Astrolabium

Principe Als voor een waarnemer de plaats op aarde exact gekend is dan kan men voor een bepaalde ster op een bepaald moment de preciese plaats aan de hemel voorspellen. Hierbij hebben we meteen te maken met 3 verschillende coördinatenstelsels die met elkaar in verband moeten gebracht worden. · Plaatscoöordinaten op aarde: lengte en breedte, zoals algemeen gebruikt voor kaarten en atlassen. · Horizoncoöordinaten aan de hemel: hoogte en azimuth. De hoogte geeft aan hoe ver het hemellichaam zich boven de horizon bevindt. Het azimuth geeft aan hoe de richting naar het hemellichaam zich situeert t.o.v. de richting naar het zuiden. Deze coöordinaten hebben enkel betekenis voor de waarnemer zelf. · Equatoriale coördinaten aan de hemel: declinatie en uurhoek of rechte klimming. Dit stelsel is bepaald door de rotatie van de aarde, en steunt op het equatorvlak (evenaarsvlak) en de polenas. De declinatie geeft aan hoe hoog de ster zich boven het equatorvlak bevindt. De uurhoek en de rechte klimming houden verband met de schijnbare verandering van de positie van de ster, naarmate de aarde roteert om haar as. Voor het practicum gaan we ervan uit dat we de benaderende lengte en breedte kennen van de plaats waar de metingen gebeuren. Hiermee berekenen we de tijdstippen waarop we bepaalde sterren op een bepaalde plaats zouden moeten waarnemen. De metingen bestaan erin om het exacte tijdstip te bepalen waarop we de sterren op die plaats zien. Het verschil tussen de voorspelde tijdstippen en de werkelijk gemeten tijdstippen kan dan omgezet worden naar een correctie op de vooropgestelde benaderende coöordinaten van de plaats.

In een reeks van zeven allegorische prenten beeldt Cornelis Drebbel de vrije kunsten als vrouwen af. Op deze gravure wordt de astronomie gesymboliseerd door een vrouw, die naar boven kijkt. Om haar nek heeft ze een ketting met de zon en de maan en in haar hand een astrolabium, een astronomisch meetinstrument. Tussen haar knieën is een grote hemelglobe te zien met daarop tekens uit de dierenriem. Achter haar zit een oude man naar de sterren te kijken. De twee zitten in een kamer met allerlei boeken, waardoor we kunnen zien dat het om een geleerden gaat. De zeven vrije kunsten vormen een begrip dat reeds bij de klassieke filosofen voorkomt. In tegenstelling tot de dienstbare kunsten, de ambachten, die door slaven werden uitgevoerd, werden de vrije kunsten bestudeerd en uitgeoefend door geleerden. Naast de astronomie behoorden ook de grammatica, de retorica, de arithmetica, de geometrie en de muziek tot de vrije kunsten. Het afbeelden van de vrije kunsten als allegorische vrouwenfiguren was vooral in de 16de eeuw populair. Deze prent is daar dan ook een goed voorbeeld van.