Examenbundel Primitivisme - generieke teksten

Sinds de westerse cultuur in aanraking kwam met vreemde  culturen ontstond de drang om weer primitieve kunst te maken. (wat staat voor onbedorven, eenvoudig en oorspronkelijk) Primitivisme houdt kritiek in op de westerse cultuur, dat als gecorrumpeerd werd gezien. Het primitieve werd telkens ergens anders gezocht, ze kwamen uiteindelijk uit in de Afrikaanse kunst. primitivisten van de vroeg 20e eeuw keken naar de vormen en beelden maar kende de culturele functie ervan niet.l Tegenwoordig kennen kunstenaars de kunst en cultuur van de mensen die zij bezoeken. De westerse cultuur heeft lang moeite gehad met het primitivisme. In de 18e eeuw ontstond het idee dat cultuur zich niet lineair ontwikkelde maar dat elke cultuur cyclische periodes kent. De Griekse beeldhouwkunst zou daar een goed voorbeeld van zijn. Aan het einde van de 18e eeuw groeide de waardering voor het primitivisme. Aan het begin van de 20e eeuw begonnen Duitse expressionistische kunstenaars demonstratief terug te grijpen op de primitieve kunst uit Afrika en kindertekeningen.

Primitivisme in de moderne kunst

De eerste kunstenaars die zich met primitieve kunst bezighielden waren Calro Bugatti, Paul gauguin en James Ensor. Bugatti gebruikte  Islamitische motieven als decoratie patronen voor zijn  meubelen. Dit werd door hem vereenvoudigt totdat er veel gelijkenissen waren met nomadische volken. Mogelijk heeft hij hun kunst gekend en is er spraken van meer directe invloed. Guigain wordt hierdoor beschouwd als de eerste primitivist. Hij heeft vooral interesse en voor  de primitieve mythologie, die hem tot het standpunt van het primitivisme in de moderne kunst maakte. De invloed van de primitieve deed  zich in eerste decennium  van deze eeuw voor, dit werd de eerste golf van het primitivistische expressionisme werd genoemd. kunstenaars zoals Matisse, Derain en Picasso ontdekte ook door maskers uit Afrika het primitivisme. Zei werden later gevolgd door groepen als Die Brücke en Der Blaue Reiter.  In Rusland richtte de avantgarde beweging zich vooral op primitieve en volkskunst. Amerikaanse schilders raakte voor de eerste wereld oorlog ook in de band van het primitivisme. De kunstenaars ontleende inspiratie aan concrete voorbeelden van primitieve kunst en waren objectgericht.

De Dadaïsten zochten hun inspiratie vooral in de klanken en het dansen van vooral Afrikaanse volken. Primitivisme was een middel tot provocatie. Maar in de Art Decobeweging was het brute van de primitieve kunst populair, en was terug te zien in de mode. De Surrealisten waren geïnteresseerd in de primitieve wereldvisies. Ze zagen relaties tussen de materie en geestenwereld in kunstobjecten dromen en mythes.  Tussen de beide wereldoorlogen veranderde het primitivisme in objectgerichtheid. De overgang vond ook plaats van het concrete object na de achterliggende mythische of onderbewuste bedachte. Na de 2e wereldoorlog ontstonden tegenreacties op het surrealisme en het formeel-abstracte. Een meer primitivistische expressionistische stroming ontstond. In Amerika werd de algemene betekenis van symbolen belangrijker. Vooral speculaties over de oorsprong van de taal en over het karakter van tekens stonden in de belangstelling. In Europa ontwikkelde het abstract- expressionisme zich in een andere richting. Instinkmatigheid, hartstochtelijkheid werd gebruikt door de kunstenaar. De kunstenaar als agressieve vervormer, en aandacht voor de waarde van het ruwe oppervlakte.

De Cobra-beweging nam het spontaan laten opwellen van vormen over van de surrealisten deels over. Maar ook in veel opzichten namen ze de idealen van Die Brücke over. Ze wilden het zo spontaan mogelijk uitdrukken van gevoelens onder de aandacht brengen en gebruiken. Ook beelden van volkskunst en uitingen van geestelijk zieke kinderen vonden de Cobra-kunstenaars mooi. Aan het einde van de jaren vijftig veranderde opnieuw de inhoud van het primitivisme. Een weg van verdere abstrahering en depersonalisering werd ingeslagen. Richtingen zoals pop-art, performance art en earth art ontstonden in de jaren zestig. Binnen deze richtingen  werden structuren buiten de mens gebruikt.

Het behandelen van systemen van primitieve zaken nam toe in de jaren zeventig en tachtig. Daarnaast ontstonden ook tegenbewegingen, zoals de neue Wilden. Zij benadrukte de persoonlijke en kinderlijke spontaniteit. Het primitivisme is dus alomvattend. Het is de kunstenaar zelf die de inhoud en reikwijdte bepaalt.

Robert Goldwater: Vier aspecten van primitivisme

Goldwater gebruikte de termen ‘romantisch’, ‘emotioneel’, ‘intellectueel’ en ‘onderbewust’ om in de twintigste eeuw vier aspecten van de primitivistische impuls te benoemen.

1. Romantische primitivisme: Gauguin, de School van Port-Aven, fauvisten.
2. Emotioneel primitivisme: de Brücke, Der Blauwe Reiter
3. Intellectueel primitivisme: Picasso, de kubisten, puristen, constructivisme.
4. Onderbewuste primitivisme: Dada, het surrealisme, belangstelling voor naïeve kunst, kindertekeningen en het werk van geesteszieken.

De Duitse expressionisten raakten in kortere tijd bekend met het brede scala aan primitieve kunst dan Gauguin. Zij werden sterker gefascineerd door de directheid en de kracht van deze objecten, wat grote gevolgen had voor hun eigen stijl. De intellectueel primitivisten toonden meer belangstelling voor formele aspecten, de interne structuur en de compositie van de primitieve kunstwerken.

De psychoanalytische theorieën van Freud zorgen voor één van de aspecten van Goldwater’s vier aspecten. Het onderbewuste. Primitivisme is een erg breed begrip, want hier kan ook de moderne beeldende kunst mee bedoeld worden. Primitivisme werd vooral gebruik om te breken met het illusionisme. Primitivisme kan herkent worden uit de kunst van het verre Oosten, maar ook in de volkskunst van het platteland. Bijvoorbeeld in kindertekeningen en werken van geestenzieken. Primitieven worden niet beïnvloed door  beschaving, opvoeding, academische en artistieke conventies. Het is een uiting van spontaniteit, intuïtie en expressie.

Het begrip primitief kreeg echter al snel een negatieve bijsmaak. Primitivisme is een zelfgekozen houding van een persoon uit de geciviliseerde wereld die bewust  verkeert in een lager stadium van zijn evolutie. De primitieve kunstenaar noemt zichzelf echter niet primitief. Alleen het werk van anderen noemt hij primitief. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen er steeds meer migranten uit de ‘primitieve’ gebieden zich in Europa vestigden werden de negatieve reacties op het primitivisme steeds groter.

Postmodern primitivisme

Goldwater vier fasen zorgen ervoor dat we het nu het postmodern primitivisme zouden noemen.  Sinds de jaren 80 bloeit de belangstelling op, deze wijkt af van de belangstelling van voorheen. Voorheen ging primitivisme vooral om de breuk met academische normen en waarden. Nu gaat het om het ter discussie stellen van het modernisme zelf en anderzijds de emancipatie van de voormalige producenten van allerlei vormen van kunst die in het verleden of als primitief werden beschouwd of steeds in de marge van het primitivisme werden gewaardeerd. Post modernisten zweren het modernisme af, dit leid tot het vrijere omvang met beeldmotieven en stijlen uit het verleden.