Bespiegeling/ expressionisme

Samenvatting hoofdstuk 2 en 3 (De bespiegeling) 2. Fragmentatie in de eerste helft van de 20e eeuw. Opvallendste kenmerken van begin 20e eeuw: * expressie * abstractie EXPRESSIONISME Woordenboek: kunststroming waarbij men tracht het wezen der dingen uit te drukken met verwaarlozing van de objectieve vormen. Bespiegeling: voor veel kunstenaars uit het begin van de 20e eeuw wordt deze functie van kunst zo belangrijk, dat al het andere hiervoor moet wijken. Deze stroming in zowel dans, muziek als in beeldende kunst, heet expressionisme. In het expressionisme ligt de nadruk dus op het rechtstreeks tot uitdrukking brengen van -vaak heftige- emoties. Het expressionisme kenmerkt zich dan ook door een persoonlijke en soms wat chaotische stijl. Die stijl sluit niet altijd aan bij de smaak van het publiek. Het begin van het expressionisme: In 1905 richt Ernst Ludwig Kirchner (1880-1938) de kunstenaarsgroep Die Brücke op. Dit is het begin van het expressionisme als stroming. Voor expressionisten is de houtsnede een favoriete techniek. Het maken van een houtsnede vraagt meer kracht dan schilderen of tekenen en fouten kunnen niet worden hersteld. Dans: de dansbewegingen van Wigman, waaronder knielen, hurken, vallen en kruipen, sluiten niet aan bij de voorgeschreven regels van het academische ballet. (Ausdruckstanz) Muziek: speelt tijdens haar optreden een ondergeschikte rol en beperkt zich vaak tot alleen maar slagwerk. Op die manier bereikt ze een optimale bewegingsvrijheid voor de danser. Expressionisten hebben een zekere voorkeur voor de nachtkant van het bestaan. Kirchner ONDERHUIDS In Die Traumdeutung doet Freud verslag van de duistere wereld die in dromen opduikt. Edvard Munch
ABSRACTIE Abstractie: 1 niet als vorm voorstelbaar => conceptueel, immaterieel, onstoffelijk, ontastbaar; <=> concreet 2 niet door aanschouwing verkregen maar door redenering afgeleid 3 geen verband houdend met de zichtbare werkelijkheid <=> figuratief
Bespiegeling: als in een schilderij de voorstelling geen rol speelt, noemen we dat abstract. In een abstract schilderij lijken kleuren, vlakken en lijnen niet meer op de dingen om ons heen maar spelen ze een zelfstandige rol. Je kijkt niet naar de voorstelling, maar naar vormen en kleuren. Volgens Schonberg en Kandinsky is abstracte kunst geen doel op zich. Abstracte kunst is nodig om uitdrukking te geven aan het onderbewuste, het innerlijke of, wat Kadinsky betreft, het geestelijke. Het begin van de abstracte kunst heeft dus alles te maken met het expressionisme. Kandinsky PRIMITIEF Woordenboek: 1 behorend tot het vroegste stadium in een ontwikkeling, met name van het leven en de maatschappij => barbaars, wild, woest 2 gebrekkig 3 [bk.] behorend tot die periode die aan de Italiaanse renaissancekunst voorafging 4 van de eerste orde => primair
Bespiegeling: omdat kunstenaars in het begin van de 20e eeuw direct uiting willen geven aan gevoel en emotie, zijn ze geïnteresseerd in het ongecultiveerde en het primitieve. Kubisme: Met het schilderij: Les Demoiselles d’ Avignon wordt het kubisme ingeluid. Het onderwerp lijkt te zijn gekozen om te shockeren. Het opdelen van het schilderij in allerlei losse hoekige fragmenten is kenmerkend voor het kubisme. Pablo Picasso JAZZ Woordenboek: 1 muziekstijl die rond 1900 ontstaan is bij de negerbevolking in Amerika, vooral gekenmerkt door syncope en vermenging van ritme en door improvisatie => jazzmuziek
Bespiegeling: de belangstelling voor ’regeerkunst heeft in Europa een wat elitair karakter. Het ontstaan van jazzmuziek in de VS is een ander voorbeeld van vermenging tussen blanke en zwarte cultuur. Jazz is geboren in de rosse buurten van de havenstad New Orleans. Hier wonen veel soorten culturen bijeen. Spirituals, gospels en blues ontstaan vanuit deze voedingsbodem en ook de ragtime vertoont de ritmische kenmerken hiervan. Blues is een soort volksmuziek die vanaf +- 1900 door de Noord Amerikaanse zwarte bevolking beoefend en beluisterd wordt. Blues heeft een neerslachtig karakter. Ze gaan over de zorgen van het dagelijks leven. Ragtime kenmerkt zich door een strakke baspartij, terwijl de melodie hier ritmisch tegen ingaat. (Verscheurde maat) Hierbij hoort de cakewalk, een dans waarin de negers spottend het dansen van de blanken imiteren. ‘Blue notes’: noten die in combinatie met de begeleidingsakkoorden spanning oproepen. Scott Joplin SNELLER De technische ontwikkelingen volgen elkaar op in het begin van de 20e eeuw. Records worden gebroken. Dit alles leidt tot een groot enthousiasme. Hieruit komt ook het futurisme, kunstenaars mogen zich alleen nog maar bezig houden met de toekomst van het machinetijdperk. Het Futurisme formuleert een totaalvisie, hoe weinig beredeneerd deze ook is, en ziet voor de kunst hierbij een voortrekkersrol weggelegd. De futuristen zouden zelfs de mens zelf opnieuw willen scheppen. Je kunt beter een mens samen hebben met techniek, dan een mens alleen. Giacomo Balla
FRAGMENTATIE In de eerste helft van de twintigste eeuw worden in de kunsten opvallend vaak gehelen opgedeeld in losse fragmenten. Er is een neiging om overal maar de schaar in te zetten, van alles te demonteren, te verscheuren en te versnipperen. Fragmentatie wil zeggen dat een bom wordt gelegd onder het geruststellende idee dat alles compleet en af is: de spiegel aan scherven. In een kubistisch werk gelden perspectiefregels niet meer. Dat maakt het mogelijk om ook onderdelen zonder enig perspectief, dus helemaal plat, rechtstreeks op te nemen. Marcel Duchamp OORLOG In de 1e wereldoorlog blijft Zwitserland neutraal en daarom wordt Zurich een verzamelpunt voor jonge kunstenaars. Een andere wijkplaats is New York. Het is niet toevallig dat in deze twee steden de kunststroming dada ontstaat. Woordenboek: kunststroming uit 1916, die alle betrekking tussen de gedachte en de uitdrukking ervan wilde opheffen => dada
Georg Grosz MONTAGE Fragmentatie gaat vooraf aan montage, een geliefde techniek van de avant-gardekunstenaars. Montage, zoals die door kunstenaars wordt toegepast, richt zich niet op het herstel van de oorspronkelijke samenhang. In plaats daarvan wordt deze techniek een middel om vraagtekens te zetten bij alles wat vertrouwd is. Een kunststroming die veel gebruikmaakt van montage is dada. De naam dada duikt in 1917 voor het eerst op in Zurich. Een internationaal gezelschap van jonge kunstenaars keert zich hier ’vol afschuw af van de slachthuizen van de wereld om ons tot de kunst te wenden’. Voor dada heeft de ’oude’ wereld, die heeft geleid tot de waanzin van de oorlog, afgedaan. Dada valt ook de kunst aan die aan de zijkant bleef staan tijdens alle vernietigingen. Voor dada gelden geen regels en wetten meer. Montage is voor de dada een prima middel om de oude wereld op zijn kop te zetten. Dada wilt niets gladstrijken. Dada wil blijven irriteren om zodoende de creatieve geest wakker te houden. Picasso SURREEEL Woordenboek: richting in de kunst, die van het denkbeeld uitgaat dat de dingen niet zijn wat zij schijnen, maar een onderbewuste lading hebben
Bespiegeling: het surrealisme, in gang gezet door Breton, is vanaf 1925 tot de directe aanloop van de 2e WO de belangrijkste vernieuwende stroming in de westerse kunstwereld. De bekendste surrealistische kunstenaar is Salvador Dali (1904-1989) Kunstenaars ontwikkelen twee technieken om de droomwerkelijkheid te verbeelden: * een onwerkelijke situatie ‘natuurgetrouw’ weer te geven. * rechtstreeks -automatischs- vanuit een droomtoestand te schilderen. Dali, Rene Magritte
3. Constructie in de eerste helft van de 20e eeuw. Expressionisme en andere stromingen staan dan ook vooral in het teken van het afbreken van allerlei regels en wetten die in de 19e eeuw nog golden. Maar als kunst de rol krijgt de opbouw van een beter toekomst voor iedereen te versnellen, dan moeten er regels te vinden zijn die voor iedereen gelden. In Nederland is de kunstenaarsgroep De Stijl hiervan een voorbeeld. Met haar voorkeur voor rechthoekige vormen en primaire kleuren stelt De Stijl een wereld van innerlijke rust, harmonie en orde in het vooruitzicht. De mensheid, aldus De Stijl, moet zich sterker bewust worden van het tijdloze en universele evenwicht dat schuilgaat achter de uiterlijke chaos van alledag.
HET NIEUWE PARADIJS De eerste volledig abstracte schilderijen zijn gemaakt met de liniaal binnen handbereik en alleen maar met primaire kleuren. De rechttoe- rechtaan schilderijen doen wat kil en berekend aan. Maar ze zijn gemaakt dor gedreven kunstenaars- kunstenaars met een missie. Abstracte kunst: Woordenboek: 1 niet als vorm voorstelbaar => conceptueel, immaterieel, onstoffelijk, ontastbaar; <=> concreet 2 niet door aanschouwing verkregen maar door redenering afgeleid 3 geen verband houdend met de zichtbare werkelijkheid <=> figuratief
Mondriaan probeert in zijn werk orde en wetmatigheid te laten zien die schuilgaat achter de wanorde die we dagelijks om ons heen zien. Mondriaan, Malevich SYSTEMEN Twaalftoonsysteem: in deze compositietechniek brengt hij de atonaliteit onder in een systeem. In plaats van de volgestrekte willekeur waarmee tonen elkaar opvolgen, gelden nu vaste regels. Na de eerste wereldoorlog komen op alle fronten nieuwe wetten. Bartok, Graham REVOLUTIE Als Malevich het Suprematisme in 1915 lanceert, staat het bewind van de Russische Tsaar al onder grote druk. He bijna feodale staatsbestel sluit niet aan bij de ontwikkelingen, zoals de opkomst van de industrie en het ontstaan van een arbeidersklasse. Suprematisme: Bespiegeling: de politieke breuk met het verleden zich ook moet vertalen in een breuk met de traditionele opvattingen over kunst en vormgeving. De revolutionaire kunstenaars van het constructivisme gebruiken dezelfde abstracte vormen, maar met een heel ander doel. Voor hen is abstractie de enige manier om te breken met de ouderwetse kunst voor de revolutie, de kunst uit de tijd van de tsaren. Stepanova, Eisenstein THEATER In het theater aan het begin van de 20e eeuw geldt dat alles op toneel er zo echt mogelijk moet uitzien. Hierdoor komt naturalisme. Het naturalisme is een vorm van lijsttoneel. Maar na de Russische revolutie moet dit alles verdwijnen. Popova INDUSTRIE In Duitsland wordt in 1919 het Bauhaus opgericht. Deze kunstopleiding ziet een belangrijke rol weggelegd voor de industrie. Alleen de industrie is bij machte een goed ontwerp in de grote oplage voor het volk te produceren. Een goed ontwerp is eerlijkheid ten opzichte van het gebruikte materiaal en functionaliteit. Het Bauhaus wordt allereerst het verzamelpunt van diegenen die gelovend in de toekomst, hemelbestormend de kathedraal van het socialisme willen bouwen. Oskar Schlemmer, Marcel Breuer DE NIEUWE STAD Internationalisering is in de jaren twintig en dertig een van de kenmerken van progressieve kunstenaars. Voor het Nieuwe Bouwen is functionalisme een eis: geen historische stijlcitaten, gene decoraties en geen onnodig dure imponeermaterialen zoals marmer. Maar gewoon glas of staal. JJP Oud
DE NIEUWSTE HUISKAMER Het uitgangspunt van moderne architecten en vormgevers is duidelijk: weg met alles wat burgerlijk en ouderwets is en beginnen bij nul. (Sober en functioneel) Rietveld DICTATUUR Stalin bevordert de opkomst van het sociaal-realisme. In deze stijl worden de resultaten van de revolutie op een figuratieve manier herkenbaar gemaakt. Elk Eber