CE dynamiek en stagnatie

Geschiedenis: Dynamiek & stagnatie

Hoofdstuk 1:
* Karel V bezat de Nederlanden wat deel uitmaakte van het Habsburgse Rijk. Later erfde zijn zoon Phillips II (koning van Spanje) de Nederlanden, en ook bezat hij Spanje. In 1566 gingen de Nederlanden in opstand tegen Phillips II. Deze opstand duurde tot 1600.
* De Nederlanden opstand tegen Phillips II tijdens de Nederlandse opstand vanwege:
- centralisatie

- godsdienstdwang
- oplopende belastingen
* In het zuiden wist Phillips II de opstand te stoppen, maar in het Noorden niet. Daar ontstond de onafhankelijke Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

*Opkomst Holland:
- moerassige veenlagen (1000)
- door ontginning; steden en land (1300)
- 14e /15e eeuw inzakking van het veen *crisis *urbanisatie
- Door niet mee te doen aan theorie van Malthusiaanse spanningen kwamen lage graanprijzen en ging het weer goed met Holland. (Malthusiaanse spanningen= dat door een bevolkingsgroei prijzen stijgen, vraag naar luxe daalt, werkloosheid stijgt, en dat alleen door hongersnoden en epidemieën de bevolking weer kan worden gevoed)

*De scheepsbouw kwam steeds meer op, en kooplieden vormden partenrederijen= clubs van mensen die allemaal een deel van een schip bezaten. Hierdoor was het ook veel goedkoper

Ook werd er meer geproduceerd voor de markt (gecommercialiseerde landbouw) en kwamen de waterschappen op waardoor boeren meer konden investeren in hun eigen bedrijf.

*Oorzaken opkomst Holland:
- dalende graanproductie
- ontwikkeling in de landbouw

*4 Sontoorlogen (tussen 1438 & 1544) gevoerd om door de Sont te kunnen varen naar de Oostzee voor te handelen in graan

*Belangrijkste handelssteden
- Brugge (uiteindelijk door oorlog getroffen)
- Antwerpen (1585: val van Antwerpen, hierbij kwam het weer in Spaanse handen
- Amsterdam (door de val van Antwerpen kwam veel kennis, kapitaal en vaardigheden naar het Noorden, hierdoor werd Amsterdam de belangrijkste stapelmarkt)

*Besturing in de tijd:
- Middeleeuwen: zelfstandige hertogendommen
- Habsburgse rijk: centraal bestuur en Raad van State (= Nederlandse Regering)
- Republiek: ook Raad van State, zelfstandige, soevereine gewesten.


*Economie: ieder gewest had een eigen belastingstelsel, eigen munt, en in- en uitvoerrechten

*Grote verschillen tussen kust- & landprovincies
- land: zelfvoorzienend, weinig commerciële landbouw, minder steden, invloed van adel.

*Door handel en connecties van het stadsbestuur waren delen van de Republiek met elkaar verbonden

Geschiedenis: Dynamiek & stagnatie

Hoofdstuk 2:
* gouden eeuw: 1688-1672
* 80-jarige oorlog: 1568-1648 Bestand: 1609-1621 (hier mocht er onbeperkt worden gehandeld met de Oostzee in graan en hout)

* Hoewel het verbod op handel tijdens de 80-jarige oorlog hadden Spanje en de Republiek elkaar toch nodig voor het graan en zilver
* 1590: verbod op handel opgeheven door Spanje.

* Financiële instituten:
- 1609: Amsterdamse Wisselbank
- Amsterdamse koopmanbeurs


* Door onderlinge concurrentie stegen inkoopprijzen in Azië en richtte de Staten-Generaal de VOC op in 1602. Deze had monopolie, soevereine rechten (optreden als overheid), verjoegen andere en stichtte factorijen (=versterkte handelsplaatsen)

* 1621: WIC
* Verschillen WIC & VOC
- WIC had concurrenten & VOC was belangrijkste Europese bedrijf
- Bij VOC stond de handel voorop & bij de WIC stond kaapvaart voorop
- VOC was monopolie in Azië & WIC had monopolie in West-Afrika & Amerika
* De WIC bracht de driehoekshandel op gang tussen Europa, Afrika en Amerika
* Noordse compagnie: Compagnie van Verre: was van de walvisjacht. Opgeheven doordat ondernemers zelf verder gingen.

* Internationale handel vergrootte exportmogelijkheden, was belangrijk voor de aanvoer van grondstoffen en voor de stichting van factorijen

* Welvaart, bevolking, vraag naar producten namen toe. Steden gingen zich specialiseren, en er kwamen nieuwe ontwikkelingen

- fluitschip: 1595 (sneller en meer laadruimte)
- wind energie
- netwerk van wegen

* Landbouw:
- tot 1575: veel te leiden onder de 80-jarige oorlog
- na 1575: De oorlog speelt zich af buiten Holland. Hierdoor in Holland meer specialisatie en meer producten
- nieuwe technieken (bv; door leegpompen meer land)

* Holland profiteert van de 30-jarige oorlog, omdat Duitsland dan veel producten uit Holland importeert

* Ondernemers naar het platteland vanwege:
- lage lonen

- gilde geen invloed
- grondstoffen zijn makkelijker in te voeren

* In de landgewesten werd nog tot 1630 gevochten, dus deze bleven achter op de rest. Dit omdat zij niet ware aangesloten op het wegennet, nog zelfvoorzienend waren en geen vruchtbare grond hadden

Geschiedenis: Dynamiek & stagnatie

Hoofdstuk 3:

* 30-jarige oorlog: 1618-1648

* Republiek: statenbond van zelfstandige gewesten met afgevaardigden die naar de Staten-Generaal gaan om te overleggen

* Particularisme: manier van besturen van de Republiek. Dat gewesten onafhankelijk en zelfstandig wilde zijn.

* Republiek had de hoogste belastingen van Europa. Dit om WIC en VOC te bekostigen en het leger te behouden

* 1590: Phillips II van Spanje valt Frankrijk aan. Dit was de redding voor de Republiek, want als Spanje zich volledig op de Republiek had gericht had de Republiek dat niet gered, en nu hebben ze nog 8 jaar de tijd gehad om een sterk leger op te bouwen.

* WIC- vloot onder leiding van Piet Hein veroverd Spaanse zilvervloot in 1628 (=oorlogsgeld van Spanje) 
* 1640: Spanje vraagt om vrede
* 1648: vrede van Munster & einde van de 80-jarige oorlog

* Economie tijdens de 30-jarige oorlog:
- 1621: crisis
- 1630: economische bloei (dankzij DU)

* Acte van Navigatie= dat buitenlandse koopvaarders alleen producten naar Engeland mochten brengen die in eigen land waren gemaakt
* 1651: Acte van Navigatie: Engeland voelde zich bedreigd door veroveringen van de Republiek in Zuid-Europa en Spanje, en Amerika.
1652: 1e Engelse oorlog
1654: Acte van Navigatie ingetrokken
1665: 2e Engelse oorlog
1667: Vrede


* Gegoede burgerij- kleine burgerij- volksklasse- ’t grauw’.

* Holland had het beter als andere landen. Hoogste lonen, voldoende werk, voldoende voedsel, armenzorg, hulp voor bedeelden, vrije partnerkeuze.

* Vreemdelingen en migranten konden gemakkelijk komen, er was in de Republiek geen vreemdelingenhaat

* Ondanks epidemieën (en dus hoge sterftecijfers) enorme bevolkingstoename
* Manufacturen= nijverheidsbedrijf waar het meeste werk met de hand wordt gedaan

* Handelsbekwame vrouwen= ongehuwde en weduwe vrouwen die dezelfde rechten hebben als de mannen

Geschiedenis: Dynamiek & stagnatie

Hoofdstuk 4:
* De zilveren eeuw= 1672-1780
* Daling van handel, nijverheid, landbouw van de Republiek t.o.v. de gouden eeuw.
* Landbouw- handel- nijverheid

* Daling internationale handel door:
- oorlogen

- mercantilisme van andere landen
- toenemende concurrentie van havens
- opkomst voorbijlandvaart
- verzanding van havens
- trekvaart werd steeds trager
- visserij daalt.
- Moedernegotie achteruit

* De republiek bleef wel handelen en bezat ook een grote koopvaardijvloot, maar En & Fr groeide gewoon sterker.
Het bleef dus een belangrijke handelsnatie door:
- voorbijlandvaart
- commissiehandel
- koloniale handel
- groei rivierhandel met Duitse achterland

* Vanwege de concurrentie ging de Republiek zich meer op Suriname richten.
* Met de geldhandel was veel verdiend, maar met de 80-jarige oorlog werd zoveel uitgegeven dat de schulden hoog waren

* De textielnijverheid kwam in de problemen door: buitenlandse concurrentie en mercantilisme. De overheid probeerde het nog te redden door subsidies en gilden de concurrentie tegen te laten houden.

* Ook de scheepsbouw daalde door: verzanding, concurrentie, buitenlandse verboden op onze schepen, en verlies van technische voorsprong.
* Ook veel bedrijfstakken gingen achteruit. Maar de steen, suiker en papierfabrieken bleven in stand, en de jeneverstokerijen groeide zelf

* 1660-1740: landbouwcrisis; 3 vestepidemieën
* Om toch een inkomen te hebben gingen boeren zich specialiseren.
De republiek werd groot exporteur van agrarische producten en de landbouw werd drager van de economie

* Er kwam veel de-urbanisatie naar het zuiden en het oosten
Geschiedenis: Dynamiek & stagnatie

Hoofdstuk 4:
* Willem II - Stadhouderloos tijdperk(1650-1672) - gebroeders de Witt vermoord(1672) - Willem III stadhouder - Regenten - Willem IV - Willem V

* Republiek, Spanje en Oostenrijk - Frankrijk
1679: Vrede van Nijmegen, maar Frankrijk blijft toch gebied uitbreiden, en schaft godsdienstvrijheid voor protestanten af (edict van Nantes) (1685)

* 1700: Spaanse koning dood, kleinzoon Lodewijk werd koning. Willem III was bang dat Fr te sterk zou worden en in 1702: Spaanse successieoorlog 1713: vrede

* Vanaf 1713: besluit de Republiek neutraal te blijven

* Door hoge schulden stegen belastingen en accijnzen. Het meeste van dit geld werd weer gebruikt om de rente van obligaties te betalen
* Belastingheffing ging via belastingpachters. Doelisten waren het hier niet mee eens.
* Doelisten: Politieke beweging die wil samenwerken tegen de regenten
* Pachteroproeren: bevolking komt in opstand tegen:
- belastingpachters
- zelfverrijking van regenten
- groeiende komst van emigranten
* Stadhouder schaft belastingpacht af maar macht van regenten blijft hetzelfde

* Er kwamen minder adelen, maar regenten en adelen bleven het goed hebben door de rentes van obligaties en de contracten van correspondentie (dat hogere functies aan elkaar werden gegeven)
* De volksklassen verloren meer hun werk, door de lage bestedingen. De laaggeschoolde kregen tot 1799 meer werk bij de VOC
* De deelnemers aan armenzorg steeg, en ook de verpaupering steeg.


* Amsterdam sluit in het geheim een handelsverdrag met de VS - 4e Engelse oorlog (1780-1784)
* WIC kon er niet meer bovenop komen (†1792)
* VOC werd vol geld gepompt omdat deze onmisbaar werd geacht (†1799)

* De patriotten zorgden voor een democratische opstand. Pruisen hielp Willem V in 1787, en de patriotten werden verjaagd.
* Maar ze kwamen terug met de Fransen.
* De patriotten riepen in 1795 uit: De Bataafse Republiek
* Frankrijk maakte hier in 1806 van: Koninkrijk Holland o.l.v. Lodewijk Napoleon (=Fr)
* 1810-1813: Nederland wordt bij Frankrijk gevoegd
* 1813: bevrijd door Engelse troepen
* Gevolgen voor de economie:
- Engeland neemt Nederlandse koloniën in
- Einde VOC
- Zeevisserij ten einde
- Vanaf 1806 geen handel meer met Engeland (continentaal stelsel)
- Nijverheid ten onder


* Londen wordt het nieuwe financiële hart van Europa.

* Oligarchie= bestuursvorm waarbij macht in handen is van een klein groepje vooraanstaande en geen plaats is voor nieuwkomers
De regentenklasse is hier een voorbeeld van

* Positie van de vrouw daalt door:
- vrouwenoverschot
- minder onderwijs
- dalende lonen
- nadruk op taak als moeder en huisvrouw
- ze vervullen geen publieke functies in de economie

Geschiedenis: Dynamiek & stagnatie Tijdsvolgorde.

1:
1464: Staten-Generaal
Tussen 1438 en 1544: 4 sontoorlogen
1585: Val van Antwerpen en Amsterdam wordt stapelmarkt
1566-1600: Nederlandse opstand
1588: Staten-Generaal verklaart gewesten soeverein: het begin van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

2:

1588-1672: Gouden eeuw
1609-1621: 12-jarig bestand
1590: opheffing handelsverbod
1609: Amsterdamse wisselbank
1602: VOC
1621: WIC
1614: Noordse Compagnie

3:
1618-1648: 30-jarige oorlog
1590: Spanje viel Frankrijk aan
1648: Vrede van Munster
1651: Acte van Navigatie
1652: 1e Engelse oorlog
1654: acte ingetrokken
1665: 2e Engelse oorlog
1667: Vrede Engelse oorlog
1672: Rampjaar: Republiek aangevallen door Engeland, Frankrijk, Keulen en Munster

4:
1672-1780: De zilveren eeuw
1660-1740: Landbouwcrisis
1748: pachtersoproeren

5:
Stadhouderloos tijdperk(1650-1672)

1679: Vrede van Nijmegen
1702-1713: Spaanse successieoorlog
1713: vrede Spaanse successieoorlog
1792: WIC gestopt
1799: VOC gestopt
1795: De Bataafse Republiek
1806: Koninkrijk Holland
1810-1813: Nederland bij Frankrijk ingelijfd
1813: Nederland bevrijd door Engeland, koninkrijk der Nederlanden uitgeroepen
1780-1784: 4e Engelse oorlog