Hoofdstuk 10 Dieren en Planten

Veerle Wiegant V3A
Biologie Hoofdstuk 10: Planten en dieren

§10.1         Eten

Waarom kauwt een koe langer dan een hond?
Planteneters (Herbivoren): Koeien en andere dieren die alleen plantaardig voedsel eten.
Vleeseters (Carnivoren): Honden en andere dieren die alleen maar dierlijk voedsel eten.
Alleseters (Omnivoren): Mensen en varkens en andere dieren die zowel plantaardig als dierlijk voedsel eten. 
Het gebit is aangepast aan het voedsel.

Plantaardig voedsel is door de celwanden die om de plantencellen heen zitten moeilijk fijn te krijgen en te verteren. Planteneters malen die met plooikiezen. (Zie bron 1- plaatje 1)

Vleeseters hebben grote scherpe hoektanden en knipkiezen. Met de hoektanden doden en verscheuren ze hun prooi. Met de knipkiezen knippen ze het vlees van de prooi los. (Zie bron 1- plaatje 2)

Alleseters hebben snijtanden en knobbelkiezen. Met de knobbelkiezen kunnen ze een beetje knippen en een beetje malen. Het ‘losknippen’ van voedsel gebeurt vooral met de snij- en hoektanden. 

Hoe is een kies gebouwd?
De tanden en kiezen van zoogdieren zitten met de wortel in de kaak vast. Het deel van de kies dat boven de kaak uitsteekt heet de kroon. De kroon wordt beschermd door het keiharde glazuur. Binnenin het tandbeen zit een holte die gevuld is met bloedvaten en zenuwen. (zie bron 2)
Praktisch alle zoogdieren hebben eerst een melkgebit. Daarna krijg je een blijvend gebit. 
Bij planteneters slijten de tanden en kiezen en hun tanden en/of kiezen groeien hun hele leven door. De glazuurlaag aan de bovenkant verdwijnt ook. De plooikiezen hebben plooien, waardoor er ook binnenin hard glazuur zit. (Zie bron 1, plaatje 1)  

Waarom heeft een koe een dikkere buik dan een hond?
Plantaardig voedsel is moeilijk te verteren en moet langer in het verteringsstelsel zitten. Veel planteneters hebben meerdere magen. (zie bron 3) 
1.    Pens
2.    Vanuit pens naar de netmaag
3.    Netmaag maakt kleine balletjes  terug naar de bek
4.    Herkauwen
5.    Mengen met de aanwezige voedselbrij in de pens 
6.    Dit proces van herkauwen herhaalt zich een paar keer
7.    Genoeg fijngemalen  boekmaag: stoffen opnemen in het bloed + helft van water
8.    Naar de lebmaag: vertering met maagsap en maagzuur 
9.    De vertering wordt afgemaakt in de rest van het darmkanaal.

Vleeseters hebben een kort verteringsstelsel.
Alleseters hebben een verteringsstelsel dat er tussenin zit.

Wanneer heeft een dier genoeg te eten?

Dieren hebben energie uit voedsel (E) nodig om te bewegen (B), op temperatuur te blijven (T) en nieuwe cellen te maken (P). Een deel van de energie wordt als afvalstoffen (U) uitgescheiden. 
In een energiebalans zie je hoeveel energie een dier binnenkrijgt en hoeveel het dier gebruikt: E= U+B+T+P

Hoe eten planten?
Met de wortels zuigen ze water en mineralen op. Met de bladeren halen ze koolstofdioxide uit de lucht. 
Bij de fotosynthese maakt de plant glucose: koolstofdioxide + water  glucose + zuurstof
Uit glucose (en mineralen) maken planten zetmeel, vetten, eiwitten en vitamines.
Zetmeel: reservevoedsel opgeslagen wortels, ondergrondse stengeldelen en zaden
Vetten: reservevoedsel opgeslagen in zaden
Eiwitten: bouwstoffen, nodig voor de groei. Nodig om te maken: glucose + mineralen (meststoffen).
Vitamines: beschermende stoffen

§10.2         Ademhalen

Hoe ademen insecten?

Als je het achterlijf van een wesp op en neer ziet bewegen ademt het. 
In het achterlijf zitten vertakte buizen: tracheeën. Aan de zijkant van het achterlijf zitten kleine gaatjes: de stigmata ( enkelvoud:stigma). Hierdoor komt er lucht in de tracheeën. Andersom gaat koolstofdioxide naar buiten. (zie bron 1)
Door het achterlijf langer en korter maken, pompt een insect verse lucht met zuurstof door de tracheeën. 
1.    Spieren trekken samen  achterlijf korter  tracheeën nauwer  uitademen
2.    Spieren ontspannen achterlijf langer  tracheeën wijder  inademen

Hoe halen vissen zuurstof naar binnen? 
Vissen halen zuurstof uit het water met kieuwen. Elke kieuw bestaat uit een kieuwboog met daaraan kieuwplaatjes, hierin zitten bloedvaatjes. (zie bron 2,3,4) 
1.    Vis opent bek  bodem mondholte omlaag  hap water  kieuwdeksels zijn dicht.
2.    Vis sluit bek bodem mondholte omhoog  kieuwdeksels gaan open  water langs kieuwplaatjes geperst  lamellen op kieuwplaatjes heel dun  gaswisseling

Hoe komt zuurstof in het bloed? 
Door diffusie gaat in de kieuwplaatjes zuurstof naar het bloed en koolstofdioxide naar het water. Diffusie gaat van hoge naar lage concentratie van een stof.
Bloed en water stromen in de lamellen in tegenovergestelde richting: het tegenstroomprincipe. 

Hoe komen planten aan zuurstof?
Planten maken bij de fotosynthese zelf zuurstof en gebruiken koolstofdioxide.
Een klein deel van de zuurstof gebruiken planten voor de verbranding. De rest gaat via de huidmondjes naar buiten. Planten maken zelf zuurstof met de fotosynthese. (Zie bron 5 en 6)

Hoe wisselen planten gassen uit? 
Planten zijn helemaal aangewezen op diffusie van gassen door de huidmondjes van de bladeren. (zie bron 7). Overdag maken de bladcellen zuurstof. ’s Nachts is er geen fotosynthese, alleen verbranding. 
Hoelang is er al zuurstof op aarde?
De aarde is 4.5 miljard jaar oud. De atmosfeer bestond eerst uit de oergassen stikstof, koolstofdioxide en zwavelwaterstof. 
Sinds 3.5 miljard jaar geleden zuurstofproducerende cyanobacteriën ontstonden, is er zuurstof in de atmosfeer gekomen. 
Ozon houdt UV-straling tegen
(Zie bron 8)

§10.3         Vervoer

Hoe vervoeren insecten zuurstof en voedingsstoffen? 
Bij insecten worden zuurstof door de tracheeën en voedingsstoffen door het bloed vervoerd.
Een insect heeft een open bloedsomloop. Het bloed stroomt vrij door het lichaam. (zie bron 1)

Hoe krijgen vissen de stoffen bij al hun cellen?
Bij vissen worden zuurstof en voedingsstoffen door het bloed naar alle cellen vervoerd.
De bloedsomloop bij vissen is gesloten en enkelvoudig. (Zie bron 2)

Zie bron 3 voor de bloedsomlopen van een insect, een vis en een mens.

Hoe vervoeren planten voedingsstoffen? 
Stoffen worden bij planten vervoerd in vaten. Vaten liggen bij elkaar in vaatbundels. 
Water en mineralen gaan vanuit de wortels door houtvaten omhoog, richting bladeren en bloemen.
Glucose en andere voedingsstoffen gaan door de bastvaten vanuit de bladeren naar de andere delen van een plant. (zie bron 4 en 5)