De Nederlanden

 De Nederlanden komen in opstand tegen hun koning

2. De opstand der Nederlanden

2.1) Oorzaken van de opstand

Filips II zijn landvoogdes is Margeretha van Parma (= nicht van Filips II). Zij heeft totaal geen ambitie ( -> Filips II houdt alles zelf in handen) en was getrouwd met Alese Farnese.

2.1.1 Politieke oorzaken

De Raad van State (= hoge adel) heeft slechts en adviserende functie. Een deel van deze raad, de “constulta” bestaat uit Granvelle, Berloyement en Vigilius. Deze drie figuren stellen eigenlijk alle adviezen voor Margeretha op, ze zijn onvoorwaardelijk trouw aan Filips II. De andere leden van de Raad van State voelen zich opzij gezet.

2.1.2 Economische oorzaken

• De Nederlanden zitten in een economische dip (bv.: Ieper: 80% is arm) • De belangen van de Spaanse gebieden primeren voor Filips II. • De Nederlanden betalen veel belastingen (cfr 1.2.3.1)

2.1.3 Religieuze redenen

Filips II is heel katholiek <-> opkomst van het Protestantisme (1517: Luther, wil dat de kerk niet alleen voor elite is) Kritiek op het Katholicisme: aflaat (door dit te betalen kon je een plaats in de hemel opkopen), rijkdom van de kerk, corruptie van de bisschoppen (affaires, bastaardkinderen, ongewijde priesters, etc...) Het Protestantisme was een soort van herbezinning van het geloof. Er waren drie onderscheidingen:

 Lutheranisme:

o Teruggaan naar de oorspronkelijke bijbelteksten (slechts 2 sacramenten: enkel degene die in de bijbel staan) o Sobere kerken (geen beeldenverering, maar ‘pure’ godsdienst) o Aandacht is op de gemeenschap gericht (socialiteit;...)

 Calvinisme:

o Predestinatie: gedurende je hele leven ontdek je of je naar de hemel of de hel gaat -> voorbestemdheid

 Anabaptisme:

o Wederdoping: je bepaald op latere leeftijd of je echt gedoopt wil worden -> volwassenen worden herdoopt. o Het Rijk Gods vestigen op aarde zelf

 Het Protestantisme is een “vergeestelijking” van het wereldse leven

2.2) De aanleiding voor de opstand (1555-1566)

Filips II verbrandt willekeurig ketters (niet massaal, eerder propagandistisch). Bisdomhervorming: Filips II richt nieuwe bisdommen op, de pracht en praal van de katholieke kerk wordt benadrukt. De tien nieuwe bisschoppen (elk bisdom= een provincie -> tien bisschoppen aan het hoofd) moeten betaald worden door de rijkste Brabantse abdijen. Filips II kiest zèlf de bisschoppen, deze mochten zelfs zetelen in de Staten Generaal (de andere leden hiervan voelden zich opzij gezet). Als reactie op dit politieke conflict richten Willen van Oranje en de Graven van Egmond en Hoorn een liga op. Hun eisen:

• Granvelle moet uit de Raad van State verwijderd worden • Kettervervolging moet afgezwakt worden (= populair bij de 2de en 3de stand) • Raad van State moet belangrijker worden

Dit wil je ook lezen:

Simpel stappenplan voor betere wachtwoorden

Deze eisen worden voorgelegd aan Filips II. Het antwoord volgt een half jaar later via een brief naar de landvoogdes:

• Granvelle gaat weg • Kettervervolging wordt verstrengd • Belangrijkheid van de Raad van State blijft in beraad

1563: Filips II verbiedt iets later de invoer van Engelse wol in de Nederlanden -> duizenden wevers worden werkloos.

5 april 1566: aanleiding voor de beeldenstorm
Lage adel gaat een smeekbede afgeven aan Margeretha van Parma. Granvelle mag dan wel weg zijn, de twee overige leden van de “constulta” zijn er nog wel. Berloyement zegt op een bepaald moment: “Ce ne sont que des geux.” De lage adel reageert hierop dat ze dan misschien wel bedelaars zijn, maar ze zijn er trots op.

10 augustus 1566: begin van de beeldenstorm
Sabastian Matte roept in een hagepreek (= preek van Protestantste ‘priesters’) op om een kerk te plunderen zodat deze sober wordt, en ze hem kunnen gebruiken voor hun Protestantse (in dit geval Calvinistische) diensten. De beeldenstorm trekt van hieruit naar Nederland en zo tot in Friesland. (Hoe gebeurt dit? Zie bronnen)

Zuidelijke Nederlanden: kleine bendes die van stad tot stad trekken
Holland en Zeeland: de inwoners zelf maken hun kerken kapot
Friesland: de stadsoverheid plundert zelf de kerken

 De vurigheid neemt af naar het noorden toe -> het noorden was toen al meer Calvinistisch.

Armen: onderdrukte volkssentimenten komen naar boven, ze worden ook opgejaagd door de hageprekers. <-> Planmatig: de kerken werden doelbewust klaargemaakt voor Calvinistische diensten, want de Calvinisten hadden geen kerken.

2.3) Gevolgen van de beeldenstorm

23 augustus 1566: “Accoord” van Margeretha van Parma:

• Waarborg van het katholiek geloof <-> • Toegifte aan de protestanten om hagepreken te houden • Staten Generaal (is een revolutionaire raad aan het worden) bijeenroepen

 Ondanks deze maatregelen blijven de gebieden onrustig

Als gevolg hiervan eist Margeretha van Parma onvoorwaardelijke trouw aan Filips II van Willem van Oranje en van de Graven van Egmond en Hoorn (zij waren de oppositie). Er wordt een bode naar Filips II gezonden om hem op de hoogte te brengen van wat er met katholieke kerken is gebeurd. De bode komt met een heel leger terug om de opstanden onder controle te krijgen. Willem van Oranje vlucht naar Nasau (Duitsland), de Graven van Egmond en Hoorn blijven trouw.

2.4) De Spaanse wraak

De Hertog van Alva gaat op bevel van Filips II in 1567 naar de Nederlanden met een leger. Dit bestond in 1572 uit 67.000 soldaten. Omdat Filips II heel katholiek is vindt hij de beeldenstormen afgrijselijk, hij wil de situatie dan ook zo snel mogelijk onder controle krijgen. De soldaten worden ingekwartiert bij mensen thuis. -> sociaal conflict bij de plaatselijke bevolking (mede omdat deze door de soldaten soms ook verkracht werden en beroofd als de soldaten zelf niet betaald werden, ze spraken trouwens ook alleen maar Spaans,...)

 De burgers beschouwen dit als een bezettingsleger

2.5) Hertog van Alva wordt landvoogd

Op bevel van Filips II wordt de Hertog van Alva de nieuwe landvoogd. Hij voert een aantal hervormingen door:

• Raad van Beroerte: rechtbank voor beeldenstormers, andere opstandelingen en predikanten. 1100 mensen worden geëxecuteerd en 9000 mensen worden op verstek (ze zijn gevlucht -> onvindbaar) veroordeeld. In de volksmond wordt deze Raad de “Bloedraad” genoemd. Graaf van Egmond en Hoorn zijn onthoofd, de gewone mensen werden opgehangen. • Alva’s honderdste penning: Elke burger moet éénmalig een honderdste van zijn bezit afstaan om heel zijn (goedbedoelde) beleid te financieren.

• Raad van Beroerte: rechtbank voor beeldenstormers, andere opstandelingen en predikanten. 1100 mensen worden geëxecuteerd en 9000 mensen worden op verstek (ze zijn gevlucht -> onvindbaar) veroordeeld. In de volksmond wordt deze Raad de “Bloedraad” genoemd. Graaf van Egmond en Hoorn zijn onthoofd, de gewone mensen werden opgehangen. • Alva’s honderdste penning: Elke burger moet éénmalig een honderdste van zijn bezit afstaan om heel zijn (goedbedoelde) beleid te financieren.

 Door dit beleid vervreemt de bevolking nog meer van Filips II

Dit wil je ook lezen:

Linda (27) werkt in de zorg: ‘Hier kun je het verschil maken’

3. Afscheuring van het noorden

3.1) Hergroeperingen veroveren het noorden

Iedereen vlucht weg en hergroepeert zich in het buitenland. Deze groepen gaan zich militair organiseren. (bv.: Watergeuzen) Deze hergroeperingen zijn het gevolg van het beleid van de Hertog van Alva en ze zijn bereid Spanje echt aan te vallen. (zie Bron II) 1 april 1572: eerste militaire confrontatie. De Hollandse Watergeuzen trekken van Engeland naar “Den Bril” (=Nederlands kuststadje) en ze veroveren dit. Van hieruit veroveren ze als maar meer gebieden en zo krijgen ze heel het noorden onder hun controle, de Spanjaarden verjagen ze naar het zuiden. Willem van Oranje wil in de veroverde gebieden een eigen land oprichten en roept op 19 juni 1572 de Staten Generaal bij elkaar in Dordrecht.

 Willem van Oranje wordt stadhouder van Holland, aangesteld door de Staten Generaal.

3.2) Filips II neemt maatregelen

1572: Filips II stelt Requesens aan tot nieuwe landvoogd, als opvolger van de Hertog van Alva. Er komt een heel woelige chaotische periode in de Zuidelijke Nederlanden. 1576: In Antwerpen vermoorden De Spaanse Furie (= muiterij van Spaanse soldaten in Antwerpen) iedereen die ze tegenkomen. -> anarchie, duizenden slachtoffers. (zie Bron III)

3.3) De Pacificatie van Gent

Als gevolg van deze wanorde willen beide partijen een soort van “vrede”. Besprekingen leiden tot de Pacificatie van Gent:

• Spaanse troepen moeten weg uit de Zuidelijke Nederlanden • De Raad van State mag enkele leden hebben uit de Nederlanden en moet samen regeren met de Staten Generaal • Er mag niks ondernomen worden tegen het katholicisme • Ketterverbrandingen worden gestopt • Willem van Oranje wordt erkend als gouverneur van Holland en Zeeland

De landvoogd Requesens sterft en Filips II stelt in 1576, nadat het nieuws over de Pacificatie van Gent Spanje bereikt had, Don Juan als nieuwe landvoogd aan. Don Juan aanvaart de pacificatie niet en zet de strijd verder, maar zijn beleid werkt niet en de totale anarchie blijft.

3.4) Gevolgen van de Pacificatie van Gent

1578: De Hertog van Parma Alese Farnese (man van Margeretha van Parma) wordt landvoogd. -> hergroepering van de Spaanse troepen in het zuiden. 1579: Alese slaagt er in de provincies Artois, Henegouwen en Waals-Vlaanderen terug voor zich te winnen.

Unie van Atrecht: het zuiden dat Alese als landvoogd herkent <-> Unie van Utrecht: het noorden met de opstandige provincies (Utrecht = spotnaam) 1581: Het Plakkaat van Verlatingen (=wet), uitgevoerd door Willem van Oranje (samen met de revolutionaire Staten Generaal) -> Filips II wordt afgezet in het noorden. (zie Bron IV) 1585: De val van Antwerpen: Farnese herovert Antwerpen. De Schelde was dicht, haven ging failliet

 De haven gaat failliet omdat de Schelde dicht is (handelaars gaan naar Amsterdam)  Ontstaan van de Barok en schilderkunst om zich af te zetten tegen het protestantisme.

1584: + Willem van Oranje, een aanslag werd hem fataal. -> Zijn zoon Mauritz van Nasau wordt stafhouder. Dit is raar want Holland is officieel een republiek, maar toch volgt de zoon zijn vader op (vgl.: Congo, waar Kabila werd opgevolgd door zijn eigen zoon) 1598: + Filips II