Filosofie Samenvatting Ethiek Hoofdstuk 1
Moraal
• Het geheel van waarden, regels, sommige gewoontes en de vaardigheden om die gewoontes te leren binnen een cultuur, die al dan niet bewust worden gehanteerd.
• Fundament van een cultuur.
• Beschrijven hoe een goed leven geleden moet worden.
• Moraal in cultuurfilosofische zin: Moraal in een cultuur.
• Moraal in existentiële zin: Moraal in het alledaagse bestaan.
• Moraal uitgaand van het innerlijk en geweten.
Moreel oordeel
• Het gaat boven alle regels uit
• Het is prescriptief of descriptief en heeft een emotioneel karakter (wat vind iem. Belangrijk?)
• Het is universaliseerbaar, in dezelfde situaties moet men hetzelfde doen.
o Wat is ‘dezelfde situatie’ in verschillende culturen?
• Het betreft het welzijn van een mens/gemeenschap.
• Het is direct/evaluatief/emotioneel. Een appel op je gevoel.
• (Moet gemaakt zijn door een integer persoon: Denkt autonoom na, geen vooroordelen, vormt eigen conclusies en onderbouwt die met respectabele argumenten, die mensen in hun waarde laten)
Ethiek
• Systematische reflectie op moraal
• Onderzoekt of er geldende morele regels zijn
• Onderzoekt of iedereen dit systeem wilt verdedigen
• Non-normatieve ethiek: Theorieën die geen positie innemen
o Descriptieve ethiek: Beschrijving van morele gebruiken en ethische systemen.
o Meta-ethiek: Omschrijving van abstracte begrippen zoals ‘goed’.
o Bio-ethiek: Onderzoekt de biologische oorsprong v.h. moreel gevoel bij dieren
• Normatieve ethiek: Reikt een bepaalde handeling aan.
o Consequentialististische ethiek (Gevolgen)
o Deontologische ethiek (Plicht)
o Teleologische ethiek (Deugd)
Filosofen
• Aristoteles: Doel van de moraal is het maken en behouden van regels die ons gelukkig laten leven.
• Hume: Doel van de moraal is de begrenzing van zelfzuchtige handelingen
• Dawkins: De moraal is een strategie voor overleving boven een andere soort.
• Kant: Doel van de moraal is het creëren van goede wil in individuen. Een plichtsethicus die gelooft in universeel moraal:
o Het is de plicht voor elk rationeel wezen, te doen wat het verstand voorschrijft.
o Ieder die een verstand heeft zal door na te denken op dezelfde moraal uitkomen.
o Elk rationeel wezen is moreel.
Deterministisch mensbeeld: Een mensbeeld dat word bepaald door factoren.
Hoofdstuk 2
Waarden
• Een uitdrukking van waardering, waarnaar gestreefd word. Bouwsteen van de moraal.
• Er zijn materiële, immateriële, ethische, niet ethische innerlijke en externe waarden.
• Intrinsieke waarden, Het hoogste doel:
o Een gevoel/ervaring/activiteit
o Cultuur gebonden (Esthetische/historische/sentimentele/culturele waarden)
o Natuurschoon
• Instrumentele waarden: Waarden die je gebruikt om het hoogste doel bereiken.
• Waarderangorde, de ordering van intrinsieke waarden aan de hand van deze categoriën
o Persoonlijke bindingen (familie, vrienden)
o Gemeenschappelijke beperkingen (regels uit het oogpunt v.d. gemeenschap)
o Effect van handelingen op het algemeen welzijn (bv. bewust omgaan met milieu)
o Persoonlijke doelen (hobby’s)
o Mate van persoonlijke betrokkenheid (eigen inzet)
Eugene Hardgrove, opvatting v.d. natuur
• De plicht van de mens om goede dingen in de wereld te ondersteunen/bevorderen.
• Artistieke en natuur schoonheid zijn goed.
• Deze ^, zijn in de meeste gevallen even waardevol.
• Natuurschoon is afhankelijk van een fysische basis, dus moet dit meer in stand houden.
Waarden, normen, feiten
• Feit: Objectieve omschrijving v.d. stand van zaken, waarneembaar en context gebonden.
• Waarde: Absoluut subjectief, gevoelsuiting als reactie op een feit.
• Norm: Handelingsvoorschrift voor een bepaalde situatie. Dient als bescherming voor een waarde, dus ondergeschikt aan een waarde. Het resultaat van een oriëntatieproces van een hele samenleving. Type normen:
o Relationele normen: Omgang met anderen
o Professionele normen: Heeft te maken met een beroep.
o Publieke normen: Altijd, iedereen, ongeacht alles.
Hedendaagse waardeopvatting
• Veranderlijk en persoonlijk, tegelijk boven het individuele, relatieve en subjectieve. Niet absoluut en niet onpersoonlijk.
• Ontstaan wanneer:
o De normen en waarden in een bepaald stelsel tekortschieten.
o Er verzet of innerlijk protest is tegen een onrechtmatige toestand.
Postmodernisme: De veelsoortigheid van waarden is zo groot dat een universeel systeem onmogelijk is.
Positivisme: Waarden zijn helemaal subjectief en individueel en hebben geen verband met feiten.
Hoofdstuk 3
3 Stadia leer van Comte
• Metafysische stadium: Geloof in abstracte termen en mythologie.
• Theologische staduim: Geloof in het bovennatuurlijke, God.
• Positieve stadium: Geloof in wetenschap en empirisch waarneembare kennis.
• Gesorteerd van laag naar hoog, laag is minderwaardig aan hoog.
• De laagste 2 gaat om het Waarom en de hoogste gaat om het Hoe?
Etnocentrisme De neiging om andere culturen te beoordelen vanuit een eigen waarden systeem. Een andere cultuur is minderwaardig.
Cultuurdeterminisme De mens word bepaald door zijn cultuur d.m.v. taal, traditie, opvoeding.
Cultuurrelativisme De erkenning dat er meerdere culturen zijn dan die van jou. De mens kan hierover geen oordeel vormen omdat die al is geëncultureerd.
Geëncultureerd Opgenomen in een cultuur d.m.v. opvoeding, school, socialisatie. Taal is belangrijk, een reflectie van de cultuur.
Ethisch relativisme Waarden en moraal zijn cultuurgebonden, dus niet plaatsgebonden of universeel. Hierbij worden de maatstaven voor waarden in culturen gelijkgesteld.
Relativisme Hier worden verschillende oordelen vergeleken en gelijkgesteld.
Procedure ethiek Ontwikkeld regels/procedures om tot besluitvorming te komen in morele kwesties. Respect voor de opvattingen van anderen. Het zit tussen het universalisme en relativisme in.
Het nature standpunt Morele intuïtie is aangeboren. (James Wilson)
Nadelen van relativisme:
• Elke cultuur heeft een deel v.d. waarheid, dit verondersteld een ‘hele waarheid’ en dat is in strijd met zijn eigen principes: Geen universalisme.
• Het verschil tussen de culturen word overdreven.
Ethisch relativisme gerelativeerd, bij een probleem dat jij als onrecht beschouwd:
• Je grijpt in, dan vind je jou cultuur beter (minder geweld) -> Etnocentrisme
• Je grijpt niet in, niet met iets ‘lagers’ bemoeien -> Etnocentrisme
Hoofdstuk 4
Consequentialisme: De goedheid van een handeling word bepaald door de gevolgen ervan.
John Stuart Mill
• Basisprincipes van het utilitarisme:
o Het utiliteitsprincipe: Geluk nastreven/bevorderen is goed
o Elk mens heeft verlangt erg veel naar eenheid en harmonie met de medemens.
• Er zijn kwaliteitsverschillen tussen de menselijke verlangen (plezier).
o De beste soort plezier word gekozen door iemand die allebei heeft ervaren.
o Als je weet wat het leukst is zal je nooit meer terug willen.
• Plezier moet:
o Niet in strijd zijn met de menselijke natuur en waardigheid.
o Het grootste geluk voor allen brengen, niet alleen jezelf.
o Vanuit het standpunt van een onpartijdige partij bekeken worden.
Henk Vos met 5 gelukstradities
• De oudheid: Geluk is genot, geestelijk en goddelijk welzijn.
• Het Christendom: Geluk is in de hemel, na de wanhoop op aarde.
• Aristoteles: Geluk is een staat van zijn in de gemeenschap en op aarde.
• Modern, na vernieuwing: Geluk is plezier gedacht vanuit het individu.
• Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring: Geluk is de baas zijn van je eigen bezit.
Hedonistisch utilitaristen, Mill en Bentham:
• Algemene doelen: Streven naar geluk en vermijden van pijn.
• De enige intrinsieke waarde: Het grootste geluk voor de grootste groep.
• Hedonistische calculus:
o Totale plezierwaarde > Totale pijnwaarde = Goede handeling
• Maar 1 intrinsiek doel leidt tot morele handelingen die intuïtief niet moreel zijn.
Kritiek op utilitarisme:
• Kwaliteit van een gelukservaring is niet exact te meten
• Gegevens van alle betrokkenen krijgen is nagenoeg onmogelijk.
• De positie van minderheden word niet beschermd.
Utiliteit: De eigenschap van een object die geluk brengt voor zijn doelgroep.
Act-utilist: Kijkt naar de directe gevolgen van een handeling per situatie. Korte duur, bevordering van geluk.
Regel utilist: Kijkt naar de gevolgen van regels, de handeling in het algemeen. Lange duur, bevordering van geluk.
Hoofdstuk 5
Deontologische ethiek/Kant
• De moraal bevat alle principes die een rationeel denkend wezen met zijn verstand en vanuit de plicht vormt, ongeacht de consequenties. Er is een universeel moraal.
• De goede wil motiveert de mens om zijn/haar plicht te doen.
• Een autonoom mens legt de wet aan zichzelf op uit respect voor zichzelf, is gehoorzaam aan de zelf opgelegde wet. Natuurwetten zijn heteronoom: werken van buitenaf op de mens, mens is daarvan afhankelijk.
• 3 uitgangspunten:
o Een handeling is alleen moreel als het uit een verplichting voortkomt.
o Een morele waarde hangt af van de regel (maxime) die bij de handeling hoort.
o Verplichting komt voort uit respect voor de wet, dit hebben alle rationele wezens.
Maximes Persoonlijke praktische principes
Imperatieven Principes die voor elk rationeel persoon gelden
Hypothetisch imperatief Imperatief onder voorwaarden. Dit moet je doen als…
Categorisch imperatief Een onvoorwaardelijke en universeel imperatief. Er is slechts 1 categorisch imperatief: Handel alleen volgens jou maximen die ook als algemene wet kunnen gelden
Kritiek op kant
• Het is niet vanzelfsprekend dat de mens een goede wil heeft/nastreeft.
• De categorisch imperatief is niet altijd toepasbaar, zo ga je niet te werk.
• Is een maxime universaliseerbaar? Afhankelijk van de formulering en context
• Is er wel universele ethiek?
Hoofdstuk 6
Alasdair MacIntyre: Er is een moraalcrisis
• De theorieën van Kant, Mill en Bentham waren nog geworteld in het Christelijk moraal en zijn nu niet meer in staat om als systematische reflectie van de moraal te dienen.
• Kant steunt op christelijk moraal voor het categorisch imperatief (geen pijn)
Deugdenethiek/Aristotelessige ethiek
• Het goede is het hoogste doel en het goede is volledig
• Volledigheid: geluk is het enige intrinsieke doel, dus volledig.
• Geluk staat op zichzelf en is zelfvoorzienend net als het goede, en is dus nastrevenswaardig
• Iets is goed als het nuttig is, en de mens is nuttig als hij zijn functie gebruikt: Het leven volgens en met het verstand zodat de deugd tot uitdrukking komt.
• Deugd vormt zich door tijd onderwijs en ervaring. De deugd is niet natuurlijk maar ook niet tegen de natuur in het wordt gevormd door karaktervorming.
• De mens probeert d.m.v. gewoontevorming, perfectie te bereiken, de gulden middenweg.
• Daden worden bepaald door wie de daden doet, op welke manier, en hoe hij zo geworden is
• Er zijn in de ziel 3 voorwaarden:
o De gevoelens (lust & lijden)
o De eigenschappen (Wat je bent als je iets voelt)
o Toestanden (Hoe hevig/zwak is het gevoel)
Het moet altijd ergens tussenin zitten. De gulden middenweg.
• Deugden zijn geen eigenschappen of gevoelens, maar ‘goede’ toestanden.
• De deugd is dus een goede toestand waarbij de middenweg word gekozen tussen 2 ondeugden: Excessen en gebrek. Er is maar 1 goede middenweg en meerdere slechte wegen.
Moraal
• Het geheel van waarden, regels, sommige gewoontes en de vaardigheden om die gewoontes te leren binnen een cultuur, die al dan niet bewust worden gehanteerd.
• Fundament van een cultuur.
• Beschrijven hoe een goed leven geleden moet worden.
• Moraal in cultuurfilosofische zin: Moraal in een cultuur.
• Moraal in existentiële zin: Moraal in het alledaagse bestaan.
• Moraal uitgaand van het innerlijk en geweten.
• Het gaat boven alle regels uit
• Het is prescriptief of descriptief en heeft een emotioneel karakter (wat vind iem. Belangrijk?)
• Het is universaliseerbaar, in dezelfde situaties moet men hetzelfde doen.
o Wat is ‘dezelfde situatie’ in verschillende culturen?
• Het betreft het welzijn van een mens/gemeenschap.
• Het is direct/evaluatief/emotioneel. Een appel op je gevoel.
• (Moet gemaakt zijn door een integer persoon: Denkt autonoom na, geen vooroordelen, vormt eigen conclusies en onderbouwt die met respectabele argumenten, die mensen in hun waarde laten)
Ethiek
• Systematische reflectie op moraal
• Onderzoekt of er geldende morele regels zijn
• Onderzoekt of iedereen dit systeem wilt verdedigen
• Non-normatieve ethiek: Theorieën die geen positie innemen
o Descriptieve ethiek: Beschrijving van morele gebruiken en ethische systemen.
o Meta-ethiek: Omschrijving van abstracte begrippen zoals ‘goed’.
• Normatieve ethiek: Reikt een bepaalde handeling aan.
o Consequentialististische ethiek (Gevolgen)
o Deontologische ethiek (Plicht)
o Teleologische ethiek (Deugd)
Filosofen
• Aristoteles: Doel van de moraal is het maken en behouden van regels die ons gelukkig laten leven.
• Hume: Doel van de moraal is de begrenzing van zelfzuchtige handelingen
• Dawkins: De moraal is een strategie voor overleving boven een andere soort.
• Kant: Doel van de moraal is het creëren van goede wil in individuen. Een plichtsethicus die gelooft in universeel moraal:
o Het is de plicht voor elk rationeel wezen, te doen wat het verstand voorschrijft.
o Ieder die een verstand heeft zal door na te denken op dezelfde moraal uitkomen.
o Elk rationeel wezen is moreel.
Hoofdstuk 2
Waarden
• Een uitdrukking van waardering, waarnaar gestreefd word. Bouwsteen van de moraal.
• Er zijn materiële, immateriële, ethische, niet ethische innerlijke en externe waarden.
• Intrinsieke waarden, Het hoogste doel:
o Een gevoel/ervaring/activiteit
o Cultuur gebonden (Esthetische/historische/sentimentele/culturele waarden)
o Natuurschoon
• Instrumentele waarden: Waarden die je gebruikt om het hoogste doel bereiken.
• Waarderangorde, de ordering van intrinsieke waarden aan de hand van deze categoriën
o Persoonlijke bindingen (familie, vrienden)
o Gemeenschappelijke beperkingen (regels uit het oogpunt v.d. gemeenschap)
o Effect van handelingen op het algemeen welzijn (bv. bewust omgaan met milieu)
o Persoonlijke doelen (hobby’s)
Eugene Hardgrove, opvatting v.d. natuur
• De plicht van de mens om goede dingen in de wereld te ondersteunen/bevorderen.
• Artistieke en natuur schoonheid zijn goed.
• Deze ^, zijn in de meeste gevallen even waardevol.
• Natuurschoon is afhankelijk van een fysische basis, dus moet dit meer in stand houden.
Waarden, normen, feiten
• Feit: Objectieve omschrijving v.d. stand van zaken, waarneembaar en context gebonden.
• Waarde: Absoluut subjectief, gevoelsuiting als reactie op een feit.
• Norm: Handelingsvoorschrift voor een bepaalde situatie. Dient als bescherming voor een waarde, dus ondergeschikt aan een waarde. Het resultaat van een oriëntatieproces van een hele samenleving. Type normen:
o Relationele normen: Omgang met anderen
o Professionele normen: Heeft te maken met een beroep.
Hedendaagse waardeopvatting
• Veranderlijk en persoonlijk, tegelijk boven het individuele, relatieve en subjectieve. Niet absoluut en niet onpersoonlijk.
• Ontstaan wanneer:
o De normen en waarden in een bepaald stelsel tekortschieten.
o Er verzet of innerlijk protest is tegen een onrechtmatige toestand.
Postmodernisme: De veelsoortigheid van waarden is zo groot dat een universeel systeem onmogelijk is.
Positivisme: Waarden zijn helemaal subjectief en individueel en hebben geen verband met feiten.
Hoofdstuk 3
3 Stadia leer van Comte
• Metafysische stadium: Geloof in abstracte termen en mythologie.
• Theologische staduim: Geloof in het bovennatuurlijke, God.
• Positieve stadium: Geloof in wetenschap en empirisch waarneembare kennis.
• Gesorteerd van laag naar hoog, laag is minderwaardig aan hoog.
• De laagste 2 gaat om het Waarom en de hoogste gaat om het Hoe?
Cultuurdeterminisme De mens word bepaald door zijn cultuur d.m.v. taal, traditie, opvoeding.
Cultuurrelativisme De erkenning dat er meerdere culturen zijn dan die van jou. De mens kan hierover geen oordeel vormen omdat die al is geëncultureerd.
Geëncultureerd Opgenomen in een cultuur d.m.v. opvoeding, school, socialisatie. Taal is belangrijk, een reflectie van de cultuur.
Ethisch relativisme Waarden en moraal zijn cultuurgebonden, dus niet plaatsgebonden of universeel. Hierbij worden de maatstaven voor waarden in culturen gelijkgesteld.
Relativisme Hier worden verschillende oordelen vergeleken en gelijkgesteld.
Procedure ethiek Ontwikkeld regels/procedures om tot besluitvorming te komen in morele kwesties. Respect voor de opvattingen van anderen. Het zit tussen het universalisme en relativisme in.
Het nature standpunt Morele intuïtie is aangeboren. (James Wilson)
Nadelen van relativisme:
• Elke cultuur heeft een deel v.d. waarheid, dit verondersteld een ‘hele waarheid’ en dat is in strijd met zijn eigen principes: Geen universalisme.
• Het verschil tussen de culturen word overdreven.
Ethisch relativisme gerelativeerd, bij een probleem dat jij als onrecht beschouwd:
• Je grijpt in, dan vind je jou cultuur beter (minder geweld) -> Etnocentrisme
• Je grijpt niet in, niet met iets ‘lagers’ bemoeien -> Etnocentrisme
Consequentialisme: De goedheid van een handeling word bepaald door de gevolgen ervan.
John Stuart Mill
• Basisprincipes van het utilitarisme:
o Het utiliteitsprincipe: Geluk nastreven/bevorderen is goed
o Elk mens heeft verlangt erg veel naar eenheid en harmonie met de medemens.
• Er zijn kwaliteitsverschillen tussen de menselijke verlangen (plezier).
o De beste soort plezier word gekozen door iemand die allebei heeft ervaren.
o Als je weet wat het leukst is zal je nooit meer terug willen.
• Plezier moet:
o Niet in strijd zijn met de menselijke natuur en waardigheid.
o Het grootste geluk voor allen brengen, niet alleen jezelf.
o Vanuit het standpunt van een onpartijdige partij bekeken worden.
Henk Vos met 5 gelukstradities
• De oudheid: Geluk is genot, geestelijk en goddelijk welzijn.
• Het Christendom: Geluk is in de hemel, na de wanhoop op aarde.
• Modern, na vernieuwing: Geluk is plezier gedacht vanuit het individu.
• Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring: Geluk is de baas zijn van je eigen bezit.
Hedonistisch utilitaristen, Mill en Bentham:
• Algemene doelen: Streven naar geluk en vermijden van pijn.
• De enige intrinsieke waarde: Het grootste geluk voor de grootste groep.
• Hedonistische calculus:
o Totale plezierwaarde > Totale pijnwaarde = Goede handeling
• Maar 1 intrinsiek doel leidt tot morele handelingen die intuïtief niet moreel zijn.
Kritiek op utilitarisme:
• Kwaliteit van een gelukservaring is niet exact te meten
• Gegevens van alle betrokkenen krijgen is nagenoeg onmogelijk.
• De positie van minderheden word niet beschermd.
Utiliteit: De eigenschap van een object die geluk brengt voor zijn doelgroep.
Act-utilist: Kijkt naar de directe gevolgen van een handeling per situatie. Korte duur, bevordering van geluk.
Hoofdstuk 5
Deontologische ethiek/Kant
• De moraal bevat alle principes die een rationeel denkend wezen met zijn verstand en vanuit de plicht vormt, ongeacht de consequenties. Er is een universeel moraal.
• De goede wil motiveert de mens om zijn/haar plicht te doen.
• Een autonoom mens legt de wet aan zichzelf op uit respect voor zichzelf, is gehoorzaam aan de zelf opgelegde wet. Natuurwetten zijn heteronoom: werken van buitenaf op de mens, mens is daarvan afhankelijk.
• 3 uitgangspunten:
o Een handeling is alleen moreel als het uit een verplichting voortkomt.
o Een morele waarde hangt af van de regel (maxime) die bij de handeling hoort.
o Verplichting komt voort uit respect voor de wet, dit hebben alle rationele wezens.
Maximes Persoonlijke praktische principes
Imperatieven Principes die voor elk rationeel persoon gelden
Hypothetisch imperatief Imperatief onder voorwaarden. Dit moet je doen als…
Categorisch imperatief Een onvoorwaardelijke en universeel imperatief. Er is slechts 1 categorisch imperatief: Handel alleen volgens jou maximen die ook als algemene wet kunnen gelden
• Het is niet vanzelfsprekend dat de mens een goede wil heeft/nastreeft.
• De categorisch imperatief is niet altijd toepasbaar, zo ga je niet te werk.
• Is een maxime universaliseerbaar? Afhankelijk van de formulering en context
• Is er wel universele ethiek?
Hoofdstuk 6
Alasdair MacIntyre: Er is een moraalcrisis
• De theorieën van Kant, Mill en Bentham waren nog geworteld in het Christelijk moraal en zijn nu niet meer in staat om als systematische reflectie van de moraal te dienen.
• Kant steunt op christelijk moraal voor het categorisch imperatief (geen pijn)
Deugdenethiek/Aristotelessige ethiek
• Het goede is het hoogste doel en het goede is volledig
• Volledigheid: geluk is het enige intrinsieke doel, dus volledig.
• Geluk staat op zichzelf en is zelfvoorzienend net als het goede, en is dus nastrevenswaardig
• Deugd vormt zich door tijd onderwijs en ervaring. De deugd is niet natuurlijk maar ook niet tegen de natuur in het wordt gevormd door karaktervorming.
• De mens probeert d.m.v. gewoontevorming, perfectie te bereiken, de gulden middenweg.
• Daden worden bepaald door wie de daden doet, op welke manier, en hoe hij zo geworden is
• Er zijn in de ziel 3 voorwaarden:
o De gevoelens (lust & lijden)
o De eigenschappen (Wat je bent als je iets voelt)
o Toestanden (Hoe hevig/zwak is het gevoel)
Het moet altijd ergens tussenin zitten. De gulden middenweg.
• Deugden zijn geen eigenschappen of gevoelens, maar ‘goede’ toestanden.
• De deugd is dus een goede toestand waarbij de middenweg word gekozen tussen 2 ondeugden: Excessen en gebrek. Er is maar 1 goede middenweg en meerdere slechte wegen.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden