Data & vakjargon 3e trim

Geschiedenis 2007 (3e trimester)
DATA

1453 Constantinopel veroverd door de Turken
1492 Val van Granada, Iberisch schiereiland bevrijd van de Islam (= Reconquista)
1500 geboorte Karel V
1515 troonsbestijging Karel V
1548 transactie van Augsburg
1549 pragmatieke Sanctie
1555 - troonsafstand Karel V, hij verdeelt het Habsburgse rijk:
* zoon Filips II = Spaanse Habsburgers
* broer Ferdinand I = Oostenrijkse Habsburgers
- Vrede van Augsburg (“Wiens gebied, diens godsdienst”)
1566 Beeldenstorm
1567 hertog van Alva

1545-1563 concilie van Trente; Contrareformatie
1568-1648 Tachtigjarige oorlog (=opstand van de Nederlanden tegen het Spaanse bewind)

500-1500 de Middeleeuwen
1500-1800 de Nieuwe Tijd
500-1800 Ancien Régime

16e – 17e eeuw de Barok
18e eeuw de Verlichting
2e helft 17e tot begin 18e eeuw = Lodewijk XIV, absolute vorst in Frankrijk

VAKJARGON

Agrarische revolutie = In de landbouw worden vernieuwingen doorgevoerd. Tijdens de 16e eeuw vooral in Engeland en de Nederlanden.
Ancien Régime = Periode voor de Franse revolutie.
Kenmerken
- Politiek: autocratie
- Bestuurlijk: absolutisme
- Sociaal: standenmaatschappij
- Economisch: mercantilisme
Centralisatie = Samenbrengen van de macht in één persoon of één instelling.
Clerus = Eerste stand (=geestelijkheid).
Democratie = Politiek regime waarbij de soevereiniteit verdeeld wordt tussen alle burgers.
Derde Stand = De groep van de rijke burgerij en het gewone volk. Rechteloos; wel plichten o.a. betalen van belastingen.
Hiërarchie = rangorde.
Iberisch schiereiland = Grondgebied van het huidige Spanje en Portugal.
Ketterij = Afwijking van de heersende geloofsleer.
Koning = Vorst, monarch volgens het principe van de erfopvolging.
Verschillende types: absoluut vorst, verlicht vorst, constitutioneel vorst,…
Maritieme handel = Overzeese handel.
Monarchie = Een staatsvorm met een door erfopvolging aangewezen vorst aan het hoofd van de staat.
Monopolie = Recht dat jij alleen bezit.
Moslim = Aanhanger van de islam.
Synoniemen: moor, moslem en mohammedaan.
Oligarchie = Politiek regime waarin een beperkte groep van mensen (elite en rijke burgerij) de soevereiniteit heeft.
Privileges = Voorrechten.
Reconquista = De herovering van het Iberische schiereiland op de Islam.
Rijke burgerij = Wordt in het Ancien Régime gelijkgesteld met de rijkste groep van de derde stand.
Standenmaatschappij = Maatschappij wordt verdeeld in drie standen: Adel, Clerus en Derde Stand. De rijke burgerij en het gewone volk vormen de Derde Stand. Toestand gedurende het Ancien Régime.

Absolute vorst = Is een voorbeeld van een staatsvorm. Een vorst regeert volgens het goddelijke recht. Dit wil zeggen: de koning is de uitverkorene van God en de koning is enkel verantwoording verschuldigd aan God.
Absolutisme = Voorbeeld van een bestuurlijk regime waarbij het staatshoofd de drie staatsmachten uitoefent.
Alles voor het volk, niets door het volk = Slogan van een verlicht vorst. Deze vorst laat zich beïnvloeden door de ideeën van de Verlichting maar legt de theorie van de volkssoevereiniteit naast zich neer.
Autocraat = Alleenheerser die de drie staatsmachten (wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht) in handen heeft.
Voorbeelden: verlicht despoot, absolute vorst, tiran, dictator,…
Barok = (It. = barocco; onregelmatig gevormde parel) Europese kunststijl gekenmerkt door overdadige vormen en gevoelsuitingen. Van het midden van de 16e tot het midden van de 17e eeuw.
Kunstenaars: Rubens (+werk), Bernini (+werk)
Bestuurlijk regime = zie staat
Centraliseren = Samenbrengen van de macht in één persoon of één instelling.
Concilie = Kerkvergadering.
Concilie van Trente = Algemene kerkvergadering die initiatief neemt om de reformatie te bestrijden.
Beslissingen: - enkel de katholieke leer is juist
- interne wantoestanden worden aangepakt
Conservatief = Rechts. Behoudsgezicht en afkerig van ingrijpende hervormingen.
Pendant: links, progressief
Constitutie = Document opgesteld en goedgekeurd door vertegenwoordigers van het volk, waarin de rechten en plichten van de burgers, de vertegenwoordigers en het staatshoofd beschreven staan.
Synoniem: grondwet
Constitutioneel Parlementarisme = Een bestuurlijk regime waarbij het volk bestuurd wordt op basis van een grondwet, opgesteld door de vertegenwoordigers van het volk.
Contrareformatie = Reactie van de katholieke kerk op de Reformatie. Het Concilie van Trente geeft het startsein.
Economisch liberalisme = Ideologie die op economisch vlak de nadruk legt op een vrije markt waarbij de prijs afhangt van vraag en aanbod. De rol van de staat is beperkt. Idee van Adam Smith op het einde van de 18e eeuw.
Synoniem: vrije markteconomie
Gezegde: Laissez faire, laissez passer.
Economisch regime = zie staat
Kant, Immanuel = zie verlichte filosofen
Kapitalisme = Een economisch stelsel waarin de productiefactoren (kapitaal, machines, grondstoffen,…) in handen zijn van privépersonen en dat gebaseerd is op het principe van de vrije markt.
* handelskapitalisme: voor de 18e eeuw
* industrieel kapitalisme: einde 18e en 19e eeuw
Landvoogd = Plaatsvervanger van de vorst.
Legaat = Vertegenwoordiger van de Paus (gezant).
Locke, John = zie verlichte filosofen
Mandaat = Tijdelijke volmacht.
Mercantilisme = Voorbeeld van een economisch regime tijdens het Ancien Régime. Gebaseerd op protectionisme (=tussenkomst van de overheid in het economisch leven om de welvaart en politiek macht van de staat (=de vorst) te verstevigen). De rijkdom van een land hangt af van de hoeveelheid edel metaal. Daarom wordt de export gestimuleerd en import afgeremd.
Montesquieu = zie verlichte filosofen
Natuurrecht = Onvervreemdbaar recht, verworven door geboorte. Nu spreken we over ‘mensenrechten’.
Politiek regime = zie staat
Progressief = Links, openstaan voor verandering, vernieuwing.
Pendant: rechts, conservatief
Protectionisme = Een economisch politiek die een afscherming van de eigen markt beoogt.
Raad van State = Eén van de collaterale raden van Karel V. Geeft politiek advies aan de landvoogd.
Ratio = Verstand, rede.
Rechtsgelijkheid = De mens heeft van nature onvervreemdbare rechten sinds de geboorte, onafhankelijk van een stand, niemand kan ze je afnemen ze gelden voor iedereen. Idee van John Locke.
Rechtsstaat = Staat waarin de ideeën van rechtsgelijkheid, rechtszekerheid, scheiding van de machten en volkssoevereiniteit verzekerd zijn.
Rechtszekerheid = De zekerheid dat je onvervreemdbare rechten gewaarborgd zijn. Idee van Montesquieu.
Republiek = Voorbeeld van een staatsvorm waarbij een verkozen burger staatshoofd is.
Republiek der Verenigde Provinciën = De calvinistische provinciën van de XVII Provinciën (het huidige Nederland). Scheuren zich af tijdens de Tachtigjarige Oorlog.
Scheiding der staatsmachten = De drie staatmachten moeten in handen zijn van verschillende personen/instanties om zo rechtszekerheid te bekomen. Idee van Montesquieu.
Smith, Adam = zie verlichte filosofen
Soevereiniteit = De drie staatsmachten.
Staatsvorm = zie staat
Staten-Generaal = Hierin zetelen de vertegenwoordigers van de XVII Provinciale Staten = de gewestelijke standenvertegenwoordiging. Keuren de belastingen van de vorst goed.
Theorie van de Volkssoevereiniteit = Het erkend gezag heeft slechts macht door inwilliging van de burgers. De taak van het erkend gezag is de onvervreemdbare rechten waarborgen. In dien het erkend gezag tekort schiet, mag het volk dit gezag ontslagen. Idee van John Locke.
Verlicht despotisme = Een bestuurlijk regime waarbij het staatshoofd zich laat leiden daar de ideeën van de Verlichting maar aan het volk geen volkssoevereiniteit toekent.
Verlicht filosoof = Maatschappelijk denker uit de helft van den 17e en de 18e eeuw.
Voorbeelden:
Immanuel Kant “Heb de moed je verstand te gebruiken!”
John Locke “rechtsgelijkheid en volkssoevereiniteit”
Montesquieu “rechtszekerheid en scheiding van de machten”
Adam Smith “economisch liberalisme”
Verlichting = Cultuurstroming inde 18e eeuw, die de nadruk legt op het rationalisme en het gezonde verstand.
Synoniem: Aufklärung, Enlightenment
Vorstelijk absolutisme = De vorst heeft alle macht in handen (alle macht = rechterlijke, wetgevende en uitvoerende macht). Hij is absoluut en wordt niet tegengesproken.