Hoofdstuk 8

Paragraaf 1

Met onderhandelingen proberen onderhandelaars iets te bereiken wat ze zonder onderhandelingen niet zouden kunnen bereiken. Loononderhandelingen leiden tot een herverdeling van het werkgevers- en het werknemerssurplus op de arbeidsmarkt. Hoe hoger het loon, hoe hoger het werknemerssurplus, en hoe lager het werkgeverssurplus. 

De uitkomst van de onderhandeling wordt door diverse factoren beïnvloed. Voorbeelden hiervan zijn het belang voor de partijen, de (relatieve) grootte van de onderhandelingspartijen, de mate van samenwerking binnen een onderhandelingspartij en de mogelijke alternatieven van de onderhandelingspartijen. 

Bij onderhandelingen kunnen verzonken kosten een rol spelen. Verzonken kosten zijn de kosten van investeringen die niet terugverdiend kunnen worden op het moment dat een bedrijf met een activiteit stopt. Verzonken kosten leiden tot een slechte onderhandelingspositie. Als door het stoppen van de onderhandelingen of het opzeggen van de samenwerking één van de partijen meer dan de andere wordt benadeeld is er bij speciale investeringen sprake van een berovingsprobleem.

Paragraaf 2 

In de Stichting van de Arbeid overleggen de centrale organisaties van werkgevers en werknemers met elkaar. Soms sluit de Stichting van de Arbeid met het kabinet een Centraal Akkoord. Hierin staan afspraken over de loonontwikkeling en andere arbeidsvoorwaarden, die als basis dienen voor nieuwe cao’s. Een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) wordt afgesloten door een of meer werkgevers of werkgeversorganisaties en een of meer werknemersorganisaties, meestal vakbonden. De minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) kan cao's algemeen verbindend te verklaren (AVV). De gehele branche is dan verplicht de cao te volgen. Indien er in een branche of bedrijf een cao van toepassing is, zijn de afspraken hieruit van toepassing voor een individuele arbeidsovereenkomst. 

Arbeidsvoorwaarden bestaan uit primaire arbeidsvoorwaarden (het loon, de werktijden, de pensioenregeling, de vakantieregeling en het werk) en secundaire arbeidsvoorwaarden (overige). 

Bij de cao-onderhandelingen worden afspraken gemaakt over het brutoloon of cao-loon. Voor een werknemer is het nettoloon echter van belang. Dit is het brutoloon inclusief vergoedingen min loonbelasting en premies. En voor de werkgever zijn de loonkosten belangrijk: de brutolonen plus premies sociale lasten werkgevers die de arbeidskosten verhogen. Het verschil tussen de loonkosten en de nettolonen is de wig. De loonkosten per product worden berekend door de totale loonkosten te delen door de totale productieomvang, of door de gemiddelde loonkosten te delen door de gemiddelde arbeidsproductiviteit. 

Een contractloonstijging is uit te splitsen in prijscompensatie (gelijk aan de inflatie, de stijging van de consumentenprijzen) en een initiële loonstijging. Lonen kunnen ook stijgen door bijvoorbeeld promotie en meer ervaringsjaren. Dit is een incidentele loonstijging. Om te beoordelen of en met hoeveel procent de koopkracht van de lonen stijgt, bereken je het indexcijfer van het reële loon. 

Paragraaf 3

Bij loononderhandelingen zijn vaak de kenmerken van een gevangenendilemma van toepassing. 

Samenwerken en onderhandelen is beter dan hoge eisen stellen en daaraan vasthouden. Als beide partijen kiezen voor samenwerking/onderhandelen, levert dit voor beide partijen een beter resultaat op dan wanneer ze voor de dominante strategie kiezen (hoge looneisen en laag loonbod). Er is in dat geval sprake van zelfbinding. Zelfbinding betekent dat je openlijk toegeeft op je eigenbelang, en daarmee het gedrag van de andere partij probeert te beïnvloeden, met als uiteindelijk doel het behalen van eigen voordeel. Daarbij is de reputatie van betrouwbaarheid van beide partijen van belang voor de vraag of de optimale afspraak tot stand komt. Omdat de dominante strategie voor beide partijen het meeste voordeel oplevert, bestaat er een risico dat partijen de afspraken niet nakomen. Om die reden is het vastleggen van de afspraken in contracten over de arbeidsvoorwaarden zinvol. Zo kunnen de collectieve afspraken ook juridisch worden afgedwongen. Er is sprake van collectieve dwang. 

De collectiviteit en het mogelijk algemeen verbindend verklaren van cao’s kan ook leiden tot meeliftgedrag. Zo gelden bijvoorbeeld cao-afspraken voor alle werknemers, niet alleen voor werknemers die lid zijn van een vakbond. Deze niet-leden vertonen meeliftgedrag.

Paragraaf 4

In Nederland bestaat er, ter bescherming van de werknemers, een wettelijk minimumloon. Dit is het laagste bedrag dat een werkgever wettelijk verplicht is aan een werknemer als loon te betalen. De hoogte van het minimumloon heeft invloed op de vraag naar en het aanbod van arbeid: op korte termijn is de vraag naar arbeid lager en het aanbod hoger op het moment dat er een minimumloon wordt ingesteld, waardoor er een aanbodoverschot en dus werkloosheid ontstaat. 

In de praktijk zijn de lonen op korte termijn star. Loonstarheid of loonrigiditeit betekent dat de lonen traag reageren op veranderende marktomstandigheden. De belangrijkste redenen daarvoor zijn het bestaan van een wettelijk minimumloon en cao-contracten. Een verandering op de arbeidsmarkt leidt bij een star loon kan leiden tot toenemende werkloosheid (bij een dalende vraag naar arbeid), of tot moeilijk vervulbare vacatures (bij een stijgende vraag naar arbeid)