De Nederlanden

1. De eenmaking der Nederlanden 1.1) De Nederlanden werden één ( 14de en 15de eeuw (kaart 55)) Hertogdom: Brabant, Luxemburg
Graafschap: Vlaanderen, Henegouwen, Holland, Zeeland, Namen, Picardië, Artesië, Gelderland, Utrecht
Prinsbisdom: Luik
Eenmaking: proces tot eenmaking der Nederlanden op territoriaal en institutioneel vlak. 1.1.1 Territoriaal vlak
Door huwelijkspolitiek en bijgevolg ook erfenissen konden rijken nog rijker worden.  Motief: meer rijkdom = meer grond (en heel der steden op den duur)  meer belastingsgeld en dus meer politieke macht
1.1.1.1 Bourgondië en Vlaanderen werden één

Lodewijk van Male  Graaf van Vlaanderen X
Margeretha  dochter v/d Hertog van Brabant  broer: Wenceslas > Margeretha  Zeer gegeerd: -> huwelijkspolitiek X
Filips de Stoute  Hertog van Bourgondië 1384: + Lodewijk van Male -> Filips de Stoute= Hertog van Bourgondië Graaf van Vlaanderen
1.1.1.2 Bourgondië en Vlaanderen worden één met Brabant
Wenceslas  Hertog van Brabant  zus: Margeretha X
Johanna > /  Geen kinderen
1383: + Wenceslas  Johanna wordt hertogin van Brabant
Johanna wordt ouder en ouder en Filips de Stoute gaat naar zijn schoontante met een voorstel: hij wil zijn jongste zoon hertog van Brabant laten worden. Filips de Stoute | > Filips de Goede > Antoon van Bourgondië Johanna stemt toe en zo wordt Antoon van Bourgondië hertog van Brabant. Filips de Goede is de oudste en wordt dus sowieso al Graaf van Vlaanderen en hertog van Bourgondië. 1406: + Johanna  Hertog van Brabant = Antoon van Bourgondië > Jan IV (sterft op 30jaar) Omdat er nu geen ergenaam meer is om Hertog van Brabant te worden, wordt Antoons broer Filips de Goede de opvolger. 1430: + Antoon van Bourgondië  Filips de Goede is nu Graaf van Vlaanderen, Hertog van Bourgondië en Graaf van Brabant
Op gelijkaardige wijze worden de Nederlanden territoriaal een eenheid.
1.2) De Nederlanden gaan op in een groot rijk 1.2.1 De expansie van de Nederlanden
1467: + Filips de Goede, hij wordt opgevolgd door zijn zoon Karel de Stoute. Hij en zijn vader droomden van een Lotharingisch Middenrijk. Karel de Stoute > Maria van Bourgondië X
Maximiliaan van Oostenrijk  = Von Habsburg  Keizer van het H.R.R (= Duitsland) Filips de Schone X
Johanna van Castillië  dochter van Isabella van Castillië X Ferdinand van Aragon,  door het huwelijk van haar ouders wordt Spanje één (1479), het waren zij ook die Colombus naar Amerika stuurden, ze bezitten dus ook al de kolonies. Keizer Karel (°1600) 1477: + Karel de Stoute
De Nederlanden wilden niet onder het gezag van een Habsburger staan, daarom wordt Maria van Bourgondië ‘vorstin van de Nederlanden’. Als zij sterft (1482) zijn de erfgenamen nog veel te jong, en wil haar echtgenoot geen vorst worden.  Maximiliaan wordt ‘regent’ totdat zijn zoon Filips de Schone meerderjarig is. 1493 Filips de Schone komt aan de macht, maar sterft in 1506, zijn zoon is op dat moment nog maar 6 jaar, en omdat zijn vrouw waanzinnig is, wordt Maximiliaan terug regent. Vanaf dat hij volwassen is wordt Karel ‘vorst der Nederlanden’. Als zijn grootouders langs zijn moeders kant dood zijn wordt hij ook koning van Spanje, en als Maximiliaan sterft wordt hij ook nog eens keizer van Duitsland.  De Nederlanden gaan op in een groter geheel. Dit zal leiden tot een opstand. 1.2.2 De Nederlanden en hun bestuur onder Keizer Karel V
De Nederlanden zijn nu wel territoriaal één, maar niet bestuurlijk. Onder Keizer Karel V wordt het gebied ook bestuurlijk één. 1.2.2.1 De landvoogd
De landvoogd vertegenwoordigt de vorst tijdens zijn afwezigheden in de Nederlanden. Landvoogden kunnen mannen of vrouwen zijn. 1531: De vorst resideert blijvend in Spanje (voordelen: rijker land ( grondstoffen uit de kolonies), warmer, er worden veel grotere paleizen gebouwd, hofnarren en –muzikanten maken ook hun opwachting), vertegenwoordigt de landvoogd hem permanent, al blijft de vorst wel de macht hebben. 1.2.2.2 De Raad van State (in 1513) De Raad van State is een adviescollege bestaande uit hoge adel en geestelijken. Zij adviseerden de vorst (onrechtstreeks dus de landvoogd, aangezien deze de vorst vertegenwoordigt). Ze hebben dus slechts een louter adviserende functie, hun voorstellen zijn niet bindend.  Zo wordt de adel en de geestelijken dus eigenlijk uitgeschakeld in hun institutioneel systeem. Enkele leden zijn o.a.: Willem van Oranje, Graaf van Egmond en Hoorn. 1.2.2.3 De Geheime Raad
In deze raad zitten juristen die wetteksten opstellen en de naleving hiervan controleren. 1.2.2.4 De Raad van Financiën

Deze raad bestaat uit edelen en juristen die de staatskas beheren. !!! In deze tijd is er nog geen onderscheid tussen de schatkist van de vorst en de staatskas  alles gaat naar de koning. De Raad van Financiën stelt de bedes (belastingen, vraag van de koning naar geld) op.  De Raad van State, Geheime Raad en Raad van Financiën zijn drie colatorale raden, ze zijn ingericht vanaf 1531. 1.2.2.5 De Staten Generaal
Dit was een overlevering van de middeleeuwen. Het is een standenvertegenwoordiging (d.w.z. met vertegenwoordigers van de regionale steden) met adel, clerus en burgerij. Zij keurden de bedes goed of af. Dit systeem is wel niet echt correct, indien de bede werd afgekeurd stuurde de koning meestal meteen zijn leger. 1.2.3 Het bestuur na Keizer Karel V
1555: Keizer Karel was het regeren beu en hij verdeelde zijn gebieden onder zijn zoon (Filips II) en zijn broer (Ferdinand). Ferdinand: Duitsland (+ Oostenrijk -> trouwpolitiek) KEIZER
Filips II: Spanje (+ Italië -> trouwpolitiek), Nederland, kolonies KONING
1.2.3.1 Het bestuur onder Karel’s zoon
Filips II werd dus koning, maar hij was zeer onpopulair bij het volk. • Spreekt Spaans en woont in Spanje, in het Escorialpaleis (= kloosterpaleis) • Spreekt slecht Frans en helemaal geen Nederlands • Heel katholiek (-> verbrandde de ketters) <-> Nederlanden zijn voor een groot protestants. • Wilt tegen de Turken (= Moslims) vechten en vraagt d.m.v. bedes geld voor zeeslagen. Hierdoor denkt de plaatselijke bevolking dat zij al die oorlogen moeten financieren, terwijl in weze het meeste geld van de kolonies kwam. • Zeer absolutistisch: hij neemt alle macht voor zichzelf en wil alles helemaal zelf beslissen; hoewel hij dit door zijn voortdurende twijfels moeilijk aankon.  De Nederlanden komen in opstand tegen hun koning 2. De opstand der Nederlanden 2.1) Oorzaken van de opstand Filips II zijn landvoogdes is Margeretha van Parma (= nicht van Filips II). Zij heeft totaal geen ambitie ( -> Filips II houdt alles zelf in handen) en was getrouwd met Alese Farnese. 2.1.1 Politieke oorzaken
De Raad van State (= hoge adel) heeft slechts en adviserende functie. Een deel van deze raad, de “constulta” bestaat uit Granvelle, Berloyement en Vigilius. Deze drie figuren stellen eigenlijk alle adviezen voor Margeretha op, ze zijn onvoorwaardelijk trouw aan Filips II. De andere leden van de Raad van State voelen zich opzij gezet. 2.1.2 Economische oorzaken • De Nederlanden zitten in een economische dip (bv.: Ieper: 80% is arm) • De belangen van de Spaanse gebieden primeren voor Filips II. • De Nederlanden betalen veel belastingen (cfr 1.2.3.1) 2.1.3 Religieuze redenen
Filips II is heel katholiek <-> opkomst van het Protestantisme (1517: Luther, wil dat de kerk niet alleen voor elite is) Kritiek op het Katholicisme: aflaat (door dit te betalen kon je een plaats in de hemel opkopen), rijkdom van de kerk, corruptie van de bisschoppen (affaires, bastaardkinderen, ongewijde priesters, etc...) Het Protestantisme was een soort van herbezinning van het geloof. Er waren drie onderscheidingen:  Lutheranisme: o Teruggaan naar de oorspronkelijke bijbelteksten (slechts 2 sacramenten: enkel degene die in de bijbel staan) o Sobere kerken (geen beeldenverering, maar ‘pure’ godsdienst) o Aandacht is op de gemeenschap gericht (socialiteit;...)  Calvinisme: o Predestinatie: gedurende je hele leven ontdek je of je naar de hemel of de hel gaat -> voorbestemdheid  Anabaptisme: o Wederdoping: je bepaald op latere leeftijd of je echt gedoopt wil worden -> volwassenen worden herdoopt. o Het Rijk Gods vestigen op aarde zelf  Het Protestantisme is een “vergeestelijking” van het wereldse leven
2.2) De aanleiding voor de opstand (1555-1566) Filips II verbrandt willekeurig ketters (niet massaal, eerder propagandistisch). Bisdomhervorming: Filips II richt nieuwe bisdommen op, de pracht en praal van de katholieke kerk wordt benadrukt. De tien nieuwe bisschoppen (elk bisdom= een provincie -> tien bisschoppen aan het hoofd) moeten betaald worden door de rijkste Brabantse abdijen. Filips II kiest zèlf de bisschoppen, deze mochten zelfs zetelen in de Staten Generaal (de andere leden hiervan voelden zich opzij gezet). Als reactie op dit politieke conflict richten Willen van Oranje en de Graven van Egmond en Hoorn een liga op. Hun eisen: • Granvelle moet uit de Raad van State verwijderd worden • Kettervervolging moet afgezwakt worden (= populair bij de 2de en 3de stand) • Raad van State moet belangrijker worden
Deze eisen worden voorgelegd aan Filips II. Het antwoord volgt een half jaar later via een brief naar de landvoogdes: • Granvelle gaat weg • Kettervervolging wordt verstrengd • Belangrijkheid van de Raad van State blijft in beraad
1563: Filips II verbiedt iets later de invoer van Engelse wol in de Nederlanden -> duizenden wevers worden werkloos. 5 april 1566: aanleiding voor de beeldenstorm
Lage adel gaat een smeekbede afgeven aan Margeretha van Parma. Granvelle mag dan wel weg zijn, de twee overige leden van de “constulta” zijn er nog wel. Berloyement zegt op een bepaald moment: “Ce ne sont que des geux.” De lage adel reageert hierop dat ze dan misschien wel bedelaars zijn, maar ze zijn er trots op. 10 augustus 1566: begin van de beeldenstorm
Sabastian Matte roept in een hagepreek (= preek van Protestantste ‘priesters’) op om een kerk te plunderen zodat deze sober wordt, en ze hem kunnen gebruiken voor hun Protestantse (in dit geval Calvinistische) diensten. De beeldenstorm trekt van hieruit naar Nederland en zo tot in Friesland. (Hoe gebeurt dit? Zie bronnen) Zuidelijke Nederlanden: kleine bendes die van stad tot stad trekken
Holland en Zeeland: de inwoners zelf maken hun kerken kapot
Friesland: de stadsoverheid plundert zelf de kerken  De vurigheid neemt af naar het noorden toe -> het noorden was toen al meer Calvinistisch. Armen: onderdrukte volkssentimenten komen naar boven, ze worden ook opgejaagd door de hageprekers. <-> Planmatig: de kerken werden doelbewust klaargemaakt voor Calvinistische diensten, want de Calvinisten hadden geen kerken. 2.3) Gevolgen van de beeldenstorm 23 augustus 1566: “Accoord” van Margeretha van Parma: • Waarborg van het katholiek geloof <-> • Toegifte aan de protestanten om hagepreken te houden • Staten Generaal (is een revolutionaire raad aan het worden) bijeenroepen  Ondanks deze maatregelen blijven de gebieden onrustig

Als gevolg hiervan eist Margeretha van Parma onvoorwaardelijke trouw aan Filips II van Willem van Oranje en van de Graven van Egmond en Hoorn (zij waren de oppositie). Er wordt een bode naar Filips II gezonden om hem op de hoogte te brengen van wat er met katholieke kerken is gebeurd. De bode komt met een heel leger terug om de opstanden onder controle te krijgen. Willem van Oranje vlucht naar Nasau (Duitsland), de Graven van Egmond en Hoorn blijven trouw. 2.4) De Spaanse wraak De Hertog van Alva gaat op bevel van Filips II in 1567 naar de Nederlanden met een leger. Dit bestond in 1572 uit 67.000 soldaten. Omdat Filips II heel katholiek is vindt hij de beeldenstormen afgrijselijk, hij wil de situatie dan ook zo snel mogelijk onder controle krijgen. De soldaten worden ingekwartiert bij mensen thuis. -> sociaal conflict bij de plaatselijke bevolking (mede omdat deze door de soldaten soms ook verkracht werden en beroofd als de soldaten zelf niet betaald werden, ze spraken trouwens ook alleen maar Spaans,...)  De burgers beschouwen dit als een bezettingsleger 2.5) Hertog van Alva wordt landvoogd Op bevel van Filips II wordt de Hertog van Alva de nieuwe landvoogd. Hij voert een aantal hervormingen door: • Raad van Beroerte: rechtbank voor beeldenstormers, andere opstandelingen en predikanten. 1100 mensen worden geëxecuteerd en 9000 mensen worden op verstek (ze zijn gevlucht -> onvindbaar) veroordeeld. In de volksmond wordt deze Raad de “Bloedraad” genoemd. Graaf van Egmond en Hoorn zijn onthoofd, de gewone mensen werden opgehangen. • Alva’s honderdste penning: Elke burger moet éénmalig een honderdste van zijn bezit afstaan om heel zijn (goedbedoelde) beleid te financieren.  Door dit beleid vervreemt de bevolking nog meer van Filips II 3. Afscheuring van het noorden 3.1) Hergroeperingen veroveren het noorden Iedereen vlucht weg en hergroepeert zich in het buitenland. Deze groepen gaan zich militair organiseren. (bv.: Watergeuzen) Deze hergroeperingen zijn het gevolg van het beleid van de Hertog van Alva en ze zijn bereid Spanje echt aan te vallen. (zie Bron II) 1 april 1572: eerste militaire confrontatie. De Hollandse Watergeuzen trekken van Engeland naar “Den Bril” (=Nederlands kuststadje) en ze veroveren dit. Van hieruit veroveren ze als maar meer gebieden en zo krijgen ze heel het noorden onder hun controle, de Spanjaarden verjagen ze naar het zuiden. Willem van Oranje wil in de veroverde gebieden een eigen land oprichten en roept op 19 juni 1572 de Staten Generaal bij elkaar in Dordrecht.  Willem van Oranje wordt stadhouder van Holland, aangesteld door de Staten Generaal. 3.2) Filips II neemt maatregelen 1572: Filips II stelt Requesens aan tot nieuwe landvoogd, als opvolger van de Hertog van Alva. Er komt een heel woelige chaotische periode in de Zuidelijke Nederlanden. 1576: In Antwerpen vermoorden De Spaanse Furie (= muiterij van Spaanse soldaten in Antwerpen) iedereen die ze tegenkomen. -> anarchie, duizenden slachtoffers. (zie Bron III)
3.3) De Pacificatie van Gent Als gevolg van deze wanorde willen beide partijen een soort van “vrede”. Besprekingen leiden tot de Pacificatie van Gent: • Spaanse troepen moeten weg uit de Zuidelijke Nederlanden • De Raad van State mag enkele leden hebben uit de Nederlanden en moet samen regeren met de Staten Generaal • Er mag niks ondernomen worden tegen het katholicisme • Ketterverbrandingen worden gestopt • Willem van Oranje wordt erkend als gouverneur van Holland en Zeeland
De landvoogd Requesens sterft en Filips II stelt in 1576, nadat het nieuws over de Pacificatie van Gent Spanje bereikt had, Don Juan als nieuwe landvoogd aan. Don Juan aanvaart de pacificatie niet en zet de strijd verder, maar zijn beleid werkt niet en de totale anarchie blijft. 3.4) Gevolgen van de Pacificatie van Gent 1578: De Hertog van Parma Alese Farnese (man van Margeretha van Parma) wordt landvoogd. -> hergroepering van de Spaanse troepen in het zuiden. 1579: Alese slaagt er in de provincies Artois, Henegouwen en Waals-Vlaanderen terug voor zich te winnen. Unie van Atrecht: het zuiden dat Alese als landvoogd herkent <-> Unie van Utrecht: het noorden met de opstandige provincies (Utrecht = spotnaam) 1581: Het Plakkaat van Verlatingen (=wet), uitgevoerd door Willem van Oranje (samen met de revolutionaire Staten Generaal) -> Filips II wordt afgezet in het noorden. (zie Bron IV) 1585: De val van Antwerpen: Farnese herovert Antwerpen. De Schelde was dicht, haven ging failliet  De haven gaat failliet omdat de Schelde dicht is (handelaars gaan naar Amsterdam)  Ontstaan van de Barok en schilderkunst om zich af te zetten tegen het protestantisme. 1584: + Willem van Oranje, een aanslag werd hem fataal. -> Zijn zoon Mauritz van Nasau wordt stafhouder. Dit is raar want Holland is officieel een republiek, maar toch volgt de zoon zijn vader op (vgl.: Congo, waar Kabila werd opgevolgd door zijn eigen zoon) 1598: + Filips II