Mens zijn

Ons idee ‘zelf’: denkende/lichamelijke substantie met zekere identiteit, continuïteit en onafhankelijkheid > geen rechtstreekse ervaring/oorzaken. Volgens onze percepties (voorstellingen): ‘zelf’ = bundel/ verzameling v verschillende percepties, die elkaar snel opvolgen en zich in voortdurende stroom en beweging bevinden > geen continue eenheid/idee vh ‘zelf’. Ervaring/redenering uit ervaring –≯’zelf’. Verbeeldingskracht -> ‘zelf’ en causaliteit; produceert uit stroom v percepties de ideeën vh bestaan v externe objecten. > niet zeker of ze bestaan, wel voordelen: zelf: basis voor mensen als morele objecten, causaliteit: steun voorspelling gebeurtenissen > handelen afstemmen

Van de troon gestoten: Darwin (1809-1882)

Darwin een ateleologische opvatting vd natuurlijk historie: de geschiedenis vd ontwikkeling der soorten. Evolutietheorie > breuk scheppingsverhaal. Soorten niet perfect, kunnen uitsterven. Creationisten houden zich vast aan scheppingsverhaal, ‘het is maar een theorie’.

Evolutietheorie: geleidelijke overgang eencelligen -> planten -> dieren -> mensen. Toevallige mutaties in genen > variatie: verschillen in soort > sommigen beter aangepast aan milieu > > overlevingskans > > kans op nakomelingen > natuurlijke selectie. Theorie ook toegepast op sociaal-cultureel vlak > kenmerken niet genetisch overgeërfd maar overgeleverd. Afrekening essentialisme en homo sapiens. Soorten uit elkaar geëvolueerd en minder scherp v elkaar te onderscheiden

Het nog onbepaalde dier: Nietzsche (1844-1900)

‘filosoof met de hamer’: tegen veel filosofische theorieën. Fabels > overzichtelijker, simpeler > beter om te beheersen. Mensen verlangen om te heersen > natuurlijk geloof in fabels. ‘filosoof van het lichaam’: lichaam centraal ipv geest. Mens ≠rationeel wezen. Rationaliteit komt voort uit kuddegeest: we passen ons aan elkaar aan. We kunnen werkelijkheid netjes en overzichtelijk ordenen op manier en in taal die iedereen kan begrijpen. > ordening werkelijkheid = ontkenning ervan die we nodig hebben om chaos te bedwingen en beheersen.

Irrationaliteit (begeerten, verlangens etc) meer waard dan rationaliteit. Dichter bij werkelijkheid, uit 1e vloeit 2e voort. Lust = iets wat leven bevordert. Onlust = iets wat leven belemmert. Mens streeft van nature naar lust > onlust nodig (uitdaging: overwinnen > sterker voelen dan daarvoor).

Mens streeft naar kennis > macht (lust) > vastbijten in geloof aan beheersbare werkelijkheid waarvan we zelf deel uitmaken > teken v vermoeidheid ipv kracht. Übermensch (Zarathoestra)= toekomstige mens die zichzelf voorbijstreeft en kan leven met de waarheid dat alle waarheid een illusie is. Niet alleen weten hoe menselijke natuur in elkaar zit, maar zijn/worden wat je in werkelijkheid bent.

• wat we van onszelf denken bepaalt voor een groot deel hoe we leven (halve waarheid > half leven)
• er is geen zelfstandig origineel mens waarvan mensbeelden afbeeldingen zouden zijn (Plato), geen
• onderliggende, v beelden onafhankelijke werkelijkheid waaraan die beelden getoetst kunnen worden
• we kunnen niet zeggen dat het ene beeld meer

waar is dan het andere

daardoor komt het eropaan welke beelden we eropna houden, volgens welke beelden

we leven

> mensbeelden niet onschuldig

Zelfs geen heer in eigen huis: Freud (1856-1939)

Naïeve

eigenliefde van de mens geschokt door 3 fundamentele ontdekkingen:

1) aarde niet centrum heelal (Copernicus)

2) mens niet kroon schepping > product geleidelijke evolutie en nauw verwant

met dier (Darwin)

3) het ‘ik’ niet heer in eigen huis (Freud): niet bewuste maar onbewuste regeert over persoonlijkheid en gedrag, hier huizen de krachten die uitmaken wie/wat we zijn

Menselijke geest = ingewikkeld web van gebeurtenissen en processen waarvan slechts deel voor bewustzijn toegankelijk is, rest onbewuste. Verkeer tussen de 2 > bewustzijn heeft daarvan geen weet. In onbewuste: bron bewuste  leven > motieven gedragingen, verklaring psychische problemen. Bevat

Menselijke zelf: Het Es, het Ik en het geweten (Über-ich/super-ego). Es domineert Ik. Driedeling geen aangeboren structuur maar ontstaan gedurende de 1e levensjaren van het kind.

Instinctieve driften zijn motor menselijke persoonlijkheid, die product ve diepgaand wordingsproces is. Die driften hebben als kracht de libido/levensenergie/eros: kwantitatief, de drang naar lichamelijk genot die uit is op bevrediging. Thermodynamica: wanneer bepaalde drift wordt aangewakkerd (bijv. honger), ophoping hoeveelheid libido-energie > spanning > ontlading bij bevrediging drift (eten) > lust/genot: afvloeien opgehoopte spanning en wederkering rust. Libido kracht van doen en laten (iedereen streeft naar lust/vermijden pijn). Geen bevrediging > verdringing wens om verdere onlust te voorkomen> substituut-bevrediging: dromen, sublimatie (compenserende prestaties op ander vlak) of neurose (psychische/psychosomatische ziektes).

Neurosen gevolg onderdrukking Es in kindertijd (bijv. te hoge eisen ouders) > kind onderdrukt onlust-gevoelens > conflict eis-verlangens blijft onbewust onopgelost en voortbestaan > onderdrukkende gedrag herhaalt zich later. Rationalisaties: bewuste, gemeende verklaringen voor dat neurotische gedrag die feitelijke onbewuste verdringen van onlustgevoelens aan het zicht onttrekken > ware oorzaak in onbewuste. Weerstand houdt neurose in stand.

Psychoanalyse/cathartische methode: ziekmakende herinneringen in omgekeerde chronologische volgorde reproduceren dmv associatie (invallen ve patiënt tijdens sessie). Van symptoom (rationalisatie) terug naar verdrongen voorstelling (wens, ervaring). Associaties strikt gedetermineerd door onbewuste, verdrongen voorstellingen. Na slagen van analyse kunnen conflict en neurose worden verholpen:) wens verworpen, onbewuste verdringing > bewuste beheersing. of: rem van geweten op uiting wens

   > geen bewuste control

Psychoanalyse komt uiteindelijk uit op de wensimpulsen van het kind die niet met realiteit te verenigen waren (vaak van seksuele aard).

Cultuur oorsprong in instinctieve krachten: uitlaat overtollige driftenergie > erg belangrijk. Libido is dus drijfveer van de cultuur (nomos).

Het dualisme voorbij: Heidegger (1889-1976)

Zijnswijze (wijze waarop mensen zijn) als uitgangspunt ipv specifieke wezenskenmerken. Negeren verschillende zijnswijzen > door de dominerende zijnswijze van direct gegeven dingen laten leiden > men beschrijft de mens als ding. Destructie: poging deze ingebakken voorstellingswijze van de mens als voorhanden ding af te breken.

Dasein (er-zijn) = menselijke zijnde, ‘er’ verwijst naar soort openheid, speelruimte voor dit ‘zijn’ en besef daarvan. Zonder Dasein is mens-zijn ondenkbaar en onbestaanbaar (geen aanhangsel animal). Kenmerk: besef sterfelijkheid, het a-priori van mens-zijn > kan bevrijdend werken: relativeren zorgen en problemen, beslissingen makkelijker etc. Da-sein is Sein-zum-Tode: zijn dat continu betrokken op dood is. Morior ergo sum – Ik sterf, dus ik ben. Dood nodig om levensverhaal te laten ontstaan. Leven zoals wij leiden pas mogelijk in het uitstellen van de dood.

Dasein (er-zijn) = menselijke zijnde, ‘er’ verwijst naar soort openheid, speelruimte voor dit ‘zijn’ en besef daarvan. Zonder Dasein is mens-zijn ondenkbaar en onbestaanbaar (geen aanhangsel animal). Kenmerk: besef sterfelijkheid, het a-priori van mens-zijn > kan bevrijdend werken: relativeren zorgen en problemen, beslissingen makkelijker etc. Da-sein is Sein-zum-Tode: zijn dat continu betrokken op dood is. Morior ergo sum – Ik sterf, dus ik ben. Dood nodig om levensverhaal te laten ontstaan. Leven zoals wij leiden pas mogelijk in het uitstellen van de dood.

Onderscheidende mens niet geest (Aristoteles) maar sterfelijkheid. Optimaal mens-zijn: leven dat besef eigensterfelijkheid niet ontwijkt/onderdrukt maar uitdrukkelijk vasthoudt (eigenlijk Dasein).

Heidegger kan traditionele definitie animal rationale links laten liggen met theorie > belangrijke bijdrage filosofische antropologie > weinig belangstelling door schrijfstijl, fenomenologische methode, nazi.

Een mens is wat hij zelf maakt: het existentialism

In traditionele filosofie onderzoek naar het wezen/essentie van de mens. Kierkegaard: menszijn besloten in concrete, persoonlijke individualiteit. De mens = veelheid unieke individuen.

Atheïstisch existentialisme: als God niet bestaat, is er tenminste een wezen waarbij bestaan vooraf gaat aan wezensbepaling: de mens. Verschijnt eerst in de wereld als ‘niets’, en bepaalt zich daarna nader.

être-en-soi:

de zijnswijze van al het niet-menselijke. Essentie vooraf aan bestaan.

être-pour-soi:

de menseigen bestaanswijze. Bestaan vooraf aan essentie.

Zelfbewustzijn: proces, geen vaste ‘ik’ (want essentie wordt gevormd gedurende

het leven).

Bewustzijn intentioneel: altijd op iets gericht en verwijst dus naar iets buiten zichzelf. Inhoud bewustzijn verandert voortdurend, behalve de intentionele structuur. Bewustzijn is altijd en tegelijkertijd zelfbewust-zijn. Gescheiden: zelfbewustzijn geen bewustzijn v object. Bewustzijn begeleid door besef v zichzelf.

Volgens Sartre is het voor-zich-zijn vrijheid. De vrijheid van het voor-zich-zijn is een soort

speelruimte waarin het en-soi zich op allerlei manieren voordoet.

Wanneer iemand een steen vindt, kan hij hier verschillende betekenissen aan geven. Betekenissen die de steen inzichzelf niet heeft, maar die het bewustzijn eraan verleent door het in zijn projecten (van boer, strijder etc) te betrekken. Dit proces ziet Sartre als het toeeigenen van het en-soi door het pour-soi. Het pour-soi vernietigt het en-soi door het tot object te maken. De verschijning van het en-soi in de sfeer van het bewustzijn is tegelijk de ontkenning. De ontkenning van het en-soi is volgens Sartre de activiteit die het bewustzijn kenmerkt. Alleen het bewustzijn biedt deze mogelijkheid → vrijheid. Van de manier waarop je dingen om je heen ervaart ben je absoluut vrij.

Het existentialisme schept een solipsistisch universum: een beeld van een werkelijkheid van op zichzelf teruggeworpen individuen, voor wie een ander hooguit bijdraagt aan zijn levensproject.