Compositievormen

Compositie

Binnen de beeldende kunst zijn twee systemen van ordening:
- compositie
- ordonnatie
Compositie betekent samenstelling en het betreft het platte vlak.
Beeldassen: Onzichtbare lijnen waarmee de kunstenaar binnen het kunstwerk tot een bepaalde organisatie komt.
Door beeldassen worden o.a. de kenmerken als stabiel, in rust, dynamiek, beweging en onrust weergegeven.

Symmetrische composities

Onder symmetrie verstaan we een spiegeling van twee elementen volgens een verticale (beeld)as. De meetkundige betekenis van symmetrie moet niet al te letterlijk genomen worden.
Symmetrie is een uitzonderlijk gegeven. Symmetrische composities hebben vaak een formeel karakter en hebben een bepaalde waarde (vb: tronen, altaren)
Het aandachtscentrum bevindt zich in een symmetrische compositie op de verticale middenas. Het kan ook dat rechts en links van het aandachtcentrum vergelijkbare gehelen bevinden.

Centrale composities

Wanneer er naast de verticale as, ook een horizontale as aanwijsbaar is, ontstaat er op het snijpunt van beide lijnen een belangrijke en eenduidige plaats: een zeer verdubbeld aandachtscentrum. De compositie is gebaseerd op een ordening vanuit het centrum, of van de zijkanten naar het midden toe.

Asymmetrische composities

De asymmetrische compositie vertoont een verdeling in vlak, massa en lijn, die vaak als betrekkelijk willekeurig op ons overkomt. De werkwijze kan gevoelsmatig zijn, maar kan ook steunen op wetkundige en meetkundige principes.
In de beeldende kunst gebruikt met voor het begrip verhouding graag de term proportie.
Het bekendste proportieschema is de Gulden Snede. Vanuit deze constructie en met behulp van enig tekenwerk kunnen bijzondere composities ontworpen worden.
De Gulden Snede wordt gezien als een universele verhouding.
Harmonie, balans en evenwicht bereikt de kunstenaar met goedgekozen verhoudingen en zorgvuldig gebruik van kleur, licht-donker en de voorstelling zelf. De Gulden Snede kan al metende zichtbaar gemaakt worden.

Geometrische composities

Wanneer een diagram gemaakt kan worden, dat bestaat uit lijnen die een meetkundig systeem vertonen, spreken we van geometrische compositie. Naast de Gulden Snede kennen we nog een ander proportieschema: het modulair systeem. Een module is een bepaalde basiseenheid die in alle overige maten gehalveerd of vermenigvuldigd terugkeert.

Diagonale composities

Bij diagonale composities deelt de diagonale beeldas het vlak. De lijn is het aandachtscentrum of verdeelt de compositie in 2 helften.
Opmerkelijk is dat de diagonale lijn van linksonder naar rechtsboven een indruk wekt van opwaartse beweging, maar van linksboven naar rechtsonder een dalende beweging.

Piramidale composities

Wanneer twee schuine lijnen samen met een derde beeldas (basis) een driehoek vormen, spreken we van een piramidale of driehoekscompositie. Als de driehoek zich duidelijk binnen het kader aftekent en de basis een enigszins horizontale lijn is, dan heeft de compositie een tectonisch karakter.
Als de figuur buiten het kader valt en maakt de basis een bepaalde hoek met de onderzijde van het kader, dan spreekt er veelal een zekere dynamiek uit het werk en noemen we het atectonisch.

Bewegingscomposities

Een schets van het compositieschema kan aantonen dat er beweging in de compositie zit, maar meestal komt het door onze waarnemingen dat we beweging in een compositie kunnen zien.
Onder de ordening van de blikpunten verstaan we de volgorde waarin we een bepaalde afbeelding punt voor punt aftasten in een beweging van links naar rechts.
Met blikrichting bedoelen we de onzichtbare lijn vanuit de ogen van afgebeelde figuren de ruimte in.

Over-All composities

Er is geen rangorde van belangrijkheid in de compositie, de beelden zijn van gelijke waarde. Daardoor ontstaat er een gelijkmatige, patroonachtige verdeling over het vlak.