Wijsgerige ethiek

Gevolgenethiek:

Consequentialistische ethische theorie= een ethische theorie die geformuleerd wordt in termen van gevolgen. Zoals het utilisme/utilitarisme (grondlegger: Jeremy Bentham). Volgens het utilisme wordt de onjuistheid van handelingen uitsluitend bepaald door de goede of slechte gevolgen van die handelingen. Geluk utilisme= een handeling is moreel goed als deze meer goede gevolgen of minder slechte gevolgen heeft dan alle andere handelingen.

Maximalisatie van geluk= het moreel goede in dat men verplicht is handelingen te doen die geluk tot stand brengen.

Geluk is een moeilijk begrip dus de meeste nemen i.p.v. het geluk utilisme het voorkeur utilisme aan. Hierdoor hoeven we niet te bepalen wat geluk is.

Voordeel utilisme: Duidelijk criterium is nodig om te bepalen wat moreel goed is

Nadeel: Er wordt uitsluitend naar gevolgen gekeken.

Het utilisme verschaft een duidelijk criterium om te bepalen wat moreel goed is. Het nadeel van het utilisme is dat het mensen verplicht moreel goede handelingen te verrichten, terwijl die handelingen andere mensen in het ongeluk kunnen storten. 
 

4.2
Plichtethiek:
Ethische theorieën waarin het doen van je plicht centraal staat, worden deontologische theorieën genoemd. Volgens deze theorie is een handeling moreel goed als zij in overeenstemming is met een of meer principes van morele plicht. Een belangrijk verschil met het utilisme is, dat een deontoloog niet kijkt naar de gevolgen van een bepaalde handeling, maar alleen geïnteresseerd is in de vraag of iemand zijn morele plicht vervult. Volgens de deontologische opvatting moet je handelen volgens je principes van morele plicht, ongeacht wat de consequenties daarvan zijn en zonder een bepaald doel na te streven. Het vervullen van een plicht mag nooit een middel zijn om iets te bereiken, maar een doel op zichzelf. De grondlegger van deze plichtethiek is Immanuel Kant. Morele plichten kunnen ook voorkomen uit relaties (dokter-patiënt). Plichten (zoals opvoeding van kinderen) kunnen absoluut zijn, dat wil zeggen: ze gelden zonder meer en zijn niet afhankelijk van een voordeelberekening of geluk calculatie.
Generaliseerbare stelregel: een regel waarvan je tegelijk zou willen dat het een algemene wet is. Volgens dit principe is het onaanvaardbaar dat je ten aanzien van een bepaald morele regel een uitzondering voor jezelf maakt. Want die uitzondering zal dan voor iedereen gelden.
Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. 
Omdat ieder mens zijn eigen doelstellingen heeft, mag je hen nooit tot een middel maken voor doelstellingen die in tegenstelling zijn met die van hen.
Voordeel plichtenethiek: is de centrale plaats die morele principes krijgen. Vanuit een deontologisch standpunt zin bepaalde handelingen moreel nooit te rechtvaardigen. Vanuit utilistisch oogpunt is men moreel verplicht datgene te doen wat het meeste geluk of minste ongeluk oplevert.

Nadeel: bevat geen objectief criterium, bevat voorrangsregels, is gebaseerd op verborgen consequentialistische opvattingen. Wie bepaalt welke principes moreel juist zijn?
 

4.3
Deugdethiek:

Goede daad: een daad die het geluk van andere mensen bevordert
In de deugdethiek kijkt men voornamelijk naar het karakter en de beweegredenen van de mens zelf, en niet zozeer naar zijn daden. Het is moreel goed als men een handeling verricht heeft met een moreel goed motief. Het gaat om de vraag: Hoe moet ik (goed) leven. In en door je handelingen laat je zien wat voor persoon je bent en wilt zijn.  In de deugdethiek gaat het niet om de gevolgen van je daden of om plichtsbetrachting, maar om jouw zelfverwerkelijking. Iemand die zichzelf verwerkelijkt leidt ‘het goede leven’.
Aristoteles was de eerste deugdethicus. Het goede van elk ding bestaat in het actief functioneren volgens de eigen aard. Je bent een voortreffelijk mens als je een redelijk leven leidt. Dat houdt in dat je op redelijke wijze met je vermogens omgaat. Dankzij je rede weet je de extremen te mijden en het juiste midden te houden. Dit leidt tot een evenwichtig bestaan.

In de visie van Aristoteles heeft alles in de natuur een doel. Alles en iedereen streeft ernaar om dat doel te verwerkelijken en daarmee zichzelf te volmaken. Geluk is volgens Aristoteles niet een gevoel  of een toeval, maar een levenshouding, waarbij je in staat bent in elke situatie ‘de gulden middenweg’ te kiezen en de extremen te mijden. Vanuit deze houding weet je in elke situatie wat je te doen staat en hoe je invullingen geeft aan moed, matigheid, eerlijkheid, etc.

Aan de deugdethiek zijn geen algemene regels te geven.

Voordeel: in onze pluralistische wereld (een wereld met veel verschillende opvattingen over goed en kwaad) niet een moraal de juiste genoemd kan worden.

Nadeel: Je kunt geen kritiek leveren op deugden in andere culturen, ook van die in onze ogen eerder ondeugden zijn.

De deugdethiek is teleologisch van aard, doel-betrokken. Alles heeft een doel wat het wilt nastreven. Op dit teleologische karakter hebben tegenstanders kritiek geleverd. Deze kritiek staat bekend als de is/ought-drogreden. Uit iets wat op een bepaalde manier is, kun je nooit afleiden hoe iets behoort (ought). De conclusie van een redenering kan nooit meer bevatten dan in de premissen (argumenten) besloten ligt.

Paragraaf 8: Filosofisch elftal & tijdbalk

Plato (427-447 v.Chr) had als leermeester Socrates. Plato beschreef zijn gedachtegoed in de vorm van dialogen waarbij de mensen van gedachten konden verwisselen (perspectiefwisselingen). In zijn Ideeënleer neemt de Idee van het Goede de centrale plaats in. Onsterfelijke ziel: mens maakt deel uit van de wereld van Ideeën. Doel: In contact komen met het Idee van het Goede.

Deugd volgens Plato:

• Wijsheid (geest)
• Moed (wil)
• Matigheid (begeerte)
• Rechtvaardigheid

Thomas van Aquino (1225-1274) wilde de heidense (Aristoteles) filosofie in overeenstemming brengen met de christelijke leer. Thomas bracht een ‘grootse synthese tussen rede en openbaring’ tot stand; hij slaagde erin de tegenspraak op te heffen die er op het eerste gezicht bestaat tussen dat wat we met ons verstand kunnen begrijpen (de rede) en dat wat christenen geloven (wat er in de Bijbel staat: de openbaring).
Hij maakte onderscheid in:

• Het domein van de kennis: objectieve werkelijkheid, waarvan wij door middel van onze rede ware en zekere kennis kunnen verkrijgen
• Het domein van het geloof: bovennatuurlijke kennis, die we niet met ons verstand begrijpen

Thomas van Aquino (1225-1274) wilde de heidense (Aristoteles) filosofie in overeenstemming brengen met de christelijke leer. Thomas bracht een ‘grootse synthese tussen rede en openbaring’ tot stand; hij slaagde erin de tegenspraak op te heffen die er op het eerste gezicht bestaat tussen dat wat we met ons verstand kunnen begrijpen (de rede) en dat wat christenen geloven (wat er in de Bijbel staat: de openbaring).
Hij maakte onderscheid in:

• Het domein van de kennis: objectieve werkelijkheid, waarvan wij door middel van onze rede ware en zekere kennis kunnen verkrijgen
• Het domein van het geloof: bovennatuurlijke kennis, die we niet met ons verstand begrijpen

Aan de vier belangrijkste deugden (wijsheid, rechtvaardigheid, moed en matigheid) voegt Thomas de drie christelijke deugden toe: geloof, hoop en liefde. Hoe meer een deugd gericht is op het algemeen belang, hoe hoger die deugd staat aangeschreven. Volgens Thomas is een mens een redelijk wezen: de rede is de natuur van de mens.  Thomas legt de nadruk van het moreel handelen op de vrijheid van de wil.

* Toets: Bron ‘Is rechtvaardigheid de belangrijkste van alle morele deugden’

Baruch de Spinoza (1632-1677) schreef Ethica. In dit boek ontvouwt Spinoza er zijn ethische denkbeelden in. Spinoza sluit wat zijn ethiek betreft aan bij het gedachtegoed van de Stoa, een filosofische school in de Griekse oudheid (gesticht door Zeno uit Citium). Het stoïcijnse ideaal is de wijze, die volgens de rede leeft en zijn hartstochten en driften beheerst (Spinoza: niemand in dit ideaal is volledig te bereiken). In het streven ernaar gaan wil en verstand samen: tegenover het verstand staan de hartstochten, niet de wil.  Ieder mens kent een natuurlijk streven naar zelfbehoud. Vrijheid van de wil bestaat uit het volgen van de eigen natuur en moet niet opgevat worden als gerichtheid op een doel. Vrijheid is het besef van noodzaak. Verzet tegen de rede is slechts een illusie van vrijheid: je bent dan onvrij. Vrij is de mens die niet is onderworpen aan ‘aandoeningen’ (emoties) als begeerte, vreugde en verdriet, haat en liefde. De mes die onderworpen is aan zijn emoties is passief, lijdend (leven word gestuurd door passies). Actief kan een mens alleen worden door zijn rede, die de emoties leidt en beheerst.  Een mens die zijn welbegrepen eigenbelang volgt, is volgens Spinoza een deugdzaam mens. Hiervoor hoeft hij echter niet beloond te worden. De beloning van de deugd is de deugd zelf.

*Toets: Bron ‘Ethica’

John Stuart Mill (1806-1873) werd sterk beïnvloed door Jeremy Betham (utilisme). Evenals Bentham beschouwt Mill als het doel van al het menselijk streven: lust verwerven. Dingen die lust verwekken noemen we waardevol. Volgens Mill is het belangrijk om in te zien dat we niet naar deze dingen zelf streven, maar naar de lust die ze ons geven (ze zijn middel, geen doel). Waarde is nooit de eigenschap van een ding, maar het vermogen ons lust te bezorgen. Hij schreef On Liberty. In dit boek formuleert Mill zijn eisen voor de ideale samenleving, liberale eisen. Dit houdt in: een zo groot mogelijke vrijheid voor iedereen.

*Toets: On Liberty bron

Immanuel Kant (1724-1804) ging ervan uit dat het menselijk verstand, de rede, op twee verschillende manieren werkt. Enerzijds is de rede op kennis gericht en dus theoretisch werkzaam. Anderzijds is de rede gericht op handelen en functioneert zij praktisch. Kants boek Kritik der reinen Vernunft gaat over de menselijke kennis en de noodzakelijke voorwaarden hiervoor. Ook gaat heb boek over het praktisch handelen van de mens; over ethiek en moraal. Kant is opzoek naar ‘eeuwige wetten’: altijd en overal geldende morele regels. Deze absolute regels kunnen niet afgeleid worden uit de ervaring, want dan zouden ze toevallig en willekeurig zijn. Ze moeten a priori geldig zijn (voorafgaand aan een iedere ervaring bestaan). Kant zoekt ook naar een formulering van de hoogste morele wet (zedenwet), waaruit andere morele wetten kunnen worden afgeleid. Deze wet is niet alleen apriori maar geldt bovendien categorisch, uit zichzelf en zonder enige gestelde voorwaarde.

Kant spreekt ook wel van een categorische imperatief: een gebod dat los van elke inhoud onvoorwaardelijk moet worden opgevolgd.

Formulering 1: Handel slechts volgens die regel (maxime), waarvan je zou willen dat het een algemene wet wordt

Formulering 2: Je moet een mens altijd als een doel op zichzelf behandelen en nooit als een middel om iets anders te bereiken

Het categorische imperatief lijkt op de guldenregel: Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.

*Bron: De categorische imperatief

Aristoteles (384-322 v.Chr.) was een leerling van Plato. Voor Aristoteles gaat het vooral om het praktische doel waarop elk mens zijn handelen afstemt: het bereiken van eudaimonie (= gelukzaligheid). Eudaimonie valt samen met het leiden van ‘het goede leven’. Niet iedereen bereikt langs dezelfde weg deze staat van ‘gelukzaligheid’: ‘het goede leven’ ziet er voor elk individueel mens anders uit. Ieder mens moet afzonderlijk de eigen weg naar eudaimonie kiezen. Elk mens moet datgene trachten te verwerkelijken, wat reeds in aanleg in hem aanwezig is, dat wil zeggen: dat wat hij van nature is, voordat hij door zijn omgeving beïnvloed wordt. Omdat de mens allereerst een redelijk wezen is, bereikt hij de ‘gelukzaligheid’ door zijn rede, zijn verstand te vervolmaken. Aristoteles gaat ervan uit dat de mens een gemeenschapswezen is en de deugden alleen kan verwerkelijken in een menselijke gemeenschap.

Aristoteles is de grondlegger van de deugdethiek (hoofdvraag: Wat maakt iemand tot een voortreffelijk mens?). Aristoteles maakt onderscheid tussen gevoelens (passies), eigenschappen en (karakter)toestanden. Gevoelens heb je of heb je niet. Een eigenschap is een soort bekwaamheid, waardoor je in staat bent gevoelens te hebben. Een toestand (van je karakter) stelt je in staat goed of slecht om te gaan met je gevoelens.

*Bron: De definitie van een morele deugd