Franse Literatuur Middeleeuwen

FRANSE LITERATUUR MIDDELEEUWEN

• Epische literatuur -> Chanson de Geste
Chanson de Geste (ridderroman):
- Heldendicht; aansporing v/d adel, ridders en soldaten.
- Stroven (= laisses) van ongelijke lengte in rijm opgezegd door “jongleurs”(= rondtrekkende artiesten).
- Vrouwen niet belangrijk, slechts krachtmetingen tussen mannen.
- Karel de Grote centraal, ondanks dat deze in de 8ste eeuw leefde en de literaire context van de ridderromans veelal in de 12e en 13de eeuw ligt.
- Tussen de 11de en begin 14de eeuw zijn hiervan een 100-tal geschreven. Ze verwijzen slechts een beetje terug naar historische feiten, ze werden zelfs gewijzigd voor aansluiting op de toen hedendaagse cultuur.

- Beroemdst: Rolandslied (1070)
Hoofse literatuur -> Courtoise
- Vrouwen op voetstuk geplaatst.
- Verfijnd.
- Goede omgangsnormen, stelt gedragsmodel voor.
- Vb: Le roman de la Rose.
Spottend en parodieën
- Reynaert de Vos: persiflage op de ridderroman (Chanson de Geste) -> al het tegenovergestelde van hoe ridders zich horen te gedragen en tegenovergestelde eigenschappen .
Proza
- Pas tegen einde van de middeleeuwen

• Maatschappelijke structuur in de middeleeuwen:
- kerkelijken, geestelijken -> les oratores
- adel -> les bellatores
- “burgerij” + boeren -> les laboratores

• Karel de Grote en koning Arthur; aan hen werd literatuur opgeschreven. Ook wanneer ze bepaalde avonturen helemaal niet hadden meegemaakt, werden ze aan hen toegeschreven. De mensen vonden het leuk om de vele verhalen over hem te lezen. Ze speelden een essentiële rol in de literatuur. De persoonlijkheden van Karel de Grote en later ook koning Arthur waren inspirerend en fascinerend. Ze leven voort in de Epische literatuur.

• Belangrijkste hoofdpersonen in de ridderromans:

- Karel de Grote
- Roland

Hoorn: Olifant
Zwaard: Durendal
De ridders (Franken, met als aanvoerder oa. Roland) vochten tegen de Basken (in een legende waren dit de Saracenen), bij de Pyreneën. De Basken wonnen.
Op het plaatje op pg. 5 zie je de slag van de Roncevaux-Pas (in de Pyreneën), Roland ligt dood op de grond. Hij is in de armen van Gabriel (de heilige) gestorven en naar het paradijs afgevoerd. Rolands broer Baudouin rouwt bij hem op z’n knieën. Baudouin zal Olifant (hoorn) en Durendal (zwaard) meenemen naar de neef van Roland: Karel de Grote. Karel de Grote biedt zijn eigen zoon aan de verloofde van Roland (enige keer dat er een vrouw in voorkomt) aan, maar ze slaat het aanbod af en sterft voor de voeten van Karel de Grote. De dood van Roland brengt een enorme storm teweeg die tot in alle uithoeken van het land raast.

• Le roman de Renart;
Een spottende parodie op de ridderroman (chanson de geste), die diende als vermaak en deels om de ware aard van de mens te tonen.
Reynaert Ridders
niet deugdelijk <-> vroomheid.
lafheid <-> moed
niet hoofse liefde <-> hoofse liefde (schappelijke vorm van liefde)

Reynaert bestaat uit 27 delen, geschreven door verschillende schrijvers. Er zijn ruim 100.000 verzen overgebleven die aan hem gewijd waren. Reynaert is een “anti-held”, het tegendeel van een goede ridder.
Ongeveer 150 korte, komische verhaaltjes die de naïeve burgers belachelijk maken, de bandieten worden tot helden verheven.


Pg. 15; De vergelijking wordt gemaakt door het kletteren van de zwaarden. Isengrim (de neef van Reynaert) en de boeren staan voor de ridders. Het was een laffe streek van Reynaert. Isengrim zat met z’n staart vast in een wak in het ijs, zodat hij vissen zou kunnen vangen. Het ijs vriest weer dicht en Isengrim zit vast. Reynaert zegt tegen Isengrim (nadat hij in de bosjes had liggen slapen): Als je teveel wilt: houd je niks over. Isengrim wordt dus aangevallen en zweert Reynaert aan te vallen, de eerst volgende keer dat hij hem zal zien.

• Troubadours; Het woord "Trouvère" is afgeleid van het Oudfranse 'trouver', wat 'vinden' betekent. In de Germaanse streken spreken we over 'Minnezangers' (ze zongen over de 'hoofse minne'). Het publiek is zich gaan interesseren voor het leven van de troubadours. De vida’s (= levensbeschrijvingen) van de troubadours werden door jongleurs aan de manuscripten toegevoegd.
- Het eerste troubadourlied gaat over de kruistocht tegen de Moren in Spanje (Marcabras)
- Een troubadour was een dichter/componist van wereldlijke liederen, in het Occitaans. Troubadours waren doorgaans van betere komaf en worden vooral in Zuid-Frankrijk gelokaliseerd.
- Troubadours begeleidden doorgaans zichzelf (echter niet op een blaasinstrument).
- Pas na 1250 ontstaat de eerste (summiere) notatie van liederen. Het betreft slechts de toonhoogten.
- Er zijn zo’n 460 troubadours bekend.
- Er zijn 2600 teksten overgeleverd van troubadours.
- Er zijn circa 260 melodieën overgeleverd.

L’amour courtois betekent Hoofse liefde. Dit houdt de verheerlijking van vrouwen door haar minnaars in. (Ontwikkeling van de 12de eeuw).
Ontwikkeld in het zuiden. Platonische liefde: vrouwen onbereikbaar, op afstand, onmogelijk, verering. Verering is zo sterk; lijkt bijna godsdienstig.

Voorbeelden op pg. 6+7:
Jaufré Rudel

Voorjaar wordt beschreven. Hij lijdt aan liefdesverdriet, want z’n liefde is onbereikbaar. Hij als christen heeft er zelfs gevangen zitten bij de Saracenen voor over om zijn liefde te bereiken.

Vida
Hij (Jaufré Rudel) was verliefd op iemand die hij niet kende, maar waar hij alleen maar over had horen spreken door pelgrims. Na een tocht naar die vrouw, was hij meer dood dan levend en lag in een bed. De vrouw kwam naar hem toe, want ze had over hem gehoord. Hij kreeg zijn gezichtsvermogen terug, zag haar en stierf in haar armen. Zij trok zich terug in een klooster als non.
Bernart de Ventadour
Hij vergelijkt zijn gemoedstoestand met die van een leeuwerik (= l’alouette). Hierna zegt hij zo weinig wijs te zijn op het gebied van liefde. Z’n liefde is onbereikbaar, hij was vol van verlangen en jaloezie. Gekwelde liefde, die je ook niet kunt afschrijven. Hij is helemaal verloren, net zoals Narcissus zichzelf in de fontein (plas water) verloren had.
Vida
De troubadour Bernart de Ventadour uit Limousin, was lid van een arme familie. Zoon van een bakker, maar werd beschermd door een kasteelheer (Ventadour) en zijn vrouw. Hij kreeg een goede opleiding. Hij kon heel mooi zingen, werd hoofs en goed geleerd. Hij componeerde en zong. Hij was de minstreel van het hof.
De vrouw van de Ventadour werd verliefd op troubadour Bernart en hij op haar. Bernart maakte zijn liederen en gedichten voor/ over haar. De liefde duurde lang en bleef ongemerkt, tot Ventadour erachter kwam en Bernart wegstuurde en z’n vrouw opsloot. Ze zegt Bernart te vertrekken, want anders blijft ze verliefd op hem terwijl ze getrouwd is met Ventadour.

• Tristan en Isolde
Tristan en Isolde is een bekende Keltische legende die eind twaalfde eeuw in Frankrijk is opgeschreven door Béroul en Thomas. Tristan en Isolde heeft een bekend concept; namelijk een onmogelijke liefde die resulteert in vereniging d.m.v. de dood. Fatale hartstocht, sterker dan de dood. Er bestaan verschillende versies van het verhaal. De Mots et Merveilles versie:

De neef van koning Mark heet Tristan. Koning Mark is getrouwd met Isolde (la Blonde). Er is hartstocht ontstaan tussen Tristan en Isolde (in bepaalde versies d.m.v. liefdesdrank). Op een gegeven moment merkt Mark dit, maar vermoord Tristan niet. Isolde keert terug naar Mark en Tristan vertrekt naar Bretagne en trouwt met Isolde met de witte handen. Tristan en Isolde la Blonde blijven elkaar in vermomming zien, tot op een gegeven moment Tristan in een dodelijk gevecht verwikkeld raakt. Tristan laat Isolde la Blonde aanroepen. Tristan stierg na 3x (goddelijk getal) te zeggen dat Isolde la Blonde zijn geliefde was. Na Tristans dood komt Isolda la Blonde aan in het plaatsje en vraagt waarom er zo’n sombere sfeer hangt: er wordt haar geantwoord dat iedereen rouwt om de dood van Tristan. Isolde wordt waarzinnig en gaat naar het lichaam van Tristan. Hij is gestorven uit liefde voor haar. Ze knelt hem helemaal tegen zich aan en geeft zelf ook het leven. Ze worden begraven in twee naast elkaar liggende tombes en vanuit Tristan z’n graf groeit een struik naar Isolde haar graf en zo zijn ze toch nog verenigd. De boswachters hakken de struiken weg, maar de volgende dag waren ze allemaal gewoon weer terug gegooid. Ze proberen het tot 3x toe weg te halen en legden het wonderlijke probleem toen aan koning Mark voor en deze zei het niet meer weg te hakken.

• Chrétien de Troyes (die rond 1150 leefde) was een Franse schrijver en dichter. Hij was de pionier (eerste betreder) van de hoofse roman en wordt ook beschouwd als grondlegger van de ‘Arthurliteratuur’ zoals we die tegenwoordig kennen.
Koning Arthur was de figuur die centraal stond, waaraan de literatuur werd opgeschreven. Koning Arthur was de aanvoerder van de Orde van de Ronde tafel. Deze mannen waren op zoek naar de graal, de graal is de beker waarover men beweert dat het lijkvocht van Jezus was opgevangen. Ze moesten allerlei beproevingen doorstaan. De Orde van de Ronde tafel kwam één keer per jaar bij elkaar. Ze stelden de hoofse liefde hoog. De tafel was rond, want dit gaf aan dat iedereen gelijk was.
De zoon van Lancelot (Galaad) vindt uiteindelijk de graal. Hij was namelijk een zuivere en perfecte ridder.

• Aucassin et Nicolette;
Hierin kreeg de vrouw de rol van de man en de man de rol van de vrouw.
De liefde van twee jonge mensen wordt geblokkeerd, maar ze vinden elkaar toch en trouwen. Het is een satire op de roman courtois (hoofse roman). Nicolette is eigenlijk een slavin. Aucassin en Nicolette zijn ontsnapt uit het kasteel van de vader van A. Ze belandden met een schip in een onbekend lang. Hier is alles andersom: de vrouwen trekken ten strijde en de koning ligt in het kraambed. Aucassin trok ten strijde en ging hierin veel te ver, waar iedereen vocht met rotte eieren en kazen (omdat er oorlog was), hakte Aucassin met zijn zwaard in op de vijand.
 Persiflage op hoofse roman én ridderroman. In de hoofse roman blijft de liefde onbereikbaar en wordt vereerd. Hier is dat niet het geval en vinden ze elkaar. Het verhaal is ook nog eens een persiflage op de ridderroman omdat er helemaal niet eerlijk wordt gevochten.

• Le roman de la Rose;
Geschreven door twee auteurs.
Guillaume de Lorris prenteert psychologie van de hoofse literatuur “etiquetteroman”, eigenlijk een soort handleiding voor de liefde.
Jean de Meung geeft encyclopedische weergave van het universum (een allegorisch droomvisioen in ca. 4000 verzen). Le roman de la Rose zijn dus eigenlijk twee boeken in één. Het werk was eeuwenlang zeer populair en leidde ook tot vele verhitte debatten over de betekenis van de vrouwelijke liefde.

• La societé à l’envers (- de maatschappij omgekeerd).
Parodieën, satires en spotprenten werden gemaakt om de waarheid aan te tonen, ze hadden er namelijk genoeg van om de hele tijd alles mooier op te schrijven. Tevens vond het publiek het vermakelijk. Eén van de bekendste parodieën zijn de verhalen van Reynaert de Vos (zie hierboven voor nadere verklaring Reynaert de Vos).


• Religion et vie morale;
Er moet een voorbeeld worden genomen aan de gelovigen. De kerk is niet alleen een godsdienstige, maar ook een politieke macht.
Middeleeuws toneel was oorspronkelijk gebaseerd op religie, ze verluchtten de mis en vonden plaats op het kerkplein.
In de 15de eeuw wordt plaatsgemaakt voor minder religieuze onderwerpen.
La légende dorée: Sebastiaan werd geplaatst op het marsveld, vastgebonden aan een paal. Er werd aan soldaten opgedragen dat ze hem met pijlen moesten doorboren. Dit alles omdat de keizer ontdekte dat hij christen was, deze werden toen nog vervolgd. Zo gezegd, zo gedaan. Hij scheen dood te zijn. Later herleefde Sebastiaan om de keizers verwijten te maken. De keizers lieten hem (ditmaal goed) doodslaan met takkenbossen en Sebastiaan werd dood in een put gegooid.
Sint-Sebastiaan (Latijn: Sebastianus) was een christen uit Milaan, geboren te Narbonne, in de derde eeuw na Christus. Hij was onder keizer Carinus soldaat en onder keizer Diocletianus leider van de praetoriaanse garde.

La tentation was een waarschuwing om je niet te laten verleiden door de duivel. De vrouw gaat door voor nieuwsgierig. Een doodzonde zorgt ervoor dat men in de hel komt. Christus probeert dit weg te nemen, zodat elke christen in de hemel komt.

• La poésie à la fin du Moyen Âge :
Eerste vrouwen beginnen te schrijven. Christine Pizan is de eerste die kan leven van het schrijven.
De rondeau gaat over verandering van seizoenen. Je merkt het overal aan.

• François Villon
Hij komt uit een arme familie. Toch is het voor hem mogelijk te studeren. Hij wordt vaak gevangen genomen en zelfs tot de dood veroordeeld. Toch heeft hij het lot steeds meezitten. Aan het eind van 1462 wordt hij ter dood veroordeeld, maar toch zal hij weer vrijspraak krijgen.
La ballade des pendus -> Ballade van de gehangenen (geschreven terwijl hij weer eens gevangen zat). In een ballade verwijst de auteur in de laatste strofe naar Jezus, naar Dieu.

Regrets:
Gaat over een dwarse scholier, die school niet had afgemaakt omdat hij fascinerende mannen had gevolgd, maar nu waren deze mannen nergens meer te bekennen. De scholier heeft er nu spijt van gekregen dat hij zijn school niet heeft afgemaakt.