Bipolariteit

THEMA 1: BIPOLARITEIT

1. INSTAP, EEN AARDE, TWEE WERELDEN?
UBP 2-3
Bekijken op lange termijn.
1. OVERZICHT INHOUD UNIT BIPOLARITEIT.
• 1917-1989: een ‘wereldorde’, waarvan de wortels teruggaan tot +/- 1800
o 1917: Russische revolutie en vestiging van het communisme
o 1989: val van de Berlijnse muur, daarna val van het communisme

o 19e en 20e eeuw vormen 1groot geheel
o Eenheid -> bestudeerd vanuit bipolariteit (= de concentratie van de macht in 2 polen (Washington, Moskou)
-  Politiekaardrijkskundige ontwikkelingen in de 19e eeuw: geopolitieke pijler (= de politiek van een land wordt bepaald door haar geografische elementen (in enge zin: ligging, omvang, ...) (in ruime zin: grondstoffen, bevolkingsaantal, kennis, kapitaal, ...))
-  Geopolitieke en ideologische pijler in de 20e eeuw: Koude Oorlog
• Na 1989: op zoek naar een nieuwe wereldorde
o Unipolaire wereldorde met Amerika als enige Global power?
o Multipolaire wereldorde: naast Amerika ook China, Europese Unie, Japan?

2. WERKWIJZE BIJ UNIT BIPOLARITEIT
Zie bipolariteit 1.

2. DE LANGE 19E EEUW: TWEE STATEN VAN CONTINENTALE OMVANG
UBP 4-9 d4-7
• 2staten -> uitgegroeid tot staten van continentale omvang.
o Rusland:
-  Einde 15e eeuw tot begin 19e eeuw
o Amerika:
-  Einde 18e eeuw tot einde 19e eeuw
• 1867:
o Verkoop door Rusland van Alaska aan Amerika
-  Werd mee gelachen
-  Achteraf groot voordeel voor Rusland geweest in Koude Oorlog
• Vergelijk dynamiek van de 2staten doorheen de lange 19e eeuw
o = GEOPOLITIEKE GEGEVENS
o Groei door expansie
-  VSA: westwaartse expansie in de 19e eeuw
-  RUS: oostwaartse expansie in de voorbije eeuwen
o Staatsinstellingen
-  VSA: federatie en democratie
-  RUS: centralegeleide staat, autocratie (= alleenheerser aan de macht)
o Geopolitieke gegevens:
-  VSA: ‘wereld-eiland’ omgeven door oceaan
-  RUS: landmassa en een continentale kolos
o Demografische factor
-  VSA: miljoenenimmigratie, nooit belemmeringen opgelegd ook niet voor het innemen van land door de immigranten.
-  RUS: de slavernij remde de migratie naar de nieuwe inbezitgenomen landen.
o Spoorwegenaanleg
-  VSA: spoorwegennet, goed verspreid over heel territorium.
-  RUS: beperkt, Trans- Siberische Spoorweg, geen sprake van echt spoorwegennet.
o Urbanisatiegraad (= verstedelijkingsgraad)
• Geopolitiek kan niet herleiden worden naar aardrijkskundige gegevens, ook demografisch, economisch, beschikbaarheid over bodemrijkdom, ...
o Militaire en strategische gegevens steunen op al deze gegevens.
• Buitenlandse politiek niet langer Europese politiek.

3. DE KORTE 20E EEUW
1. DE ‘DERTIGJARIGE OORLOG’ (1914-1945)
Zie 5e jaar
2. FOCUS: ANNO 1945
UBP 10-11
BRETTON- WOODSSYSTEEM
• Vergadering in Amerika (44 landen)
o Om nieuw muntsysteem te creëren (probeerde stabiliteit te creëren)
-  Dollar: spil van het systeem van vaste wisselkoersen. (elke munt -> bepaalde verhouding tot dollar of goud)
-  Bestond van 1944- 1973
• 1973: economische crisis: aanleiding: oorlog Palestijnse en joden
o Palestijnse kregen hulp van Arabische staten die olie produceerden.
o OPEC: Arabische oliestaten, gebruikten voor het eerst olie als wapen
-  Prijs steeg per olievat.
-   over hele wereld ook in Europa algemene economische crisis
-  Stortte in door blijvende koersval van dollar
o Internationaal Monetair Fonds opgericht
AUSCHWITZ: DE HEL BOVENGRONDS
Zie V15
• Auschwitz 1: eerste kamp dat er was (1940)
o Himmler
o Hitler liet alle dissidenten oppakken
o Was origineel een Poolse kazerne omgebouwd naar een concentratiekamp =/= vernietigingskamp voor Polen en Russen
• Auschwitz 2: Auschwitz-Birkenau (1942)
o Vernietigingskamp (gaskamers)
o 1,1miljoen joodse doden
o Holocaust = brandoffer (Joden zeiden Shoa = catastrofe)
o Sonderkommando’s: gevangenen (joden) hadden de taak om alles rond gaskamers te doen
-  Haren afknippen, mensen naar gaskamers begeleiden, Zyklon B-gas in kamer doen, ...
o Mengell: voerde experimenten uit op joden
o Natuurlijke selectie (honger, weinig hygiëne, ...) eiste ook zijn tol
o Zeer hoog aantal zelfmoorden
o Vluchten -> tegengehouden door draden onder hoogspanning
o Bordeel: vrouwen schaamde zich, durfde hun nr. niet te tonen
o Gered -> euforie daarna vaak zelfmoord, schuldgevoel, ...
• Auschwitz 3:
o Uitwerking plannen bij Auschwitz 1
o Naast fabriek IG Farben
o Rubber (2e IR) en synthetische stoffen werden er geproduceerd.
JALTA
Zie UEUR
• Oorlogsconferentie van de Grote Drie (Stalin, Roosevelt, Churchill)
o Grootste zorg: nazi-DUI de nederlaag toebrengen
-  Handelde over:
• bezettingen van DUI en Oostenrijk,
• herstelbetaling voor DUI,
• het plan over de oprichting van de VN,
• zelfbeschikkingsrecht en democratie in het bevrijdde Europa,
• verklaring over Polen,
• toezegging van de Sovjet-Unie tot deelname aan de Pacific-oorlog tegen Japan.
o Hoogtepunt van de Grote Alliantie
o Roosevelt was doodziek, was zijn laatste openbare optreden
o Oorlog op laatste loop
-  Japan en DUI = belang van samenkomst
o Vertrouwden elkaar voor geen haar
-  Shotgun – wedding
-  Begin Koude Oorlog
DE OPRICHTING VAN DE VN
ONTSTAAN EN DOELSTELLINGEN VAN DE UNO
• De United Nations Organization: UNO of VN werd in 1945 opgericht
• Werd opgericht ter navolging/vervanging van de Volkenbond
• De VN (192 lidstaten nu) bestaat uit een verzameling comités en organisaties die hetzelfde doel nastreven
o Internationale vrede handhaven
o Collectieve veiligheid nastreven
• De VN =/= wereldregering
Lidstaten -> soeverein + werken vrijwillig samen om verplichtingen na te komen (die ze hebben als lid)
ORGANISATIE EN WERKING
• Algemene vergadering
o Forum, parlement van VN
-  Elk land heeft 1stem
-  Enkel een adviserende rol
o 1periode per jaar: eind september- half december in New York
-  Als je dringende zaken hebt moet je dit aan het secretariaat melden en die beslissen of er een extra vergadering komt of niet.
• Veiligheidsraad
o Opgericht om de machteloosheid van Volkenbond te vermijden
o Lidstaten verplicht om beslissingen uit te voeren
o Enig gezag
-  eigenlijk gezagsorgaan  beslissingsmacht

o 15 leden
-  5vaste leden
• Eigenlijke machthebbers
• RUS, VSA, GB, FR, CHI
• Vetorecht: het recht iets te verbieden
-  10 wisselende leden
• Om de 2 jaar -> doorschuifsysteem
• BE: begin 2007-eind 2008
• Nu: Vietnam, Japan, Burkina Faso,...
-   9/15 moeten ja hebben gestemd (zeker 5vaste leden, als 1 vast lid nee stemt gaat het niet door)
-  ?: waarom enkel 5vaste leden vetorecht?
• India: 1,1miljard inwoners
DUI: FR en GB wel, waarom DUI niet?
• Historische grootmacht
Met hoe minder hoe vlotter het werkt.
o =/= gemakkelijk
o Raad kan:
-  Resoluties uitvaardigen waarbij landengebonden hun ruzie op de aangewezen wijze vreedzaam op te lossen (minst erg)
• Irak: een formeel document waarin men landen die oorlog voeren te helpen
-  Waarnemers zenden (erger)
-  Dwangmaatregelen uitvaardigen (ergst)
• Als je niet meewerkt -> handelsembargo = handels in- en uitvoer blokkeren
• Militairen zenden = blauwhelmen
o Die kunnen niet aanvallen  moeten de strijdende landen uit elkaar halen, ...
• Secretariaat:
o Secretaris-generaal: Ban Kimoon (Z-Koreaan)
-  Diplomatiek talent, redevoeringkwaliteiten
-  IJzeren man met de fluwelen handschoenen
• Geen makkelijke taak
o Gemoederen bedaren, tot besluiten komen
-  Geniet respect van ECOSOC
o Voert de beslissingen van de andere organen uit en stimuleert ze
• ECOSOC:
o Werkt indirect aan de vrede langs gespecialiseerde organismen die de welvaart en het welzijn van de lidstaten moeten bevorderen
o Economische sociale raad
o Kinderhulpfonds UNICEF = VN International Children Emergency Found
o WHO= World Health Organization
o Psychologisch drukkingmiddel
• Internationaal gerechtshof van Den Haag
T1/B2-3.D2
o Doet uitspraak in internationale ruzies, uitspraken zijn niet bindend.
o 1054: Schisma
• Rooms-katholieken
• Oosters-orthodox
-  Uitwisseling met de godsdienst van de moslims
-  Niet simpel mensen te laten samenleven
• Fout gelopen in Bosnië-Herzegovina
o Samenstelling: grootste deel moslims, aangevuld met katholieken en orthodoxen
o Servië heeft droom: Groot-Servië: Balkan moet Serviesorthodox worden
o Karadzic
-  Aangeklaagd voor volkerenmoord in Srebrenica, was politiek leider van Bosnische Serviërs
-  Serge Brammertz = hoofdaanklager (Duitstalige Belg)
-  Srebrenica:
• Karadzic= president van de Republika, opperbevelhebber van het Bosnische Servische leger
• Misdaden begaan tijdens Bosnische Burgeroorlog (1992-1995)
o 8000 moslimmannen/jongens werden onder het oog van de VN-blauwhelmen in Srebrenica (veilige haven volgens VN-blauwhelmen) maar ze werden vermoord door Servische orthodoxen en werden haastig begraven
-  Karadzic roept burgeroorlog uit: moslims <-> orthodoxen
• Moslims moeten vluchten, worden uit hun huis gezet
o Het hof is niet belast met rechtspraak over staten, alleen bevoegd in ruzies tussen staten op basis van wilsovereenstemming tussen die staten
-  Grensruzies: Kashmir (India- Pakistan)
-  Mogen geen staten beschuldigen, moeten oplossingen bieden en andere staten moeten het willen doen.
• Internationaal tribunaal:
Bijlage T1/B1.D1 + T1/B2-3.D2
o = Joegoslavië tribunaal
o Vergelijkbaar tribunaal
-  Arusha (Tanzania)
-  Rwanda (Rwanda-tribunaal)
o Het statuut geeft het tribunaal de rechtsmacht om over natuurlijke personen die in Joegoslavië ernstige schendingen van het internationaal mensenrecht hebben gedaan te veroordelen.
o Alle staten zijn verplicht tot medewerking met het tribunaal, waaronder de aanhouding van verdachten
-  Aanhouding van verdachten:
• Zwakheid van VN
o Mag geen verdachten arresteren
o Land zelf moet de verdachte arresteren
o De doodstraf kan niet worden opgelegd
-  Wel: gevangenisstraf, terugbrengen van gestolen eigendom of de opbrengsten ervan
-  Bv: Karadzic, Mladic (nog steeds niet in Den Haag)
o Milosevic:
-  Serviër met groot plan
-  Misdaden in Kosovo, Kroatië, Bosnië-Herzegovina
-  Stierf in cel aan hartfalen -> RUS was er niet gerust in
• Permanent internationaal strafhof
T1/B2-3.D2
o Natuurlijke personen kunnen strafrechtelijk vervolgd en, indien schuldig bevonden aan genocide, misdrijven tegen de menselijkheid, oorlogsmisdrijven of agressie, bestraft kunnen worden.
o Oprichtingsstatuut: ondertekent door 120 van de 192 landen
-  VSA (Bush had schrik zelf opgepakt te worden (clusterbommen, landmijnen,…)) en CHI niet
EVALUATIE
• De koude oorlog
o Stalin wantrouwde de oorlog (zei nee tegen alles wat niet communistisch is -> USSR spreekt 10tallen keren vetorecht uit tegen een beslissing van de Veiligheidsraad in het licht van de Koude oorlog)
o Toch kon VN soms verhinderen dat lokale conflicten uitgroeiden tot een wereldoorlog
• Vredesmacht?
o VN faalde als vredesmacht
o VN -> grote taak: psychologische druk
o Joegoslavië tribunaal werkt
o Algemene organisatie is te traag
o VN -> hoe langer, hoe moeilijker (ingewikkelde conflicten -> bv: Tsjechië wil zich afscheuren van RUS)
o 1945: geen tijd zonder oorlog, volkerenmoord of schendingen van de mensenrechten
o Sinds einde van de Koude Oorlog: wereld er niet veiliger op geworden.
-  In een aantal staten heerst agressief nationalisme dat de vrede bedreigd.
-  Bruuske maatschappelijke systeemveranderingen werken destabiliserend
-  Welvaartsverschillen binnen de staten en tussen rijke landen en ontwikkelingslanden worden groter.
POTSDAM
UEUR
• Eerste oorlogsconferentie na nederlaag van Duitsland
o Attlee (GB), Trumann(VSA), Stalin (SU)
o Onderhandelen over lot DUI
-  Demilitarisering
-  Denazificatie
-  4 bezettingszones
• FR
• GB
• VSA
• RUS
o Verkeerd gelopen
o 1949: 2 DUI:
-  BRD: Bondsrepubliek DUI (west)
-  DDR: DUI democratische republiek (oost)
o Wederzijds wantrouwen tussen Geallieerden
o Voorlopige aanvaarding van de Oder-Neissegrens tussen DUI en Polen
o GEVOLG: uitdrijving miljoenen Duitsers
• Trumann gaf goedkeuring over atoombommen
• IJzeren gordijn loopt door DUI
• 1990: DUI opnieuw herenigd
HIROSHIMA
V14-15
BALANS VAN WO2
T1/B1.D3
• Doden= GIGANTISCH
o 40 miljoen: totaal EUR niet SU
o 90 miljoen: hele wereld (andere bronnen 60-70miljoen)
• Stalin had een heel hard regime -> wie niet volgde : dood.
Men ging alles verbranden als de vijand naderde
o Vijand geboycot, zichzelf ook (ook veel burgers van de SU dood)
• DUI:
o Meer burgerslachtoffers dan militaire slachtoffers
o Hitler: als ik ten onder ga dan gaat DUI mee ten onder.
o Duitse burgers groot deel vermoord door Geallieerden
-  Bv: Dreesden
DE BIPOLAIRE WERELD
V16
• Pax Americana: De Amerikanen gaan ervan uit dat zij de norm moeten bepalen, de vrede bewaren.

3. TIJDSBEELD: DE KOUDE OORLOG (1945-1989)
BASISGEGEVENS OVER DE KOUDE OORLOG
TWEE MACHTSBLOKKEN TEGENOVER ELKAAR
UBP 14 d4 + V17-18
HET BEGIN VAN DE GESPANNEN HOUDING
• Vestiging bolsjevistisch regime in 1917-> weinig steun van het westen
o Vanaf het begin: politiek en economisch systeem gezien in de SU gezien als:
-  Een bedreiging voor het democratische en kapitalistische Westen
• Door de communistische revolutie verloor W-EUR:
o Bondgenoot
o Geïnvesteerd kapitaal
• W-EUR reageerde met militaire steun aan de contrarevolutionairen (mensjeviki)
o Redenen:
-  Bang voor communisme,
-  SU moest nog veel schulden van in de tijd van de Tsaar.
• Oost en West gingen elk eigen weg

• (‘30) Toegenomen internationale spanningen verplichtten Stalin om isolationisme op te geven
• DUI-RUS: niet-aanvalsverdrag (1931, om Baltische staten te verdelen): bracht SU bij Westen in diskrediet
o Toen Hitler SU aanviel koos Stalin voor de kant van de Geallieerden.
o Koerswijziging =/= vertrouwen herstellen van SU bij de Geallieerden
-  Werken samen om DUI op de knieën te krijgen
EEN GEDWONGEN SAMENWERKING
• Met het fascisme in IT + nationaalsocialisme in DUI verscheen een gemeenschappelijke vijand op het toneel.
o De ideologische verschillen werden even opzijgezet
o Zelfbehoud gaf de doorslag: SU en Geallieerden werken samen om de gemeenschappelijke vijand DUI te verslaan.
o Doel: overwinning op DUI bereikt was, kwamen de onderhuidse spanningen terug aan de oppervlakte
EEN WEDERZIJDS WANTROUWEN LEIDDE TOT POLARISATIE
• De Angelsaksen verweten de SU zich niet te houden aan de afspraken
o Bij de ontzetting van Oost-EUR werd het communisme opgelegd aan de bevrijde bevolking UBP 15 d5
• I.v.m. die gebeurtenissen pakte Trumann (USA president) uit met de containmentpolitiek
o Containmentpolitiek: politiek ter afblokking van het communisme
In het verlengde hiervan werd het Marshallplan gelanceerd UBP 26 d2
o Marshallplan: gaat over geld, financiële hulp van USA naar West-EUR
-  Economisch eigenbelang: Om handel te kunnen drijven met een sterk West-EUR
-  Ideologisch eigenbelang:
Dam tegen het communisme, een financieel West-EUR dreigt niet in de armen te vallen in het communisme/extremisme
Leger op been krijgen dat tegen het rode leger is.
• De russen reageerden met de oprichting van de COMECON
o Comecon: Counsel for Mutual Economical Aid
-  Financieel hulpprogramma vanuit RUS voor haar satellietstaten
-  Er wordt geen inbreng gevraagd van de satellietstaten behalve het communisme volgen. Tegenkantingen werden niet geduld.
En de COMINFORM
o Cominform: communistische informatiebureau
-  Databank vol met gegevens
-  Theoretisch bedoeling: profiel van satellietstaten opstellen
• Welke/ hoeveel noden/hulp heeft die staat nodig?
-  Praktische bedoeling: controleren van de satellietstaten, kijken of men geen eigen weg gaat.
Nu stonden niet alleen twee mogendheden tegenover elkaar, maar ook twee ideologieën en weldra 2blokken.
• Wegens de groeiende angst voor een communistische aanval vanuit het Oosten sloten de BENELUXlanden, FR, GB in 1948 het Pact van Brussel, dat het begin vormde voor een militaire samenwerking tussen landen van het Westen.
o Pact van Brussel:
-  Vormde de basis van de NAVO: Noord-Atlantische Verdragsorganisatie
• Tegen communisme
• Achterliggende bedoeling: connectie tussen Noord-USA en West-EUR
o Noord-USA: vonden het logisch dat zij de baas waren
o West-EUR: willen eigen weg gaan
o  Conflicten (bv: oorlog in Irak)
-  Reactie RUS:
• Warschau Pact:
o Symbolisch
o Verdrag tussen RUS en satellietstaten
o Tegen kapitalisme
o Opgedoekt na communisme
DE GROOTMACHTEN VERDEELDEN DE WERELD IN VRIEND EN VIJAND
UEUR
• Op conferentie Jalta en Potsdam: geallieerden grenzen tussen de invloedssferen vaag uitgetekend.
In euforie van eindoverwinning bleef concrete invulling uit + interpretatie lag aan beide kanten open -> Leidde tot spanningen (in en buiten EUR)
Culminatiepunt van EUR spanning: DUI vraagstuk
WAT KARAKTERISEERDE DE KOUDE OORLOG?
• De koude oorlog valt grosso modo uiteen in 2 grote delen: de periode VOOR en NA Stalin.
Begin verhaal: ogenblik dat het stugge afwijzende stalinisme in de SU wordt vervangen door vreedzame coëxistentie
• Kenmerken Koude Oorlog: UBP 14 d2, UBP 31 d10, V16
o Psychologische oorlogvoering:
-  Situatie: noch oorlog nog vrede
• Bv: vijandsbeelden (UBP 31 d10), ideologische verkettering, ...
o Vijandsbeelden: wegjagen vredesduiven, bedreiging FR -> angst
-  Zwart-wit denken
-  Interventionisme: je wilt zoveel mogelijk bondgenoten
o Bewapening: meer angst inboezemen
o Brinkmanship:
-  Rand van een oorlog
-  Bewapening was van nucleair tuig
-  Bv: de Cubacrisis
• Riga en Jalta-axioma’s:
o Riga:
-  Agressieve expansie/ revolutie willen ijzeren gordijn verschuiven
-  RUS = totalitair(alles gecontroleerd door de staat) zowel in als buiten(satellietstaten) SU
-  USA denkt dat ze buitenland gaan veroveren (ook USA zelf)
-  Wantrouwen, waakzaam zijn
o Jalta:
-  RUS willen in eigen invloedssferen blijven + houden zoals het is
-  RUS in eigen invloedssfeer totalitair
-  Totaal wantrouwen is niet goed
• Proberen samen te werken, “vertrouwen” redelijke mensen
DE WANKELE ONTSNAPPINGSPOLITIEK: COËXISTENTIE EN CONFLICT. (1953-1975)
CHROESJTSJOV VERANDERDE HET GEWEER VAN SCHOUDER
DE VREEDZAME COËXISTENTIE
Woordenlijst + UBP 16 d10
• Woordenlijst: aangezien beide grootmachten (USA en SU) elkaar konden uitroeien, kwamen zij tot het besef dat ze methoden moesten zoeken voor een vreedzaam samenleven
• 1965: opvolgingsstrijd van Stalin(1924-1953)
o Chroesjtsjov:
-  Wou formeel aan destalinisatie doen
• Destalinisatie: komaf maken met het stalinisme maar nog altijd geloof in communisme
-  Wou het beter doen dan kapitalisme
• UB 16 d10: let’s keep our fingers crossed
o Laten we hopen dat het goedkomt
DE WEDIJVER OM DE GUNST VAN DE GEDEKOLISEERDE LANDEN KON VOLOP BEGINNEN
UB 18 d1b, UB 21 d7
• Vreedzame coëxistentie: zeer reële en harde strijd.
o Strijd om de sympathie van de niet-gebonden landen  wouden bondgenoten
o UB 18 d1b: Aantal ontwikkelingslanden op conferentie van Bandoeng (1955)-> politiek neutraal in het conflict tussen communistische en het Westerse model
o UB 21 d7: onder meer economische prestaties gingen gaan bepalen tot welk land de gedekoloniseerde landen gingen toetreden, maar ook de staatsstructuur.
• Ondanks mislukte landbouwpolitiek zorgde Chroesjtsjov voor een (naar Westerse maatstaven) bescheiden begin van welvaart.
o Mislukte landbouwpolitiek
-  Stalin legde nadruk op wapenindustrie
-  USA -> maïs
• Chroesjtsjov wou dat ook
o Mislukte want: maïs = fragiel gewas + kan niet tegen extremen (koud en warm)
o Moesten maïs invoeren vanuit USA
In de ruimte: Spoetnik (1957)-> geslaagde stap voor SU
o Spoetnik = satelliet die de atmosfeer ging verkennen
-  Belangrijke informatie
-  1961: Joeri Gagarin als 1e in ruimte-> wereldnieuws
Tussen 1950 – 1960: de SU was beter in technologie dan de USA
• Bij zijn officiële ambtsaanvaarding (20jan1961) zei president Kennedy tot zijn volk:
o “Vraag u niet af wat USA voor u kan doen, maar vraag u af wat u voor USA kan doen”
-  Kennedy deed beroep op bevolking om verantwoordelijkheid op te nemen
• Kennedy zei ook: “wij zullen de eerste man op de maan krijgen” (Neil Armstrong 1969)
o Er was paniek
o Kennedy nam uitdaging SU ernstig op
CRISISJAREN EN DREIGING GEDURENDE HET PRESIDENTSCHAP VAN KENNEDY
UBP 16 d11b,d 12a-b, V18
• Berlijnse Muur: (1961)
o Grens tussen Oost en West-Berlijn werd gesloten. Dwars door de stad werd een muur gebouwd.
-  UBP 16 d11b, V18: Wie+ waarom beval de bouw van de Berlijnse Muur?
• Chroesjtsjov
• Braindrain: omdat alle mensen met kennis en geld van oost naar west trokken.
• Cubacrisis: (1962)
o 1959: guerrillaleider Fidel Castro had de regerende man Batista-> dictator in Cuba, van Cuba verjaagt.
-  Batista was een marionet, ingezet door USA
-  Castro zet Batista af en grijpt macht
De USA reageerden met een economische blokkade
-  USA trekken Cuba niet naar zich toe, isoleren Cuba met boycot
-  Cubanen leefden van export van USA
-  ->USA duwt Cuba in armen van RUS
o Cuba werd communistische eenheidsstaat + verzeilde in de politieke volging van Moskou.
Een communistisch steunpunt op het Westelijk halfrond kon USA niet verdragen
o 1961: Kennedy gaf toestemming voor CIA-opdracht
-  Doel opdracht: Castro-regime omverwerpen
-  Varkensbaai: vluchten organiseren boven Cuba + neemt foto’s van Cuba
• Ontdekt een raketlanceerbasis op Cuba
-  UBP 16 d 12a-b, V18: Waarom rand van atoomoorlog? + Hoe gevaar afgewend?
• USA ontdekte raketlanceerbasis op Cuba.
USA eist onmiddellijke ontmanteling van raketlanceerbasis + zonden militaire vloot naar Cuba.
RUS reageerden met schepen met raketkoppen op
• Compromis: USA ging geen aanval op SU doen als Chroesjtsjov de raketbasis op Cuba zou ontmantelen. USA zou ook raketten ontmantelen in GB, IT, Turkije
o Na Cuba-crisis: opnieuw periode van detente(dooi) tussen USA en SU
-  1963-1970
-  Telexverbinding (=hotline) = rechtstreekse telefoonverbinding tussen Kremlin en Witte huis
-  Het uitbreken van een oorlog door misrekening moest vermeden worden
DE DÉTENTE WAS EEN CONSTRUCTIE VAN NIXON EN KISSINGER
CRISIS: DE AMERIKAANSE ONMACHT KWAM AAN HET LICHT IN VIETNAM
UBP 20 d6a-e, V21-22, T1/B3.D3, T1/B4.D4
• Het woord detente (dooi) is gevallen en roept allerlei vragen op.
o Hoe ontstaat detente historisch?
-  Tot WOII:
• Vietnam (Indo-China: Vietnam+ Laos+ Cambodja) -> FR kolonie
• Onder JAP bezetting (JAP onderdrukte Vietnam) vochten de communistische verzetsbeweging o.l.v. Ho Tsji-Minh (= liet zich communistisch inspireren + vrijheidsstrijder)
-  Na oorlog:
• Onafhankelijkheidsstrijd ging door, nu tegen teruggekeerde Fransen
• Franse nederlaag bij Dien Bien Phu beschouwde USA als communistische overwinning
-  De conferentie van Genève (1954)-> neutraal: voorlopige verdeling van Vietnam
• Noorden: o.l.v. Ho Tsji-Minh
• Zuiden: FR en USA
• 1956: verkiezingen moesten land terug onder 1regime brengen
-  UBP 20 d6a-e, V21-22: Waarom USA zich niet tevreden met Conferentie van Genève?
+ Welke landen werden bedreigd volgens USA?
+ Hoe heet hun theorie?
• USA had schrik voor communisme + vreesde dat het communistisch gevaar zou uitbreiden naar het Zuiden
• Vreesden voor Laos en Cambodja (+ rest van Azië)
• Dominotheorie: Als 1 land viel voor het communisme, zou de rest volgen
-  T1/B3.D3, T1/B4.D4: Tussen 1965 en 1975:
• USA verwikkeld in oorlog om Vietnam
• 1968: half miljoen USA soldaten in Vietnam + Noord-Vietnam steunde de Vietcong, Laos en Cambodja werden zwaar gebombardeerd.
o Vietcong: Vietnamese communisten
-  Probeerde van huisraad wapens te maken, terwijl GI(USA) tot de tand bewapend was
-  Vietcong lokte USA in de val
-  Ondanks grootscheepse bombardementen + gebruik chemische wapens:
• Ontbladeringsmiddel Agent Orange: Pesticiden in de bossen -> dringt in grondwater -> veel besmettingen, miskramen,...
-  1968: Tet-offensief: door publieke opinie(1e gemediatiseerde oorlog) besloot de Nixon-regering USA geleidelijkaan terug te trekken uit Vietnam
-  Napalmmeisje: Benzine veroorzaakt vuurzee waardoor stukken van huid hangen te bengelen aan meisje
OP ZOEK NAAR EEN BLIJVEND MACHTSEVENWICHT
UBP 19 d4a-b, UBP 18 d3, V17, V21, UBP 24 d9a, UBP 22 d3a,b, UBP 23 d4,5 UBP 24 d7,8,9c, V21
• President Nixon + minister van buitenlandse zaken Kissinger stonden voor zware opdracht:
o Hoe uit Vietnam wegtrekken zonder dat het lege gebied werd opgevuld door de SU? + Geloofwaardigheid van USA bij de bondgenoten mag niet te veel worden aangetast (gevaar zat erin dat SU bij elk conflict(van USA met een bondgenoot) baat zou hebben+ opmars verder te zetten)
-  UBP 19 d4a-b, UBP 18 d3, V17: Kissinger stelde Nixon voor: Toenadering zoeken met Mao (communist)
• UBP 19 d4b: Spotprent: ze offeren Tsjang Kai Tsjek.
•  Totale ommekeer voor USA want:
o Deed enkel nog zaken met Taiwan(nationalisten) o.l.v. Tsjang Kai Tsjek sinds uitroep communisme ‘49
• V21: Door toenadering met China werd een dam opgeworpen tegen de invloed van Russisch communisme.
o Situatie voor SU(panikeerden) strategisch ongunstig: in Azië nu rekening houden met invloed China.
o Voordeel van nieuwe alliantie van USA en China, SU had alle belang bij om met USA te onderhandelen+ goede relaties aan te knopen
De USA uit benarde situatie gered + SU schaakmat gezet. Kissingers detente werd gekenmerkt door: PRAGMATISME (niet erg ideologisch, trek me niets aan van idealen) en zelfs door MACHIAVELLISME (= het doel heiligt de middelen) (Communistisch China uitspelen tegen de SU)
UBP 24 d9a: Op welke manier kregen 1e onderhandelingen tussen SU en USA vorm?
-  Overgaan SALT ( Strategic Arms Limitation Talks)
• Afspraak tussen USA en SU om de productie van langeafstandswapens te beperken
o Vorm van detente.
• De conferentie voor veiligheid en samenwerking in EUR (=CVSE) ( 1973-1975)
o Was tot 1985 hoogtepunt detente tussen 2 machtsblokken USA en SU.
o Op agenda: militaire, veiligheidskwesties, economische en technologische samenwerking en de vrije uitwisseling van informatie, personen en ideeën.
o 1975: Alle EUR landen (behalve Albanië), USA en Canada ondertekenden Akte van Helsinki
-  Akte: vormde een soort ruil tussen Oost en West: het respecteren van de mensenrechten in ruil voor het behoud van de territoriaal evenwicht in de 2 invloedssferen
• Ruil tussen oost en west: Jalta-axioma’s:
o Westen tegen opschuiving van ijzeren muur, SU was dictatoriaal (geen mensenrechten-> mensenrechten respecteren in ruil voor territoriaal evenwicht.
• UBP 22 d3a,b, UBP 23 d4,5 UBP 24 d7,8,9c, V21: Dit alles belette niet dat de wapenwedloop doorging, hoewel reeds rond 1970 een situatie van afschrikkingsevenwicht tussen de wereldgiganten was gecreëerd, het zgn. MAD
o UBP 23 d5: afschrikkingdoctrine
-  Afschrikkingsevenwicht: “balans of Terror”
• Second strike capability: als de ene eerst aanvalt doet de andere dit ook -> wereld om zeep + iedereen is bang
-  MAD: letterlijk: Mutual assured destruction: er zeker van zijn dat je elkaar kan vernietigen.
• Verdere bewapening -> wantrouwen
• Worstcase scenario: de vijand altijd meer bewapenen dan jezelf (overperception) -> nog meer bewapening (over-reaction)
o Capacity to overkill (tot 12x de wereld te vernietigen)
• In 1974: verdween Nixon van het toneel. Vicepresident Ford nam Nixon’s plaats in. Na 2 jaar zou de nieuwe verkozen president een nieuwe geluid laten horen.
o Waarom verdween Nixon(republikein)?
-  Nixon bang niet herverkozen te worden, installeerde afluisterapparaat in Watergate(=hoofdkwartier van de democraten) om democraten af te luisteren + erop in te spelen. Nixon word betrapt maar zegt dat hij van niets wist, neemt ontslag en vice-president neemt het over.
• UBP 22 d3b, UBP23 d5a,b: Maar landen bleven bewapenen, ondanks alle verdragen (schijn detente)
DE ‘NIEUWE’ KOUDE OORLOG (1975-1985)
CARTER: DE FUNDAMENTELE AMERIKAANSE PRINCIPES DOEN HERLEVEN (1977-1981)
UBP 24 d9a, V25
• 2 supermachten verzoenden zich met een tweedeling van EUR zoals die na WOII tot stand was gekomen:
o Het evenwicht in EUR werd erkend en betekende dat opstanden achter het Ijzeren Gordijn voortaan geen steun meer uit het westen konden verwachten.
o Op die manier -> veiligheid verzekerd + economische betrekkingen konden worden aangeknoopt, maar wel in de veronderstelling dat overal (ook in het Oostblok) de mensenrechten zouden worden eerbiedigd.
o Laatste voorwaarde: wapan van Carter vormen om de SU onder druk te zetten.
-  Terwijl SU dacht dat ze beveiligd waren door Akkoorden van Helsinki
o Toch moest Carter op het einde van zijn ambtsperiode de mislukking van zijn politiek toegeven (V25) Op 27 december 1979 viel de SU Afghanistan binnen. De pacificatie was mislukt en SALT II werd niet onderkent door de Amerikaanse Senaat (UBP 24 d9a). Ook de olympische spelen van moskou (1980) werden door de USA en vele bondgenoten geboycot.
-  1979:
• Pax americana ondermijnen
• Khomeine: hogepriester van Iran-> leider van fundamentele islamrevolutie om Pahair (sjah = keizer) te vermoorden. Pahair : westers gezind -> Khomeini wou moslimstaat
• SU viel Afghanistan binnen -> Bin Laden vocht tegen SU, USA steunde Bin Laden
• Nicaragua: dictator Somoza (marionet van USA) -> Sandinisten= links revolutionairen tegen Somoza
REAGAN (1981-1989) EN HET RECHT VAN DE STERKSTE
UBP 17 d16, woordenlijst, T1/B5.D5,6,5bis
• 2 ambstermijnen: van Rigaman(81-85) naar Jaltaman(85-89)
• Reagan (republikein) had plan: ‘zwarte periode’ van Carter uit te wissen. Zou er alles aan doen om situatie om te keren. Machtsvertoon kon niet uitblijven. Zwakheid was er toen al genoeg vertoond.
o Reagan: acteur western: good guy versus bad guy
o Machtsoverwicht voor USA
• Jeane Kirkpatrick, Reagan’s ambassadeur bij de UNO zei in 1981: “indien we voor de keuze worden geplaatst tussen hulp bieden aan een gematigd repressief autocratisch regime, dat bovendien ook nog de USA gunstig gezind is, of het onde de voet laten lopen door een Cuba getrainde, bewapende en gesponserde oproerbende, dan zouden we steun verlenen aan een gematigd regime” : harde taal, recht van de sterkste
o Sandinisten: Reagan steunde Somoza -> vechten tegen de sandinisten.
• Reagan koos voor de politiek van machtsoverwicht i.p.v. bewaren van machtsevenwicht bewuste strijd tegen het communisme om het USA overwicht in de hand te werken.
• UBP 17 d16 en woordenlijst: Wat had Reagan willen bereiken met zijn SDI-plan (Strategic Defense Initiative) of Star-Wars?
o SDI: (riga) Niet enkel communisten en moslimfundamenten bestrijden maar ook vanuit de lucht -> ruimteschild, anti-raketschild.
o Bijlage 5:
-  Anti-raketschild: bestaat uit interceptoren en radarsystemen
-  Idee vanuit de tijd van Reagan -> kostte veel geld.
• Zie T1/B5.D5,6,5bis: George W. Bush haalde het SDI-plan weer uit de koelkast. In welke context werd het recentelijk heel concreet?
o Toen die tijd erg in de media:
-  “De koude oorlog waait weer op” ->RUS voelde zich persoonlijk geviseerd.
o Reden Bush: Nucleair programma van Iran
-  Obama wil Iran benaderen en wil ook met de RUS de plooien gladstrijken.

4. FOCUS: NAAR EEN NIEUWE WERELDORDE.
UBP 32-33
Chroesjtsjov afgezet in 1964 -> Communistische partij vond hem te eigenzinnig
Brezjnev(1964-1982(tot zijn dood)): men dacht dat hij gematiger was maar was een communist van harde lijn.
Waren het beu, wouden oudere (trekken het minder lang): Andropov (1982-1984) en Tsjernenko (1984-1985) -> straalt niets uit.
Volgende man: vrij jong: Gorbatsjov -> the man of the decade
HET ONTSNAPPINGSBELEID VAN GORBATSJOV (1985-1991)
HET BINNENLANDS BELEID
• Zag enkel loodzware erfenis van Brezjnev
o Binnenlands:
-  Brezjnev: nationaliserende, staatsgeleide economie (vooral wapenindustrie)
-  Gorbatsjov: wou andere economie= perestroika (minder zware economie maar consumptiegoederen doen toenemen(welvaart doen stijgen))
• Kenmerk van regering van Mikhail Gorbatsjov: SAMENHANG
o Perestroika en glasnost en het ‘nieuwe denken’ inzake buitenlandse politiek vormden een strategisch geïntegreerd beleid. (beleid mislukte)
-  Perestroika: diepgaande hervormingen van de economie die pas succesvol zijn als het grootste deel van de bevolking erdoor gemotiveerd kunnen worden + decentraliseren: meer ruimte voor privé-initiatief zonder communisme af te lassen
-  Glasnost: vrij maatschappijklimaat is noodzakelijk voor perestroika + intelectuelen meer vrijlaten en mensen laten denken
o Doel Gorbatsjov: SU samen te houden en te saneren.
o Praktijk: destabiliserend.
-  Waarom?
• Tegenstelling schokkend tussen politieke liberalisering (nodig voor economische hervormingen) en grote mate van dwang(nodig voor stabiliteit in een multinationale samenleving met nationale minderheden die al jarenlang het slachtoffer waren van verknechting en russificering)
HET BUITENLANDS BELEID
• Zag enkel loodzware erfenis van Brezjnev
o Buitenlands:
-  Brezjnev: Strak, wantrouwen t.o.v. westen, SALT was uit noodzaak, satellietstaten: strakke lijn, dulde geen tegenspraak (bv: Praagse lente)
-  Gorbatsjov: uit noodzaak detente (geen geld voor wapens)
• Trok resoluut kaart van de ontspanning:
o Reagan in 2e ambstermijn reageerde er positief op? Op vele terreinen kwalen er akkoorden tot stand. Voor het eerst was er sprake van echte ontwapening.
-  1987: INF-akkoord (= Intermediate Nucleair Forces): ontmanteling van middellange afstandsraketten die in EUR stonden opgesteld.
• De bewapeningswedloop was voor de SU en militaire, financiële en economische afvallingskoers. Ook in het westen ging niet iedereen met die gang akkoord. De bewapeningswildgroei verdiende uiteindelijk een grondige snoeibeurt.
Het sein voor de definitieve START (strategic arms reduction talks) werd gegeven op 31juli 1991.
o Ontmanteling, vernietiging van bestaande raketten
De USA en de SU ondertekenden het verdrag tot vermindering van het aantal strategische kernkoppen van ruim 10.000 naar 6000
DE IMPLOSIE VAN DE SU
HET POLITIEKE EIND VAN GORBATSJOV
• Beleid Gorbatsjov -> leidde tot grote frustratie
o Bij:
-  Bevolking: ze hadden het moeilijk met het tempo en de nieuwe mentaliteit.
-  Leger: was tegen de ontwapening
• Bv: 1989: RUS besliste zich terug te trekken uit Afghanistan.
-  MIC: (= Militair Industrieel Complex)
• Maken, leveren wapens,...
• Tegen ontwapening
-  Orthodoxe communisten: (= communisten van de harde lijn)
• Vonden het beleid van Gorbatsjov te vooruitstrevend
-  Progressieve communisten:
• Vonden het beleid van Gorbatsjov niet vooruitstrevend genoeg
o Want hij opende enkel de economie niet de politiek
-  Nog steeds 1partijstelsel, geen respect voor minderheden
• Bv: Tsjetsjenië wouden zich afscheuren van RUS mocht niet terwijl satelietstaten alles mochten doen.
-  ...
• 1991: staatsgreep orthodoxe communisten mislukte + versnelde uiteenvallen van de SU
Macht verschoof van uniepresident Gorbatsjov naar de democratische president van de RUS republiek Boris Jeltsin.
o 1partijstelsel -> afgeschaft
o SU ontbonden + vervangen door Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS)
o 25/12/1991: ontslag Mikhail Gorbatsjov.
HET EINDE VAN DE BIPOLAIRE MACHTSSTRUCTUUR
• De implosie van de SU:
o Enorme geopolitieke impact.
o Meest fundamentale geopolitieke gebeurtenis sinds de WOII
-  Niet alleen bepaald door aardrijkskundige ligging en omvang, ook door bodemrijkdom en demografische kaart en technologische ontwikkelingen en vermogen
o Betekende degradatie:
-  1 van de pijlers van de bipolaire wereldorde die na 1945 haar hoogtepunt had bereikt had het begeven.
• -> einde bipolariteit.
o Wedloop-in-kernwapens tussen Moskou en Washington + ideologische rivaliteit + opbod in regionale conflicten = VOORBIJ
• USA enige grootmacht (unipolariteit)

VAL VAN DE BERLIJNSE MUUR EN HERENIGING VAN DUITSLAND
UEUR
DE EUROPESE UNIE
UEUR
DE VOLKSREPUBLIEK CHINA EN DE RUIMTE VAN DE PACIFIC
UBP 33 dVolksrepubliek China en de ruimte van de Pacific
11 SEPTEMBER 2001
UBP 33 d11 september 2001
DE PALESTIJNEN TEGEN ISRAËL
UMO
DE STRIJD TEGEN HET INTERNATIONALE TERRORISME
UBP 33 dDe strijd tegen het internationale terrorisme

5. SYNTHESE
Zie UBP notities 5.Synthese, UBP 34