Seksuele selectie: selectie vindt plaats doordat een sekspartner wordt uitgekozen binnen de soort (t.o.v. natuurlijke selectie).

Wanneer selectie optreedt door veranderen omstandigheden, neemt de genfrequentie van de individuen met de grootste fitness van een soort toe. Hierdoor verandert de genetische samenstelling van een soort en is zij beter aangepast aan de heersende omstandigheden (voorbeeld adaptatie).

Reproductieve isolatie: gedurende lange tijd vindt er geen voortplanting plaats tussen twee populaties.

Sympatrische soortvorming: een soortvorming zonder geografische barrière, door bv seksuele selectie (tegenovergestelde allopatrische soortvorming). Ook kunstmatige selectie: fokken.

Waardoor ontstaat genetische variatie:

• mutaties
• crossing-over
• door geslachtelijke voortplanting recombinatie van genen

Stofkringlopen

Biobrandstof: gemaakt uit plantenmateriaal.

Broeikasgas: gas dat warmtestraling van de aarde vasthoudt.

Methaanbacteriën: zetten onder anaerobe omstandigheden organische stoffen om in CH4 (leidt tot versterkt broeikaseffect).

Organische stoffen in een plant verdwijnen door dissimilatie en vraat in de maag van herbivoren.

Reducenten leven van detritus; organische stoffen uit uitwerpselen en dode resten.

Snelle koolstofkringloop: route van koolstof door producenten, consumenten en reducenten.

Langzame koolstofkringloop: organische stoffen van dode organismen veranderd onder druk in steenkool of olie.

Stikstofbinding/stikstoffixatie: N2 uit de lucht binden en koppelen aan organische stoffen.

Groenbemesting: toevoegen van stikstofverbindingen aan de grond.

Door uitspoeling van met bodemwater meegevoerde stikstofzouten leidt tot eutrofiëring (verrijken van water met voedingsstoffen) van het op vervlakte water in de omgeving. Algen groeien hierdoor snel, en zorgen dat planten onder water geen licht meer krijgen en sterven. Reducenten breken deze af en onttrekken zo het water van zuurstof waardoor ook de consumenten dood gaan.

Vermesting: toevoegen van extra meststoffen aan ecosysteem.

Stikstofbindende bacteriën:

• knolletjes bacteriën: zetten stikstof uit de lucht om in stikstofverbindingen.

Reducenten:

• Ammonificatie: anaeroob worden stikstofhoudende organische stoffen (zoals ureum of eiwitten door rottingsbacteriën) afgebroken waarbij ammoniak (NH3) ontstaat (opgelost ammonia NH4+). Rottingsbacteriën of ureumbacteriën.
• Nitrificatie: aeroob wordt NH4+ omgezet in nitriet (NO2-) tot uiteindelijk nitraat (NO3-). Nitriet- of nitraat bacteriën.

Denitrificerende bacteriën:

• Denitrificatie: anaeroob wordt nitraat (NO3-) omgezet tot NO, N2O en N2.
• Deammonificatie: anaeroob wordt NO2- en NH4+ gekoppeld tot N2.

Indicatorsoort: laten een bepaald milieufactor van een ecosysteem zien.  

DNA en eiwitten

Eukaryoten cel: bevat celkern en organellen.

Prokaryoten: eencellige organismen zonder celkern (bacteriën).

Nucleïnezuur: macromolecuul van nucleotiden; DNA of RNA.

DNA is dubbelstrengs in de vorm van een helix. De bouwstenen zijn deoxyribonucleotiden bestaand uit een fosfaatgroep, suikermolecuul en nucleïnebase (Adenine, Cytosine, Guanine en Thymine). Aan het 3’ C-atoom is het molecuul verbonden met naastgelegen deoxyribonucleotiden, aan het 5’ C-atoom zit de fosfaatgroep, ook verbonden met naastgelegen deoxyrinonucleotiden. Het 3’ eind is dus een OH-groep, het 5’ eind een fosfaatgroep.

Het DNA zit verpakt om eiwitten; histonen. Een DNA streng van 146 basenparen zit om 8 histonen gewikkeld en vormt zo een nucleosoom. Door bindingen tussen de histonen van de verschillende nucleosomen ontstaat een chromatinedraad. Deze draden spiraliseren zich compact tot het chromatine van de celkern. Tijdens metafase -> chromosoom.

Mitochondriaal DNA, mtDNA: bevindt zich in de mitochondriën. Genen voor dissimilatie. Door mutaties mtdna, door reactieve moleculen die vrijkomen bij oxidatieve fosforylering, worden mensen ouder. Naarmate men ouder wordt, neemt het aantal mutaties toe.

Puntmutaties: substitutie (basenpaar vervangen), insertie (extra basenpaar), deletie (ontbreekt basenpaar).

Chromosoommutaties: deletie, duplicatie (verdubbeling), inversie (omdraaien DNA-delen), translocatie (deel DNA bij ander chromosoom terecht komen).

Genoommutatie: verandering aantal chromosomen per kern.

Mutagenen verhogen de kans op mutaties bv. straling.

DNA-replicatie: helicase verbreekt de waterstofbruggen tussen de twee DNA-strengen. Het enzym primase plaatst een RNA-primer. Vervolgens begint DNA-polymerase met het kopiëren van het DNA. Hij kan dit alleen van de 3’ -> 5’. Hierdoor doet hij de 5’ naar 3’ streng achterwaarts in stukjes, Okazaki-fragemten, telkens met een nieuwe primer. Uiteindelijk ontstaan er twee DNA-moleculen van elk één oude en één nieuwe streng, semi-conservatief. Omdat bij vorming van het laatste Okazaki-fragment helicase al is losgekoppeld, kan primase geen RNA-primer maken. Dit zorgt dus dat DNA bij elke replicatie iets verkort, maar doordat de uiteinden telomeren bevatten, repetitief DNA zonder genen (ook rafelen voorkomen), is dit niet erg.

Restrictie-enzymen: knippen DNA in stukken.

Transfectie: het inbrengen van vreemd DNA in een cel.

Met behulp van plasmiden, DNA-moleculen uit bacteriën, kan DNA gekopieerd worden buiten het lichaam.

Sequensen: bepalen van nucleïnebasenvolgorde.

Transcriptie: transcriptiefactoren hechten aan de TATA-box van de promoter. Transcriptiefactor: activatoreiwitten of repressoreiwitten hechten respectievelijk aan enhancer-DNA en silencer-DNA en bepalen zo de mate van transcriptie. RNA-polymerase hecht aan de promotor vóór het gen. Transcriptie vindt plaats aan de matrijs/template streng. Het mRNA heeft dezelfde basenvolgorde als de coderende streng DNA. RNA-polymerase leest af in de 3’->5’ richting. Het eerste DNA-triplet is altijd het startcodon TAC. Door splicing wordt uit het pre-mRNA het mRNA gevormd door alle introns te verwijderen, er blijven alleen exons over. Hierdoor kan uit dezelfde genen verschillende eiwitten worden gevormd. Vindt plaats in celkern.

Bij Prokaryoten cellen: Voor de promotor zit nog de operator, samen vormen zij het operon. Aan de operator kan een repressoreiwit koppelen die zorgt dat RNA-polymerase niet hecht. Vindt er wel transcriptie plaats, dan hecht een activatoreiwit voor de operator die de affiniteit van RNA-polymerase verhoogt voor de promotor. Repressor- en acitivator eiwitten komen voort uit regulatorgenen, eiwitten uit structuurgenen.

Translatie: het klein ribosoom koppelt aan het mRNA en schuift in de 5’->3’ richting. Bij het startcodon AUG binden tRNA (met methionine) en het grote deel ribosoom (50% rRNA, gemaakt in kernlichaam). Het verleningseiwit brengt opeenvolgend het complementaire tRNA met zijn aminozuur voor vorming polypeptideketen (mRNA 5’->3’, tRNA 3’->5’). Bij het stopcodon verbreekt het complex. Ribosomen bevinden zich in ER.

Voor afwerking gaat het eiwit uiteindelijk naar het Golgi-systeem, waarna het wordt afgegeven door endocytose of exocystose.

Histonen acetylering zorgt voor losser worden van de chromatine structuur waardoor genen worden afgelezen. Methylering condenseert het chromatine en remt transcriptie. Dit wordt bij celdeling doorgegeven.

Structuurgenen: genen die coderen voor eiwitten die samenwerken, bij prokaryoten dicht bij elkaar.

Tumorsuppressorgenen: coderen voor eiwitten die celdeling remmen of apoptose stimuleren. Als regulatorgenen van dit gen muteren, kan dit leiden tot een tumor.

Proto-oncogenen: coderen voor eiwitten die celdeling stimuleren. In mutatie in deze genen kan leiden tot ongecontroleerde celdeling, een tumor.

Primaire structuur: aantal, type en volgorde aminozuren.

Secundaire structuur: waterstofbruggen, α-helix of β-sheet.

Tertiaire structuur: vanderwaalskrachten, H-bruggen, S-bruggen, ion-bindingen. Driedimensionale structuur van polypeptideketens.

Quaternaire structuur: twee of meerdere polypeptideketens die eiwitcomplex vormen.

Denatureren: verliezen ruimtelijke structuur eiwit, verliest hiermee vaak functie.

Enzymwerking regelen:

• Competitieve remming: molecuul wat sterk lijkt op substraat kan aan actieve centrum hechten, maar niet de gewenste reactie teweeg brengen en neemt zo plek in beslag.
• Allosterische remming: inhibitor hecht aan allosterische zijde enzym en verandert zo zijn tertiaire structuur en daarmee zijn werking.
• Allosterische activatie: activator hecht aan allosterische zijde en stimuleert zo actieve centrum.
• Product-remming: vorm van negatieve terugkoppeling, product hecht aan allosterische zijde en remt zo werking enzym.

Proteasoom: organel waar verouderde en foutieve eiwitmoleculen worden vernietigd.

Autosomale overerving: niet X-chromosomaal.

Intermediair fentotype: als in een diploïde organismen beide allelen tot uiting komen.

Dihybride kruising: twee aparte genenparen betrokken, deze kunnen onafhankelijk overerven (op twee aparte chromosomen) of als gekoppelde genen (op zelfde chromosoom, alleen te scheiden door crossing over).

Assimilatie en dissimilatie

Aerobe dissimilatie: C6H12O6 + 6 O2 -> 6 H2O + 6 CO2 (verbranding)

• Glycolyse: (cytoplasma) glucose wordt omgezet in twee pyrodruivenzuur, levert netto 2 ATP.
• Citroenzuurcyclus: (mitonchondriën) door decarboxylering wordt pyrodruivenzuur acetyl-coa. Deze gaat de citroenzuurcyclus in, kan alleen aëroob plaatsvinden. Vindt plaats in mitochondriën .
• Oxidatieve fosforylering: (mitochondrium) synthese ATP met O2 als elektronenacceptor. Elektronentransportketen -> e- stroom -> levert E voor diffunderen H+ -> protonengradiënt -> drijft synthese ATP aan.

Anaerobe dissimilatie: er blijft een energierijk molecuul over (melkzuur of ethanal).

• Melkzuurgisting: levert 2 ATP op (door glycolyse). Omweg voor wanneer geen O2.
• Alcoholgisting: levert 2 ATP op (glycolyse) en ethanal + CO2.

Assimilatie:

• Lichtreactie: fotonen brengen e- in aangeslagen toestand. Via redoxsysteem reizen e- van fotosysteem II naar I. Om elektronentekort in fotosysteem II op te vullen wordt H2O gebruikt, waarbij O2 vrijkomt. In thylakoïden (platte blaasjes chloroplast). In fotosysteem I; energierijke e- zorgen voor protonenstroom waardoor de protonengradiënt ATP synthese aandrijft. Dit kan via de niet-cyclische foto-fosfylering (NADPH,H+ en ATP) of cyclische foto-fosforylering (alleen ATP). Lichtreactie levert ATP voor donkerreactie.
• Donkerreactie: calvincyclus. Chemische energie van ATP en NADPH,H+ wordt omgezet in chemische energie van glucose. H2O en CO2 nodig.

Voortgezette assimilatie:

Bij autotrofe organismen: glucose wordt omgezet in organische stikstofverbindingen (stikstofassimilatie).

Bij zowel autotrofe als heterotrofe organismen: vorming van andere organische stoffen uit glucose, vorming van eiwitten uit aminozuren.

Vaatbundels plant:

• Houtvaten: via wortelharen neemt de plant water op. Dit gaat naar de centrale cilinder waar de endodermis omheen ligt. Als het hier doorheen is komt het in de houtvaten terecht.
• Bastvaten: transport van organische stoffen. Source (zomer bladeren, voorjaar wortels) scheidt actief sacharose af waardoor overdruk ontstaat. Op plekken waar sacharose nodig is halen cellen het actief uit het bastvat. Osmotische waarde daalt, in de sink verdwijnt water door osmose uit bastvat. Hier is onderdruk. Door drukverschillen source en sink stroomt het water.

Een stof is een beperkende factor als stop van toevoer of minder toevoer groei/fotosynthese zou remmen (lineair verband).

BPP: hoeveelheid gevormde glucose door assimilatie.

NPP: productiviteit, BPP-dissimilatie.

Fotorespiratie: voor (C3) plant schadelijke reactie bij te lage concentraties CO2. Verlaagt NPP.

Bloedsomloop

Hartkleppen: De hartkleppen zitten tussen de boezems en de kamers. Zijn gesloten tijdens een systole van de kamers en openen weer bij de diastole.

Slagaderkleppen: tussen de kamers en de slagaders. Dezen zijn alleen open bij een systole (samentrekking) van de kamers.

Diastole: ontspannen van boezem/kamers.

Systole: samentrekken van boezem/kamers.

Hartcyclus: 1. Zowel boezem- als kamerdiastole, de boezems en kamers vullen zich met bloed 2. Boezemsystole, boezems persen hun bloed kamers in 3. Kamersystole, bloed aorta/longslagader in.

Kleine bloedsomloop: van hart naar longen en terug, longslagader O2-arm bloed.

Grote bloedsomloop: van hart naar alle organen en terug, aorta O2-rijk bloed.

Samen vormt het dubbele bloedsomloop gekoppeld door het hart.

Gesloten bloedsomloop: je rode bloedcellen zitten altijd in een bloedvat (haarvaten).

Geboorte: foramen ovale (verbinding linker- en rechter helft hart) sluit en ductus Botalli (verbinding aorta en longslagader) sluit.

Systolische druk: of bovendruk in slagaders door pompdruk. Souplesse slagaders vermindert dit.

Diastolische druk: of onderdruk, tijdens diastole neemt bloeddruk weer af tot basiswaarde. Bloeddrukmetingen vinden plaatst op de slagader.

Sinsusknoop in de rechter boezem verspreidt constant impulsen voor boezemsystole. De AV-knoop (tussen boezems en kamer) remt deze iets af zodat kamersystole hierna pas plaatst vindt. Via bundel van His en Purkinjevezels bereiken de signalen de kamers.

Ecg: eerste berg staat voor boezemsystole. Tweede voor kamersystole en derde vor ontspannen kamervezels. De laatste als een verhoogde piek wijst op hartinfartct.

Slagvolume x hartfrequentie = hartminuutvolume.

Colloïd: niet opgelost maar zeer fijn in verdeelt.

In het beenmerg ontstaan rode en witte bloedcellen. Rode bloedcellen transporteren O2 en CO2, witte bloedcellen zijn betrokken bij de afweer en bloedplaatjes helpen bij bloedstolling. Een hoge CO2 concentratie zorgt voor een lage ph. Hierdoor bindt hemoglobine minder O2.

In haarvaten heerst er een filtratiedruk die naar het eind van het haarvat afneemt. Buiten het bloedvat heet bloedplasma weefselvloeistof. Door filtratiedruk verlaat bloedplasma het haarvat. In het haarvat ontstaat een colloïd-osmotische druk waardoor weefselvloeistof terug naar het haarvat stroomt.

Lymfesysteem: Het lymfesysteem voert het overtollige weefselvloeistof af, door lymfevaten, terug naar het bloedplasma. De vloeistof in deze vaten heet dan lymfe. Grote eiwitten, rode bloedcellen en bloedplaatjes komen niet in lymfe voor.

Uitscheiding

Een norm wordt gehandhaafd via een regelkring. De receptor registreert de waarde en kan zo een negatieve terugkoppeling geven aan het regelcentrum. Die beïnvloedt de effector.

Kerntemperatuur: temperatuur van vitale organen. Schiltemperatuur: temperatuur van huid en ledematen. Bij koorts wordt de norm verhoogd.

Homeostase: het vermogen om het interne milieu constant te houden m.b.v. Regelkringen.

Vitale capaciteit: maximale ademvolume.

De twee hoofdbronchiën vertakken in steeds kleinere bronchiolen en eindigt in de alveoli (longblaasjes) waar diffusie plaats vindt.

Welke factoren diffusie beïnvloeden wordt beschreven in de wet van Fick.

Dode ruimte: gedeelte van de luchtwegen waar geen diffusie plaatsvind. Dit in onderdeel van het ademvolume en zal pas bij de volgende inademing de longblaasjes bereiken.

De hersenstam bevat het ademcentrum met de norm voor O2 en CO2.

Interpleurale ruimte: ruimte tussen borstvlies en longvlies. Mag géén lucht komen.

Inademen: middenrifspier, tussenribspieren, buikspieren en nekspieren trekken samen. Druk in interpleurale ruimte neemt af. Luchtdruk in alveoli daalt tot onder de atmosferische druk.

Uitademen: middenrifspier, tussenribspieren en nekspieren ontspannen. Druk in interpleurale ruimte neemt toe. Luchtdruk in alveoli stijgt boven atmosferische druk.

Pneumothorax: klaplong, lucht in interpleurale ruimte.

Nier bestaat uit nierschors, niermerg en nierbekken. Nefron is functionele deel. Aanvoerend slagadertje mond uit in de glomerulus. Hier vindt ultrafiltratie plaats door de forse verhoging bloeddruk. Het voorurine komt terecht in het kapsel van bouwman. Het voorurine heeft dezelfde concentratie aan stoffen als het bloedplasma, uitgezonderd bloedweiwitten. Door actief transport en osmose vindt er terugresorptie plaats. De stroomrichting van het bloed is tegengesteld aan die van de voorurine, tegenstroomprincipe, zorgend voor een stabiele concentratiegradiënt tussen bloed, weefselvloeistof en voorurine.

ADH zorgt voor méér H2O terugresporptie. Bij watergebrek -> hoge osmotische waarde bloed -> stimuleert ADH productie -> meer H2O resorptie -> osmotische waarde bloed daalt.

Adosteron zorgt voor verhoogde zoutuitscheiding/minder Na+ terugresporptie. Zoutoverschot -> volume bloedplasma neemt toe -> meer aldosteron->minder Na+ resorptie.

Poortader voert bloed aan uit o.a. Het darmkanaal naar de lever.

Gluconeogenese: nieuwvorming van glucose uit aminozuren en vetten.

Lipogenese: omzetten van aminozuren tot vet.

Bij de afbraak van aminozuren (lijf kan deze niet opslaan) komt ureum vrij.

Bij afbraak rode bloedcellen wordt ijzer opgeslagen en hemoglobine afgebroken waarbij biliverdine vrijkomt. Dit wordt door de lever verwerkt tot bilirubine met een gele kleur.

Lever is ook verantwoordelijk voor detoxificatie, ontgifting.

Afweer

Dekweefsel vormt een fysische barrière voor ziekteverwekkers. Je ademwegen en verteringsstelsel zijn hierboven op nog beschermt door slijmvlies.

Melanocyten: pigmentvormende cellen in kiemlaag, beschermen tegen uv.

Niet-specifieke afweer:

• Complementeiwitten (bloedeiwitten) binden zich aan ziekteverwekker (d.m.v. Antistoffen). Lysis (membraan ziekteverwekker stuk), chemotaxis (macrofagen aantrekken) of opsonisatie (helpen ziekteverwekkers te merken).
• Granulocyten (witte bloedcellen) scheiden wanneer zij een ziekteverwekker ontdekken cytokinen af. Hierdoor treedt een ontstekingsreactie op (meer ruimte epitheelcellen van haarvaten zodat fagocyten er beter bij kunnen).
• Fagocyten: macrofagen en dendritische cellen. Macrofagen ruimen alle lichaamsvreemde stoffen op. Dendritische cellen behoren tot de specifieke afweer.
• Natural killercellen (NK-cellen): witte bloedcellen die lichaamsvreemde antigenen ontdekt. Als een cel besmet is, hangt hij aan zijn MHC-I molecuul (‘vlaggenstok’) het virusantigeen. NK-cellen herkennen deze als lichaamsvreemd en zetten de cel aan tot apoptose.

Lymfeknopen zijn opslagplaatsen voor niet-gedifferentieerde witte bloedcellen, lymfocyten. In de thymus worden T-lymfotcyten getest of the lichaamseigen van lichaamsvreemd kunnen onderscheiden.

Specifieke afweer:

1. De fagocyt (meestal dendritische cel) plaatst na contact met ziekteverwekker het antigeen van de ziekte verwekker op zijn MHC-II molecuul (alleen te vinden bij fagocyten). Het is nu een antigeenpresterende cel (APC).
2. APC gaat in lymfeknoop opzoek naar geschikte T-helpercel die past op het antigeen. De geschikte T-helpercel activeert volgens:
   1. Cytotoxische T-cellen: Tc-cellen vernietigen lichaamscellen die het antigeen aan het MHC-I molecuul hebben waartegen ze geactiveerd zijn. Tc geheugen cellen blijven na bestrijding achter in het bloed voor cellulaire immuniteit.
   2. B-cellen: antigeen van ziekteverwekkers hecht aan B-cel. Een deel deelt verder tot plasmacellen die antistoffen gaan produceren. Antistoffen is een immuunglobine die hecht aan ziekteverwekkers en zo het complementsyteem inschakelt. Het andere deel B-cellen differentieert tot B-geheugencellen, zorgend voor humorale immuniteit. Bij een tweede infectie met dezelfde ziekteverwekker kan er sneller en meer van de juiste antistof gemaakt worden.

Kunstmatige actieve immunisatie: (verzwakte) ziekteverwekker toedienen.

Natuurlijke actieve immunisatie: besmet met ziekte.

Kunstmatige passieve immunisatie: antistoffen worden toegediend, afweersysteem wordt niet actief.

Natuurlijke passieve immunisatie: moeder dient via placenta antistoffen toe.

Bloedgroepen:

• A: bevat A-antigenen en B-antistoffen
• B: bevat B-antigenen en A-antistoffen
• AB: bevat antigeen A en B en geen antistoffen, universele acceptor
• O: geen antigenen, antistoffen A en B, universele donor

Bij bloedtransfusie gaan geen antistoffen mee.

Rhesus-factor: Rh+ hebben rhesus-antigenen, Rh- hebben pas antistoffen na aanraking met. Wanneer een rhesus-negatieve moeder voor de tweede keer zwanger is van een Rh+ kind kan afstoting optreden, haar bij de eerste keer aangemaakte antistoffen kunnen via de placenta worden overgedragen.

Allergie: lichaam reageert op allergeen door ige aan mestcellen te hechten. Bij tweede contact antistoffen -> histamine (mediator ontstekingsreactie).

Vertering

Koolhydraten: speeksel amylase. In maag inactief en in twaalfvingerige darm amylase weer actief + extra amylase alvleessap. Glucose wordt opgenomen darm m.b.v. Na,K-pomp. Uiteindelijk lever -> brandstof/glycogeen.

Vetten: gal in twaalfvingerige darm emulgeert vet tot micellen. Alvleessap breekt vet af tot vetzuren en glycerol. Kleine vetzuren gaan naar de haarvaten, grote naar lymfevaten.

Eiwitten: maag pro-enzym pepsinogeen. Door HCl -> peptase, knipt eiwit in kleinere peptideketens. Alveesklier petidasen. Glucogeogenese: lever maakt uit aminozuren glucose.

Darm bestaat uit darmvlokken en op darmepitheel microvili, vergroot darmoppervlak. Darmepitheel heeft tigh-junctions om ziekteverwekkers te weerhouden. Haarvaten van darm lopen naar poortader naar lever.

Dikke darm: resorptie, actief transport.

Hormonen

Hoogste concentratie stoffen: hypertoon, laagste: hypotoon, gelijk: isotoon.

De hypothalamus produceert releasing en inhibiting hormonen om zo de hypofyse te stimuleren. Zenuwuiteinden van de hypothalamus lopen door de hypofyse achterkwab.

Exocriene afscheiding: externe milieu bv alvleeskliersap, gal.

Endocriene afscheiding: in het bloed bv hormonen.

Insuline: verlaagt glucose concentratie; glycogenese, zorgt voor opname glucose uit bloed en omzetting tot vet.

Glucagon: zet glycogeen om in glucose; glycogenolyse, verhoogd concentratie glucose bloed.

Cortisol: verhoogd aerobe dissimilatie.

Prolactine: melkproductie.

Oxytocine: bevalling en melksecretie.

Peptidehormonen: receptor celmembraan -> secundaire boodschapper.

Steroïdhormonen: hydrofoob, passeren celmembraan, receptor op celkern.

Tyrosinehormonen: receptor celmembraan -> secundaire boodschapper.

Bijbal: opslag rijpe zaadcellen.

Teelbal: produceert zaadcellen en testosteron.

Prostaat evenals zaadblaasje: produceert vocht bescherming spermacellen lage pH.

Eierstok: produceren eicellen, oestrogenen, progesteron.

Eileider: vervoert eicellen naar baarmoeder.

Baarmoeder: hier ontwikkelt embryo zich.

In de eierstokken rijpen follikels onder invloed van  FSH. De follikel produceert oestrogenen zodat FSH wordt geremd en andere follikels niet rijpen. Rond 13e dag cyclus is oestrogeen productie zo hoog -> LH -> ovulatie; eicel vrij uit follikel. Wat er achter blijft is geel lichaam; produceert progesteron welke FSH en LH remt zodat geen nieuwe follikels rijpen. Bij bevruchting neemt placenta progesteronproductie over na 3 maanden evenals oestrogeenproductie.  Bevruchting vindt plaats in de eileider. Deze blijft 12-24 uur in leven. Buitenste laag cellen zygote produceert HCG: houdt gele lichaam in stand.

Zenuwstelsel

Als het actiepotentiaal gaat lopen gaan Na+ poorten open waardoor het membraanpotentiaal stijgt: depolarisatie. Bij het volledige depolarisatie; bereiken van de prikkeldrempel geldt het alles of niets principe. Hierna sluiten Na+ poorten en openen K+ poorten waarbij K+ het neuron uitstroomt; repolarisatie.  K+ poorten sluiten traag waardoor hyperpolarisatie optreedt.

Tegelijkertijd openen er ook Ca2+ poorten die zorgen dat Ca2+ naar binnen stroomt en het presynaptisch membraan een synaptisch blaasje loost in de synaps via exocytose met neurotransmitter. Neurotransmitter wordt altijd geloosd aan het einde van axon en elk type neuron maakt maar één type neurotransmitter. Alleen het pre-synaptisch neuron maakt neurotransmitter, waardoor impuls maar één kant op kan. Twee typen:

• Exciterende neurotransmitter zorgt voor exciterende postsyntanptische potentiaal. Bijvoorbeeld acetylcholine. Acetylcholine wordt snel afgebroken zodat ion-poorten sluiten.
• Inhiberende neurotransmitter zorgt voor inhiberende postsynaptische potentiaal. Bijvoorbeeld GABA. Zorgt voor hyperpolarisatie van postsynaptische neuron.

De refractaire periode zijn Na+ poorten tijdelijk ongevoelig voor nieuwe prikkels, waardoor impuls maar een kant op loopt.

De refractaire periode zijn Na+ poorten tijdelijk ongevoelig voor nieuwe prikkels, waardoor impuls maar een kant op loopt.

De myleline schede, rondom axon/dendriet neuron, wordt onderbroken door insnoering van Ranvier. Dit zorgt voor saltatoire impulsgeleiding waardoor impulsen sneller lopen.

Route prikkel: zintuigcel/receptor cel -> sensorisch neuron (van dendriet, naar cellichaam, naar axon) (-> schakelneuron) -> spinale ganglion (cellichamen) -> centrale zenuwstelsel (ruggenmerg, hersenen) -> motorisch neuron -> spieren/klieren.

Zenuwen zijn bundels van uitlopers van neuronen. De cellichamen bevinden zich in het CSZ. Sensorische zenuw: bevat uitsluitend dendrieten. Motorisch zenuw: bevat uitsluitend axonen.

Receptorcelen of zenuwcellen zijn gevoelig voor adequate prikkel. Mechanoreceptoren en thermoreceptoren openen Na+ poorten direct, chemoreceptoren en fotoreceptoren werken met eens secundaire boodschapper.

• Animaal zenuwstelsel: verzorgt contact met omgeving, informatie zintuigen.
• Autonoom zenuwstelsel: constant houden interne milieu.
  • Parasympatisch: actief bij rust.
  • Orthosympatisch: actief bij inspanning