De gouden eeuw hoofdstuk 3

Geschiedenis H3 Gouden Eeuw

Gouden eeuw (1600-1700)
Het ging goed met de

• Handel
• Kunst
• Wetenschap

(Par 1) Amsterdam stapelmarkt van de wereld
Deelvraag: Hoe werd Amsterdam de stapelmarkt van Europa en welke gevolgen had dat voor de landbouw?

Nederland ligt heel gelegen aan de zee en 3 grote rivieren stromen door Nederland
 

Steden als Amsterdam konden groeien vanwege de ligging van de republiek.

Amsterdam heef een aantal voordelen: 

1. Ligging aan zee
2. Revieren met verbinding Duitsland en Frankrijk
3. Ongeveer midden 

 

Amsterdam werd steeds voller door de handel, omdat er steeds meer geld in de stad te verdienen was gingen meer mensen daar wonen en zijn er dus minder boeren à minder eten.

Daarom begon de handelsstad Amsterdam graan te importeren uit landen rond de Oostzee, zoals polen. Het werd opgeslagen in graanpakhuizen voordat het aan de molens en bakkerijen in de republiek verkocht werd.
Toen kwamen ze er achter dat ze ook voedsel konden opslaan en dus ook in voedsel konden handelen. Al gauw kregen andere landen door dat je in Amsterdam graan kon kopen.

Als er ergens in Europa te kort aan graan was en de graanprijs flink steeg, kwamen de Amsterdam in actie. Als hun schepen toch graan uit het noorden haalden, konden ze meteen ijzer uit zweden meenemen of hout voor de scheepsbouw. Leeg heen varen en vol terug varen leverde geen geld op, dus ze namen Franse of Duitse wijn en wollen, lakense stof uit Vlaanderen mee.

Toen de Nederlanders eenmaal om Afrika heen naar Azië konden varen, brachten ze ook specerijen, zijde en thee mee.

 

Omdat alles in die tijd alle goederen in pakhuizen en op zolder werd opgestapeld werd de Amsterdam de stapelmarkt van Europa.

 

De eerste import van graan werd zo de basis voor de handel-oftewel ‘negotie’- die eeuwenlang het meeste op zou brengen: de vaart op Scandinavië en de Oostzee. Die kreeg niets voor niets de eretitel modernegotie.

 

Amsterdam overvol!
Amsterdam gaat steeds beter en wordt steeds voller, tijd voor meer huizen.
Ze maken een grachtengordel met daar omheen pakhuizen voor de handelaren en belangrijke mensen.
Net buiten het centrum wonen de ‘gewone’ mensen zoals de slager. Er was dus veel verschil tussen arm en rijk. Na de val van Antwerpen in 1585 werd het nog voller. Maar ze waren welkom want ze leverde geld op en ze hadden ook veel kennis en internationale handelsnetwerk.

De Nederlandse economie werd er meer een van stedelijke handel en nijverheid dan van landbouw en veeteelt.

Landbouw:
Er woonde ongeveer 60% van de bevolking in de stad. De boeren konden het niet aan om voor iedereen eten te produceren. Er was dus te weinig. Daardoor ging Amsterdam ook uit landen rond NL handelen in bijv. graan, ijzer, hout, wol en wijn. De boeren hoefden dus niet meer zoveel mogelijk te maken maar konden zich specialiseren op 1 product.

Gevolg: Ontstaan Oostzeehandel

 

Producten van de Oostzeehandel

1. Graan (een van de belangrijkste producten)
2. Hout
3. Leer
4. Vis
5. ijzer

 

 

 

 

De groene goederen worden opgeslagen in A’dam. Dus een stapelmarkt. En alles wordt vanuit A’dam verhandeld over de rest van de Eu.

 

De republiek begon dus veel geld te verdienen  met de Oostzeehandel. Men noemt dit de moedernegotie (=moederhandel).

 

Tweede oorzaak van de groei van Amsterdam:

 

1585 de blokkade van Antwerpen

Gevolg:

Joodse en protestantse Antwerpse Handelskapitalisten verhuizen naar Amsterdam, omdat Antwerpen ingenomen is door de Spanjaarden.

 

Specialisatie en commerciële landbouw:

 

Boeren in Nederland konden niet meer genoeg verdienen aan het verbouwen van graan. Graan uit het Oostzeegebied was goedkoper. Boeren in de republiek gingen zich specialiseren in zuivel.

Waarom zuivel?

Nederland heeft een natte/zilte ondergrond.

Gevolg: omdat men ging produceren om geld te verdienen en naar de vraag van producten ontstaat de commerciële landbouw.   

 

 

 

 

 

(Par 2) De Oost en de VOC
Deelvraag: Waardoor werd de VOC opgericht en hoe werkte deze handelsmaatschappij?

Wie vond de route naar Indonesië?

Cornelis Houtman

 

Wat was de reden van de oprichting van de VOC 1602?

1. Onderlinge concurentie Nederlandse handelaren uit te schakelen.
2. Sterker te staan tegenover buitenlande handelaren.

 

De VOC kreeg van de Staten-Generaal handelsmonopolie op de handel van Azië

De VOC mocht namens de Republiek oorlog voeren en handelscontracten sluiten met Aziatische vorsten. De VOC zetten naast te handel tussen Indië (De Oost) en Europa ook de Inter-Aziatische handel op. Dit is een netwerk in Azië waarin de VOC schepen handelden tussen Aziatische landen. De VOC deed dit vanuit factorijen. (versterkte handelsposten)

 

Deze organisatie werd opgericht doordat de concurrenten dan samen konden werken waardoor ze nog groter werden. De VOC werd opgericht door Johan van Oldenbarnevelt. De VOC was 1 van de grootste handelscompagnieën, die handelde over de hele wereld. Ze werden zo goed dat ze zelfs veel en grote rechten kregen.

 

Noord of Zuid?
Door de Antwerpse handelaren hadden ze meer kennis over de wereld en de zee maar ze gingen wel zelf op ontdekking. Zo merken ze dat als ze om Noord gingen dat ze vast gingen zitten in het ijs. Zuid werd het.

 

Aandelen
De VOC had aandelen, jij geeft hem geld en jij krijgt een deel van het bedrijf. Dat is een groot risico want als het bedrijf verliest heb je verlies. Maar als ze winst maken krijg je ook een deel van de winst.

 

Handel
In Oosterse producten viel veel te verdienen, in de reis daar naar toe hadden ze handelsfactorijen, de belangrijkste is Batavia die eerst Jakarta was.
In de handel kochten we ook vaak door de ruilen bijv. de VOC gaf goud en zilver en kreeg er zijde, thee of porselein van in China.
Nog zo’n ding tijdens de handel was dat er nog steeds oorlog was. De VOC is ook opgericht zodat ze sterker zijn als de Spanjaarden en de Portugezen. Zo had je op zee ook officiële kapers.

 

Waarom was de VOC zo bijzonder?

· Handelsmonopolie in delen van Azië

· Eerste multinational

· Verdragen sluiten met Aziatische vorsten

· Grote werkgever (veel mensen werkte in de vaste dienst)

· Veel invloed op de politiek

· Eigen leger, eigen forten

· De eerste met aandelen

· Inter-Aziatische handel

 

 

(Par 3) De WIC en Suriname
Deelvraag: Waar hield de WIC zich mee bezig en waardoor ontstond de trans-Atlantische slavenhandel?

Verschil VOC en WIC

• De WIC ook handelde in mensen, slaven.
• De WIC ging niet naar West-Indië maar naar Amerika en West-Afrika.

Doel WIC

1. Monopolie verkrijgen in handel in West-Indië (Amerika).
2. Oorlog voeren tegen Spanje (Spaanse kolonies aanvallen in Amerika en zilvervloot onderscheppen.
3. Winstgevende kolonies stichten in West-Indië
4. Winstgevende slavenhandel.

Trans-atlantische driehoekshandel:
 

wereldeconomie

Stelsel van handels- en financiële relaties dat de hele wereld omspant.

 

Acte van Navigatie

Alleen Engelse schepen mogen goederen van en naar Engeland vervoeren.

 

 

Engeland werd zo jaloers dat het bij wet besloot dat alleen Engelse schepen goederen van en naar Engeland mochten vervoeren, of schepen uit het land van afkomst van de handelswaren: de Acte van Navigatie (1651).

 

Van 1652 tot 1654 brak nu de Eerste Engelse Zeeoorlog uit en in 1665 de Tweede

 

De Engelse zeeoorlogen maakten duidelijk dat de internationale concurrentie steeds groter werd. Tijdens de Tweede Engelse Zeeoorlog voer Admiraal Michiel de Ruyter dwars door een ketting die voor de marinehaven Chatham over het water was gespannen. Hij verwoestte een aantal oorlogsbodems en bracht het Engelse vlaggenschip de Prince Charles in triomf naar de Republiek

 

Het was na deze Tweede Engelse Zeeoorlog dat het onrendabele Nieuw Nederland werd geruild voor Suriname. Daar hoopten de ondernemers winstgevende suikerrietplantages te beginnen.

Suriname werd de grootste plantagekolonie van de Republiek.

 

plantagekolonie

Kolonie met katoen-, suiker- of tabaksplantages, meestal met slavernij.

 

 

Pas op 1 juli 1863 werd in Nederland eindelijk de slavernij verboden. In onze tijd wordt op 1 juli niet alleen in Suriname, maar ook in Nederland het Keti Koti feest gevierd: het feest van het ‘verbreken van de ketenen’.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(Par 4) Geloof, tolerantie en onderzoek
Deelvraag: Hoe leidde de vrijheid van denken tot meer wetenschap?

Doordat je meer mocht zeggen wat je dacht en daarom kon je ook meer gaan nadenken en oplossingen.
Uitvinden werd zelfs een rage. Veel uitvinders deden het ook voor een hobby.

Tolerantie en handel
Nederland is heel tolerant in de handel. Het maakte niet uit met wie als het maar geld opleverde. Echter werden de Katholieken niet helemaal vertrouwd vanwege de oorlog met Spanje.

Tolerantie en geloof
Je mocht wel geloven waarin je wilde maar het moest wel geheim. Katholieke waren als tweederangs burgers gezien, Zo waren er katholieke schuilkerken. Protestants was in die tijd het geloof. De joden mochten wel een synagogen omdat het geld opleverde.

Tolerantie en wetenschap

De tolerante houding en de goede economie was er in de Republiek ruimt voor wetenschap.

Wetenschappers werden in sommige landen veroordeeld tot de brandstapel omdat de Katholieke kerk of koning het niet eens was met hun ontdekking of mening.

 

Maar in de republiek mocht men alles onderzoeken wat men wilde

Gevolg:

1. 1. Het ontstaan van Rationalisme (= gebruik maken van het eigen verstand)
   2. Ontstaan van de wetenschappelijke Revolutie (= tijd waar veel dingen worden uitgevonden of ontdekt)

Spinoza
Hij was een grote denker. Zijn beroemdste uitspraak is: ‘Als je iets kan bewijzen met je verstand is het pas echt waar’. Het grote probleem daarvan is dat je je gevoel gaat uitschakelen. Spinoza was joods, hij zei als je met je verstand de natuur onderzoekt in plaats van de bijbel, kom je pas echt dicht bij God. Hij werd veel gehaat en schreef anoniem boeken over zijn gedachten of wat waar is en niet. Maar dat werd niet gewaardeerd en hij werd uit de kerk geschopt.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Begrippen:

 

Acte van Navigatie

 

Alleen Engelse schepen mogen goederen van en naar Engeland vervoeren.

 

bedeling

 

Uitdelen van brood en turf aan armen en mensen die van hun winterloon niet kunnen rondkomen.

 

classicisme

 

Stijl in kunst en architectuur die de (bouw)kunst van Grieken en Romeinen in de Oudheid nadoet.

 

commerciële landbouw

 

Boeren werken voor de nijverheid of voor de export en niet alleen meer voor eigen dorp of streek

 

De Oost

 

Alle gebieden waarmee de VOC handel dreef

 

driehoekshandel

 

Handelsnetwerk tussen Europa, Afrika en Amerika

 

Gouden Eeuw

 

Naam voor de lange periode van voorspoed en welvaart voor de Republiek in de zeventiende eeuw

 

handelsfactorij

 

Versterkt steunpunt voor de handel van bijvoorbeeld VOC of WIC

 

handelskapitalisme

 

Kapitaal vermeerderen door handel te drijven

 

handelsmonopolie

 

Alleenrecht om in een gebied (of in een bepaald product) handel te drijven

 

Heren Zeventien

 

De zeventien bestuurders van de VOC

 

inter-Aziatische handel

 

Handel tussen Aziatische landen onderling.

 

moedernegotie

 

Eerste en eeuwenlang belangrijkste internationale handel van Nederlanders met de landen rond de

Oostzee

 

plantage kolonie

 

Kolonie met katoen-, suiker- of tabaksplantages, meestal met slavernij.

 

rationalisme

 

Filosofische stroming

 

schuilkerk

 

Geheime kerk

 

Stapelmarkt

 

Goederen vanuit alle windstreken naar de handelsstad vervoeren om van daaruit weer te verhandelen

 

Trans-Atlantische slavenhandel

 

Europeanen kopen in Afrika mensen, transporteren die naar Amerika en verkopen ze als slaven.

 

Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC)

 

Handelsmaatschappij met monopolie op de zeevaart naar Azië

 

wereldeconomie

 

Stelsel van handels- en financiële relaties dat de hele omspant.

 

West-Indische Compagnie (WIC)

 

Handelsmaatschappij met monopolie op de zeevaart naar West-Afrika en de Amerika's.

 

wetenschappelijke revolutie

 

Snelle ontwikkeling in West- Europa op het gebied van uitvindingen en wetenschap.

 

Zilvervloot

 

Jaarlijkse Spaanse vloot met de opbrengst van de zilvermijnen uit de Amerika's.