersysteem was zwak tegen de vreemde ziektes.

Miljoenen gingen dood aan de mazelen-en pokkenepidimiën na de komst van Europeanen.veel indianen moesten als slaaf werken, dit zorgde er alleen maar voor dat er nog meer doden vielen.

(Indiaanse slaven werden ook wel het Rode Goud genoemd).

De komst van de Europenaen was DE OORZAAK VAN DE ONTVOLKING in Zuid-Amerika.

bij de komst van Columbus woonden er 250.000 mensen op Haïti (toen heette het Hispaniola) en de Dominicaanse Republiek.

|

-----> 35 jaar later nog maar 500 mensen

-ziekte, oorlogen en slavernij brachten de Europeanen naar Amerika >> Gevolg>> een enorme afname van de bevolking,

Beschavingen verdwenen en veel mensen werden bekeerd tot het Christendom. dit gebeurde ook in Azië en Afrika.

de veranderingen die in Europa plaatsvonden door de ontdekkingsreizen was namelijk; de manier hoe de Europeanen naar de aarde keken en naar haar bewoners veranderde zeer ingrijpend.

de wereldhandel,de kolonieën,de oorlogen en de slavernij stond allemaal in het teken van het vergroten van de Europese rijkdom en macht.

er ontstond Eurocentrisme >> europa en de europese cultuur zijn toonaangevend voor de rest van de wereld.

overal moest iedereen Christen zijn, andere volken (dan de europeanen) waren primitief (= volken met weinig ontwikkeling)

wanneer zij niet tot het Christendom bekeerden. daarom gingen de Europeanen hen ook niet benaderen en zagen hen alleen maar als vijandig.

ze wierpen zich ook op om hen te redden en op te voeden.

***Slot lezen voor antwoorden op de vragen die werden gesteld bij de intro***

Vraag: waarom ging men op ontdekkingsreis?

Antwoord:voor de eeuwigdurende roem en het avontuur.een wereld vol rijkdommen lag open om ontdekt te worden.

Vraag:wat bezielde de Europese vorsten om in iets dat zo duur is te investeren?

Antwoord:zij konden door de ontdekkingen ook hun macht en de Christelijke gemeenschap uitbreiden.

Vraag:waarom gingen de Europeanen juist in de 16e eeuw op ontdekkingsreis?

Antwoord:de technologische kennis was aanwezig.

(het was een logische stap voor de Portugezen om hun reisbestemming steeds iets te verleggen)

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________

5.2 (Renaissance)

5.2.1

vanaf 1350 gingen italiaanse denkers op een andere manier kijken naar zichzelf; hun mensbeeld veranderde.

ze kregen meer vertrouwen in de mens.de mens was immers het hoogste schepsel dat Godgeschapen had en daarom

vindingrijk genoeg om de wereld om zich heen te begrijpen en zijn eigen leven te bepalen.Niet de kerk en het

hiernamaals, maar maar de mens en en zijn leven op aarde vond men belangrijk.

de renaissancedenkers besudeerden de cultuur van de klassieke Oudheid.de schildertechnieken veranderden

om hetgeen zo natturlijk mogelijk te weergeven.

HUMANISTEN===>denkers die de Griekse en Romeinse cultuur bestudeerden en de mens centraal stelden.

De periode waarin de humansime invoeld had op kunst/literatuur/wetenschap===> RENAISSANCE(=wedergeboorte)

De renaissance begon in Italië omdat (Noord-Italiaanse schippers) schippers naar Constanitnopel brachten en Egypte.

daar ontdekten zij oude Romeinse/Griekse bouwwerken/teksten/beelden.steeds meer van dit erfgoed werd naar italië gebracht waardoor

er meer interesse in de klassieke cultuur ontstond.

*de bestuurders maakte de renaissancekust finacieel mogelijk.

zo ontstond de renaissance rond 1350 in Italië.

5.2.2

Petrarca (geboren in 1304,Florence,Italië), een diepgelovige priester, was de eerste humanist.

hij had een grote belangstelling voor oude Griekse en Romeinse schrijvers zoals Livius en Cicero.

hun teksten ispireerde hem zelf tot dichten, in dezelfde stijl, over de Romeinse geschiedenis, maar over

hoe je als mens op een goede manier kon leven of over zijn diepste gevoelens voor zijn geliefde Laura.

in zijn teksten was de mens het middelpunt. hij kreeg al snep veen volgelingen en vorsten/kooplieden

nodigden hem uit om voor hen te dichten.

de humanisten vonden dat je als mens actief moest zijn en zoveel mogelijk kennis moet verwerven.

de kerk werd voor veel humanisten minder balangrijk, het geloof moest je vanbinnen voelen.

De nederlandse humanist Erasmus(1466,Rotterdam) dacht hier veel over na. Hij werd gedwongen om in een klooster te wonen maar

had de vrijheid om alles te lezen wat hij zelf wilde. op zijn 30e verliet hij het klooster, ging studeren en lesgeven.

hij werd schrijver en reisde dwars door europa. volgens hem was de hele Europese samenleving corrupt en immoreel.

dit kwam omdat ze moet meer begrepen wat Jezus hun had willen leren. daarom maakte Erasmus een nieuwe vertaling van de bijbel,

uit het grieks.

*Lof der zotheid, zijn beroemdste boek===> zet hierin de europeanen voorschut.

Erasmus had ,net als veel humanisten, kritiek op de rijkdom en rituelen van de kerk.

Masaccio(stierf op zn 27e) werd een groot voorbeeld voor veel schilders van de Renaissance.

omdat hij in zijn schilderij van adam en eva zoveel emotie tekende( natuurgetrouw).

belangrijk voor een renaissance afbeelding: Diepte en details en emotie. (perspectief)

Leonardo da Vinci was als specialist van wetenschap en kust, een universele mens, met veel kwaliteiten.

een UOMO UNIVERSALIS, dit was tijdens de Renaissance het ideaal. hij was overtuigd vegetariër. hij sneed lijken open om

menselijke verhoudingen en anatomietot in detail te leren kennen.

Copernicus was de eerste die beweerde dat de aarde om de zon draaide en niet andersom.==> HELIOCENTRISME

door zijn gewaagde conclusies durfden wetenschappers alle eeuwenoude kennis ter discussie te stellen.

Door experimenten en metingen tot wetenschappelijke kennis komen heet EMPIRISME. "niets is waar tot het

experimenteel bewezen is" werd de nieuwe motto.

(½ eeuw na Copernicus' dood) Galileo Galilei bouwde de eerste Telescoop. zijn metingen en waarnemisnen bevestigden het

Heliocentrisme. Hij beschreef ook de theorie van de zwaartekracht; alle voorwerpen vallen met een vaste versnelling naar de aarde.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________

5.3

Intro

het was feest in de Duitse plaats wittenberg in 1517. er was bezoek uit Rome gekomen, de monnik Tetzel.

hji had een belangrijke missie: zoveel mogelijk geld inzamelen voor de bouw van de Sint-Pieterskerk, de pauselijke

kerk in Rome.Daarom verkocht hij aflaten. DWZ als je een aflaat koopt dan wordt je vergeven voor je zondes, en dan hoef je niet

of bijna niet door het vagevuur, als je maar genoeg aflaten had dan hoefde je niet door dat vuur. Hier werd

Maarten Luther(professor aan de universiteit) erg boos om. Die Tetzel had zelfs beloofd aan de Wittenbergers dat je zelfs aflaten

kon kopen voor zondes die je nog zou begaan zodat je vergeven werd. wat Luther zo boos maakte was dat de monnik Tetzel beweerde

dat de paus meer macht had dan alle apostelen,engelen,heiligen en de maagd Maria bij elkaar. zij waren namelijk lager dan Christus

en de paus was Christus' gelijke. Luther reageerde hier fel op en kreeg ruzie met de kerk. hij werd gedwongen zijn woorden terug te nemen of moest

zich verdedigen en hij deed het laatste. Hij schreef:"de paus en en andere geestelijken waren slechts mensen die fouten maakten."

hierop beschuldigde de paus hem van ketterij.===> Luther brak met het pauselijke kerk, kreeg veel aanhangers en stichtte een nieuwe kerk.

*Scheuring van de Christelijke kerk noemen we==> KERKHERVORMING of REFORMATIE.

Katholicisme-> Chr.dom met paus... Protestantisme-> tegen Katholicisme en geen paus.

5.3.1

de kerk en haar geestelijken (in de middeleeuwen) verbond God met de mensen, dit vond Luther onjuist.

aantal standpunten:

-ieder mens kon zelf contact leggen met God door te bidden, in de Bijbel te lezen en een innerlijk geloof te voelen.

-de kerkelijke rituelen en gebruiken leiden alleen maar af van de boodschap van God.

-de handel in aflaten is verwerpelijk.

-alleen God bepaalt wie wie er vergiffenis krijgt, de kerk kon Gods keuzes niet doorgronden, laat staan er invloed op uitoefenen.

-Luther was tegen het vereren van Heiligen (hij noemde hen afgoden).

-het celibaat van geestelijken vond hij onzinnig.

-had veel kritiek op de rijdom van de kerk.

De kern van de reformatorische ideeën van Luther: de kerk moet zich ontdoen van alle rijdommen en rituelen om zich bezig te

houden met het ware geloof: het woord van God dat in de Bijbel beschreven staat.

de paus beval Luther naar Rome af te reizen (vanwegen al zijn verwijtingen/uitspraken) om hem terecht te wijzen maar Luther weigerde.

het huidige Duitsland werd in de 16e eeuw het Duitse keizerrijk. dit bestond uit 10tallen staten die elk bestuurd werden door een vorst.

Aan het hoofd van het rijk stond v.a. 1519 keizer Karel V.(als keizer was hij beschermheer v.d. kerk.

Luther bracht een geschrift uit dat massaal werd gelezen.(ging over zijn mening over paus etc.)

de paus riep in oktober 1520 een kerkban op hem uit en in 1521 riep Karel V hem bij zich. Hij moest van hem zijn kritiek terugnemen

maar hij weigerde. Karel V wilde geen chaos in zijn rijk maar hij kon Luther niet arresteren want hij had hem een vrijgeleidebrief gegeven.

(dat is ze3ma dat hij hem ongedeerd moest laten). maar karel V was vastbesloten hij zou hem als ketter vervolgen.

maar lang niet alle duitse vorsten zagen Luther als een gevaar. Frederik de Wijze(vorst van Saksen) bood hem bescherming in zijn

kasteel Wartburg. hier kon hij veilig wonen en werken. zo kwam er van de vervolging van Luther door de keizer niets terecht.

5.3.2

naast Frederik de Wijze kozen meer duitse vorsten voor de kant van Luther. zij hadden genoeg van de hoge bedragen die zij aan de

kerk in Rome moesten betalen. de corruptie binnen de kerk ergerde hen.Pausen financieerden oorlogen met kerkgelden.

in de lutherse kerk zouden de gelden misschien wel bij de vorsten zelf terecht komen.

een groot aantal duitse vorsten eisten bij karel (v) het recht zelf de godsdienst van hun staat te bepalen.

karel ging hier niet mee akkoord en v.a. 1540 organiseerde hij een militaire campaigne tegen de vorsten van het protestantisme.

in 1555 werd de 'Vrede van Augsburg' getekend. hierin werd afgesproken dat elke vorst in het Duitse Rijk zijn eigen godsdienst mocht kiezen

en dat alle onderdanen in zijn staat dezelfde religie moesten aanhouden.

CUIUS REGIO, EIUS RELIGIO ==> Zoals de vorst is de religie.

ddor de boekdrukkunst (ontdekt in 1445) konden pamfletten voor of tegen Luther in grote oplagen worden gedrukt.

door Luthers duitse vertaling van de Bijbel (in 1522) lazen steeds meer duitsers de Bijbel.

steeds meer mensen werden het zat dat hun belastinggeld naar het verre Rome verdween. na 1555 hadden de inwoners weinig keus eigenlijk

over het kiezen van een godsdienst, je moest het geloof aanhouden van je vorst of anders moest je verhuizen.

Luther kreeg al snel grote aantallen volgelingen.(vorsten,burgers,boeren en ook geestelijken)

de Fransman Johannes Calvijn raakte geïnsireerd door Luther. zij hadden veel dezelfde ideeën maar er waren ook een paar verschillen.

op zijn 27e schreef hij een boek met zijn visie het Christendom.

Overeenkomsten Luther en Calvijn:

-het verwerpen van alle rituelen en rijkdom van de kerk.

-de mens kon niet door goede daden de hemel verdienen.

Verschillen:

-volgens Calvijn had God de mensen al voorbestemd om het eeuwige leven te ontvangen.(de hemel wss), als mens had je hier totaal geen invloed op.

|

|

|

-----> dit idee wordt de predestinatie genoemd.(je bestemming is al van te voren bepaald)

-de predestinatie kwam niet overeen met Luthers leer.

-Calvijn kreeg volgelingen in Zwitserland, de Nederlanden en Frankrijk.

-Luther vooral over het Duitse Rijk en Scandinavië.

de protestantse kerken hadden geen versieringen van engelen,beelden,schilderijen,etc.

en had ook geen rijkdommen. de predikant las voor uit de Bijbel en sprak in de volkstaal.

(katholieke priesters doen dit in het Latijn).

Alleen de doop en de eucharisitie, waarbij het laatste avondmaal van Jezus wordt herdacht,

werd nog uitgevoerd. Alle andere rituelen verdwenen. De predikanten hoefden zich niet aan het

celibaat te houden en binnen de protestantse kerk was er geen hiërarchie. er was geen kerkleider

en alle predikanten waren gelijk. vooral in de Calvanistische kerk hielden de gelovigen

zich vooral aan de strenge tucht. zo toonden zij hun nederigheid aan God.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________

5.4

Intro

De NEDERLANDSE OPSTAND wordt ook wel de Tachtjaroge Oorlog genoemd.

tijdens deze periode gingen veel mensen op de vlucht, alles werd geplunderd en landbouwgronden waren door

het zoute water jarenlang onvruchtbaar. De oorlog had naast alle verwoestingen en ellende echter ook een positief gevolg; er ontstond een

zelfstandig land zonder koning.

5.4.1

in de 16e eeuw werden de Nederlanden bestuurd door de familie van de Habsburgers.

zij bezaten delen van Europa,Amerika en Azië. Aan het hoofd van dit rijk stond vanaf 1519 Karel V.

(Karel V= koning v. Spanje , Keizer v. Duitse Rijk en Heer v.d. Nederlanden).

NL was in de 16e eeuw niet één land, het bestond uit verschillende gewesten. (de 17 Nederlanden)

elk van deze gewesten had zijn eigen wetten en gebruiken. Karel V had in elk gewest een edelman afgevaardigd (aangesteld),

dat was de STADHOUDER <--voerde leger aan en benoemde bestuurders en regenten.

Karel V riep regelmatig een vergadering uit met afgevaardigden uit alle gewesten, de STATEN-GENERAAL.

deze vergadering gaf Karel V advies en toestemming om belansting te innen. in ruil voor de privileges die de gewesten kregen,

kreeg Karel V belasting.

-Politieke Problemen

Alle Nederlandse gewesten werden vanuit Brussel geregeerd en de lokale besturen van steden en gewesten verloren hun macht.

dit wordt centralisatie genoemd. in elk gewest zouden er dezelfde wetten gelden. Karel V wilde belangrijke posities geven aan mensen

die loyaal waren aan hem, maar de adellijke heren en regenten weigerden hun eeuwenoude privileges af te staan.

de toestand werd alleen maar erger toen Karel V afstand deed van zijn troon. zijn zoon Filips II werd koning van Spanje en

Heer van de Nederlanden. Hij liet het gebied besturen door landvoogdes Margarethavan Parma en zelf verhuisde hij naar Madrid.

zij was Filips' onchte zusje en had totaal geen ervaring met de politiek.dus kreeg zij steun van de Raad van State.

dat is een adviesorgaan waarin edelen zittingen hadden. VB: willem van Oranje (stadhouder van Holland,Zeeland en Utrecht).

-Godsdienstige Problemen

veel mensen in de Nederlanden voelden zich aangetrokken tot de ideeën van hervormers zoals Calvijn.

deze mensen hielden preken in de buitenlucht, dit heet HAGENPREKEN.

Vraag :waarom vonden Karel V en Filips II het belangrijk dat hun onderdanen dezelfde religie (Katholicisme) aanhingen als zij?

Antwoord: verdeeldheid in godsdienst zou leiden tot verdeeldheid in hun rijk.

Gerechtshoven weigerden de zware straffen voor ketterij op te leggen.

-Economische Problemen

Handel,visserij en nijverheid waren de belangrijkste bronnen van inkomsten. graan werd geïmporteerd uit Scandinavië

via de OOSTZEEVAART. hierdoor was NL afhankelijk van het buitenland. VB: in 1566 hadden Zweden en Denemarken oorlog

en dat leidde tot een graantekort in NL.

5.4.2

in 1562 was de woede zo groot van de edelen over de centralisatie dat ze in actie kwamen en ze sloten toen het VERBOND DER EDELEN.

ze stiirden een afgezant naar het hof in Madrid maar zonder resultaat want Filips II dacht er niet aan de centralisatie terug te draaien,

sterker nog hij stelde zelfs een INQUISITIE in voor de vervolgingen. 3 stadhouders waaronder Willem van Oranje dienden hun ontslag in.

Waarom? omdat zij niet hun taken wilden uitvoeren nu er kettervervolgingen waren. in 1566 trokken 200 edelen naar het hof waar

zij Margaretha van Parma het SMEEKSCHRIFT DER EDELEN aanboden. (ze verzochten de kettervervolgingen te stoppen)

Geus was de titel die de volgelingen van Willem van Oranje droegen. M v. P beloofde de straffen op ketterij te matigen.

nu dachten protestanten dat ze openlijk hun religie konden uitoefenen.in Augustus 1566 liep het in Steenvoorde uit de hand na een hagenpreek,

een klooster daar in de buurt werd aangevallen. alle beelden werden vernietigd, dit was het begin van de BEELDENSTORM.

maandenlater ontving Filps het bericht over wat er aan de hand was. hij stuurde de hertog van Alva als nieuwe landvoogd naar NL

samen met hoge Spaanse ambtenaren en een leger. Als eerste daad stelde Alva de RAAD VAN BEROERTEN in. dit was een rechtbank

die de schuldigen van geweld moest bestraffen.(Protestanten,Beeldenstormers maar ook edelen die niet volgens de orders van de koning hadden opgetreden).

Egmont en Horne ( de hoge adellijke heren) werden onthoofd op 5 juni 1568 in Brussel wegens Hoogverraad.(honderden anderen trwns ook).

een oplossing van Alva voor de economische problemen in NL was 10% belasting heffen op de verkoop van goederen: de TIENDE PENNING.

Vraag: waarom leidde de 10e penning tot grote verontwaardiging in de Staten-Generaal?

Antwoord: het permanent innen van deze belasting zou de onderhandeling over belastingen overbodig maken.

De gewesten die de 10e penning moesten innen weigerden.

in 1568 overwon Willem van Oranje samen met zijn leger van GEUZEN (opstandelingenleger) het Spaanse leger bij Heiligerlee.

dit was het officiële begin van de Tachtigjarige Oorlog. in 1572 kwam er een volgende aanval, Den Briel werd zonder veel moeite

door geuzen op zee,watergeuzen, veroverd. bewoners van NL wisten niet wiens kant ze moesten kiezen, die van de koning of die van

Willem van Oranje. Alva kwam wel met een 'come-back', vele steden gaven uit angst zich al meteen over.

In1576 sloten de gewesten Holland en Zeeland met de Staten-Generaal de PACIFICATIE VAN GENT. in deze overeenkomst werd

erkent dat Fillips II hun landsheer was. ze gingen wel gewoon door met de oorlogen totdat hij zijn legers uit NL had gehaald.

als reactie hierop sloot de landvoogd (hertog v Parma) een verbond met een aantal zuidelijke gewesten, de UNIE VAN ATRECHT.

zij beloofden de opstand te staken. als reachtie hierop weer, sloten de gewesten Holland,Zeeland,Gelderland en Groningen samen met een

aantal grote Vlaamse en Brabantse steden de UNIE VAN UTRECHT. zij waren vastbesloten het verzet voort te zetten, steeds meer gewesten kwamen hierbij.

in 1581 sloten deze gewesten de ACTE VAN VERLATING; een uniek document waarin stond dat zij afstand namen van hun landsheer Filips II.

Vraag: Waarom zou je zo'n besluit mogen maken?

Antwoord: een vorst die zijn onderdanen niet goed beschermt, mag afgezet worden.

met deze acte werd in 1581 de Republiek der 7 Verenigde Nederlanden geboren, het was het eerste Europese land zonder koning of keizer.

Willen van Oranje werd in 1584 door de katholiek Balthasar Gerards in zijn woning in Delft vermoord.

1609==> begin ; 12 jaar lange wapenstilstand.

1648==> Vrede van Munster getekend. Filips II erkende NL als zelfstandig land.

Staten-Generaal kreeg de macht in NL.

NL --->2 delen

|

---> De zuidelijke Nederlanden hoorde bij het Habsburgse Rijk

|

---> De Noordelijke gewesten vormden; DE REPUBLIEK DER 7 VERENIGDE NEDERLANDEN.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________

6.1

6.1.1

in de 17e eeuw kwamen de mensen in financiële problemen als de markt instortte.

De Republiek bezit een heel efficiënt vervoerssysteem over water.

de GOUDEN EEUW is een tijd waarin de economie,kunst en wetenschap tot grote bloei kwamen. in de 17e eeuw kon je in de Republiek snel rijk worden

en even snel je geld weer kwijt raken. In NL bloeide de economie op, de Republiek behoorde tot de meest verstedelijkte gebieden van Europa. Boeren

beginnen steeds commerciëler te denken, in de stad kon je vaak door de macht van de gilden geen nieuw bedrijf openen. op het platteland kon dat wel, dus de boeren

begonnen meer met nijverheid te doen. deze NIJVERHEID zorgde voor steeds meer werkgelegenheid.

De visserij bracht NL voorspoed, er was veel vraag ernaar ( en ook goedkoop) dus er viel in te handelen. het zout dat werd gebruikt om voedingsmiddelen langer houdbaar te maken

kwam eerst uit Portugal en in de 17e eeuw rechtstreeks uit het Caraïbisch gebied. om producten (zoals zout bv.) te halen kwam je langs andere landen en dan kon je net zo goed daar

weer producten meenemen.

De handel op Scandinavië was zo belangrijk dat die zelfs de moedernegotie werd genoemd.het zou in de jaren van de VOC en WIC de belangrijkste geldmachine vormen van de Republiek.

Amsterdam werd de STAPELMARKT(=opslagplaats van handelsproducten in pakhuizen) van Europa. Antwerpen werd door de Spanjaarden heroverd in 1585.

Amsterdam profiteerde niet alleen van het wegvallen van Antwerpen als scharnierpunt in Europa, maar ook van de kennis en ervaringendie daarvoor nodig waren.

Zowel op het platteland als in de stad probeerden ondernemers zoveel mogelijk winst te maken. ondernemers die zoveel mogelijk winst maken met handel noemen we HANDELSKAPITALISME.

-VOC

overzee was vers eten en drinken vaak al snel op en scheurbuik kwam steeds vaker voor. vele bemmaningsleden stierven overzee.

Peper was zijn gewicht in goud waard. een reise naar Indië was duur en erg gevaarlijk voor kleine ondernemers. je grote schepen nodig en voldoende bemanning.

dit kwam omdat je door vijandig gebied moest reizen en kapers lagen overal op de loer. de handelsschepen hadden zwaarbewapende becherming nodig, daarom besloten

kooplieden zich (op initiatief van raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt) te verenigen in de VERENIGDE OOST-INDISCHE COMPAGNIE (1602, VOC).

deze nieuwe compagnie kreeg het monopolie op handel met alle landen ten oosten van Kaap de Goede Hoop en ten westen van de Straat van Magelhaen.

over de indonesische vestigingen had de gouverneur-generaal alle zeggenschap, een van de bekendste was Jan Pieterszoon Coen. hij dwong het monopolie op specerijen en

kruidnagelen af. Burgemeester Pauw (van A'dam) hoorde bij de rijken die de Repebliek bestuurden, de REGENTEN. zij zaten in de centrale directie van de VOC, de heren XVII,

de vertegenwoordigers van de afdelingen, of kamers, van het bedrijf. Dankzij de VOC participeerde de Republiek in de groeiende WERELDECONOMIE.

-WIC

In 1621 werd voor de handel met Zuid-Amerika de WEST-INDISCHE COMPAGNIE (WIC) opgericht, alleen deze was niet zo succesvol als de VOC.

de grootste wapenfeit was de verovering van de ZILVERVLOOT door Piet Hein in 1628. de buit was 12 miljoen guldens, dankzij deze buit kon de WIC een vloot naar Brazilië sturen.

Daar kreeg de WIC eigen suikerplantages in handen. op een PLANTAGE werd meestal één product verbouwd, zoals suiker. Het plantagesysteem had veel arbeidskracht nodig.

Die arbeidskracht werd geleverd door slaven uit Afrika. Vanaf 1637 legde de WIC zich dan ook op de slavenhandel. (slaven werden niet als mensen maar als bezit beschouwd)

*driehoekshandel: spijkers,buskruit en geld ging naar Afrika, vanuit Afrika werden slaven naar Amerika gebracht om op de plantages te werken en vervolgen werden de

plantageproducten,zoals tabak of suiker, naar Europa weer gebracht.*

SLOT

**Amsterdam verving Antwerpen als stapelmarkt van Europa.**

**Na de Oprichting van de VOC en WIC werd de Republiek een spil in de wereldeconomie.**

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6.2

**Op 18 februari 1655 trouwden Johan de Witt(raadspensionaris) en Wendela Bicker(amsterdamse Patriciër) met elkaar.**

6.2.1

De belangrijkste en invloedrijkste mensen in de Republiek waren de buregers, geen vorsten of edelen zoals in de rest van Europa.

bij de unie van Utrecht (1579) was dan ook onderling bepaald dat geen enkel gewest de unie mocht verlaten of zelfstandig verdragen mocht sluiten met buitenlandse vorsten,

maar dat elk gewest en elke stad de eigen middeleeuwse privileges behielden. Steden werden bestuurd door de vroedschap en door meerdere burgemeesters.

De regentenfamilie samen heten het PATRICIAAT. de Staten-Generaal vertegenwoordigde eigenlijk de 3 middeleeuwse standen. Elkgewest had een eigen bestuur, de Provinciale Staten.

In de praktijk had Holland las rijkste gewest het meest te zeggen. Dan waren er 2 machtige ambtenaren: de RAADSPENSIONARIS en de STADHOUDER.

de raadspensionaris was in dienst van Holland en onderhield als een soort minister van buitenlandse zaken de correspondentie met het buitenland. Hij deelde zijn macht met de stadhouder.

Na de Vrede van Munster (1648), die het einde van de 80jarige Oorlog met Spanje betekende, braken binnenlandse conflicten uit.

Toen de Staten van Holland op 4 juni 1650 op eigen gezag troepen afdankten, stuurde stadhouder Willen II een regiment op A'dam af, dat echter op de Hilversumse hei verdwaalde.

Willem II stierf zelf 10 dagen later aan de pokken. de meeste gewesten besloten geen nieuwe stadhouder aan te stellen. Het eerste stadhouderloze tijdperk zou tot 1672 duren.

raadspensionaris Johan de Witt kreeg nu alle taken op zich.

6.2.2

Op het platteland in Oost-NL heersten nog lange feodale toestanden, landheren daar deden niets voor de vernieuwing van de landbouw.

er veranderde weinig voor de boer, door honger en armoede ging zij naar de steden om sjouwer o.i.d. te worden.

het sterfgetal in de stad ovetrof het geboortegetal. de stad bood werk maar er werd ook veel gestolen doordat er zoveel armoede was.

Amsterdam kreeg in 1688 als eerste stad ter wereld straatverlichting (voor meer veiligheid). omdat veel mensen in armoede leefden konden ze

niet meer voor zichzelf zorgen. een oplossong die men had daarvoor in doe tijd was dat je ze kon opsluiten in werkhuizen, om voor zichzelf te leren zorgen.

De bewoners moesten zich daar aan strenge regels houden en waren niet vrij om het armenhuis te verlaten.

De Goude eeuw was een eeuw van chaos en succes tegelijk. Engeland probeerde de macht van de Nederlandse handelsvloot te breken, dat leidde tot 4 oorlogen, waarvan

de laatste aan het eind van de 18e eeuw plaatsvond.

Eind 17e eeuw was NL niet langer het rijkste land van Europa, het was wel heel erg welvarend en dat zou nog voor een lange tijd zo blijven.

1672--> het Rampjaar waarin de Republiek (NL) werd aangevallen door Frankrijk, Engeland en de bisschoppen van Munster en Keulen. Wie hier de schuld van kreeg was

Johan de Witt. (Willem III werd ook nog stadhouder). op 20 augustus 1672 werden Johan de Witt en zijn broer Cornelis door het volk vermoord. Willem III greep niet in omdat

het voor hem gunstig was als de raadspensionaris minder macht had.

Om soldaten van Lodewijk XIV tot staan te brengen kwam Willem III onmiddelijk in actie. De dijken rond de Ijssel werden doorgestoken. De Hollandse Waterlinie redde de Republiek.

Engeland trok zich terug en er werd vrede gesloten. om nieuwe problemen te voorkomen werden de banden met Engeland aangehaald, met Engeland kon een coalitie

tegen Frankrijk worden gevormd.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6.3

INTRO

de vorsten in de landen buitenom het Republiek regeerden volgens het ABSOLUTISME. De vorst had dan alle macht in handen, zowel op politiek, sociaaleconomisch als cultureel vlak.

De bekendste absolute vorst was Lodewijk XIV van Frankrijk. de vorsten zagen zichzelf niet als gewone mensen, maar gedroegen zich meer als een god op aarde.

6.3.1

in 1643 kwam Lodewijk XIV als 5-jarige jongen op de troon. na een periode van regentschap verklaarde hij zich op 13-jarige leeftijd meerderjarig en besteeg zelf de troon.

hij was één van de machtigste mannen uit de Franse geschiedenis. Men dacht in zijn tijd dat de zon het centrum was van de universum, daarom werd hij de Zonnekoning genoemd.

hij was een absolute vorst, hij stond boven alle wetten. men dacht dat hij dat recht van God had gekregen en regeerde volgens het DRIOT DIVIN : het goddelijk recht.

Als koning had hij 4 uitgangspunten om te regeren: 1.regeer zelf 2.wantrouw de hoge adel 3.zorg voor gezonde financiën 4.handhaaf het recht.

Lodewijk XIV voerde oorlogen om zijn rijk te vergroten. ipv de adel voor zich te laten vechten, stelde hij een beroepsleger samen zodat hij volledige controle over het leger had.

in totaal was Frankrijk 30 jaar van Lodewijks regeerperiode in oorlog. Oorlogen verhoogden zijn status, een van zijn grootste tegenstanders was stadhouder Willem III (van NL).

3x werd NL door Frankrijk aangevallen; de protestantse Republiek zag het katholieke Frankrijk als een religieuze dreiging en voor Frankrijk vormde de groeiende handel van Holland

een gevaar. Door al deze oorlogen die Lodewijk XIV voerde liet hij na zijn dood Geen geld achter en het Gevolg daarvan is, is dat zijn opvolgers meer belasting moesten heffen.

(die het gewone volk betaald moest worden).

Om Franrijk economisch sterker te maken voerde Lodewijk XIV samet met zijn financieel minister, Jean-Baptiste Colbert, het MERCANTILISME in.

Dit economisch beleid had een aantal belangrijke kenmerken;

-een grotere export dan import moest ervoor zorgen dat er een positieve handelsbalans was.

-om het import te bemoeilijken werden er hoge importrechten op buitenlandse goederen geheven.

-om productie te stimuleren golden er voor fabrikanten en geschoolde arbeiders gunstige belastingvoorwaarden.

Frankrijk is mooit echt een zeevarende natie geworden, een leven op zee zagen de Fransen niet als eervol.

Voor handelsnaties als de Republiek(NL) was de Franse mercantilistische politiek ongunstig. de importtarieven bemoeilijkten de export.

toch profiteerde de Republiek (NL) wel weer van andere beslissingen van Lodewijk XIV, veel van de geschoolde arbeiders en handelaars waren

HUGENOTEN; Franse protestanten. toen het verdrag Edict van Nantes was opgeheven gingen meer protestanten naar het Republiek verhuizen.

Zij namen kennis en hun netwerk van handelscontacten mee.( dit was dus gunstig voor NL)

6.3.2

Lodewijk XIV nam afstand van het volk door niet meer in Parijs maar in Versailles te gaan wonen en regeren. in zijn paleis daar had je de Spiegelzaal;

daar werd de Verdrag van Versailles getekend na WO I.

Om de edelen onder controle te krijgen verpichte Lodewijk XIV ze om een gedelte van het jaar aan het hof te wonen. er waren wel verplichtingen aan verbonden om voor de

adel daar te wonen; zo verwachtte Lodewijk XIV dat de adel altijd op zijn feesten verscheen in de nieuwste mode, zoals hijzelf.

dat kost wel veel geld en dat was ook de bedoeling van Lodewijk XIV: hoe meer schulden de edelen hadden, hoe sterker hij ze aan zich kon binden.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6.4

6.4.1

er werd onderzoek gedaan door te observeren,experimenteren en redeneren. zo ontstond in de natuurwetenschap de stroming van het EMPIRISME. kennis kon

alleen worden opgedaan door het 'ervaren' ervan. De delftenaar Antoni van Leeuwenhoek ontwikkelde de microscoop.

ook in de natuur- en sterrenkunde werden veel ontdekkingen gedaan. Isaac Newton ontwikkelde nieuwe wiskundige methoden om de baan van de hemellichamen te kunnen berekenen.

zo leverde hij dus een bijdrage aan de wiskunde. Newton hield zich o.a. ook bezig met: alchemie,numerologie, astrologie, kabbalistie en hij zocht het levenselixer.

hij besteedde ook veel tijd aan theologie en deed onderzoek naar de Bijbel. Wetenschap en Godsdienst konden volgens Newton gewoon naast elkaar bestaan.

een tijdgenoot van Newton was Christiaan Huygens.( Nederlandse wis-,natuur- en sterrenkundige). zijn onderzoek naar val- en slingerbewegingen leidde tot de uitvinding van

het slingeruurwerk, hij ontwikkelde ook lenzen voor micro- en telescopen.

Cornelis Drebbel liet roeiers in een omgekeerde schuit zitten, verzwaarde de boot en had zo de eerste onderzeeër bedacht.

Wetenschappers werkten meer samen dan vroeger. er werden wetenschappelijke verenigingen opgericht waarin ze hun ontdekkingen samen bespraken en deze konden

publiceren in tijdschriften.

6.4.2

Onderzoek werd door werd door wetenschappers van politiek en maatschappij gedaan door het gebruiken van hun verstand, nadenken, het RATIONALISME. een belangrijke vertegenwoordiger

daarvan was René Descartes. deze Franse filosoof kon vanwege het strenge regime in Frankrijk beter zijn denkbeelden in de Repuliek(NL) publiceren. zijn boeker werden wel

stieken naar Frankrijk met een postkoets gebracht. Zijn manier van denken heeft de Europese wetenschap beïvloed en gestimuleerd.

ook in het denken van politiek werd het rationalisme toegepast. in Engeland wilden de vorsten ook graag absoluut regeren, maar het parlement maakte dit onmogelijk.

1649--> Charles I dood. de radicale puriteiten hadden nu de macht in handen in Engeland. (Calvanisten). zelfs het parlement had niets meer te vertellen. Uiteindelijk

kwam er weer een nieuwe koning op de troon, Charles II. Zijn opvolger, James II, werd de schoolvader van onze stadhouder Willem III. Toen het parlement vond dat hij

teveel met de katholieken en de Fransen samenwerkte, vroegen ze schoonzoon willem om hem te komen afzetten, wat ook gebeurde. zo werd stadhouder Willem III koning van Engeland.

De maatschappij bestond volgens Thomas Hobbes ( een Engelse politike denker)uit zich altijd bewegende mensen die constant tegen elkaar opbostsen.Iedereen was bezig zijn eigen belangen te behartigen

en zoveel mogelijk eigen bezit te verzamelen. hij vond ook dat er 1 leider moest zijn die de orde op zaken moest stellen. Hobbes ondersteunde met zijn filosofie dus het absolutisme.

Ook in de Republiek werd gefilosofeerd over macht en politiek, o.a. door Hugo de Groot (schrijver+rechtgeleerde). hij dacht na over het natuurrecht, dwz over de rechten waarmee

de mens geboren is.

een groepsportret is een onderwerp waar Rembrandt van Rijn meester in werd. Omdat in protestantse geen religieuze afbeeldingen mochten hangen, moesten de schilders

van de Gouden Eeuw zich ook gaan toeleggen op andere taferelen. ze specialiseerde zich meestal in een bepaald onderwerp. je ziet ook dat het aantal schilders in de Gouden Eeuw

steeds meer toenam, er werden massaal veel schilderijen gemaakt. niet iedereen werd zo erg rijk en beroemd, maar in NL onstond er een bloeiende handel in de schilderkunst.